The Supreme Court versus fundamental rights, or some remarks on the effectiveness of the Charter of Fundamental Rights of the European Union in the Polish legal order

December 1, 2024, marks the 15th anniversary since the Charter of Fundamental Rights of the European Union gained the effect equal to the Treaties. The Polish-British Protocol has also been in force for the same period. This is therefore a good time for some summaries or reflections. The subject of this article is an attempt to answer the question concerning the status of the Charter in the Polish legal order, primarily from the perspective of the jurisprudence of the Polish Supreme Court, as a court whose decisions have no legal remedy. The main subject of consideration, however, must be preceded by the limitations in the application of the Charter resulting from Article 51(1) of the Charter and the Polish-British Protocol.

The paper is divided into four chapters and a conclusion. The first chapter outlines the general context of the EU human rights protection system and the meaning of the Charter. This is followed by a discussion of concerns regarding the personal and material scope of the Charter. The next chapter analyses the case law of the Court of Justice of the European Union, the Polish Supreme Court, and the Polish Constitutional Tribunal on the understanding of the Polish-­-British Protocol. The analysis carried out in the previous chapters highlights the context in which the Polish Supreme Court rules. Its activity focuses on the fourth chapter. The text concludes with a summary.

The text aims to provide an overview of the issues regarding the application of the Charter by the Polish Supreme Court. It mainly bases itself on case law to show the perspective of the courts, though it is not exhaustive and some issues, such as access to the preliminary ruling procedure, are only hinted at.

Keywords: human rights, Polish-British Protocol, right to a fair trial

Słowa kluczowe: prawa człowieka, protokół polsko-brytyjski, prawo do sprawiedliwego sądu

1. Wprowadzenie

Prawa człowieka[1] jako koncept, jak i poszczególne gwarancje są często słowem kluczem, będącym nośnikiem bardzo ważnej, ale jednocześnie mało konkretnej treści. Na poziomie afirmatywnym znaczenie praw człowieka jest niewątpliwie istotne. Ich rzeczywista efektywność zależy jednak od tego, czy w praktyce relacje, zarówno wertykalne (pomiędzy państwem a jednostką), jak i horyzontalne (pomiędzy jednostkami) budowane są z poszanowaniem praw człowieka. Papierkiem lakmusowym są spory sądowe, ponieważ jest to przestrzeń, w której widać, w jakich instrumentach strony poszukują ochrony, a także co biorą pod uwagę sądy, wydając rozstrzygnięcie.

W tym kontekście warto przyjrzeć się postanowieniom Karty praw podstawowych Unii Europejskiej[2]. Przyjęcie takiej perspektywy wynika z odrębności systemu ochrony praw człowieka stworzonego w Unii Europejskiej. Jak słusznie wskazuje Krystyna Szczepankowska-Kozłowska, Unia wciąż postrzegana jest przede wszystkim z perspektywy swobód rynkowych i współpracy gospodarczej, a nie porządku prawnego zbudowanego na wartościach i służącego ochronie praw podstawowych[3]. W 2024 r. minęło 15 lat od nadania Karcie praw podstawowych mocy równej traktatom[4], a w 2025 r. minie 25 lat od jej powstania. Mimo to świadomość społeczna istnienia tego kluczowego dla Unii aktu zapewniającego ochronę praw człowieka nie jest na wysokim poziomie. Zgodnie z badaniami przeprowadzonymi na rzecz Agencji Praw Podstawowych Unii Europejskiej (dalej: APP) 59% ankietowanych Polaków było świadomych istnienia karty, 40% udzieliło odpowiedzi negatywnej, natomiast 1% nie miało zdania. Dla porównania wyniki w odniesieniu do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności[5] wynosiły odpowiednio 77%, 22% i 1%[6].

Wydaje się, że raczej wstrzemięźliwy stosunek do karty mają także sami sędziowie. Ze sprawozdania APP ze stosowania karty w 2023 r. wynika, że na kartę powołują się najczęściej naczelne sądy administracyjne[7]. Aktywność sądów krajowych jest jednak bardzo istotna, ponieważ to od nich zasadniczo zależy skuteczność unijnego systemu ochrony[8]. Opiera się on przede wszystkim na założeniu, że to sądy krajowe są sądami unijnymi, dlatego też nie stworzono w ramach Unii typowego sądu praw człowieka, który by rozpatrywał na poziomie unijnym skargi indywidualne na działania państwa niezgodne z Kartą praw podstawowych. To sądy krajowe powołane są w pierwszej kolejności do stosowania prawa unijnego, mają również obowiązek interpretowania prawa krajowego w sposób zgodny z prawem unijnym, a także zapewnienia, aby wykładnia prawa wtórnego nie była sprzeczna z prawami podstawowymi chronionymi w Unii[9]. Sąd krajowy musi także odstąpić od stosowania prawa krajowego stojącego w konflikcie z bezpośrednio skutecznym przepisem prawa UE[10].

W razie pojawienia się wątpliwości sąd krajowy może skierować pytanie prejudycjalne w celu interpretacji prawa unijnego. Jest to uprawnienie należące tylko do sądu[11], wnioski stron czy podmiotów biorących udział w postępowaniu (np. Rzecznik Praw Obywatelskich) mogą jedynie sugerować konieczność złożenia pytania prejudycjalnego[12]. Uprawnienie sądu jest nieskrępowane, poza małym wyjątkiem sądów ostatniej instancji[13]. Odpowiedzialność sądów i trybunałów krajowych za właściwe stosowanie prawa unijnego i ochronę praw podstawowych w państwach członkowskich decyduje więc o skuteczności systemu unijnego. Jeżeli sąd rozpatrujący sprawę uzna, że prawo unijne nie ma zastosowania, lub nie skorzysta z procedury prejudycjalnej[14], szansa na wdrożenie prawa unijnego zostanie stracona[15]. Pewnym zabezpieczeniem jest obowiązek sądu, od którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu, zainicjowania postępowania przed TSUE, co wynika z art. 267 ust. 3 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej[16] oraz zostało potwierdzone w orzecznictwie TSUE[17]. Dlatego też warto wskazać na dorobek orzeczniczy Sądu Najwyższego, który jako ostatni ma możliwość zastosowania Karty praw podstawowych, zwrócenia się do TSUE lub uznania, że karta nie będzie miała zastosowania. Podejmując tę decyzję, Sąd Najwyższy, jak również każdy inny polski organ sądowy, musi uwzględnić specyfikę karty wynikającą z jej art. 51 ust. 1, jak i protokół (nr 30) w sprawie stosowania Karty praw podstawowych Unii Europejskiej do Polski i Zjednoczonego Królestwa (dalej: protokół nr 30 lub protokół polsko-brytyjski)[18].

