Obowiązki profesjonalnego pełnomocnika w świetle nowelizacji kodeksu postępowania cywilnego z dnia 10 lipca 2015 r.

Obligations of a Professional Representative in Light of the Amendment to the Civil Procedure Code of 10 July 2015

Abstract:

On July 10, 2015, lawmakers passed the Act Amending the Civil Code, Civil Procedure Code, and Certain Other Acts, which went into effect on September 8, 2016. The above-mentioned amendment imposes new obligations on professional representatives, mainly in the area of granting the power and authority to appear before courts, as well as filing and serving pleadings.

Firstly, the article focuses on the issue of power of attorney granted to handle a case, in particular the distinction between power of attorney and authorization, the stamp duty on powers of attorney, and the granting of substitute powers of attorney. Subsequently, the article discusses the choice of method for filing pleadings, i.e. by using the ICT system or a traditional manner, as well as withdrawal from the choice of the ICT system. The author further presents the technical aspects of filing a pleading via the ICT system, including the pleading’s introduction into this system, the signing of pleading, and the payment of stamp duty, etc. The third and final part of the article concerns serving pleadings, namely the terms of electronic service and service between legal professionals.

Keywords:  pleading, the ICT system, delivery, professional representative, power of attorney

Słowa kluczowe: pismo procesowe, system teleinformatyczny, doręczenie, profesjonalny pełnomocnik, pełnomocnictwo

W dniu 10 lipca 2015 r. została uchwalona ustawa o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, które to zmiany weszły w życie 8 września 2016 r. Powyższa zmiana nałożyła nowe obowiązki na profesjonalnych pełnomocników, przede wszystkim w obszarze umocowanie pełnomocnika do występowania przed sądem, wnoszenie pism procesowych oraz dokonywanie doręczeń. W pierwszej kolejności artykuł skupia się na kwestii pełnomocnictwa do prowadzenia sprawy, a to przede wszystkim na rozróżnieniu pomiędzy umocowaniem a pełnomocnictwem, opłacie skarbowej od pełnomocnictwa oraz udzieleniem pełnomocnictwa substytucyjnego. Następnie artykuł zajmuje się wyborem sposobu wnoszenia pisma, tzn. za pomocą systemu teleinformatycznego lub w sposób tradycyjny, jak również sposobem rezygnacji z wyboru systemu teleinformatycznego. W dalszej kolejności autorka pokazuje techniczne aspekty wnoszenia pisma za pomocą systemu teleinformatycznego, a to jego wprowadzenie do tego systemu, podpisanie, uiszczenie opłaty, etc. Trzecia część artykułu dotyczy dokonywania doręczeń: pojęcia doręczenia elektronicznego, dokonywania doręczeń pomiędzy profesjonalnymi pełnomocnikami oraz doręczenia odpisów dokumentów. Odnośnie każdej z ww. kwestii artykuł wskazuje na wątpliwości interpretacyjne, które pojawiły się w związku z wprowadzeniem nowych instytucji do polskiego kodeksu postępowania cywilnego. – synonimy

W dniu 10 lipca 2015 r. została uchwalona ustawa o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, które to zmiany weszły w życie 8 września 2016 r. Powyższa zmiana nałożyła nowe obowiązki na profesjonalnych pełnomocników, przede wszystkim w obszarze umocowanie pełnomocnika do występowania przed sądem, wnoszenie pism procesowych oraz dokonywanie doręczeń. W pierwszej kolejności artykuł skupia się na kwestii pełnomocnictwa do prowadzenia sprawy, a to przede wszystkim na rozróżnieniu pomiędzy umocowaniem a pełnomocnictwem, opłacie skarbowej od pełnomocnictwa oraz udzieleniem pełnomocnictwa substytucyjnego. Następnie artykuł zajmuje się wyborem sposobu wnoszenia pisma, tzn. za pomocą systemu teleinformatycznego lub w sposób tradycyjny, jak również sposobem rezygnacji z wyboru systemu teleinformatycznego. W dalszej kolejności autorka pokazuje techniczne aspekty wnoszenia pisma za pomocą systemu teleinformatycznego, a to jego wprowadzenie do tego systemu, podpisanie, uiszczenie opłaty, etc. Trzecia część artykułu dotyczy dokonywania doręczeń: pojęcia doręczenia elektronicznego, dokonywania doręczeń pomiędzy profesjonalnymi pełnomocnikami oraz doręczenia odpisów dokumentów. Odnośnie każdej z ww. kwestii artykuł wskazuje na wątpliwości interpretacyjne, które pojawiły się w związku z wprowadzeniem nowych instytucji do polskiego kodeksu postępowania cywilnego. – przykłady

Zobacz też

Tłumaczenia W dniu 10 lipca 2015 r. została uchwalona ustawa o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, które to zmiany weszły w życie 8 września 2016 r. Powyższa zmiana nałożyła nowe obowiązki na profesjonalnych pełnomocników, przede wszystkim w obszarze umocowanie pełnomocnika do występowania przed sądem, wnoszenie pism procesowych oraz dokonywanie doręczeń. W pierwszej kolejności artykuł skupia się na kwestii pełnomocnictwa do prowadzenia sprawy, a to przede wszystkim na rozróżnieniu pomiędzy umocowaniem a pełnomocnictwem, opłacie skarbowej od pełnomocnictwa oraz udzieleniem pełnomocnictwa substytucyjnego. Następnie artykuł zajmuje się wyborem sposobu wnoszenia pisma, tzn. za pomocą systemu teleinformatycznego lub w sposób tradycyjny, jak również sposobem rezygnacji z wyboru systemu teleinformatycznego. W dalszej kolejności autorka pokazuje techniczne aspekty wnoszenia pisma za pomocą systemu teleinformatycznego, a to jego wprowadzenie do tego systemu, podpisanie, uiszczenie opłaty, etc. Trzecia część artykułu dotyczy dokonywania doręczeń: pojęcia doręczenia elektronicznego, dokonywania doręczeń pomiędzy profesjonalnymi pełnomocnikami oraz doręczenia odpisów dokumentów. Odnośnie każdej z ww. kwestii artykuł wskazuje na wątpliwości interpretacyjne, które pojawiły się w związku z wprowadzeniem nowych instytucji do polskiego kodeksu postępowania cywilnego.

