Kilka uwag w kwestii odmowy dokonania czynności notarialnej oraz charakteru prawnego zażalenia z art. 83 ustawy prawo o notariacie.

Some Remarks on Refusal to Draw up a Notarial Deed and the Legal Nature of the Complaint Provided for in Article 83 of the Act on Notaries Public

Abstract:

This Article addresses the issue of refusal to draw up notarial deeds and the legal nature of the complaint set forth in Article 83 of the Act on Notaries Public. In the legal doctrine of civil proceedings, certain divergencies have been indicated between the legal nature of said complaint. It should also be noted that the body of judicial decisions is not unanimous in this regard.

Keywords:

notarial deed, notary public’s responsibility, complaint, notary, judicial body, means of appeal

Słowa kluczowe: czynność notarialna, odpowiedzialność notariusza, zażalenie, rejent, organ sądowy, środki zaskarżenia

1. Kwestia charakteru prawnego zażalenia na odmowę dokonania czynności przez notariusza należy do kontrowersyjnych w nauce prawa cywilnego procesowego, a to ze względu na brak jednolitego stanowiska doktryny. Analizując przedmiotowe zagadnienie i podejmując próbę umieszczenia w pewnych ramach środków zaskarżenia samego zażalenia, na początku należałoby wskazać czym charakteryzują się czynności notariusza, jako  zdarzenia prawne stanowiące szczególną rolę w postępowaniu notarialnym tak, jak czynności prawne są instrumentem, za pomocą którego podmiot stosunków cywilnoprawnych może- w granicach obowiązującego porządku prawnego – kształtować te stosunki doprowadzając do ich powstania, zmiany lub ustania[1].  W tym miejscu należy wskazać na stanowisko A. Oleszko, iż czynność notarialna jest samoistnym pojęciem ukształtowanym przez ustawę i przyjętym dla potrzeb funkcjonowania notariatu[2]. Ustawa Prawo o notariacie nie precyzuje w sposób jednoznaczny tego pojęcia, wskazując jedynie  w art. 1 § 1, iż notariusz jest powołany do dokonywania czynności, którym strony są obowiązane lub pragną nadać formę notarialną. W obecnie obowiązującym porządku prawnym możemy mówić o swego rodzaju teoretycznym powiązaniu czynności notarialnej z prawem materialnym. To instytucjonalne powiązanie wynika z obowiązku zachowania dla pewnych zdarzeń formy aktu notarialnego. I tak dla przykładu można wskazać chociażby dyspozycję art. 158 k.c., który wskazuje iż umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Kolejnym krokiem do podjęcia dalszych rozważań wyjaśniających  zagadnienie charakteru prawnego skargi na czynności notariusza jest sposób ujmowania statusu prawnego notariusza. Niewątpliwe zawodowi notariusza możemy przypisać rolę osoby zaufania publicznego[3], jako stojącego na straży porządku prawnego, a to ze względu na nadanie jego czynnościom szczególnego znaczenia. W ten sposób profesję notariusza ujmuje również T. Kozłowski wskazując, iż notariusz jest osobą zaufania publicznego, powołaną do dokonywania czynności, którym strony chcą lub też muszą nadać formę notarialną[4]. Wskazanie dotyczące szczególnego charakteru czynności dokonywanych przez notariusza odnajdujemy w Ustawie Prawo o notariacie, która stanowi, iż czynności dokonywane przez notariusza mają charakter dokumentu urzędowego, a sam notariusz używa pieczęci urzędowej z wizerunkiem orła, podobnie jak organy państwowe. Trzeba również wskazać, że w zakresie swoich uprawnień notariusz korzysta z ochrony przysługującej funkcjonariuszom publicznym[5]. Również z punktu widzenia przepisów prawnokarnych jest traktowany jako funkcjonariusz publiczny[6]. Nie można jednak zgodzić się z tezą, że w związku z tą regulacją notariusza należy traktować jako funkcjonariusza publicznego tylko w zakresie odpowiedzialności karnej[7]. Daleko idące stanowisko wyraża NSA w wyroku z dnia 13 października 2004 r. utożsamiając notariusza z „instytucja zaufania publicznego[8]. Słuszny zatem w opinii autorów pogląd wyraża również A. Oleszko, iż pozycja notariusza niewątpliwie różni się od podmiotów świadczących typowe usługi prawnicze: adwokatów, radców prawnych czy doradców podatkowych. Notariusz jest nie tylko osobą zaufania publicznego, ale pełni jednocześnie funkcje pomocnicze w stosunku do wymiaru sprawiedliwości. Funkcja pomocnicza w stosunku do wymiaru sprawiedliwości realizowana jest właśnie poprzez instytucję skargi na czynności notariusza, notariusz traktowany jest jako organ quasi sądowy, co często podkreślane jest w piśmiennictwie. Pochylając się nad zagadnieniem skargi na czynności notariusza, jako swego rodzaju środka odwoławczego od decyzji notariusza, już w tym miejscu należałoby ująć szerzej to zagadnienie odwołując się nie tylko ustaw wyraźnie regulujących te instytucję, ale także, a może przede wszystkim do norm konstytucyjnych jako naczelnych w całym porządku polskiego ustawodawstwa. Odnieść się trzeba przede wszystkim do samego faktu uprzywilejowania notariatu posiadaniem samorządu zawodowego. Zgodnie z Konstytucją RP samorządy zawodowe można tworzyć w drodze ustawy w celu reprezentowania osób wykonujących zawody zaufania publicznego. I chociaż zdefiniowanie pojęcia zawodów zaufania publicznego przysparza wielu trudności, to w ślad za uzasadnieniem wyroku Trybunału Konstytucyjnego, możemy stwierdzić, iż charakteryzują się przede wszystkim przekonaniem o zachowaniu przez wykonującego ten zawód dobrej woli, właściwych motywacji, należytej staranności zawodowej oraz wiara w przestrzeganie wartości istotnych dla profilu danego zawodu[9]. Wskazania te jednoznacznie pozwalają ująć osoby zrzeszone w samorządach zawodowych jako cechujące się szczególna formą odpowiedzialności i wagą świadczonych usług. Rozstrzygnięcia wymaga również zasadnicza kwestia umieszczenia przedmiotowej skargi w ramach konstytucyjnych, a jako podstawę należałoby wskazać art. 45 ust. 1 Konstytucji jako fundamentalną zasadę praworządności w demokratycznym państwie oraz art. 78 w związku z art. 176 ust. 1 Konstytucji. Gwarancja zaskarżalności orzeczeń i decyzji, które zostały wydane w I instancji została ujęta przez ustawodawcę w systematyce Konstytucji RP jako środek ochrony konstytucyjnych wolności i praw[10], co wskazuje na szczególną ochronę możliwości zaskarżenia. Wzorce te stanowią niejako punkt wyjścia do podjęcia dalszych kroków ustalenia zarówno charakteru prawnego skargi na czynności notariusza jak i powiązanej z nią odpowiedzialnością w razie bezpodstawnego odmówienia dokonania określonych czynności których notariusz obowiązany był dokonać, mając na uwadze szczególny charakter jego profesji.