2. Zakres stosowania Karty praw podstawowych UE

Powstanie karty z pewnością uznać można za kamień milowy w ewolucji systemu ochrony praw człowieka w Unii Europejskiej. Konieczność uwzględniania praw człowieka szybko stała się kluczową wartością integracji europejskiej, o czym świadczy obecny art. 2 TUE. Samo przyjęcie praw podstawowych za zasady ogólne prawa nastąpiło poprzez orzecznictwo trybunału, poczynając od sprawy Stauder[19], następnie stanowisko TSUE znalazło odzwierciedlenie w przepisach traktatowych (obecny art. 6 TUE). Powstanie karty w 2000 r., najpierw jako aktu niewiążącego, który miał być jedynie punktem odniesienia i inspiracją w stosowaniu prawa unijnego, a następnie nadanie jej mocy równej traktatom było odzwierciedleniem starań Unii w zakresie ochrony praw podstawowych, było jednak niejednolicie przyjęte w doktrynie[20]. Podkreślić należy nie tylko znaczenie symboliczne aktu, ale przede wszystkim umocnienie za jej sprawą pozycji jednostki, która nie musi już sięgać po inne regulacje w celu ochrony własnych interesów. Akt ten wyraża wartości, które uznano w Unii za priorytetowe.

Nie oznacza to jednak, że jest to instrument idealny, a jego stosowanie nie budzi wątpliwości. Unia opiera się na zasadzie podziału kompetencji, dotyczy to także stosowania Karty praw podstawowych, co zostało specyficznie wyrażone w jej art. 51, zgodnie z którym „1. Postanowienia niniejszej karty mają zastosowanie do instytucji, organów i jednostek organizacyjnych Unii przy poszanowaniu zasady pomocniczości oraz do Państw Członkowskich wyłącznie w zakresie, w jakim stosują one prawo Unii. Szanują one zatem prawa, przestrzegają zasad i popierają ich stosowanie zgodnie ze swymi odpowiednimi uprawnieniami i w poszanowaniu granic kompetencji Unii powierzonych jej w Traktatach. 2. Niniejsza karta nie rozszerza zakresu zastosowania prawa Unii poza kompetencje Unii, nie ustanawia nowych kompetencji ani zadań Unii, ani też nie zmienia kompetencji i zadań określonych w Traktatach”. Na kanwie tego przepisu powstają wątpliwości co do podmiotowego, jak i przedmiotowego zakresu stosowania aktu.

Karta jest w pierwszej kolejności adresowana do instytucji, organów i jednostek organizacyjnych Unii, które są nią związane, nawet jeśli działają poza zakresem zastosowania prawa unijnego[21]. Aby określić, kiedy państwa członkowskie są związane kartą, konieczne jest ustalenie, czy mamy do czynienia ze stosowaniem prawa Unii. Zdaniem Komisji Europejskiej państwa członkowskie wdrażają prawo unijne, gdy:

»  „nadają skuteczność przepisom UE w drodze przyjęcia krajowych środków wykonawczych;

»  przyjmują przepisy w sytuacjach, w których prawo Unii nakłada konkretne obowiązki lub dopuszcza odstępstwa;

»  wdrażają unijne programy finansowania zgodnie z zasadami finansowania unijnego”[22].

Inaczej ujmując, karta ma zastosowanie, gdy sprawa ma wystarczający związek z prawem unijnym (sufficient connection), a więc wyłącznie w połączeniu z innymi przepisami prawa unijnego (można określić je mianem trigger rules)[23]. Kwestia ta była przedmiotem licznych rozważań TSUE, który wypracował pewne ogólne wskazania, natomiast wciąż nie ma sztywnej linii demarkacyjnej, kiedy karta powinna, a kiedy nie może mieć zastosowania[24].

Ciekawą perspektywę przyjął Sąd Najwyższy w sprawie IV CSK 270/15, który wskazał, że „zarzut naruszenia jej postanowień może być podnoszony tylko w sytuacji, gdy w sprawie mają lub powinny mieć zastosowanie inne niż Karta praw podstawowych przepisy prawa Unii Europejskiej”[25]. Należy przez to rozumieć zaistnienie stanu faktycznego podlegającego prawu UE. Takie rozumienie art. 51 ust. 1 karty nie wyklucza jednak szerszej jej roli wobec obowiązku interpretacji prawa krajowego w zgodzie z prawem unijnym[26].

Podmiotowe granice stosowania karty wyznacza także układ podmiotów, na które oddziałuje. Szeroko dyskutowano nad jej wymiarem horyzontalnym, uprawniającym jednostki do powoływania się bezpośrednio na ten akt. Istniały wątpliwości, czy doktryna wypracowana w orzeczeniu Van Gend en Loost będzie miała odniesienie również do karty, co ostatecznie potwierdzono w sprawach C-569/16, C-570/16[27]. Ponadto w orzecznictwie TSUE dookreślono, że niektóre prawa zawarte w Karcie praw podstawowych mają bezpośredni efekt horyzontalny – mogą być stosowane samodzielnie bez związku z innymi przepisami unijnego porządku prawnego i bez potrzeby doprecyzowania ich w innych aktach (unijnych lub krajowych). Dotyczy to zakazu dyskryminacji z art. 21 ust. 1[28], należytych i sprawiedliwych warunków pracy, w kontekście czasu pracy, gwarantowanych w art. 31 ust. 2 oraz prawa do sądu unormowanego w art. 47[29], które traktuje się jako wiążące i bezwarunkowe[30].

3. Znaczenie praktyczne protokołu polsko-brytyjskiego

W odniesieniu do Polski na zakres stosowania karty wpływ ma nie tylko jej art. 51 ust. 1, ale także protokół polsko-brytyjski. Temat znaczenia protokołu nr 30 był przedmiotem licznych rozważań w doktrynie[31]. Sporów w tym zakresie nie przeciął TSUE, orzekając w sprawach połączonych C-411/10 i C-493/10[32], który przyrównał treść protokołu polsko-­-brytyjskiego do zawartości art. 51 ust. 1 Karty praw podstawowych. Także w nowszym orzecznictwie podtrzymuje się to stanowisko. W sprawie A.K. przeciwko Krajowej Radzie Sądownictwa i CP i DO przeciwko Sądowi Najwyższemu TSUE wskazał, że protokół nr 30 „nie dotyczy art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE”, oraz przypomniał, że „nie podważa on również kwestii stosowania KPP w Polsce i nie ma na celu zwolnienia Rzeczypospolitej Polskiej z obowiązku poszanowania postanowień tej Karty”[33].

W praktyce orzeczniczej sądów powszechnych problem znaczenia protokołu nie pojawia się, ponieważ gdy sądy odnoszą się do Karty praw podstawowych, unikają w warstwie uzasadnienia kwestii protokołu polsko-brytyjskiego. Jeżeli pomijają jej zastosowanie, czynią to milcząco lub negują związek rozpatrywanej sprawy z prawem unijnym. W orzecznictwie sądów powszechnych nie analizuje się też szerzej zakresu zastosowania karty[34].