Słowa kluczowe: pismo procesowe, system teleinformatyczny, doręczenie, profesjonalny pełnomocnik, pełnomocnictwo

W dniu  10 lipca 2015 r. została uchwalona ustawa o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, które to zmiany weszły w życie 8 września 2016 r[1]. Powyższa zmiana nałożyła również nowe obowiązki na profesjonalnego pełnomocnika procesowego, przede wszystkim w takich obszarach, jak umocowanie pełnomocnika do występowania przed sądem, wnoszenie pism procesowych oraz dokonywanie doręczeń, które to obowiązki  postaram się przybliżyć w niniejszym artykule.

1. Umocowanie pełnomocnika do występowania przed sądem

1.1 Forma pełnomocnictwa

W dotychczas obowiązującym stanie prawnym kwestię umocowania pełnomocnika do występowania przed sądem regulował art. 89 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego[2], zgodnie z którym pełnomocnik jest obowiązany przy pierwszej czynności procesowej dołączyć do akt sprawy pełnomocnictwo z podpisem mocodawcy lub wierzytelny odpis pełnomocnictwa wraz z odpisem dla strony przeciwnej. Adwokat, radca prawny, rzecznik patentowy, a także radca Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa mogą sami uwierzytelnić odpis udzielonego im pełnomocnictwa oraz odpisy innych dokumentów wykazujących ich umocowanie. W toku sprawy pełnomocnictwo może być udzielone ustnie na posiedzeniu sądu przez oświadczenie złożone przez stronę i wciągnięte do protokołu, (§ 2). Przepis ten w poprzednim brzmieniu dotyczył zatem sytuacji, w której postępowanie sądowe prowadzone jest w tradycyjny sposób, a zarówno pełnomocnictwo, jak i umocowanie  przedkładane są w formie papierowej[3]. W wyniku nowelizacji do § 1 zostało dodane zdanie drugie – złożenie dokumentu wykazującego umocowanie lub jego uwierzytelnionego odpisu nie jest wymagane, jeżeli stwierdzenie przez sąd umocowania jest możliwe na podstawie wykazu lub innego rejestru, do którego sąd ma dostęp drogą elektroniczną, jak również  § 1¹, zgodnie z którym przepisu § 1 nie stosuje się do czynności procesowej dokonanej za pośrednictwem systemu teleinformatycznego[4], w przypadku gdy przepis szczególny przewiduje, że czynności można dokonać wyłącznie za pośrednictwem tego systemu. W takim przypadku pełnomocnik powołuje się na pełnomocnictwo, wskazując jego zakres oraz okoliczności wymienione w art. 87 Kpc[5].

Z brzmienia powołanego wyżej przepisu wynika, że w pierwszej kolejności należy tutaj rozróżnić dwie instytucje – umocowania i pełnomocnictwa. W poprzednio obowiązującym stanie prawnym pełnomocnik musiał się  czasami wykazać zarówno umocowaniem, jak i pełnomocnictwem, np. w sytuacji, w której reprezentował spółkę musiał przedłożyć zarówno imienne pełnomocnictwo najczęściej od członków zarządu, jak i umocowanie, czyli dokument, z którego wynikało, że osoby te były uprawnione do udzielenia pełnomocnictwa. W obecnie obowiązującym stanie prawnym, bez względu na to, czy strony wybrały drogę postępowania elektronicznego, przedkładanie umocowanie nie będzie potrzebne, o ile sąd będzie mógł sam stwierdzić umocowanie, posługując się odpowiednim rejestrem, do którego będzie miał dostęp. Pełnomocnik ma zatem obowiązek przedłożyć dokument swego pełnomocnictwa lub uwierzytelniony jego odpis, ale nie ma już obowiązku przedłożyć dokumentów wykazujących, że pełnomocnictwo podpisała osoba umocowana do działania w imieniu mocodawcy np. osoby prawnej, jeżeli dostęp do tych informacji będzie możliwy drogą elektroniczną[6] Nie będzie również obowiązku wykazywania się umocowaniem w przypadku, kiedy przepis szczególny będzie przewidywał, że postępowanie może być prowadzone tylko w formie elektronicznej[7]. W takiej sytuacji pełnomocnik będzie obowiązany tylko powołać się na udzielone mu pełnomocnictwo i wskazać jego zakres.

Stosownie do brzmienia art. 126 § 3 Kpc do pisma należy dołączyć pełnomocnictwo albo uwierzytelniony odpis pełnomocnictwa, jeżeli pismo wnosi pełnomocnik, który wcześniej nie złożył pełnomocnictwa. Jeżeli pełnomocnik dokonał wyboru wnoszenia pism za pośrednictwem systemu teleinformatycznego, uwierzytelniony odpis pełnomocnictwa wnosi się za pośrednictwem tego systemu. Przepisu § 3 nie stosuje się do pism wnoszonych w elektronicznym postępowaniu upominawczym, (§ 3¹⁾.

Powyższy przepis reguluje z kolei sytuację, kiedy to dokonany został wybór prowadzenia sprawy za pomocą systemu teleinformatycznego. Wtedy pełnomocnik jest obowiązany do przedłożenia uwierzytelnionego pełnomocnictwa, ale może tego dokonać tylko za pomocą tego systemu. Paragraf 3(1), powtarzając w istocie treść art. 89 § 1¹ Kpc  zawiera z kolei zastrzeżenie, że obowiązku takiego nie ma pełnomocnik w elektronicznym postępowaniu upominawczym, kiedy to tylko powołuje się na zakres udzielonego mu pełnomocnictwa.