2. Wszczęcie procedury kontrolnej odmowy dokonania czynności notarialnej przez zainteresowany podmiot, dla swej skuteczności wymaga wykazania konkretnych uchybień, których miałby dopuścić się notariusz, tak więc nie podjęcie żądanej przez stronę czynności obwarowane jest pewnymi przesłankami. Jak wskazuje art. 81 Ustawy Prawo notariacie notariusz odmówi dokonania czynności notarialnej sprzecznej z prawem. Pojawia się zatem pytanie, jak rozumieć ową sprzeczność z prawem. W tym miejscu należałoby stwierdzić, iż zgodnie ze stanowiskiem doktryny, owa sprzeczność nie powinna być utożsamiana z rozumieniem pojęcia niezgodności z prawem, występującym często w różnych ustawach, np. w ujęciu regulacji konstytucyjnej, ta ostatnia powinna być rozumiana ściślej, zgodnie z konstytucyjnym ujęciem źródeł prawa[11]. Odwołując się już po raz kolejny do regulacji prawa cywilnego materialnego, wskazać należy art. 58 k.c., stanowiący o bezwzględnej nieważności czynności prawnej sprzecznej z ustawą. W języku potocznym sprzeczność oznacza tyle, co wykluczający się wzajemnie, niezgodny z czymś, przeciwstawny czemuś, zupełnie różny, odmienny[12]. W doktrynie M. Gutowski wskazuje, że na potrzeby art. 58 § 1 k.c. najwłaściwsze będzie przyjęcie znaczenia jako niezgodna z czymś, przeciwstawna czemuś[13], a ściślej mówiąc chodzi o swego rodzaju sprzeczność treści dokonywanej czynności z wyrażonym w ustawie nakazem lub zakazem. W ślad za przedstawicielami doktryny należy stwierdzić, iż treść czynności prawnej, to postanowienia wysłowione przez strony w oświadczeniu woli określające powinne zachowania stron lub inne następstwa prawne[14]. W tym względzie należy wskazać również, iż czynność sprzeczna z prawem również będzie powodowała jej nieważność, a notariusz jako gwarant obrotu prawnego powinien jej odmówić ze względu na jej bezprzedmiotowość w obrocie prawnym. Słusznie wskazuje R. Sztyk, iż na notariuszu ciąży szczególny obowiązek dokonania prawidłowej oceny zamierzonej przez strony czynności cywilnoprawnej.[15] Ocena ta jest o tyle ważna, iż na tle powyższych rozważań aktualny jest również problem zachowania dyspozycji art. 353 k.c., kształtującego zasadę swobody umów, której następstwem jest zachowanie autonomii woli stron. Zgodnie z obecnie obowiązującą regulacją w tym zakresie strony mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości stosunku, ustawie (co w omawianym przypadku jest najbardziej istotne) ani zasadom współżycia społecznego. Notariusz jest powoływany do dokonywania czynności, którym strony są obowiązane lub pragną nadać formę notarialną. Przywołana po raz kolejny definicja czynności notarialnych wskazuje na ograniczony zakres kompetencji odmowy ich dokonania, poprzedzony szczegółową weryfikacją tym bardziej, iż niezachowanie ostrożności skutkować może odpowiedzialnością cywilną, dyscyplinarną czy też odszkodowawczą. Pomijając sytuacje, gdzie notariusz nie może dokonać określonej czynności, a które ustawodawca szczegółowo wymienia i nie budzi ten fakt szczególnych wątpliwości, a chodzi o czynności dotyczące jego samego, jego małżonka, krewnych lub powinowatych w linii prostej bez ograniczenia stopnia, a w linii bocznej krewnych i powinowatych do trzeciego stopnia włącznie, osób związanych z tytułu przysposobienia, opieki, kurateli lub będących z nim w bliskim stosunku czy też zastępcy notariusza należałoby skupić się właśnie na sytuacjach przez prawo dopuszczalnych, jednak budzących u mającego dokonać ich notariusza pewne wątpliwości. Zatem do jego obowiązków należy weryfikacja zamierzonej czynności. Punktem wyjścia do tego rodzaju rozważań powinien być art. 2 Konstytucji RP stanowiący, iż Rzeczpospolita jest demokratycznym państwem prawnym. Ta jedna z naczelnych zasad sprawia, iż notariusz jako osoba która w pewnym sensie urzeczywistnia normy prawa materialnego cywilnego poprzez nadanie czynności notarialnej szczególnej formy powinien stać na straży praworządności, a co za tym idzie powinien dokonać weryfikacji owych czynności. Odmowa dokonania czynności notarialnej jest więc instytucją wyjątkową[16]. A wyjątkowość ta przejawia się właśnie w dopuszczalności odmowy tylko w ściśle określonych przypadkach. Istotną a zarazem kluczową kwestią z punktu widzenia przedmiotowego zagadnienia jest szczególna staranność notariusza przy dokonywaniu czynności notarialnych, bowiem z nią również wiąże się dalsza odpowiedzialność, a co za tym idzie możliwość zaskarżenia. Jak wskazuje się w doktrynie znaczenie dla oceny winy notariusza ma model starannego, przewidującego i kompetentnego przedstawiciela tego zawodu. Jego kształt określany jest przez ciążący na notariuszu zakres obowiązków[17]. Ustawodawca nie wskazuje szczególnego rygoru jakiemu odpowiedzialność taka powinna być poddana. Trzeba mieć tu na względzie przede wszystkim różny status prawny przypisywany notariuszowi jako przedsiębiorcy lub funkcjonariusza publicznego, która to problematyka podejmowana była już wcześniej. Jak wskazuje W. Boć, trudna jest ocena konsekwencji wiążących się z uzyskaniem statusu przedsiębiorcy przez notariusza[18]. Ujmując status prawny notariusza w ramach kryterium przedsiębiorcy potraktować trzeba go jako tego, który usługi notarialne świadczy na wolnym rynku i jako wykonującego wolny zawód  należy wskazać, iż tutaj kryterium staranności zawodowej stanowi zachowanie się notariusza zgodnie z uczciwą czy nieuczciwą konkurencją[19]. Jednak przypisanie notariuszowi statusu przedsiębiorcy nie jest właściwe, a to ze względu na to, iż na mocy ustawy jest on powołany do dokonywania czynności, które ze swej istoty nie są czynnościami usługowymi, a mają charakter stricte urzędowy. Właściwsze  z tego punktu widzenia wydaje się odniesienie do przypisywanej notariuszowi funkcji funkcjonariusza publicznego zgodnie z art. 115 § 13 pkt 3 k.k., co nie odnosi się wyłącznie do regulacji prawnokarnej. Należałoby zgodzić się z poglądem