Na poziomie Sądu Najwyższego wydano pojedyncze rozstrzygnięcia, w których podjęto się interpretacji protokołu polsko-brytyjskiego. Nie wypracowano jednak jednolitej linii orzeczniczej. W wyroku z dnia 12 lipca 2017 r. Sąd Najwyższy orzekł[35], że w związku z wyrokiem TSUE w sprawie N.S. przeciwko Secretary of State for the Home Department et M.E. i inni przeciwko Refugee Applications Commissioner i Minister for Justice, Equality and Law Reform Karta praw podstawowych ma zastosowanie, a w związku z tym „art. 30 KPP powinien zatem co najmniej oddziaływać na proces dokonywania przez polskie sądy wykładni przepisów i to zarówno prawa unijnego, jak i prawa polskiego”[36]. Z kolei zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, wyrażonym w sprawie I CSK 1452/22, „KPP miała jedynie kodyfikować prawa ujęte w konwencjach uchylanych w związku z KPP, jednakże na mocy Protokołu nr 30 w przypadku Polski prawa te obowiązują w brzmieniu zawartym w uchylonych konwencjach, przede wszystkim w Konwencji wykonawczej do układu z Schengen z dnia 14 czerwca 1985 roku […]”[37]. W innej sprawie zanegowano stosowanie karty, natomiast zdaniem Sądu Najwyższego nie oznacza to, że prawa podstawowe nie obowiązują w Polsce (w rozpatrywanej sprawie chodziło o prawo do sądu), ponieważ wynikają one z judykatury TSUE, która jest dla państw członkowskich wiążąca[38].

Również orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego (dalej: TK) nie sprzyja wyjaśnieniu statusu Karty praw podstawowych. Co prawda była ona podnoszona jako wzorzec kontroli, ale w dotychczasowej judykaturze sprawy były umarzane w zakresie oceny zgodności prawa krajowego z kartą, zazwyczaj bez szerszego uzasadnienia[39]. Licząc sprawy zakończone na etapie wstępnej kontroli, Karta praw podstawowych pojawiała się jako wzorzec kontroli w ponad 20 sprawach. Postanowienia o umorzeniach bazowały na powodach niezwiązanych z charakterem karty, jedynie w dwóch przypadkach stwierdzono, że Karta praw podstawowych nie jest umową międzynarodową, nie może być wzorcem kontroli, natomiast z uwagi na to, że stanowisko to zostało wyrażone w stanie prawnym istniejącym przed wejściem w życie art. 6 ust. 1 TUE, który nadał Karcie praw podstawowych moc równą traktatom, dotyczy zatem historycznego stanu prawnego[40].

Szerszy wywód znalazł się w krytykowanym wyroku z dnia 20 kwietnia 2020 r. w sprawie U 2/20 dotyczącym oceny konstytucyjności uchwały składu połączonych izb: Cywilnej, Karnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2020 r.[41] Postępowanie zostało zainicjowane przez ówczesnego Premiera Rady Mi­nistrów, który jako wzorzec kontroli wskazał między innymi art. 47 Karty praw podstawowych. Prokurator Generalny, chociaż nie zażądał umorzenia postępowania w tym zakresie, wyraził swoje wątpliwości co do możliwości przeprowadzenia kontroli. Argumentacja opierała się na trzech założeniach. Po pierwsze Karta praw podstawowych jest „aktem stworzonym i wydanym przez instytucje Unii Europejskiej, niebędącym jednak rozporządzeniem lub dyrektywą, odrębnie ratyfikowaną umową międzynarodową ani częścią traktatu podlegającego procedurze ratyfikacyjnej, w tym częścią Traktatu akcesyjnego”[42], zgodnie z prawem międzynarodowym uznać ją należy za tzw. akt okołotraktatowy, ponieważ nie jest protokołem ani załącznikiem do traktatu z Lizbony (z wyjątkiem deklaracji dotyczącej stosowania karty). Po drugie w związku z podpisaniem protokołu polsko-brytyjskiego Karta praw podstawowych nie jest źródłem powszechnie obowiązującego prawa zgodnie z art. 87 ust. 1 Konstytucji RP. Po trzecie standard prawa do sądu określony w Karcie praw podstawowych jest zbieżny z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP i art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka. Konkluzje Prokuratora Generalnego zostały przyjęte przez TK, natomiast wywód oparty był na odmiennej argumentacji. Trybunał uznał, że Karta praw podstawowych jest aktem obowiązującym, o czym świadczy chociażby miejsce jej publikacji[43]. Również sam protokół polsko-brytyjski nie wyłącza jej stosowania, o ile prawa i zasady zawarte w karcie są uznane przez ustawodawstwo lub praktyki Polski. Dotyczy to art. 47 karty, który stosowany jest przez Sąd Najwyższy. Jest to jednak zdaniem trybunału wyjątek wobec ogólnej zasady wyłączającej możliwość uznania prawa krajowego za niezgodne z podstawowymi prawami, wolnościami i zasadami karty. Mimo to Karta praw podstawowych nie może być zdaniem TK wzorcem kontroli zgodnie z art. 188 Konstytucji RP, ponieważ nie jest ratyfikowaną umową międzynarodową. Nadanie jej mocy równej traktatom na podstawie art. 6 ust. 1 TUE traktować należy za osadzenie „pozycji Karty w ramach wewnętrznego porządku prawnego UE, a nie w hierarchii systemu prawnego Rzeczypospolitej Polskiej”[44].

Warto także przywołać zdania odrębne, które w nieco odmienny sposób odnoszą się do znaczenia Karty praw podstawowych. Sędzia Leon Kieres nie zgodził się z przesądzeniem przez TK niedopuszczalności powoływania się na kartę jako wzorca kontroli[45]. Skrytykował oparcie orzeczenia na stanowisku Prokuratora Generalnego, który prezentuje, w zależności od sprawy, odmienne stanowisko co do dopuszczalności uznania Karty praw podstawowych za wzorzec kontroli. Ponadto zdaniem sędziego wobec szerokiej dyskusji na temat statusu karty kwestia ta wymaga bardziej pogłębionej analizy, a wydanie rozstrzygnięcia w orzeczeniu budzącym duże wątpliwości od strony formalnej nie sprzyja spójności orzecznictwa. Sędzia Pszczółkowski wprost wskazał, że biorąc pod uwagę art. 6 ust. 1 TUE, Kartę praw podstawowych należy traktować jako źródło prawa powszechnie obowiązującego[46]. Zdaniem sędziego Muszyńskiego „protokół nie tylko nie tworzy formuły opt-out, ale nawet podkreśla – wprawdzie dość specyficzne, ale jednak – związanie kartą, tworząc dla tego związania jedynie pewien interpretacyjny kontekst”[47]. Sama karta jest jednak tzw. porozumieniem międzyinstytucjonalnym UE, fakt jej publikacji nie zmienia jej statusu, i z tego powodu nie może być postrzegana jako wzorzec kontroli.

4. Karta praw podstawowych UE w orzecznictwie Sądu Najwyższego

Pomimo zaprezentowanych powyżej wątpliwości Karta praw podstawowych pojawia się w sprawach rozpatrywanych przez Sąd Najwyższy. W dużej mierze wynika to oczywiście z działań pełnomocników, którzy stawiają zarzuty naruszenia postanowień karty. Aktywność orzecznicza Sądu Najwyższego w odniesieniu do stosowania karty nie jest jednak jednolita, co pozwala na wyróżnienie pewnych tendencji w podejściu do niej.