Z porównania treści obydwu wyżej przytoczonych przepisów wynika zatem, że po nowelizacji z dnia 10 lipca 2015 r. profesjonalny pełnomocnik w przedmiocie pełnomocnictwa i umocowania będzie miał do czynienia z trzema sytuacjami procesowymi. Pierwsza to taka, w której postępowanie toczy się w tradycyjnej, „papierowej” formie. Wtedy pełnomocnik obowiązany jest do przedłożenia zwykłego pełnomocnictwa lub jego uwierzytelnionego odpisu przy dokonywaniu pierwszej czynności procesowej lub na rozprawie. Jeśli z kolei będzie musiał wykazać się umocowaniem, nie będzie musiał przedkładać na tą okoliczność stosownego dokumentu, o ile sąd będzie miał możliwość dokonania weryfikacji jego umocowania na podstawie odpowiedniego rejestru. Druga sytuacja procesowa to taka, w której strony, w sytuacji, kiedy istnieje opcja prowadzenia postępowania w tradycyjnej formie, wybierają jego prowadzenie za pomocą systemu teleinformatycznego. Wtedy pełnomocnik będzie musiał, posługując się tym systemem, przedłożyć uwierzytelniony odpis pełnomocnictwa. W przypadku, kiedy będzie musiał wykazać się umocowaniem, będzie to wyglądało analogicznie, jak w przypadku pierwszej sytuacji procesowej. W końcu trzecia sytuacja procesowa, to ta w której pełnomocnik występuje w postępowaniu, dla którego została zastrzeżona wyłącznie droga elektroniczna. Wtedy nie będzie musiał już przedkładać uwierzytelnionego odpisu pełnomocnictwa za pomocą systemu teleinformatycznego, wystarczy natomiast, że powoła się na jego zakres[8]. Podobnie, analogicznie do pozostałych dwóch przypadków, nie będzie musiał przedkładać uwierzytelnionego odpisu dokumentu poświadczającego jego umocowanie, wystarczy bowiem, że się na nie powoła. Zarówno pełnomocnictwo, jak i dokument wykazujący umocowanie  w formie papierowej, wraz z innymi dowodami w sprawie, pełnomocnik będzie natomiast musiał przedłożyć w przypadku kiedy druga strona złoży sprzeciw i sprawa wróci do właściwego sądu, a tym samym do tradycyjnego sposobu procedowania w przypadku elektronicznego postępowania upominawczego.

• Pełnomocnictwo substytucyjne

Co jest ważne z punktu widzenia profesjonalnego pełnomocnika, to nader częsta sytuacja, w której, np. w przypadku kolizji spraw, posługuje się on pełnomocnictwem substytucyjnym. Pojawia się bowiem pytanie, czy w takiej sytuacji substytut może przedłożyć pełnomocnictwo substytucyjne w formie papierowej dopiero na rozprawie, czy również powinno być ono wprowadzone za pomocą systemu teleinformatycznego. Wydaje się, że w takiej sytuacji, stosownie do ogólnej dyspozycji art. 89 § 1 Kpc, substytut będzie mógł się wykazać tradycyjnym pełnomocnictwem dopiero wtedy, kiedy podejmie pierwszą czynność procesową w sprawie, tzn., kiedy pojawi się na rozprawie w zastępstwie profesjonalnego pełnomocnika. System teleinformatyczny powinien jednak przewidywać sytuację, w której profesjonalny pełnomocnik z góry założy, że będzie miał w sprawie substytuta, w związku z czym będzie miał tym samym możliwość wprowadzenia do tego sytemu danych tego  substytuta. W końcu może się i tak zdarzyć, że to  substytut będzie wprowadzał do systemu teleinformatycznego pismo procesowe, w związku z czym bardzo pożądane byłoby, aby  system ten przewidywał rozwiązanie z góry umożliwiające wykazanie udzielenia mu pełnomocnictwa substytucyjnego.

• Niedołączenie pełnomocnictwa

Po nowelizacji z dnia 10 lipca 2015 r.  brak pełnomocnictwa w formie papierowej przy dokonywaniu pierwszej czynności procesowej przez pełnomocnika przestanie być przesłanką braku formalnego i nie będzie stanowił podstawy wezwania strony do uzupełnienia ich pod rygorem zwrotu pisma na podstawie przepisu art. 130 KPC[9]. Problem ten nie istnieje w przypadku elektronicznego postępowania upominawczego. W postępowaniu tym formularz elektroniczny zawiera bowiem okno, w które należy wprowadzić dane dotyczące udzielonego pełnomocnictwa, w sytuacji, kiedy dane te nie zostaną wprowadzone, system po prostu zablokuje dalsze czynności pełnomocnika, w związku z czym nie będzie on mógł przejść do kolejnych części elektronicznego formularza. W praktyce przy wyborze procedowania w sposób elektroniczny profesjonalny pełnomocnik nie będzie miał takich sytuacji, że zapomni dołączyć pełnomocnictwa, ponieważ system teleinformatyczny „wymusi” na nim, tak jak obecnie ma to miejsce w przypadku elektronicznego postępowania upominawczego, wypełnienie odpowiedniego pola. Wydaje się, że system teleinformatyczny powinien być zaprojektowany w analogiczny sposób w przypadku tych postępowań, kiedy dokonany zostanie wybór ich prowadzenia za pomocą systemu teleinformatycznego, tzn. nie dołączenie uwierzytelnionego odpisu pełnomocnictwa powinno uniemożliwiać dalsze procedowanie, w sytuacji, kiedy strona jest zastępowana przez profesjonalnego pełnomocnika.

• Wypowiedzenie pełnomocnictwa

W końcu należy się zastanowić, jak rozwiązać problem wypowiedzenia pełnomocnictwa. Wydaje się, że podobnie jak w przypadku powołania się na udzielenie pełnomocnictwa, profesjonalny pełnomocnik powinien mieć możliwość poinformowania za pomocą systemu teleinformatycznego o wypowiedzeniu  pełnomocnictwa bez konieczności przedstawiania tego dokumentu w formie papierowej. Przepis art. 94 KPC wiąże skutek wypowiedzenia pełnomocnictwa przez mocodawcę w stosunku do sądu z chwilą zawiadomienia sądu, zaś w stosunku do przeciwnika i innych uczestników z „chwilą doręczenia im tego zawiadomienia przez sąd”. Oznacza to, że pomimo bezpośredniej wymiany pism pomiędzy stronami postępowania, w przypadku zawiadomienia o wypowiedzeniu pełnomocnictwa przez mocodawcę skutek wypowiedzenia jest związany z zawiadomieniem, jakiego dokonuje sąd, nie zaś strony. Oznacza to potrzebę wyposażenia sądu w dodatkowe egzemplarze zawiadomienia o wypowiedzeniu pełnomocnictwa, które zostaną doręczone przez sąd stronie przeciwnej oraz uczestnikom. Wcześniejsze zawiadomienie strony przeciwnej o tym fakcie nie wywoła skutku, o którym mowa w art. 94 KPC [10].Wobec powyższego pojawia się zatem pytanie, czy wobec zinformatyzowania postępowania cywilnego w tym zakresie, pojawi się konieczność wysyłania przez sąd papierowych egzemplarzy pełnomocnictwa i czy nie lepiej, aby sąd wysyłał taką informację do stron za pomocą systemu teleinformatycznego, o ile obydwie strony zdecydowały się na prowadzenie postępowania w trybie elektronicznym.