A. Oleszko, iż notariusz realizuje zlecone mu funkcje publiczne państwa, a jego kwalifikowana odpowiedzialność prawna związana jest z wyłącznością kompetencyjną zastrzeżoną dla normatywnie określonej osoby zaufania publicznego[20]. Szczególna staranność notariusza bywa również ujmowana w kategoriach bezpieczeństwa obrotu prawnego: by dokonywać czynności notarialnych od razu skutecznych[21]. W tym znaczeniu od notariusza wymaga się zachowania pewnych warunków, dzięki którym zainteresowane strony będą mogły bez wahania powierzyć mu dokonanie określonych czynności, czego wymaga jego profesja jako zawodu zaufania publicznego. Na szczególną uwagę zasługuje często przedstawiany w doktrynie pogląd, iż status prawny notariusza wiąże się z pełnieniem przez niego funkcji publicznych państwa przekazanych do jego kompetencji w ramach decentralizacji zadań państwa demokratycznego[22]. W tym względzie należy pamiętać także o mogącym występować również interesie nie tylko osób pragnących dokonać pewnych czynności, ale również a może i przede wszystkim osób trzecich stojących niejako za całym postępowaniem. Sytuacja taka w aktualnie obowiązującym porządku prawnym należy do nierzadkich, co podkreślane jest zarówno w judykaturze jak  i doktrynie. Rozważania te należy rozpocząć od wyraźnego wskazania ustawy Prawo o notariacie, który stanowi, iż przy dokonywaniu czynności notarialnych notariusz jest obowiązany czuwać nad należytym zabezpieczeniem praw  i słusznych interesów stron oraz innych osób, dla których czynność ta może powodować skutki prawne. W tym względzie, słuszne jest przytoczenie stanowiska Sądu Najwyższego w sprawie odmowy wpisu prawa własności w księdze wieczystej, który stwierdził: „mimo, że akt notarialny ma charakter dokumentu urzędowego, sporządzonego przez osobę zaufania publicznego dysponującą odpowiednimi kwalifikacjami i obowiązaną do kontroli zgodności z prawem dokonywanych czynności oraz do czuwania nad zabezpieczeniem praw i słusznych interesów stron i innych osób, sąd wieczystoksięgowy jest uprawniony do oceny, czy ujęta w akcie notarialnym czynność prawna jest ważna i może stanowić podstawę wpisu”[23]. Kontrola ta, wydawałoby się, że ma na celu zwiększenie pewności co do niektórych czynności w obrocie prawnym. Z jednej więc strony możemy mówić o swego rodzaju staranności notariusza przy dokonywaniu określonych czynności, a w razie braku jej skuteczności odmowie dokonania, z drugiej natomiast nie możemy zapomnieć o wypracowanym w doktrynie oraz orzecznictwie pojęciu przymusu notarialnego. I chociaż nie posiada on swojej definicji legalnej, to jednak stanowi istotne z przedmiotowego punktu widzenia zagadnienie. Jak wskazuje się w doktrynie termin ten występuje wyłącznie w języku prawniczym, nie będąc zarazem elementem języka prawnego[24]. Idąc w ślad za A. Oleszko należy wskazać, iż wymóg zachowania formy dla danej czynności prawnej wynika nie z prawa o notariacie  a zawarty jest w unormowaniach prawa materialnego. Przymus zatem oznacza, iż notariusz nie może odmówić dokonania czynności notarialnej, jeżeli wymóg zachowania formy dla danej czynności wynika z obowiązku przewidzianego w prawie materialnym[25].  W tym przypadku przymus moglibyśmy rozumieć  w odniesieniu do zainteresowanych stron postępowania notarialnego, które to składają oświadczenia woli co do zamierzenia dokonania konkretnej czynności, a notariusz jest zobligowany do jej dokonania. Zgodnie z inną koncepcją, która jest adresowana do notariusza jako osoby kompetentnej jeżeli żąda tego strona notariusz nie może odmówić dokonania czynności. Jak wynika z powyższego przymus notarialny jawi się zarówno w woli stron, prawa o notariacie jak i prawa cywilnego. Pewna obligatoryjność dokonywania czynności notarialnych wynika z przytaczanego już art. 81 ustawy Prawo o notariacie. W tym aspekcie słuszny pogląd prezentuje B. Tymecki podnosząc, iż zgodnie z tą zasadą notariusz nie może odmówić dokonania żądanych przez strony czynności poza określonymi ściśle przypadkami[26]. Z kolei zdaniem E. Drozda przymus notarialny należy odnosić do braku możliwości odmowy dokonania czynności jeśli jest ona dopuszczalna. Jak twierdzi dopuszczalność ta przejawia się przede wszystkim w zachowaniach ludzkich, które mogą wywołać skutki w sferze prawa cywilnego[27]. O przymusie notarialnym możemy mówić w sytuacji, kiedy żądana czynność nie może być sporządzona w innej formie szczególnej, na co wskazuje Z. Radwański wskazując, iż zawsze tam, gdzie przewidziana jest zwykłą forma pisemna, można posłużyć się formą pisemną z data pewną, formą uwierzytelnionego podpisu lub formą aktu notarialnego[28].  Warto też zwrócić uwagę na skutki niezachowania przymusu notarialnego. Jak wskazuje się w doktrynie naruszenie tej zasady w zakresie przestrzegania formy aktu notarialnego ad solemnitatem ma szersze odniesienie niż skutek w postaci bezwzględnej nieważności czynności prawnej[29].
3. Odnosząc się natomiast do zażalenia na odmowę dokonania czynności notarialnej, to zgodnie z art. 83 § 1 ustawy prawo o notariacie osoba zainteresowana może wnieść, w terminie tygodnia od dnia doręczenia uzasadnienia odmowy dokonania czynności, a gdy nie zażądała w przepisanym terminie doręczenia uzasadnienia odmowy – od dnia, w którym dowiedziała się o odmowie, zażalenie do sądu okręgowego właściwego ze względu na siedzibę kancelarii notariusza odmawiającego dokonania czynności notarialnej. Zażalenie wnosi się za pośrednictwem tego notariusza. Uregulowanie to jednocześnie wskazuje na możliwość wniesienia zażalenia na odmowę dokonania czynności notarialnej, wskazując na odpowiednie stosowanie przepisów kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu nieprocesowym. Legitymację do wniesienia zażalenia posiadają wszyscy uczestnicy czynności notarialnej, wyłączając z tego notariusza. Legitymacja ta nie ma jednak natury legitymacji procesowej, lecz jest legitymacją do dokonania czynności procesowej. Brak tej legitymacji skutkuje odrzuceniem zażalenia, nie zaś jego oddaleniem. Natomiast jeżeli chodzi o termin, to jest to termin procesowy, co oznacza, że można w razie jego uchybienia, wnioskować o jego przywrócenie z uwzględnieniem warunków określonych w art. 168 k.p.c..