Pierwsze podejście – wstrzemięźliwe, dotyczy sytuacji, gdy twierdzenia stron w zakresie stosowania karty są nie tyle nieuwzględniane przez Sąd Najwyższy, ile ignorowane i zupełnie pomijane w uzasadnieniu[48]. W wielu przypadkach skarżący podnosi naruszenia praw podstawowych, w tym Karty praw podstawowych, Sąd Najwyższy natomiast bądź nie odnosi się do tego zarzutu, bądź koncentruje się jedynie na Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności[49]. Wciąż dostrzec można, że zarówno dla stron, a jeszcze częściej dla Sądu Najwyższego to konwencja ma pierwszorzędne znaczenie[50]. Skupienie się jedynie na konwencji osłabia pozycję strony powołującej się na prawa podstawowe. Karta jest instrumentem autonomicznym, tworzącym niezależny mechanizm ochrony praw człowieka, uwzględniający cele i zasady funkcjonowania Unii Europejskiej[51]. W takim też zakresie rozpatrywać należy jej odrębność od konwencji, która w przeciwieństwie do karty nie podlega interpretacji TSUE. Nie należy pomijać karty praw podstawowych, nawet wskazując na tożsamość zakresu ochrony konwencji i karty[52], ponieważ brak zastosowania karty zamyka w takim przypadku możliwość skorzystania z trybu prejudycjalnego[53].

Drugie podejście to podejście umiarkowanie otwarte – w tej kategorii umieścić należy sprawy, w których SN przynajmniej wzmiankuje o Karcie praw podstawowych[54] lub jest ona elementem szerszego uzasadnienia, kierunkując część wywodu, ale nie przesądzając o jego rozstrzygnięciu[55].

Trzecia grupa obejmuje stanowiska dużo bardziej progresywne, które nie tylko nie kwestionują skuteczności karty względem Polski, przyjmują jej horyzontalny efekt stosowania, ale też na niej budują rozstrzygnięcie[56]. Są także, aczkolwiek nieliczne, przypadki, gdy odniesienie do karty następuje poza zarzutami stawianymi przez stronę. W sprawie III KK 74/13 obrońca oparł zażalenie na obrazie art. 258 § 4 k.p.k. i art. 257 § 1 k.p.k. w związku z art. 5 ust. 3 zdanie drugie Konwencji o ochronie praw człowieka przez nienależyte rozważenie nasilenia przyjętej za podstawę stosowania tymczasowego aresztowania, Sąd Najwyższy natomiast w pierwszym rządzie analizował „okoliczności normatywne, instytucjonalne i faktyczne powołania sędziów biorących udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia”, w tym wypadku w odniesieniu do powołania sędziego przez Radę Państwa PRL. Zarówno sama karta, jak i orzecznictwo TSUE kształtowało matrycę dokonywanej oceny, co Sąd Najwyższy uczynił z urzędu[57].

Zdecydowanie największa aktywność wiąże się ze stosowaniem art. 47 karty, dotyczy to zarówno zarzutów stron, jak i uwagi poświęconej przez Sąd Najwyższy, zwłaszcza w kontekście oceny statusu sędziów powołanych przy udziale Krajowej Rady Sądownictwa ukonstytuowanej zgodnie z ustawą nowelizacyjną z 2017 r.[58], ale też sędziów, którzy zostali powołani przed zmianami ustrojowymi z 1989 r.[59] Nie wypracowano w tym zakresie jednolitego podejścia, co odzwierciedla polaryzację środowiska sędziowskiego, u podstaw której leży ocena zmian w kształtowaniu składu KRS. Rzutuje to jednocześnie na przyjęcie źródła standardu prawa do sądu. Wśród krytyków zmian, którzy oceniają, że obecnie ukształtowana KRS nie daje gwarancji niezależności i niezawisłości powoływanych przy jej udziale sędziów, standard ten opiera się na Konwencji o ochronie praw człowieka czy art. 19 TUE i 47 Karty praw podstawowych oraz wypracowanym na ich podstawie orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka oraz TSUE. Nie oznacza to, jakby mogło się wydawać, że zwolennicy tych zmian, stojący na stanowisku, że powołania są prawidłowe, nie dostrzegają prawa do sądu zagwarantowanego w konwencji czy karcie. Wręcz przeciwnie, wskazują oni, że podważanie statusu sędziego (a także wnoszenie pytań prejudycjalnych dotyczących tej materii) zmierza do osłabienia tego prawa. Jako podstawowy wzorzec oceny w tym wypadku uznaje się przede wszystkim art. 45 Konstytucji RP, przy czym towarzyszy temu twierdzenie, że standard ustanowiony w konwencji oraz karcie pokrywa się z gwarancją zawartą w art. 45 Konstytucji RP, a nawet prezentuje niższy poziom ochrony. Sąd Najwyższy w postanowieniu w sprawie II PSK 324/21 przychylił się do stanowiska sądu II instancji i uznał, że wobec szerokiej regulacji prawa do sądu na poziomie konstytucyjnym nie ma sensu rozważać źródeł międzynarodowych[60]. Niestety wiąże się to również z przyjęciem wyższości standardu krajowego, z czego interpretuje się zakaz stosowania standardu europejskiego, który jest nie do pogodzenia z przepisami krajowymi zgodnymi z Konstytucją RP[61]. Pogląd, który akcentuje, że standard konstytucyjny jest wiodący i ustalenia poczynione na jego podstawie wyłączają stosowanie gwarancji wynikających z karty (czy konwencji), jest sprzeczny z utrwalonym orzecznictwem TSUE, przede wszystkim w sytuacji gdy dostrzega się niedociągnięcia w standardzie krajowym.

5. Podsumowanie

Wydawać by się mogło, że 15 lat wystarczy, aby określić tak podstawową kwestię, jak status prawny aktu, tym bardziej jeśli dotyczy doniosłej kwestii, jaką są prawa podstawowe. Niestety przykład Karty praw podstawowych wskazuje, że nie. Wciąż nie ma jasności, czy karta obowiązuje w Polsce, a jeśli tak, to w jakim zakresie.

Sytuację określić można jako niejednoznaczną. Cieszy sam fakt coraz częstszego odwoływania się do postanowień karty, nawet jeśli często ma to charakter ornamentalny. Zdecydowanie największa aktywność i dostrzeżenie Karty praw podstawowych dotyczy stosowania jej artykułu 47 w kontekście pozycji sędziów powołanych przy udziale Krajowej Rady Sądownictwa[62]. Jest to element szerszego konfliktu, związanego także z podziałem na scenie politycznej. Jest to też przepis karty, którego możliwość zastosowania nie budzi najmniejszej wątpliwości, chociażby ze względu na treść art. 19 TUE[63]. Prawo do sądu jest kluczowe, jeśli chodzi o zapewnienie odpowiednich praw jednostki, nie można jednak bagatelizować znaczenia innych praw zawartych w karcie. Optymalnie byłoby więc, gdyby podobna aktywność dotyczyła także innych postanowień Karty praw podstawowych.