2. Wnoszenie pism procesowych

2. • Wnoszenie pism procesowych za pomocą systemu teleinformatycznego

Wnoszenie pism procesowych stanowi kolejny obszar czynności procesowych profesjonalnego   pełnomocnika, który uległ zmianie wraz nowelizacją z lipca 2015 r. Stosownie do stanowiska jej twórców celem ustawy z dnia 10.7.2015 r. (Dz.U. z 2015 r. poz. 1311 ze zm.) jest nie tylko stworzenie podstawy dla wnoszenia pism w konkretnym e-postępowaniu, ale i dla wnoszenia opcjonalnie pism sądowych za pomocą systemu teleinformatycznego do sądu, jak też dla doręczania pism sądowych uczestnikom „tradycyjnego” postępowania drogą elektroniczną[11].

Ustawa zmieniająca z 15.1.2015 r., ostatecznie potwierdziła stanowisko wyrażane wcześniej w doktrynie przedmiotu, odstępując  od pojęcia składania pism drogą elektroniczną. Obecnie zatem dopuszczalne jest wniesienie do sądu pisma jedynie za pośrednictwem systemu teleinformatycznego, przez którą rozumie się system teleinformatyczny obsługujący postępowanie sądowe[12].Zmianę tą należy ocenić pozytywnie, jako że pojęcie składania pism drogą elektroniczną budziło zbyt wiele kontrowersji co do wykładni. W szerokim ujęciu oznaczało ono bowiem możliwość złożenia pisma także poprzez przesłanie jego skanu pocztą elektroniczną z pominięciem sytemu teleinformatycznego.

Stosownie do brzmienia art. 125[13] § 2¹.²⁴⁾  zd. 1 jeżeli przepis szczególny tak stanowi albo dokonano wyboru wnoszenia pism procesowych za pośrednictwem systemu teleinformatycznego, pisma procesowe w tej sprawie wnosi się wyłącznie za pośrednictwem systemu teleinformatycznego. Z powyżej zacytowanego przepisu wynika, że obecnie należy odróżnić dwie sytuacje. Pierwszą, kiedy przepis szczególny stanowi, że pismo procesowe wnosi się wyłącznie za pośrednictwem systemu teleinformatycznego oraz drugą, kiedy to dokonano wyboru wnoszenia pism za pomocą systemu teleinformatycznego[14]. Z literalnego brzmienia przepisu wynika zatem, że nie ustanawia on żadnej granicy czasowej co do złożenia oświadczenia o wyborze sposobu postępowania, podobnie jak nie ustanawia żadnej przeszkody ku temu, aby strona w toku postępowania wielokrotnie zmieniała sposób procedowania, raz oświadczając, że chce skorzystać z możliwości elektronicznego wnoszenia pism do sądu, a następnie się z tego oświadczenia wycofując[15]. Dzieje się tak dlatego, że  oświadczenie co do wyboru sposobu procedowania  jest wiążące tylko w stosunku do osoby, która je złożyła[16].

Oświadczenie o wyborze lub rezygnacji z wyboru wnoszenia pism procesowych za pośrednictwem systemu teleinformatycznego może być złożone przez stronę, jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika, a także przez osoby wchodzące w skład organu strony niebędącej osobą fizyczną, co w praktyce oznacza, że każda z tych osób będzie mogła, niezależnie od pozostałych, opowiedzieć się za tym, czy chce wnosić pisma za pomocą sytemu teleinformatycznego. Po jednej stronie postępowania może zatem dojść do takiej sytuacji, że np. osoba fizyczna lub przedstawiciel osoby prawnej wybiorą tradycyjny, „papierowy” sposób procedowania, natomiast ich pełnomocnik drogę za pośrednictwem systemu teleinformatycznego lub odwrotnie[17].

Wydaje się, że jako postulat de lege ferenda można zasugerować ustawodawcy, aby w przyszłości uregulował te kwestie, tzn. ustanowił wyraźną granicę czasową co do możliwości zrezygnowania z dokonanego wyboru sposobu wnoszenia pism drogą elektroniczną, uniemożliwił dokonywanie wielokrotnych zmian sposobu procedowania, jak również wprowadził zasadę, że jeśli strona jest reprezentowana przez pełnomocnika (w tym pełnomocnika profesjonalnego) lub przedstawiciela ustawowego, to wybór sposobu procedowania dokonany przez te osoby jest dla tej strony wiążące, a kwestia wyrażenia zgody na skorzystanie w toku procedowania z sytemu teleinformatycznego, to już sprawa wewnętrznych ustaleń pomiędzy nimi[18].W przeciwnym bowiem razie może dojść do sytuacji, w której w postępowaniu zapanuje chaos spowodowany z jednej strony dokonywaniem przez strony wyboru składania pism za pomocą sytemu teleinformatycznego, a z drugiej strony wycofywaniem się z dokonanego wyboru, co w rezultacie zamiast do przyspieszenia, doprowadziłoby tylko do spowolnienia postępowania.

Kolejną wątpliwością interpretacyjną, która wyłania się na tle omawianego przepisu jest sposób złożenia oświadczenia woli co do wyboru postępowania za pomocą sytemu teleinformatycznego. Z obecnie obowiązującego stanu prawnego nie wynika bowiem, czy nastąpi to za pomocą osobno składanego oświadczenia, czy też samo skorzystanie z systemu teleinformatycznego będzie jednocześnie oznaczało dokonanie wyboru procedowania. Należy bowiem pamiętać, że obecnie tylko w przypadku elektronicznego postępowania upominawczego strony od samego początku, już na mocy ustawy mają narzucony sposób prowadzenia postępowania za pomocą sytemu teleinformatycznego, natomiast w każdym innym przypadku będą one musiały za każdym razem dokonywać wyboru. Słuszne jest zatem stanowisko I. Gil i M. Górnej – Zawadzkiej, że kwestia ta wymaga uregulowania, ponieważ wybór sposobu procedowania rodzi konsekwencje dla całego późniejszego postępowania.[19].Wydaje się jednak, że już samo złożenie pierwszego pisma za pomocą systemu teleinformatycznego powinno w dorozumiany sposób oznaczać, że strona dokonała wyboru procedowania tą drogą, bez potrzeby składania jakiegoś osobnego oświadczenia w tym zakresie, powinna ona natomiast zostać pouczona o konsekwencjach swojego wyboru.