Zażalenie w prawie procesowym cywilnym nie jest ujmowane w sposób jednolity (i jednorodny)[30]. Regulacja przepisów kodeksu postępowania cywilnego oraz innych aktów (np. prawa o notariacie) wskazuje, że istota zażalenia może sprowadzać się po pierwsze do kwestii środków odwoławczych (środków zaskarżenia) i taką też rolę można przypisać zażaleniu w większości przypadków (a w zasadzie niemalże we wszystkich), a po drugie funkcja zażalenia może wiązać się również ze środkami inicjującymi postępowania sądowe (podobnie jak pozew czy wniosek w postępowaniu nieprocesowym). W tym pierwszym przypadku zaskarżenie orzeczenia przy pomocy zażalenia wiąże się z możliwością zakwestionowania wadliwych czynności orzeczniczych, a więc z możliwością ich wzruszenia poprzez zmianę lub uchylenie[31]. Zaskarżalność orzeczeń sądowych jest tym uprawnieniem przysługującym stronom (i innym podmiotom), które umożliwia korygowanie błędów zaistniałych w rozstrzygnięciach sądowych (i decyzjach innych organów)[32].

Punktem wyjścia powinno być zatem wskazanie samej istoty środków zaskarżenia. Jak wskazuje B. Bladowski, przez system środków zaskarżenia w szerokim zakresie należy rozumieć ogół środków zaskarżenia – o określonym rodzaju i charakterze- dopuszczalnych w postepowaniu cywilnym[33]. Możemy powiedzieć również, iż są to środki zmierzające do uchylenia albo zmiany czynności decyzyjnych organów procesowych[34]. Nie ulega wątpliwości, iż głównym celem postępowania cywilnego jest urzeczywistnienie obowiązującej normy prawnej. Orzeczenie sądowe ma stworzyć trwałą podstawę do uregulowania stosunku prawnego pomiędzy określonymi podmiotami prawnymi[35]. Zaistnienie nowych okoliczności faktycznych i dowodów mogą powodować potrzebę zmiany lub uchylenia wydanego orzeczenia[36]. W związku z tym kodeks postępowania cywilnego zapewnia możliwość obalenia wydanego orzeczenia, w związku z czym ustawodawca przewiduje środki zaskarżenia o zróżnicowanym charakterze, co wynika m.in. z dopuszczalnych podstaw zaskarżenia, charakteru i zakresu postępowania kontrolnego wywołanego ich wniesieniem, z rezultatu, jaki skarżący osiąga w razie uwzględnienia środka zaskarżenia, a także z tego, czy zaskarżone zostało orzeczenie jeszcze nieprawomocne, czy już prawomocne[37]. Jak wskazuje T. Wiśniewski środkom zaskarżenia przypada szczególne znaczenie dla zapewnienia prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy[38].

Jeżeli chodzi o istotę zażalenie z art. 83 ustawy prawo o notariacie, to osoba zainteresowana może je wnieść w terminie tygodnia od dnia doręczenia jej uzasadnienia odmowy, a gdy nie żądała takiego uzasadnienia w przepisanym terminie od dnia w którym dowiedziała się o odmowie, do sądu okręgowego właściwego ze względu na siedzibę kancelarii notariusza, który odmówił dokonania czynności. Inną wątpliwością, na którą należy w tym miejscu zwrócić uwagę jest to, iż postępowanie zainicjowane zażaleniem nie jest postępowaniem co do istoty, lecz postępowaniem formalnym. Teza ta, co prawda dominującą w doktrynie, w pewnym sensie może być myląca, albowiem na pierwszy rzut oka może ona przesądzać inne kwestie o zasadniczym znaczeniu dla oceny natury prawnej zażalenia.

Regulacja zażalenia jest wprost wyrażona w ustawie Prawo o notariacie, jednak w doktrynie często podnoszone jest stanowisko o konieczności potraktowaniu zaskarżenia decyzji notariusza odmawiającego dokonania czynności notarialnej jako powództwa wszczynającego postępowanie w sprawie albo jeszcze innego środka, który nie powinien istnieć na tej samej płaszczyźnie co zażalenie, ponieważ de facto przysługuje ono nie na orzeczenie sądowe, lecz dotyczy określonej innej sfery, aniżeli działalności orzeczniczej. Dla rozstrzygnięcia tej kwestii, zasadne jest ujęcie omawianej instytucji w pewne kryteria, w jakie ujmowane są środki zaskarżenia. W doktrynie przedstawia się różne podziały w zależności od przyjętego kryterium[39]. W pierwszej kolejności należałoby dokonać podziału pod kątem podmiotu, który dokonuje kontroli i tak możemy mówić  o dewolutywności (powodują one wszczęcie postępowania w sądzie wyższej instancji) oraz niedewolutywności, (które powodują kontrolę zaskarżonego postępowania i orzeczenia w postępowaniu przed sądem tej samej instancji co sąd, który wydał zaskarżone orzeczenie) środka zaskarżenia[40]. W tej kwestii możemy odnaleźć różne stanowiska zarówno doktryny, jak i judykatury, chociaż zasadne wydaje się jednak w przypadku zażalenia na czynności notariusza wywodzenie stanowiska o względnej dewolutywności, mając na uwadze uregulowanie ustawy prawo o notariacie stanowiącej, iż zażalenie wnosi się za pośrednictwem notariusza, który odmówił dokonania czynności, do sądu okręgowego właściwego ze względu na siedzibę tegoż notariusza. Istotne z tego punktu widzenia jest odniesienie do ujęcia statusu prawnego notariusza jako organu quasi sądowego, a postępowania notarialnego jako odpowiednika postępowania pierwszoinstancyjnego. Słusznie wskazuje R. Kapkowski uznając, iż za odmowę dokonania czynności notarialnej uznaje się decyzję quasi-jurysdykcyjną notariusza jako osoby zaufania publicznego stojącego na straży porządku prawnego, poprzez którą zabezpiecza obrót prawny i w interesie publicznym gwarantuje przestrzeganie porządku prawnego[41]. Notariusz uznając zażalenie za zasadne może dokonać żądanej czynności, nie nadając mu dalszego biegu, zatem przyznana jest mu pewna forma samokontroli. Zgodnie ze stanowiskiem SN rozwiązanie to sugeruje, że zażalenie na odmowę dokonania czynności notarialnej odpowiada konstrukcji dewolutywnego środka odwoławczego i że notariusz nie jest stroną wywołanego nim postępowania[42]. Pogląd ten wyraża zasadne stanowisko, notariusz jako osoba zaufania publicznego powołany jest do nadania charakteru urzędowego żądanej czynności. W tym też względzie uznać należy za właściwi i słuszne stanowisko jakoby pozycję notariusza należałoby ująć w kategoriach organu sądowego, a kontrolę sądu okręgowego w tym przedmiocie jako kontrole judykacyjną.