Reasumując, sytuacja dla stron postępowania jest dość problematyczna i nie ma pewności, że zarzucając naruszenie karty, uzyskają należną ochronę. Ignorując jej postanowienia, stan niepewności będzie się jednak przedłużał. Dlatego też świadomość pełnomocników jest tak ważna. Skuteczna ochrona wymaga zaangażowania środowiska prawniczego, które będzie umiało stosować Kartę praw podstawowych i widziało w niej narzędzie skutecznej ochrony sądowej.

Bibliografia

Alexy R., Discourse Theory and Fundamental Rights, [w:] Arguing Fundamental Rights, red. A.J. Menéndez, E.O. Eriksen, Dordrecht 2006.

APP, Fundamental rights survey, https://fra.europa.eu/en/publications-and-resources/data-and-maps/2021/frs.

APP, The Fundamental Rights Report 2023, https://fra.europa.eu/en/publication/2023/fundamental-rights-report-2023.

Biernat S., Czy Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej obowiązuje w Polsce?,[w:] Państwo prawa i prawo karne. Księga jubileuszowa Profesora Andrzeja Zolla, red. P. Kardas, T. Sroka, W. Wróbel, Warszawa 2012.

Civil Liberties Union for Europe e.V, Relying on the EU Charter of Fundamental Rights for Human Rights Litigation. Handbook for Civil Society Organisations and Rights Defenders, https://dq4n3btxmr8c9.cloudfront.net/files/swj7jv/Charter_Handbook_may2023_v4.pdf.

Koncewicz T.T., Postępowanie prejudycjalne i proceduralna dyferencjacja. Quo vadis?, „Palestra” 2010, z. 1–2.

Palombella G., From Human Rights to Fundamental Rights. Consequences of a conceptual distinction, „EUI Working Papers LAW” 2006, nr 34.

Podolska A., Zasada wzajemnego zaufania państw członkowskich UE do swoich wymiarów sprawiedliwości, Gdańsk 2019.

Półtorak N., Ochrona uprawnień wynikających z prawa Unii Europejskiej w postępowaniach krajowych, Warszawa 2010.

Satzger H., Grund- und menschenrechtliche Grenzen für die Vollstreckung eines Europäischen Haftbefehls? – „Verfassungsgerichtliche Identitätskontrolle” durch das BVerfG vs. Vollstreckungsaufschub bei „außergewöhnlichen Umständen” nach dem EuGH, „Neue Zeitschrift für Strafrecht” 2016, nr 9.

Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów. Skuteczna ochrona prawna i dostęp do wymiaru sprawiedliwości. Roczne sprawozdanie ze stosowania Karty praw podstawowych Unii Europejskiej za 2023 r. z dnia 4 grudnia 2023 r., COM (2023).

Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów. Finansowanie w celu propagowania, ochrony i egzekwowania praw podstawowych. Roczne sprawozdanie ze stosowania Karty praw podstawowych Unii Europejskiej za 2024 r., COM (2024) 456 final.

Szczepanowska-Kozłowska K., Prawo do skutecznego środka prawnego i bezstronnego sądu – art. 47 Karty Praw Podstawowych w relacjach horyzontalnych – kilka uwag w związku z wyrokiem TSUE w sprawach połączonych C-585/18; C-624/18; C-625/18, „Palestra” 2020, nr 5.

Szewioła P., 10 wyroków ważnych dla pracodawców, https://pro.rp.pl/prawo-pracy/art­39809261-10-wyrokow-waznych-dla-pracodawcow.

Taborowski M., Polskie sądy zobowiązane do zwrócenia się z pytaniem prejudycjalnym do ETS w świetle wyroku Lyckeskog, „Europejski Przegląd Sądowy” 2008, nr 8.

TSUE, Sprawozdanie roczne 2023, https://curia.europa.eu/jcms/upload/docs/application/pdf/2024-05/pl_ra_2023_cour_statistiques_web_08.05.2024.pdf.

Williams A.T., Promoting Justice after Lisbon: Groundwork for a New Philosophy of EU Law,„Oxford Journal of Legal Studies” 2010, vol. 30, no. 4.

[1]    Na potrzeby artykułu terminów „prawa człowieka” i „prawa podstawowe” używa się zamiennie. Zgodnie jednak z poglądami niektórych przedstawicieli doktryny dotyczą one innych desygnatów, zob. G. Palom­bella, From Human Rights to Fundamental Rights. Consequences of a conceptual distinction, „EUI Working Papers LAW” 2006, nr 34, s. 396 i n.; A.T. Williams, Promoting Justice after Lisbon: Groundwork for a New Philosophy of EU Law,„Oxford Journal of Legal Studies” 2010, vol. 30, no. 4, s. 678–683; R. Alexy, Discourse Theory and Fundamental Rights, [w:] Arguing Fundamental Rights, red. A.J. Menéndez, E.O. Eriksen, Dordrecht 2006, s. 17–18.

[2]    Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, Dz.Urz. UE C 202 z dnia 7 czerwca 2016 r., s. 389–405.

[3]    K. Szczepanowska-Kozłowska, Prawo do skutecznego środka prawnego i bezstronnego sądu – art. 47 Karty Praw Podstawowych w relacjach horyzontalnych – kilka uwag w związku z wyrokiem TSUE w sprawach połączonych C-585/18; C-624/18; C-625/18, „Palestra” 2020, nr 5.

[4]    Art. 6 ust. 1 traktatu o Unii Europejskiej, Dz.Urz. UE C 202 z dnia 7 czerwca 2016 r., s. 1–388 (dalej: TUE).

[5]    Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności sporządzona w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmieniona następnie protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełniona protokołem nr 2, Dz.U. z 1993 r. nr 61, poz. 284.

[6]    APP, Fundamental rights survey, https://fra.europa.eu/en/publications-and-resources/data-and-maps/2021/frs [dostęp: 17 listopada 2024 r.]. Na poziomie unijnym podejmuje się działania, które mają propagować wdrażanie Karty praw podstawowych na poziomie krajowym i zwiększać w tym zakresie świadomość społeczną, np. w 26 państwach członkowskich (oprócz Słowenii) utworzono punkty kontaktowe ds. karty. Zob. Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów. Finansowanie w celu propagowania, ochrony i egzekwowania praw podstawowych. Roczne sprawozdanie ze stosowania Karty praw podstawowych Unii Europejskiej za 2024 r., COM (2024) 456 final.