Kolejna wątpliwość interpretacyjna powstaje odnośnie tego, co sąd ma zrobić z pismem, które zostało wniesione z pominięciem sytemu teleinformatycznego. Należy bowiem zauważyć, że przepis art. 125 zawiera co prawda  wytyczną co do tego, że należy wnoszącego pismo zawiadomić o tym, że jest ono bezskuteczne, jednakże z drugiej strony nie stanowi o tym, co się stanie z takim pismem. Do tej pory kwestia ta została poruszona tylko w komentarzu do projektu  ustawy z 10.7.2015 r. zmieniającej Kodeks postępowania cywilnego, który posłużył się pojęciem  „odesłane”, nieznanym kodeksowi postępowania cywilnego, który posługuje się pojęciem zwrotu (por. np. art. 132 § 1 zd. 3, art. 207 § 7 KPC).Jednakże fizyczny „zwrot” nie wchodzi w grę w przypadku postępowania prowadzonego za pośrednictwem sytemu teleinformatycznego, jako że zakładając konsekwencję ustawodawcy, musiałby on nastąpić również za pośrednictwem tego sytemu[20].

Jeżeli z przyczyn technicznych leżących po stronie sądu nie jest możliwe wniesienie pisma za pośrednictwem systemu teleinformatycznego w wymaganym terminie, stosuje się przepisy art. 168-172[21], (art. 125 § 2). Taki zapis oznacza, że strona za każdym razem, kiedy nastąpi awaria systemu teleinformatycznego, która jednocześnie doprowadzi do uchybienia terminowi, będzie zmuszona do wszczęcia procedury przywrócenia terminu. W takiej sytuacji problem może stwarzać udowodnienie, że taka awaria rzeczywiście miała miejsce. Strona, aby wykazać, że nie uchybiła terminowi ze swojej winy, będzie zatem musiała zwrócić się do operatora sytemu teleinformatycznego z wnioskiem o udostępnienie informacji, że w ogóle doszło do awarii oraz w jakich godzinach i jak długo ona trwała. Należy przy tym ponadto zwrócić uwagę na okoliczność, że przepis stanowi tylko i wyłącznie o awarii ze strony sytemu teleinformatycznego, nie dotyczy natomiast sytuacji, kiedy to po stronie składającego pismo dojdzie do awarii, która uniemożliwi jego prawidłowe złożenie. Co więcej może się tak zdarzyć, że czynność będzie wykonywana w ostatnim dniu terminu, kiedy dojdzie do awarii, tak że osoba jej dokonująca nie będzie już miała czasu, ani usunąć tej awarii, ani tym bardziej skorzystać z innego komputera celem jej dokonania. Pojawia się zatem pytanie, czy tego typu okoliczność również stanowi podstawę do przywrócenia terminu. Przepis § 2³ nie jest szczególnym unormowaniem natury derogacyjnej wobec przepisu 168 § 1 KPC[22], wobec czego nie wyłącza jego stosowania, a tym samym nie ogranicza katalogu przesłanek do przywrócenia terminu.

• Wprowadzenie pisma do systemu teleinformatycznego

Zgodnie z art. 165 § 4 Kpc wprowadzenie pisma do systemu teleinformatycznego jest równoznaczne z wniesieniem pisma do sądu. Oświadczenie woli w postaci elektronicznej dokonywane on line zostaje złożone z chwilą jego przejścia do systemu informatycznego prowadzonego i kontrolowanego przez odbiorcę, to jest w momencie przyjęcia oświadczenia przez serwer odbiorczy i zarejestrowania na nim odpowiednich danych (post. SN z 10 grudnia 2003 r., V CZ 127/03).  Nie jest to przy tym  dzień faktycznego zmaterializowania (wydruku) dokonanego przez pracownika sądu (post. NSA z 21 grudnia 2011 r., II FZ 447/11, OSG 2012, Nr 10, poz. 65)[23]. Z powyższego wynika zatem, że wprowadzenie pisma do systemu teleinformatycznego zostanie dokonane z chwilą jego przejścia do systemu informatycznego sądu.

Warto przy tym w tym miejscu zauważyć, że unormowanie zawarte w art. 165 § 4 Kpc nie narusza w żaden sposób zasad obowiązujących przy wnoszeniu pism do sądu, a w szczególności wynikającej z art. 165 § 1 Kpc w zw. z art. 115 Kpc, tj. że w przypadku, gdy koniec terminu dokonania czynności procesowej przypada nie dzień uznany ustawowo za wolny od pracy, termin upływa dnia następnego, mimo że za pośrednictwem systemu teleinformatycznego można wnosić pisma także w dni uznane ustawowo za wolne od pracy, o każdej porze doby[24].

Z kolei, jeśli chodzi o uiszczenie opłaty elektronicznej od wnoszonego pisma, to  za miarodajne w tej kwestii należy uznać uzasadnienie postanowienia  Sądu Najwyższego z 22 kwietnia 2004 r., II CZ 38/04, OSNC 2005, Nr 5, poz. 84)[25], zgodnie, z którym w  przypadku uiszczenia opłaty sądowej dokonanej przez zlecenie dokonania przelewu przy pomocy elektronicznego systemu przetwarzania, dniem uiszczenia opłaty sądowej jest dzień, w którym polecenie przelewu zostało wprowadzone do urządzenia nadawczego w taki sposób, aby bank mógł się zapoznać z jego treścią, jeżeli w tym dniu lub terminie (do uiszczenia opłaty) polecenie przelewu ma pokrycie na rachunku zleceniodawcy.