W związku z powyższym oraz w nawiązaniu do uregulowań konstytucyjnym jako podstawowych w całym porządku prawnym, można by pokusić się o stwierdzenie, że w momencie odmowy dokonania czynności przez notariusza sprawa ta staje się sprawą konstytucyjną, a dalszy tok całego postępowania odpowiada standardom konstytucyjnym, tak zarówno w prawie do sądu, prawem do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji, jak i zasadą dwuinstancyjności postępowania sądowego. Z drugiej znów strony nie można podnosić, że mamy w analizowanym wypadku do czynienia ze wszczęciem postępowania sądowego w sprawie cywilnej. Przepis artykuł 1 k.p.c. normuje postępowanie sądowe w sprawach ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy, jak i również w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz w innych sprawach, do których przepisy tego Kodeksu stosuje się z mocy ustaw szczególnych (sprawy cywilne). Pierwsza kategoria wiąże się zatem ze sporami objętymi pojęciem sprawy cywilnej, wówczas gdy wynikają one ze stosunków materialnoprawnych; druga kategoria wiąże się ze sporami z zakresu ubezpieczeń społecznych zaś trzecia kategoria jest jedynie ujęta w znaczeniu formalnym[43], czyli sprawami cywilnymi będą te, które są za takie uznane na podstawie ustaw szczególnych. Można zatem wyróżnić dwa kryteria charakterystyczne dla wyodrębnienia sprawy cywilnej. Mianowicie kryterium materialne oraz kryterium formalne. Kryterium materialne będzie wiązało się z ochroną praw podmiotowych wynikających ze stosunków prawnych nie tylko prawa cywilnego, ale również rodzinnego i opiekuńczego, a także prawa pracy. Każda więc sprawa dotycząca ochrony praw podmiotowych będzie traktowana jako sprawa cywilna, bez względu na organ właściwy do jej rozstrzygnięcia. Sprawy te z racji ich natury będą wyodrębnione na podstawie kryterium materialnego, jako kryterium wiodącego i zasadniczego (i tym samym podstawowego), które wiąże się z określonym stosunkiem prawnym[44]. Sprawy te są zatem sprawami cywilnymi według ich natury i wskazania kodeksowego, aczkolwiek może zdarzyć się, że sprawa będzie zmierzała do wywołania skutku w zakresie stosunku cywilnoprawnego sensu largo, a więc stosunku osobistego, rodzinnego lub majątkowego i również wówczas będzie kwalifikowana do tej kategorii na podstawie samej natury[45], w przeciwieństwie do tych, które ze względu na naturę nie są sprawami cywilnymi, jednakże odrębna ustawa nakazuje je za takie uznać, bądź też tych, w których źródło kodeksowe odpada, ale natura danej sprawy i wskazanie przepisu szczególnego nakazuje potraktować je jako sprawy cywilne[46]. Odnosząc powyższe do zażalenia na odmowę dokonania czynności przez notariusza należy podnieść, że zażalenie to inicjuje postępowanie w sprawie cywilnej o znaczeniu formalnym, nawet przy założeniu, że ma ono charakter formalny i incydentalny. Z drugiej znów strony twierdzenie, że w przedmiotowym postępowaniu nie mamy do czynienia ze sprawą cywilną w ujęciu formalnym, pozostałoby w sprzeczności z samą naturą zażalenia (jako inicjatorem sądowego postępowania cywilnego) oraz charakterem postępowania. Okoliczność ta jednakże nie przesądza kwestii, że zażalenie to należy traktować na równi z pozwem, a więc jako pismo wszczynające proces cywilny, z wszystkimi tego następstwami, tj. z uznaniem żalącego się za powoda, a notariusza za pozwanego, wyrokiem – jako formą orzeczenia, apelacją i skargę kasacyjną – jako wyłącznymi środkami odwoławczymi od orzeczeń co do istoty sprawy. Przede wszystkim pozew jest instytucją procesu cywilnego, którego nieodzowną cechą jest dwustronność. Tymczasem w postępowaniu wszczętym wskutek zażalenia na odmowę dokonania czynności procesowej brak jest stron. Notariusz bowiem nie jest stroną, lecz podmiotem od którego decyzji zażalenie jest wnoszone. Omawiane postępowanie nieprocesowe ma charakter jednostronny, zatem przypominający postępowanie nieprocesowe.[47] Specyfika postępowania z art. 83 ustawy prawo o notariacie polega na tym, że zaskarżeniu zażaleniem nie podlega orzeczenie sądu wydane w postępowaniu nieprocesowym. Postępowanie takie nie toczy się w ogóle przed wniesieniem zażalenia, dlatego nie ma w nim miejsca na wniosek wszczynający postępowanie w rozumieniu art. 506 k.p.c. Postępowanie sądowe w tego rodzaju sprawach rozpoczyna się dopiero w fazie odwoławczej (zażaleniowej)[48].

W przedmiocie omawianego zagadnienia  trzeba rozstrzygnąć o ujęciu zażalenia w kontekście orzeczenia kasatoryjnego lub orzeczenia reformatoryjnego. Jest to rozróżnienie według kryterium skutku, jaki następuje w odniesieniu do zaskarżonego orzeczenia przez uwzględnienie środka odwoławczego oraz charakteru postępowania wywołanego jego wniesieniem[49]. W tym kontekście, chociaż ciężko jest o jednoznaczną kwalifikację, to wydaje się za słuszne przyjęcie charakteru kasatoryjnego dla omawianej instytucji. Sąd okręgowy, któremu zostaje przekazane zażalenie uznając je za zasadne nakazuje notariuszowi dokonania żądanej czynności. Jak wskazuje A. Oleszko, celem zażalenia jest doprowadzenie do uchylenia odmowy, a następnie do dokonania żądanej czynności. W przeciwnym wypadku niezrozumiały byłby tok tego postępowania, jeżeli orzeczenie sądu miałoby stanowić jedynie prejudykat dla odpowiedzialności notariusza[50]. Środki zaskarżenia reformatoryjne, w razie przyjęcia ich zasadności powodują nie tylko uchylenie zaskarżonego orzeczenia, lecz również wydanie przez sąd uchylający nowego orzeczenia merytorycznego  (iudicium rescissorium)[51]. Stąd też zażalenia na odmowę dokonania czynności przez notariusza nie można zaliczyć do tej ostatniej kategorii.

Bibliografia

Antkowiak P., Samorząd zawodowy w Polsce, wyd. Dom wydawniczy Elipsa, Warszawa 2012.

Bladowski B, Szczególne wypadki dopuszczalności zażalenia w postępowaniu cywilnym, Palestra 1991/3–4.

Bladowski B., Metodyka pracy sędziego cywilisty, wydawnictwo, Warszawa 2013.

Bladowski B., Środki odwoławcze w postępowaniu cywilnym, wyd. Wolters Kluwer, Warszawa 2008.

Boć W., Konsekwencje uzyskania statusu przedsiębiorcy (w:) Status prawny notariusza, wyd. Kolonia Limited 2010.

Boć W., Przymus notarialny a autonomia woli podmiotów prawa cywilnego (w:) Status prawny notariusza, wyd. Kolonia Limited 2010.

Broniewicz W., Istota i rodzaje zażalenia w postępowaniu cywilnym, Przegląd Sądowy 2001/1.

Broniewicz W., Marciniak A., Kunicki I., Pojęcie, system i charakterystyka środków zaskarżenia (w:) Postępowanie cywilne w zarysie, wyd. Wolters Kluwer, Warszawa 2016.

Broniewicz W., Istota i rodzaje zażalenia w postępowaniu cywilnym, PS 2001, nr 1.

Broniewicz W., Apelacja, kasacja i skarga kasacyjna w postępowaniu cywilnym, PiP 1999.