[7]    Z uzyskanych informacji (dane nie są kompletne) najczęściej do Karty praw podstawowych odwoływały się sądy bułgarskie – 143 orzeczenia, w odniesieniu do Portugali były to 142 sprawy. Istnieje pewna krajowa specyfika w zakresie tematycznego zastosowania karty. W Austrii najczęściej dotyczyło to spraw związanych z podatkiem VAT, w Danii konfiskaty majątku w postępowaniu karnym, sektora energetycznego w Grecji, w Polsce zaś dostępu do informacji publicznej (64 sprawy). Więcej: APP, The Fundamental Rights Report 2023, https://fra.europa.eu/en/publication/2023/fundamental-rights-report-2023 [dostęp: 16 listopada 2024 r.]. Zob. także Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów. Skuteczna ochrona prawna i dostęp do wymiaru sprawiedliwości. Roczne sprawozdanie ze stosowania Karty praw podstawowych Unii Europejskiej za 2023 r. z dnia 4 grudnia 2023 r., COM (2023).

[8]    Zdaniem TSUE system opiera się na aktywności sądów i trybunałów krajowych oraz TSUE, zob. np. opinię TSUE z dnia 8 marca 2011 r., 1/09, ECLI:EU:C:2011:123; opinię TSUE z dnia 18 grudnia 2014 r., 2/13, ECLI:EU:C:2014:2454; wyrok TSUE z dnia 27 lutego 2018 r., Associação Sindical dos Juízes Portugueses, C-64/16, ECLI:EU:C:2018:117.

[9]     Wyrok TSUE z dnia 30 stycznia 2024 r., Landeshauptmann von Wien (Regroupement familial avec un mineur réfugié), C-560/20, ECLI:EU:C:2024:96, pkt 48; wyrok TSUE z dnia 16 lipca 2020 r., État belge, C-133/19, C-136/19 i C-137/19, ECLI:EU:C:2020:577, pkt 33.

[10]   Wyrok TSUE z dnia 24 czerwca 2019 r., Popławski, C-573/17, ECLI:EU:C:2019:530, pkt 61. Ponadto sąd krajowy orzekający w następstwie uchylenia wydanego przez niego orzeczenia przez sąd wyższej instancji nie jest związany oceną prawną dokonaną przez ten sąd wyższej instancji, jeżeli ocena ta nie jest zgodna z prawem Unii w wykładni nadanej mu przez trybunał, postanowienie TSUE z dnia 17 lipca 2023 r., Jurtukała, C-55/23, ECLI:EU:C:2023:599, pkt 38.

[11]   Pojęcie sądu należy traktować autonomicznie, uwzględniając charakter organu – podstawę prawną działania, stały charakter, obligatoryjność jurysdykcji, niezawisłość, orzekanie na podstawie przepisów prawa czy kontradyktoryjność postępowania, wyrok TSUE z dnia 12 sierpnia 2008 r., Ignacio Pedro Santesteban Goicoechea, C-296/08 PPU, ECLI:EU:C:2008:457. Biorąc te cechy pod uwagę, TSUE uznał, że Izba Spraw Publicznych i Kontroli Nadzwyczajnej nie może być traktowana jako sąd – postanowienie TSUE z dnia 21 czerwca 2024 r., Kancelaria B., C-810/23, ECLI:EU:C:2024:543; postanowienie TSUE z dnia 15 maja 2024 r., Rzecznik Finansowy, C-390/23, ECLI:EU:C:2024:419.

[12]   Warto wskazać, że początkowo polskie sądy były ostrożne w inicjowaniu procedury prejudycjalnej. Od kilku lat panuje odwrotna tendencja i Polska w 2023 r. plasowała się na trzecim miejscu, po Niemczech i Bułgarii, w liczbie przedłożonych pytań prejudycjalnych, składając 48 wniosków – TSUE, Sprawozdanie roczne 2023, https://curia.europa.eu/jcms/upload/docs/application/pdf/2024-05/pl_ra_2023_cour_statistiques_web_08.05.2024.pdf [dostęp: 17 listopada 2024 r.].

[13]   Pytania prejudycjalne dotyczące Karty praw podstawowych stanowią około 10% spraw. Najczęściej rozważania dotyczą art. 47 karty, K. Szczepanowska-Kozłowska, Prawo do skutecznego….

[14]   Oczywiście jest to obwarowane warunkami, np. odpowiedź na pytanie prejudycjalne musi być niezbędna dla wydania wyroku – zob. postanowienie SN z dnia 26 marca 2015 r., II CSK 429/14. Wszystkie orzeczenia Sądu Najwyższego cytowane w tekście dostępne są w Bazie orzeczeń Sądu Najwyższego (https://www.sn.pl/wyszukiwanie/SitePages/orzeczenia.aspx). Na temat procedury prejudycjalnej zob. np.: M. Taborowski, Polskie sądy zobowiązane do zwrócenia się z pytaniem prejudycjalnym do ETS w świetle wyroku Lyckeskog, „Europejski Przegląd Sądowy” 2008, nr 8; T.T. Koncewicz, Postępowanie prejudycjalne i proceduralna dyferencjacja. Quo vadis?, „Palestra” 2010, z. 1–2.

[15]   Przykładem takiej straconej szansy jest sprawa dotycząca odmowy wydania zaświadczenia dotyczącego okoliczności, czy obywatel polski zgodnie z prawem polskim może zawrzeć małżeństwo za granicą, ze względu na to, że wnioskodawca chciał zawrzeć w Hiszpanii małżeństwo z osobą tej samej płci. Wnioskodawca, powołując się na prawo unijne, w tym Kartę praw podstawowych, wnosił o złożenie pytania prejudycjalnego. Sądy tak pierwszej, jak i drugiej instancji stały na stanowisku, że nie znajdują podstawy do skierowania pytania prejudycjalnego, ponieważ przepisy prawa krajowego są jednoznaczne, a przedmiot rozstrzygnięcia nie mieści się w kompetencjach przyznanych Unii Europejskiej. Nadmienić jedynie należy, że Sąd Najwyższy przede wszystkim skupił się na niespełnieniu przesłanki wyczerpania dostępnych środków zaskarżenia, ponieważ nie skorzystał ze skargi nadzwyczajnej, zob. postanowienie SN z dnia 25 września 2019 r., I CNP 11/19. Bywają również przypadki, gdy pytanie kierowane jest już zbyt późno, np. zadanie pytania prejudycjalnego dotyczącego organizacji i funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości, nawet jeśli sprawy rozpatrywane w postępowaniu głównym były sprawami karnymi, uznano za mieszczące się w zakresie stosowania prawa unijnego, jednocześnie jednak ponieważ problem został poruszony na etapie postępowania wykonawczego, TSUE uznał wniosek za niedopuszczalny – wyrok TSUE z dnia 11 kwietnia 2024 r., Sapira, Jurckow, Kosieski, Oczka, C-114/23, C-115/23, C-132/23, C-160/23, ECLI:EU:C:2024:290.

[16]   Dz.Urz. UE C 202 z dnia 7 czerwca 2016 r., s. 1–300.