• Podpisanie pisma wnoszonego za pomocą systemu teleinformatycznego

W dotychczasowym brzmieniu art. 126 § 5 Kpc stanowił, że pismo procesowe wniesione za pośrednictwem systemu teleinformatycznego opatruje się bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym przy pomocy ważnego kwalifikowanego certyfikatu lub podpisem potwierdzonym profilem zaufanym ePUAP. Przepis ten uległ zmianie po wejściu w życie Ustawy  z dnia 5 września 2016 r.  usługach zaufania oraz identyfikacji elektronicznej, (7 październik 2016 r.)[26], która uchyliła ustawę z  dnia 18 września 2001 r. o podpisie elektronicznym – t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 262). Obecnie art. 126 § 5 Kpc stanowi, że pismo procesowe wniesione za pośrednictwem systemu teleinformatycznego opatruje się kwalifikowanym podpisem elektronicznym albo podpisem potwierdzonym profilem zaufanym ePUAP.

W tym miejscu warto przy tym zwrócić uwagę na przepis rozporządzenia eIDAS, który przewiduje, że kwalifikowany podpis elektroniczny jest równoważny podpisowi własnoręcznemu. Rozporządzenie to rozpocznie swoje stosowanie od 1.7.2016 r. i będzie stosowane bezpośrednio w państwach członkowskich Unii Europejskiej, czyli także w Polsce. Oznacza to, że nie będzie można odmówić jego skuteczności w postępowaniu sądowym. W związku z tym w miejsce podpisu określonego w art. 126 Kpc  będzie stosowany podpis z art. 25 ust. 2 rozporządzenia eIDAS. Z art. 25 ust. 1 rozporządzenia eIDAS wynika jednoznacznie, że podpisowi elektronicznemu nie można odmówić skutku prawnego ani dopuszczalności jako dowodu w postępowaniu sądowym wyłącznie z tego powodu, że podpis ten ma postać elektroniczną lub że nie spełnia wymogów dla kwalifikowanych podpisów elektronicznych. Jednocześnie należy pamiętać, że zgodnie z art. 51 ust. 2 rozporządzenia eIDAS kwalifikowane certyfikaty wydane osobom fizycznym na mocy dyrektywy 1999/93/WE uznaje się za kwalifikowane certyfikaty podpisów elektronicznych na mocy niniejszego rozporządzenia do czasu ich wygaśnięcia[27].

Jeśli natomiast chodzi o podpis potwierdzony profilem zaufanym ePUAP, to został on uregulowany  w  art. 3 pkt 15 ustawy z 17.2.2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r. poz. 1114 ze zm.), zgodnie z którym podpis potwierdzony profilem zaufanym ePUAP to podpis elektroniczny złożony przez użytkownika konta ePUAP, do którego zostały dołączone informacje identyfikujące zawarte w profilu zaufanym ePUAP, a także: a) jednoznacznie wskazujący profil zaufany ePUAP osoby, która wykonała podpis, b) zawierający czas wykonania podpisu, c) jednoznacznie identyfikujący konto ePUAP osoby, która wykonała podpis, d) autoryzowany przez użytkownika konta ePUAP, e) opatrzony i chroniony pieczęcią elektroniczną wykorzystywaną w ePUAP w celu zapewnienia integralności i autentyczności wykonania operacji przez system ePUAP;

• Elektroniczne poświadczenie odpisu dokumentu

Zgodnie z art. 128 § 2 Kpc do pisma procesowego wnoszonego za pośrednictwem systemu teleinformatycznego dołącza się poświadczone elektronicznie odpisy załączników.

Z powyżej powołanego przepisu wynika zatem, że reguluje on kwestię wnoszenia załączników odmiennie niż w przypadku elektronicznego postępowania upominawczego, kiedy to strona tylko powołuje się na dokumenty wymienione w elektronicznym formularzu, jak również odmienne niż w przypadku tradycyjnego postępowania, kiedy to do pisma załącza się „papierowe” odpisy dokumentów poświadczonych za zgodność z oryginałem. Z powyższego wynika zatem, że po ostatniej nowelizacji kodeks postępowania cywilnego przewiduje aż trzy sposoby wnoszenia załączników: „papierowe” załączniki, wnoszone w oryginale lub poświadczone za zgodność z oryginałem w tradycyjnym postępowaniu, wymienienie załączników w przypadku elektronicznego postępowania upominawczego oraz wniesienie poświadczonych elektronicznych odpisów załączników, stosownie do dyspozycji art. 128 § 2. Kpc.

Z treści ww. artykułu wynika również, że nie daje on podstawy do wniesienia załączników w papierowej formie, kiedy już został wybrany sposób procedowania za pomocą sytemu teleinformatycznego[28].Do pisma wniesionego  za pośrednictwem tego systemu dołącza się jedynie poświadczone elektronicznie odpisy załączników. Nie dołącza się odpisów dla osób uczestniczących w sprawie, nie dołącza się także odpisów załączników, a zatem nie ma tutaj zastsowania art. 128 §  1 Kpc[29]. Nie ma natomiast przeszkód, aby w postępowaniu prowadzonym za pomocą systemu teleinformatycznego na rozprawie przedkładać załącznik w tradycyjnej, papierowej formie.

W sytuacji, kiedy obydwie strony dokonają wyboru prowadzenia postępowania za pomocą systemu teleinformatycznego, omówiony wyżej przepis rzeczywiście doprowadzi do przyspieszenia postępowania, ponieważ sąd nie będzie zobowiązany do przesyłania stron odpisów pism z załącznikami (jeśli nie są one reprezentowane przez profesjonalnych pełnomocników). Sytuacja ulegnie natomiast zmianie, kiedy jedna ze stron wybierze procedowanie za pomocą systemu teleinformatycznego, a druga nie, albo z wyboru swojego zrezygnuje w toku postępowania. W takiej sytuacji sąd będzie zobowiązany do dokonania wydruku elektronicznych załączników i przesłania ich pierwszej ze stron. Z kolei, jeśli załączniki w formie papierowej wniesie strona, która nie wybrała systemu teleinformatycznego, sąd będzie musiał dokonać ich digitalizacji, co w przypadku dużej liczby załączników może w znaczący sposób wydłużyć czas jego pracy[30].