Czachórski W., Zobowiązania: zarys wykładu, Warszawa 1994.

Drozd E., Odpowiedzialność notariusza w wypadku nieważnej (bezskutecznej) czynności prawnej, III Kongres Notariuszy Rzeczypospolitej Polskiej. Referaty i opracowania, Poznań- Kluczbork 2006.

Drozd E., Forma aktu notarialnego, (w:) I Kongres Notariuszy Rzeczypospolitej Polskiej. Referaty naukowe i wystąpienia, Poznań 1993.

Dubisz S., słownik języka polskiego, t. III, Warszawa 2003.

Ereciński T., Kilka uwag o pozycji ustrojowej notariusza, jego odpowiedzialności cywilnej oraz sądownictwie dyscyplinarnym, Rejent 2006, nr 5.

Ereciński T., Pojęcie i cel zaskarżenia orzeczeń sądowych (w:) System Prawa Procesowego Cywilnego Środki zaskarżenia III cz. 1, red. J. Gudowski, wyd. LexisNexis.

Ereciński T., Zaskarzalność orzeczeń sądowych, (w:) Środki zaskarżenia, wyd. LexisNexis.

Ereciński T, Rodzaje środków zaskarżenia (w:) Środki zaskarżenia, wyd. LexisNexis.

Flume W., Allgemeinner Teil des Burgerlichen Rechts. Das Rechtsgescgafft, Berlin- Heidelberg- New York 1975.

Gapska E., Wady orzeczeń sądowych, wydawnictwo Wolters Kluwer, Warszawa 2009.

Gniewek E., O uniwersalnej zasadzie przestrzegania prawa przez notariusza (w:) II Kongres Notariuszy Rzeczypospolitej Polskiej. Referaty i opracowania, red. R. Sztyk, Poznań- Kluczbork 1999.

Graliński W, Sawczuk M, Model zażalenia, Problemy Egzekucji Sądowej 2001/14.

Grzegorczyk P.,Weitz K., Komentarz do art. 78 Konstytucji RP (w:) M. Safjan, L. Bosek, Konstytucja RP Tom I Komentarz Art. 1-86, wyd. C.H. Beck, Warszawa 2016.

Grzybowski S. (w:) System prawa cywilnego, T.I. Ossolineum 1985.

Gudowski J., (w:) T. Ereciński, J. Gudowski, M. Jędrzejewska, K. Weitz, P. Grzegorczyk, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Postępowanie rozpoznawcze, t. I, red. T. Ereciński, wydawnictwo LexisNexis, Warszawa 2012.

Gutowski M., Kodeks Cywilny Komentarz Art. 1- 449¹¹ , wyd. C.H.Beck, Warszawa 2016.

Gutowski M., Nieważność czynności prawnej, Warszawa 2006.

Gutowski M., Wzruszalność czynności prawnej, Warszawa 2010.

Habscheid W.J., Cywilnoprocesowe systemy środków odwoławczych w Europie (w:) Jednolitość prawa sądowego cywilnego a jego odrębności krajowe, wersja polska, t. I, Lublin 1995.

Hanausek S., Orzeczenie sądu rewizyjnego w procesie cywilnym, Warszawa 1966.

Jodłowski J., Resich Z., Lapierre J., Misiuk-Jodłowska T., Weitz K., Postępowanie cywilne, wydawnictwo LexisNexis, Warszawa 2009.

Kapkowski R., Odmowa dokonania czynności przez notariusza w aspekcie proceduralnym, Rejent 2008, nr 7-8.

Kolasiński M. K., Model notariusza starannego (w:) Odpowiedzialność cywilna notariusza, Toruń 2005.

Kozłowski T., Notariusz jako osoba zaufania publicznego, (w:) Sesja naukowa pt. „70 lat zunifikowanego polskiego prawa o notariacie”, Warszawa  2003.

Lewaszkiewicz- Petrykowska B., Uwagi o zasadach rządzących cywilną odpowiedzialnością notariusza, Przegląd Sądowy 1995, nr 2.

Maciejewski M., Zażalenie na odmowę dokonania czynności notarialnej, PS 2000, Nr 1.

Michalska- Marciniak M., Zasada instancyjności w postępowaniu cywilnym, wyd. LexisNexis.

Oklejak A., Z problematyki zaskarżalności orzeczeń sądowych w postępowaniu cywilnym, Studia Cywilistyczne 1975/20–26.

Oleszko A., Przymus notarialny, Rejent nr 5, maj 1994.

Oleszko A., Z cywilnoprawnej problematyki czynności notarialnych (w:) Rejent, Rok I nr 1, Maj 1991.

Oleszko A., Prawo o notariacie, Komentarz Część I.

Oleszko A., Prawo o notariacie, Komentarz Część II tom 1, wyd. LexisNexis, Warszawa 2012.

Oleszko A., Staranność zawodowa notariusza jako kryterium odpowiedzialności prawnej (w:) Akt notarialny jako podstawa odpowiedzialności prawnej notariusza, wyd. Wolters Kluwer, Warszawa 2015.

Osuchowski W., Zarys rzymskiego prawa prywatnego, Warszawa 1962.

Pogonowski P., Realizacja prawa do sądu w postępowaniu cywilnym, wydawnictwo CH Beck, Warszawa 2005.

Radwański Z., Zarys części ogólnej prawa cywilnego, Warszawa 1979.

Radwański Z., (w:) System PrPryw, t.2, 2008.

Radwański Z., (w:) System PrCyw, t. I, 1985.

Radwański Z., Prawo cywilne, 2003.

Rudnicki S. (w:) Komentarz do KC, Ks. I, 1998.

Rylski P., Tryb postępowania sądowego wywołanego wniesieniem zażalenia na odmowę dokonania czynności notarialnej, PPC 2011, Nr 2.

Siedlecki W., Zaskarżalność orzeczeń w sądowym postępowaniu cywilnym (w:) Księga pamiątkowa ku czci Zbigniewa Resicha, Warszawa 1985.

Siedlecki W., (w: ) W. Siedlecki (red.), System prawa procesowego cywilnego. Zaskarżanie orzeczeń sądowych, t. III,  Wrocław – Warszawa 1986.

Siedlecki W., Postępowanie cywilne. Zarys wykładu,  Warszawa 1977.

Siedlecki W., Przedmiot postępowania cywilnego,  (w:) Wstęp do systemu prawa procesowego cywilnego, red. J. Jodłowski,  Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1974.

Sztyk R., Odmowa dokonania czynności notarialnej, Rejent Nr 3, lipiec 1991.

Tymecki B., (w:) J. Florkowski, B. Tymecki, Prawo o notariacie z komentarzem, Warszawa 1993.

Wąsiewicz A., Odpowiedzialność cywilna notariusza i jej ubezpieczenie, (w:) Księga pamiątkowa. I Kongres Notariuszy R.P., Poznań- Kluczbork 1993.

Więckowski R., Dopuszczalność drogi sądowej w sprawach cywilnym, wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1991,

Wiśniewski T., Przebieg procesu cywilnego, wydawnictwo Wolter Kluwer, Warszawa 2009.