[17]   Sąd ostatniej instancji może jednak skorzystać z doktryny acte clair, zob. wyrok TSUE z dnia 20 października 2011 r., Interedil Srl w likwidacji przeciwko Fallimento Interedil Srl i Intesa Gestione Crediti SpA, C-396/09, ECLI:EU:C:2011:671; H. Satzger, Grund- und menschenrechtliche Grenzen für die Vollstreckung eines Europäischen Haftbefehls? – „Verfassungsgerichtliche Identitätskontrolle” durch das BVerfG vs. Vollstreckungsaufschub bei „außergewöhnlichen Umständen” nach dem EuGH, „Neue Zeitschrift für Strafrecht” 2016, nr 9, s. 519.

[18]   Dz.Urz. UE C 115 z dnia 9 maja 2008 r., s. 313–314.

[19]   Wyrok TSUE z dnia 12 listopada 1969 r., Erich Stauder przeciwko miasto Ul, 29/69, ECLI:EU:C:1969:57.

[20]   A. Podolska, Zasada wzajemnego zaufania państw członkowskich UE do swoich wymiarów sprawiedliwości, Gdańsk 2019, s. 74–85 i powołana tam literatura.

[21]   Wyrok TSUE z dnia 20 września 2016 r., Ledra Advertising/Komisja i EBC, C-8/15P, pkt 67, ECLI:EU:C:2016:701.

[22]   Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów. Finansowanie w celu propagowania, ochrony i egzekwowania praw podstawowych. Roczne sprawozdanie ze stosowania Karty praw podstawowych Unii Europejskiej za 2024 r., COM (2024) 456 final. Można też znaleźć bardziej rozbudowane wskazówki, zgodnie z którymi stosowanie prawa unijnego może mieć charakter bezpośredni, gdy: a) przyjęto przepisy krajowe w celu nadania skuteczności prawu UE; b) stosuje się przepisy prawa UE lub przepisy krajowe wdrażające te przepisy; c) przyjęto przepisy krajowe „pozłacające” (gold-plating) prawo UE. Może mieć też charakter wdrożenia pośredniego, gdy: a) przyjęto przepisy krajowe, które nadają skuteczność prawu UE, chociaż nie zostały przyjęte w tym celu; b) przyjęto przepisy krajowe określające pojęcia zawarte w środkach UE; c) przyjęto przepisy krajowe regulujące wykonywanie przed sądami krajowymi (zwykłych) praw przyznanych jednostkom na mocy prawa UE; d) przyjęto przepisy krajowe dotyczące sankcji mających zastosowanie w przypadku niewykonania obowiązków wynikających z prawa UE. Stosowanie prawa Unii następuje także, jeżeli zaistnieje związek pośredni, co oznacza, że stosuje się przepisy krajowe mające incydentalny wpływ na stosowanie przepisów UE lub przepisy krajowe są sprzeczne z tzw. obowiązkiem lojalnej współpracy. Zob. Civil Liberties Union for Europe e.V, Relying on the EU Charter of Fundamental Rights for Human Rights Litigation. Handbook for Civil Society Organisations and Rights Defenders, https://dq4n3btxmr8c9.cloudfront.net/files/swj7jv/Charter_Handbook_may2023_v4.pdf [dostęp: 18 listopada 2024 r.], s. 12–16.

[23]   Ibidem, s.12.

[24]   Szerzej np.: wyrok TSUE z dnia 26 lutego 2013 r., Aklagaren vs Hans Akeberg Fransson, C-617/10, ECLI:EU:C:2013:105; wyrok TSUE z dnia 6 marca 2014 r., Cruciano Siracusa vs Regione Sicilia, C-206/13, ECLI:EU:C:2014:126; wyrok TSUE z dnia 30 czerwca 2016 r., Toma i Biroul Executorului Judecătoresc Horațiu-Vasile Cruduleci, C-205/15, ECLI:EU:C:2016:499, pkt 23.

[25]   Wyrok SN z dnia 16 marca 2016 r., IV CSK 270/15.

[26]   Sąd Najwyższy wobec powyższych rozważań uznał, że nie jest potrzebna wykładnia art. 51 ust. 1 karty lub protokołu polsko-brytyjskiego, zob.: wyrok SN z dnia 16 marca 2016 r., IV CSK 270/15, OSNC 2017, nr 1, poz. 12; usunąc czy postanowienie SN z dnia 26 marca 2015 r., III CSK 429/14.

[27]   K. Szczepanowska-Kozłowska, Prawo do skutecznego… Zob. również wyrok TSUE z dnia 19 listopada 2019 r., A.K. przeciwko Krajowej Radzie Sądownictwa i CP i DO przeciwko Sądowi Najwyższemu, C-585/18, C-624/18 i C-625/18, ECLI:EU:C:2019:982.

[28]   Wyrok SN z dnia 23 maja 2023 r., II PSKP 42/22.

[29]   Wyrok TSUE z dnia 17 kwietnia 2018 r., Egenberger, C-414/16, ECLI: EU:C:2018:257, pkt 78; wyrok TSUE z dnia 29 lipca 2019 r., Torubarov, C-556/17, ECLI:EU:C:2019:626, pkt 56; wyrok TSUE z dnia 6 października 2020 r., État luxembourgeois, C-245/19 i C-246/19, ECLI:EU:C:2020:795, pkt 55; wyrok TSUE z dnia 19 listopada 2019 r., A.K. przeciwko Krajowej Radzie Sądownictwa i CP i DO przeciwko Sądowi Najwyższemu, C-585/18, C-624/18 i C-625/18, ECLI:EU:C:2019:982, pkt 162.

[30]   Szerzej na temat horyzontalnej skuteczności postanowień karty zob. K. Szczepanowska-Kozłowska, Prawo do skutecznego…

[31]   Postanowienie SN z dnia 9 maja 2019 r., II DSI 37/18 i powołana tam literatura, a także np.: N. Półtorak, Ochrona uprawnień wynikających z prawa Unii Europejskiej w postępowaniach krajowych, Warszawa 2010, s. 163–164; S. Biernat, Czy Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej obowiązuje w Polsce?,[w:] Państwo prawa i prawo karne. Księga jubileuszowa Profesora Andrzeja Zolla, red. P. Kardas, T. Sroka, W. Wróbel, Warszawa 2012, s. 61–77.

[32]   Wyrok TSUE z dnia 21 grudnia 2011 r., N.S. przeciwko Secretary of State for the Home Department i M.E. i inni przeciwko Refugee Applications Commissioner i Minister for Justice, Equality and Law Reform, C-411/10 i C-493/10, ECLI:EU:C:2011:865.

[33]   Wyrok TSUE z dnia 24 czerwca 2019 r., Komisja Europejska przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej, C-619/18, pkt 53, ECLI:EU:C:2019:531.

[34]   Bazowano na orzeczeniach dostępnych na Portalu Orzeczeń Sądów Powszechnych (https://orzeczenia.ms.gov.pl/).

[35]   Wyrok SN z dnia 12 lipca 2017 r., II PK 199/16.

[36]   Ostatecznie jednak Karta praw podstawowych nie znalazła zastosowania ze względu na zakres ochrony dotyczącej tylko przypadków nieuzasadnionego zwolnienia.