Zgodnie z    art. 129 § 2¹ Kpc elektroniczne poświadczenie odpisu dokumentu przez występującego w sprawie pełnomocnika strony będącego adwokatem, radcą prawnym, rzecznikiem patentowym lub radcą Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa następuje z chwilą wprowadzenia przez tego pełnomocnika dokumentu do systemu teleinformatycznego.

Na tle powyższego przepisu w zw. z art. 128 § 2 Kpc  powstaje kontrowersja co do tego, czy strona nie reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika musi dołączyć w postępowaniu prowadzonym za pomocą systemu teleinformatycznego odpisy załączników elektronicznie poświadczone przez pełnomocnika, czy też może je załączyć w papierowej formie. Zgodnie z pierwszym stanowiskiem nowy art. 97 § 2 ustawy Prawo o notariacie z dnia 14 lutego 1991 r. (Dz.U. 1991 Nr 22, poz. 91, t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 1796)   będzie  notariuszowi dawał możliwość dokonania elektronicznego poświadczenia zgodności odpisu, wyciągu lub kopii z okazanym dokumentem, opatrując je bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym przy pomocy ważnego kwalifikowanego certyfikatu. Elektroniczne poświadczenie nie będzie opatrzone pieczęcią notariusza[31]. Podobne zdanie wyraża J. Gołaczyński, a mianowicie, że    strony, które działają samodzielnie nie mogą samodzielnie poświadczać za zgodność z oryginałem załączników do pisma składanego za pośrednictwem systemu teleinformatycznego, więc mogą poświadczyć te dokumenty za zgodność z oryginałem przez notariusza (art. 129 § 2 Kpc w zw. z art. 97 § 2 ustawy Prawo o notariacie)[32].

Z kolei drugie stanowisko opiera się na interpretacji przedstawionej w uzasadnieniu do nowelizacji kodeksu postępowania cywilnego z dnia 15 lipca 2015 r[33], zgodnie z którą osoby, które dokonały wyboru procedowania za pomocą sytemu teleinformatycznego, a nie są jednocześnie reprezentowane przez profesjonalnego pełnomocnika, będą mogły przedstawiać załączniki w papierowej formie[34]. Wydaje się, że za prawidłowe należy uznać to drugie stanowisko, pomimo iż z literalnego brzmienia art. 128 w zw. z art. 129 nie wynika, aby przepisy te przewidywały jakiekolwiek ustępstwa na rzecz podmiotów, które wybrały wnoszenie pism za pomocą systemu teleinformatycznego co do formy wnoszenia załączników. W przeciwnym bowiem razie koszty prowadzenia postępowania w tej formie będą dla stron tak wysokie, że nie będzie się ono zupełnie opłacało osobom, które nie zdecydują się na zastępstwo przez profesjonalnego pełnomocnika. Z drugiej jednak strony  jako postulat de lege ferenda zgłosić należy konieczność jak najszybszej nowelizacji art. 129, tak aby wyraźnie wynikała z niego możliwość złożenia przez stronę, nie reprezentowaną przez profesjonalnego pełnomocnika, załączników w papierowej formie.

• Opłata od pisma wniesionego za pomocą systemu teleinformatycznego

Zgodnie z art. 130 § 6 Kpc  jeżeli przepis szczególny przewiduje, że pismo może być wniesione wyłącznie za pośrednictwem systemu teleinformatycznego, pismo wnosi się wraz z opłatą. Pismo wniesione bez opłaty nie wywołuje skutków, jakie ustawa wiąże z wniesieniem pisma do sądu, o czym sąd poucza wnoszącego pismo. W razie jednoczesnego wniesienia za pośrednictwem systemu teleinformatycznego więcej niż jednego pisma podlegającego opłacie żadne z tych pism nie wywołuje skutków, jakie ustawa wiąże z wniesieniem pisma do sądu, jeżeli nie uiszczono opłaty w wysokości sumy opłat należnych od wszystkich pism. W przypadku wniesienia pisma podlegającego opłacie z naruszeniem § 6 przewodniczący zawiadamia wnoszącego pismo o bezskuteczności czynności, (§ 7).   Przepisów § 6 i 7 nie stosuje się, jeżeli wnoszący pismo jest zwolniony z mocy prawa od kosztów sądowych w zakresie opłaty sądowej należnej od tego pisma, a także w razie zwolnienia od tych kosztów przyznanego przez sąd lub w razie zgłoszenia wniosku o takie zwolnienie, (§ 8).

Przepis ten posługuje się analogicznym sformułowaniem jak art. 125 § 2(1) Kpc, a mianowicie „przepis szczególny”, który przewiduje wniesienie pisma wyłącznie za pośrednictwem systemu teleinformatycznego. Oznacza to, że dotyczy on postępowań, które mogą być wszczęte tylko za pośrednictwem systemu teleinformatycznego. W przypadku tego typu postępowań wniesienie pisma bez opłaty jest po prostu niemożliwe, ponieważ uniemożliwi to system teleinformatyczny.

Z powyższego wynikałoby zatem, że z kolei w przypadku tych postępowań co do których strona ma możliwość wyboru, czy chce ich prowadzenia za pośrednictwem systemu teleinformatycznego możliwe jest wniesienie pisma bez uiszczenia opłaty (w sensie systemowym), jednakże pismo wniesione  za pośrednictwem systemu  bez opłaty nie wywołuje skutków, jakie ustawa wiąże z wniesieniem pisma do sądu[35].

Prawidłowe dokonanie zawiadomienia o bezskuteczności wniesienia pisma bez wymaganej opłaty  jest bardzo istotne ze względu na to, że niedokonanie opłaty niesie za sobą radykalny  skutek w postaci bezskuteczności pisma. Oznacza to, że wada w postaci nieopłacenia pisma jest wadą nieusuwalną, sąd nie dokonuje tutaj zawezwania strony do uzupełnienia braków formalnych[36]

Zawiadomienie takie następuje w formie zarządzenia[37], powinno zostać dokonane za pośrednictwem  systemu teleinformatycznego, o ile strona wybrała taką formę procedowania, chyba że zawiadamia się adresata, który wprawdzie dokonał wyboru wnoszenia pism za pośrednictwem systemu teleinformatycznego, ale zrezygnował z doręczenia elektronicznego (art. 131¹ § 2¹ KPC). W takim wypadku zawiadomienie o bezskuteczności czynności doręczane jest w sposób „tradycyjny”[38].