Wisniewski T., Ogólna charakterystyka systemu zaskarżania orzeczeń sądowych (w:) Przebieg procesu cywilnego, wyd. Wolters Kluwer, Warszawa 2009.

Wolter A., Prawo cywilne, zarys części ogólnej, Warszawa 1986.

Wolter A., Ignatowicz J., Stefaniuk K., Prawo cywilne. Zarys części ogólnej. Warszawa 2006.

Wronkowska S., Podstawowe pojęcia prawa i prawoznawstwa, cz. I, Poznań 2002.

Zembrzuski T., Zażalenie, w: J. Gudowski (red.), System Prawa Procesowego Cywilnego. Środki zaskarżenia, t. III, cz. 1, warszawa 2007.

Zieliński A., Zażalenie w postępowaniu cywilnym. Komentarz praktyczny z orzecznictwem. Wzory pism procesowych, Legalis 2014.

[1] W. Osuchowski: Zarys rzymskiego prawa prywatnego, Warszawa 1962, s. 231, A. Wolter: Prawo cywilne, zarys części ogólnej, Warszawa 1986, s. 274, Z. Radwański: Zarys części ogólnej prawa cywilnego, Warszawa 1979, s. 160, S. Grzybowski (w:) System prawa cywilnego, T.I. Ossolineum 1985, s. 475, W. Flume: Allgemeinner Teil des Burgerlichen Rechts. Das Rechtsgescgafft, Berlin- Heidelberg- New York 1975, s.23.

[2] A. Oleszko: Z cywilnoprawnej problematyki czynności notarialnych (w:) Rejent, Rok I nr 1, Maj 1991, s. 15.

[3] R. Kapkowski: Odmowa dokonania czynności przez notariusza w aspekcie proceduralnym, Rejent 2008, nr 7-8, s. 49; A. Oleszko, Prawo o notariacie, Komentarz Część II tom 1, wyd. LexisNexis, Warszawa 2012, s. 301 ; T. Kozłowski, Notariusz jako osoba zaufania publicznego, (w:) Sesja naukowa pt. „70 lat zunifikowanego polskiego prawa o notariacie”, Warszawa  2003, s. 67-74; P. Antkowiak, Samorząd zawodowy w Polsce, Warszawa 2012, s. 131.

[4] T. Kozłowski, Notariusz jako osoba zaufania publicznego, (w:) Sesja naukowa pt. „70 lat zunifikowanego polskiego prawa o notariacie”, Warszawa 2003, s. 67-74.

[5] P. Antkowiak, Samorząd zawodowy w Polsce, wyd. Dom wydawniczy Elipsa, Warszawa 2012, s. 131.

[6] A. Oleszko, Prawo o notariacie, Komentarz Część I, s. 68.

[7] T. Ereciński, Kilka uwag o pozycji ustrojowej notariusza, jego odpowiedzialności cywilnej oraz sądownictwie dyscyplinarnym, Rejent 2006, nr 5, s 44 i n.

[8] Wyrok NSA z 13 października 2004 r., FSK 553/04 (LexPolonica nr 390359)

[9] Uzasadnienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 18 lutego 2004 r., P 21/02, Lexis.pl nr 365703.

[10] P. Grzegorczyk, K. Weitz, Komentarz do art. 78 Konstytucji RP (w:) M. Safjan, L. Bosek, Konstytucja RP Tom I Komentarz Art. 1-86, wyd. C.H. Beck, Warszawa 2016, s. 1785.

[11] Wyrok TK z dnia 4 grudnia 2001 r., SK 18/00, OTK 2001, NR 8, POZ. 256.

[12] S. Dubisz, słownik języka polskiego, t. III, Warszawa 2003, s. 1356.

[13] M. Gutowski, Kodeks Cywilny Komentarz Art. 1- 449¹¹ , wyd. C.H.Beck, Warszawa 2016, s. 350; także zob. inne opracowania: M. Gutowski, Nieważność czynności prawnej, Warszawa 2006, s. 44 i n.; tenże, Wzruszalność czynności prawnej, Warszawa 2010, s. 302 i n.

[14] Z. Radwański (w:) System PrPryw, t.2, 2008, s.220; tenże (w:) System PrCyw, t. I, 1985, s. 512 i n.; tenże, Prawo cywilne, 2003, s. 269; Wolter, Ignatowicz, Stefaniuk, Prawo cywilne, s. 316; Czachórski, Zobowiązania, 1994, s. 112 i n.; S. Rudnicki (w:) Komentarz do KC, Ks. I, 1998, s. 215 i n.).

[15] R. Sztyk, Rejent Nr 3, lipiec 1991, s. 79.

[16] R. Sztyk, Odmowa…, str. 80.

[17] A. Wąsiewicz, Odpowiedzialność cywilna notariusza i jej ubezpieczenie, (w:) Księga pamiątkowa. I Kongres Notariuszy R.P., s. 308; B. Lewaszkiewicz- Petrykowska, Uwagi o zasadach rządzących cywilną odpowiedzialnością notariusza, Przegląd Sądowy 1995, nr 2, s. 21, M. K. Kolasiński, Model notariusza starannego (w:) Odpowiedzialność cywilna… s. 53.

[18] W. Boć, Konsekwencje uzyskania statusu przedsiębiorcy (w:) Status prawny notariusza, wyd. Kolonia Limited 2010, s. 199.

[19] A. Oleszko, Staranność zawodowa notariusza jako kryterium odpowiedzialności prawnej (w:) Akt notarialny jako podstawa odpowiedzialności prawnej notariusza, wyd. Wolters Kluwer, s. 112.

[20]  A. Oleszko, Staranność notariusza…, s.113.

[21] E. Gniewek, O uniwersalnej zasadzie przestrzegania prawa przez notariusza (w:) II Kongres Notariuszy Rzeczypospolitej Polskiej. Referaty i opracowania, red. R. Sztyk, Poznań- Kluczbork 1999, s.45 i n.

[22] E. Drozd, Odpowiedzialność notariusza w wypadku nieważnej (bezskutecznej) czynności prawnej, III Kongres Notariuszy Rzeczypospolitej Polskiej. Referaty i opracowania, Poznań- Kluczbork 2006, s.80; także A. Oleszko, Akt notarialny…, s.55.

[23] Postanowienie SN z dnia 21 maja 2010 r., II CSK 641/09, LEX nr 686372.

[24] S. Wronkowska, Podstawowe pojęcia prawa i prawoznawstwa, cz. I, Poznań 2002, s. 74 i n.; W. Boć, Przymus notarialny a autonomia woli podmiotów prawa cywilnego (w:) Status prawny…, s. 129.

[25] A. Oleszko, Przymus notarialny, Rejent nr 5, maj 1994, s. 9.

[26] B. Tymecki, (w:) J. Florkowski, B. Tymecki, Prawo o notariacie z komentarzem, Warszawa 1993, s. 75; W. Boć, op.cit., s. 131.