[37]   Postanowienie SN z dnia 17 marca 2023 r., I CSK 1452/22.

[38]   Postanowienie SN z dnia 9 maja 2019 r., II DSI 37/18. Tam też przedstawiono przegląd stanowisk dotyczący skuteczności Karty praw podstawowych w polskim porządku prawnym.

[39]   Wyrok TK z dnia 2 czerwca 2020 r., P 13/9, OTK ZU A/2020, poz. 45, Dz.U. z 2020 r. poz. 1017 z dnia 9 czerwca 2020 r.

[40]   Więcej: zdanie odrębne sędziego TK Leona Kieresa do wyroku TK z dnia 20 kwietnia 2020 r., U 2/20, OTK ZU A/2020, poz. 61, M.P. z 2020 r. poz. 376 z dnia 21 kwietnia 2020 r., pkt 275.

[41]   Wyrok TK z dnia 20 kwietnia 2020 r., U 2/20, OTK ZU A/2020, poz. 61, M.P. z 2020 r. poz. 376 z dnia 21 kwietnia 2020 r. W odniesieniu do krytyki zob. https://monitorkonstytucyjny.eu/archiwa/25462 [dostęp: 16 listopada 2024 r.].

[42]   Wyrok TK z dnia 20 kwietnia 2020 r., U 2/20, pkt 28, 29.

[43]   Trybunał Konstytucyjny wskazał, iż „Karta została opublikowana w Dzienniku Ustaw z 2009 r. Nr 203, poz. 1569, na stronach od 15622 do 15634. Całość materii opublikowanej pod wskazanym adresem Dziennika Ustaw poprzedzona jest sformułowaniem: »W imieniu Rzeczypospolitej Polskiej Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej podaje do publicznej wiadomości«”. Wyrok TK z dnia 20 kwietnia 2020 r., U 2/20, pkt 113.

[44]   Wyrok TK z dnia 20 kwietnia 2020 r., U 2/20, pkt 114.

[45]   Zdanie odrębne sędziego TK Leona Kieresa do wyroku TK z dnia 20 kwietnia 2020 r., U 2/20, OTK ZU A/2020, poz. 61, M.P. z 2020 r. poz. 376 z dnia 21 kwietnia 2020 r., pkt 274–277.

[46]   Zdanie odrębne sędziego TK Piotra Pszczółkowskiego do wyroku TK z dnia 20 kwietnia 2020 r., U 2/20, OTK ZU A/2020, poz. 61, M.P. z 2020 r. poz. 376 z dnia 21 kwietnia 2020 r., pkt 312.

[47]   Zdanie odrębne sędziego TK Mariusza Muszyńskiego do wyroku TK z dnia 20 kwietnia 2020 r., U 2/20, OTK ZU A/2020, poz. 61, M.P. z 2020 r. poz. 376 z dnia 21 kwietnia 2020 r., pkt 412–423.

[48]   Np. wyrok SN z dnia 13 lutego 2024 r., I USKP 110/23; wyrok SN z dnia 25 maja 2023 r., II NSKP 8/23.

[49]   Np. wyrok SN z dnia 18 czerwca 2024 r., I USKP 10/24.

[50]   Zob. postanowienie SN z dnia 15 grudnia 2022 r., II PSK 324/21.

[51]   Opinia TSUE z dnia 18 grudnia 2014 r., 2/13, ECLI:EU:C:2014:2454, pkt 170, 175.

[52]   Co wynika z art. 52 ust. 3 karty, ale także orzecznictwa, np. w odniesieniu do analogicznej ochrony prawa do sądu na gruncie Karty praw podstawowych i Konwencji o ochronie praw człowieka, zob. wyrok TSUE z dnia 29 lipca 2019 r., Gambino i Hyka, C-38/18, ECLI:EU:C:2019:628.

[53]   Postanowienie TSUE z dnia 24 czerwca 2024, Zarębala, C-64/24, ECLI:EU:C:2024:540.

[54]   Postanowienie SN z dnia 21 sierpnia 2013 r., III KK 74/13.

[55]   Wyrok SN z dnia 13 września 2018 r., II PK 141/17, postanowienie siedmiu sędziów SN z dnia 6 października 2023 r., III CZP 126/22.

[56]   W kontekście zakazu dyskryminacji ze względu na rodzicielstwo (macierzyństwo) i wynikającego z niego prawa do dotychczasowego stanowiska po powrocie z urlopu wychowawczego zob. wyrok SN z dnia 23 maja 2023 r., II PSKP 42/22, w którym wskazano: „Przepis art. 21 ust. 1 KPP ma charakter bezwzględnie wiążący oraz przyznaje osobom sądowo egzekwowalne prawo podmiotowe […] prawo to może być powoływane »jako takie« lub na prawo to można powoływać się »bezpośrednio« w sporze dotyczącym jednej z dziedzin objętych prawem Unii”. Równie oczywista była dla składu orzekającego możliwość bezpośredniego stosowania karty praw podstawowych oraz Konstytucji RP z pominięciem przepisów krajowych, w tym przypadku art. 183(2) k.p. w części dopuszczającej przeniesienie pracownicy po urlopie macierzyńskim na stanowisko zgodne z jej kwalifikacjami, ale niebędące dotychczasowym lub równorzędnym ze stanowiskiem, jakie zajmowała przed tym urlopem, zob. również P. Szewioła, 10 wyroków ważnych dla pracodawców, https://pro.rp.pl/prawo-pracy/art39809261-10-wyrokow-waznych-dla-pracodawcow [dostęp: 12 listopada 2024 r.]. W odniesieniu do art. 47 karty zob. np. wyrok SN z dnia 5 grudnia 2019 r., III PO 7/18, a także uchwałę (składu połączonych izb: Cywilnej, Karnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych) SN z dnia 23 stycznia 2020 r., BSA I-4110-1/20.

[57]   Postanowienie SN z dnia 22 grudnia 2021 r., V KZ 56/21.

[58]   Przegląd orzecznictwa dotyczący tej kwestii zob. https://monitorkonstytucyjny.eu/archiwa/25462.

[59]   Postanowienie SN z dnia 22 grudnia 2021 r., V KZ 56/21.

[60]   Postanowienie SN z dnia 15 grudnia 2022 r., II PSK 324/21.

[61]   Postanowienie SN z dnia 1 lipca 2019 r., DO 51/19; postanowienie SN z dnia 1 lipca 2019 r., IV CSK 176/19.

[62]   W odniesieniu do powołania do pełnienia urzędu na stanowisku asesora w wojewódzkim sądzie administracyjnym: wyrok SN z dnia 9 grudnia 2020 r., I NO 128/20.

[63]   Więcej: wyrok TSUE z dnia 19 listopada 2019 r., A.K. przeciwko Krajowej Radzie Sądownictwa i CP i DO przeciwko Sądowi Najwyższemu, C-585/18, C-624/18 i C-625/18, ECLI:EU:C:2019:982.

PODOBNE ARTYKUŁYWIĘCEJ OD AUTORA