[27] E. Drozd, Forma aktu notarialnego, (w:) I Kongres Notariuszy Rzeczypospolitej Polskiej. Referaty naukowe                         i wystąpienia, Poznań 1993, s.11.

[28] Z. Radwański, Zarys części ogólnej prawa cywilnego, Warszawa 1979, s. 177.

[29] A. Oleszko, Przymus…, s. 30.

[30] Por. W. Broniewicz, Istota i rodzaje zażalenia w postępowaniu cywilnym, Przegląd Sądowy 2001/1, s. 19 i nn.; zob. także T. Zembrzuski, Zażalenie, w: J. Gudowski (red.), System Prawa Procesowego Cywilnego. Środki zaskarżenia, t. III, cz. 1, wydawnictwo LexisNexis, s. 391; B. Bladowski, Szczególne wypadki dopuszczalności zażalenia w postępowaniu cywilnym, Palestra 1991/3–4, s. 15 i nn. Na krytykę takiego ujęcia zażalenia zwracają uwagę W. Graliński, M. Sawczuk, Model zażalenia, Problemy Egzekucji Sądowej 2001/14, s. 47 i n.

[31] Por. E. Gapska, Wady orzeczeń sądowych, wydawnictwo Wolters Kluwer, Warszawa 2009, s. 187.

[32] Zob. także B. Bladowski, Metodyka pracy sędziego cywilisty, wydawnictwo, Warszawa 2013, s. 236 i nn.; T. Wiśniewski, Przebieg procesu cywilnego, wydawnictwo Wolter Kluwer, Warszawa 2009, s. 270 i nn.; W. Siedlecki, w: idem (red.), System prawa procesowego cywilnego. Zaskarżanie orzeczeń sądowych, t. III,  Wrocław – Warszawa 1986, s. 328 i nn.; A. Oklejak, Z problematyki zaskarżalności orzeczeń sądowych w postępowaniu cywilnym, Studia Cywilistyczne 1975/20–26, s. 220; P. Pogonowski, Realizacja prawa do sądu w postępowaniu cywilnym, wydawnictwo CH Beck, Warszawa 2005, s. 15.

[33] B. Bladowski, Środki odwoławcze w postępowaniu cywilnym, wyd. Wolters Kluwer, Warszawa 2008, s.26.

[34] W. Broniewicz, A. Marciniak, I. Kunicki, Pojęcie, system i charakterystyka środków zaskarżenia (w:) Postępowanie cywilne w zarysie, wyd. Wolters Kluwer, Warszawa 2016, s. 313; T. Ereciński, Pojęcie i cel zaskarżenia orzeczeń sądowych (w:) System Prawa Procesowego Cywilnego Środki zaskarżenia III cz. 1, red. J. Gudowski, wyd. LexisNexis, s.32.

[35] B. Bladowski, Środki odwoławcze…, s.25

[36] Por. W. Siedlecki, Zaskarżalność orzeczeń w sądowym postępowaniu cywilnym (w:) Księga pamiątkowa ku czci Zbigniewa Resicha, Warszawa 1985, s. 282; tenże (w:) System prawa procesowego cywilnego. Zaskarżanie orzeczeń sądowych, t. III, pod red. W. Siedleckiego, Wrocław- Warszawa-Kraków- Gdańsk- Łódź 1986, s.12; W.J. Habscheid, Cywilnoprocesowe systemy środków odwoławczych w Europie (w:) Jednolitość prawa sądowego cywilnego a jego odrębności krajowe, wersja polska, t. I, Lublin 1995, s.159.

[37] T. Ereciński, Zaskarzalność orzeczeń sądowych, (w:) Środki zaskarżenia, wyd. LexisNexis, s. 31; M. Waligórski, Funkcja, s. 630 i nast..; S. Hanausek, Orzeczenie sądu rewizyjnego w procesie cywilnym, Warszawa 1966, s. 15 i nast.; W. Siedlecki, (w:) System, t.III, red. W. siedlecki, s.25 i nast.;

[38] T. Wisniewski, Ogólna charakterystyka systemu zaskarżania orzeczeń sądowych (w:) Przebieg procesu cywilnego, wyd. Wolters Kluwer, Warszawa 2009, s. 270.

[39] S. Hanausek, Orzeczenie sądu rewizyjnego w procesie cywilnym, Warszawa 1966, s.21 i nast.; M. Waligórski, Funkcja, s.638 i nast.; W. Siedlecki, (w:) System , t.III, red. W. Siedlecki, s.28 i nast.; M. Michalska- Marciniak, Zasada instancyjności w postępowaniu cywilnym, wyd. LexisNexis, s. 290 i nast.

[40] T. Ereciński, Rodzaje środków zaskarżenia (w:) Środki zaskarżenia, wyd. LexisNexis, s.61.

[41] R. Kapkowski, Odmowa dokonania czynności przez notariusza w aspekcie proceduralnym, Rejent 2008, nr 7-8, s.46.

[42] Uchwała SN z 1 czerwca 2007 r., III CZP 38/07, OSNC 2008, nr 7-8, poz.76.

[43] Por. W. Siedlecki, Postępowanie cywilne. Zarys wykładu,  Warszawa 1977, s. 9; tenże, Przedmiot postępowania cywilnego, w: Wstęp do systemu prawa procesowego cywilnego, pod red. J. Jodłowskiego,  Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1974, s. 149 i nn.

[44] Por. J. Jodłowski, Z. Resich, J. Lapierre, T. Misiuk-Jodłowska, K. Weitz, Postępowanie cywilne, wydawnictwo LexisNexis, Warszawa 2009, s. 25.

[45] Por. J. Gudowski, w: T. Ereciński, J. Gudowski, M. Jędrzejewska, K. Weitz, P. Grzegorczyk, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Postępowanie rozpoznawcze, t. I, pod red. T. Erecińskiego, wydawnictwo LexisNexis, Warszawa 2012, s. 22; R. Więckowski, Dopuszczalność drogi sądowej w sprawach cywilnym, wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1991, s. 24.

[46] Por. R. Więckowski, Dopuszczalność…, s. 24.

[47] Por. M. Maciejewski, Zażalenie na odmowę dokonania czynności notarialnej, PS 2000, Nr 1, s. 81 i n.; P. Rylski, Tryb postępowania sądowego wywołanego wniesieniem zażalenia na odmowę dokonania czynności notarialnej, PPC 2011, Nr 2, s. 114 i n.

[48] Por. A. Zieliński,

[49]W. Broniewicz, Apelacja, kasacja i skarga kasacyjna op. cit., s.55; tenże, Istota i rodzaje zażalenia                                            w postępowaniu cywilnym, PS 2001, nr 1, s. 3 i nast.; W. Siedlecki, Zaskarżenie orzeczeń sądowych (w:) System prawa procesowego cywilnego, t. 3, pr. Zbior. Pod red. W. Siedleckiego, Wrocław 198, s.30.

[50] A. Oleszko, Prawo o notariacie Komentarz Część I, wyd. LexisNexis, Warszawa 2011, s. 386

[51] T. Ereciński, Rodzaje środków zaskarżenia, (w:) Środki…, s.62.