3. Doręczanie pism procesowych

• Doręczenie elektroniczne

Stosownie do brzmienia art. 131¹ § 1  Kpc sąd dokonuje doręczeń za pośrednictwem systemu teleinformatycznego (doręczenie elektroniczne), jeżeli adresat wniósł pismo za pośrednictwem systemu teleinformatycznego albo dokonał wyboru wnoszenia pism za pośrednictwem systemu teleinformatycznego. W przypadku doręczenia elektronicznego pismo uznaje się za doręczone w chwili wskazanej w elektronicznym potwierdzeniu odbioru korespondencji. Przepisu art. 134 § 1 nie stosuje się. W przypadku braku takiego potwierdzenia doręczenie elektroniczne uznaje się za skuteczne po upływie 14 dni od daty umieszczenia pisma w systemie teleinformatycznym, (§ 2). Adresat, który dokonał wyboru wnoszenia pism za pośrednictwem systemu teleinformatycznego, może zrezygnować z doręczenia elektronicznego, ( § 2¹).

Zacytowany wyżej przepis w pierwszej kolejności zakłada założenie odrębnej skrzynki pocztowej, która obsługiwałaby tylko doręczenia dokonywane za pomocą systemu teleinformatycznego. Doręczenia te zatem nie są dokonywane za pomocą zwykłej skrzynki mailowej użytkownika założonej na komercyjnym serwerze[39]. Co więcej, w sytuacji, kiedy strona wybierze sposób prowadzenia sprawy za pomocą systemu teleinformatycznego lub kiedy jest obowiązana w ten sposób prowadzić sprawę, nie może dokonywać doręczeń za pomocą zwykłej  elektronicznej skrzynki pocztowej sądu, nawet jeśli opatrzy przesyłkę  podpisem elektronicznym[40].  Rozwiązanie takie należy ocenić jako prawidłowe, przede wszystkim ze względów bezpieczeństwa dostępu do informacji. Wydaje się jednak, że jednocześnie korzystnym rozwiązaniem jest, aby na taką prywatną skrzynkę mailową przychodziła informacja o tym, że w sprawie użytkowania prowadzonej za pomocą sytemu teleinformatycznego zaszła jakaś zmiana, np., że pojawiło się nowe postanowienie lub zarządzenie Sądu, tak jak ma to teraz miejsce w przypadku elektronicznego postępowania upominawczego. Jednocześnie należy jednak pamiętać, że takie powiadomienie nie rodzi prawnych konsekwencji[41], tym niemniej zwalania stronę od obowiązku wchodzenia co 14 dni do systemu teleinformatycznego celem sprawdzenia, czy nie ma korespondencji.

Jeśli natomiast chodzi o  chwilę, z którą dokonuje się doręczenie elektroniczne, to jak w przypadku doręczenia zwykłego, czyli za pośrednictwem operatora pocztowego, doręczenie następuje z chwilą potwierdzenia odbioru korespondencji. Wyjątkiem w doręczeniu elektronicznym będzie jedynie to, że zamiast potwierdzenia tradycyjnego, następuje potwierdzenie elektroniczne. System teleinformatyczny obsługujący postępowanie sądowe, w którym dokonywane jest doręczenie wytworzy elektroniczne potwierdzenie odbioru korespondencji skierowanej do strony, czy do sądu przez stronę. Jeżeli strona nie odbierze kierowanej do niej korespondencji, doręczenie nastąpi po upływie 14 dni od daty umieszczenia pisma w systemie teleinformatycznym[42]. Odbiór korespondencji następuje przy tym  przez pierwsze uwierzytelnienie się w systemie teleinformatycznym (zalogowanie się). Nie ma przy tym znaczenia, czy adresat faktycznie zapozna się z pismem[43].

Dokonywanie doręczeń elektronicznych szczegółowo reguluje rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie trybu i sposobu dokonywania doręczeń elektronicznych z dnia 20 października 2015 r. (Dz.U. z 2015 r. poz. 1776) wydane na podstawie art. 131¹ § 3  Kpc . Rozporządzenie określa tryb i sposób dokonywania doręczeń elektronicznych, (§ 1). Ilekroć w rozporządzeniu jest mowa o:1)  użytkowniku – rozumie się przez to osobę fizyczną, która założyła konto w systemie teleinformatycznym obsługującym postępowanie sądowe; 2)  koncie – rozumie się przez to zbiór danych określających użytkownika wraz z zasobami systemu teleinformatycznego obsługującego postępowanie sądowe, przyporządkowanymi do tego użytkownika; 3) uwierzytelnieniu – rozumie się przez to identyfikację użytkownika na potrzeby uzyskania przez niego dostępu do konta w zakresie posiadanych uprawnień; 4) odbiorze pisma – rozumie się przez to pierwsze uwierzytelnienie użytkownika na koncie po umieszczeniu doręczanego pisma w systemie teleinformatycznym obsługującym postępowanie sądowe, chyba że zapoznanie się z treścią pisma nie było możliwe z przyczyn związanych bezpośrednio z funkcjonowaniem tego systemu; 5) piśmie – rozumie się przez to dane z systemu teleinformatycznego obsługującego postępowanie sądowe obejmujące treść pisma procesowego lub sądowego oraz orzeczenia, (§ 2).   Jeżeli jednak wadliwie funkcjonuje system informatyczny strony, to nie wyłącza to możliwości doręczenia korespondencji, pod warunkiem, że system teleinformatyczny sądowy działa w taki sposób, aby można było zapoznać się z treścią tychże pism[44].

Doręczenie pisma za pośrednictwem systemu teleinformatycznego obsługującego postępowanie sądowe, zwanego dalej „systemem teleinformatycznym”, następuje przez umieszczenie tego pisma w systemie teleinformatycznym w sposób umożliwiający użytkownikowi zapoznanie się z jego treścią za pośrednictwem konta, (§ 3). Po odebraniu pisma, a w przypadku nieodebrania pisma – po upływie 14 dni od daty umieszczenia pisma w systemie teleinformatycznym, na koncie użytkownika jest umieszczane automatycznie elektroniczne potwierdzenie odbioru korespondencji, (ust. 1). Elektroniczne potwierdzenie odbioru korespondencji zawiera: oznaczenie doręczonego pisma, chwilę jego odbioru i użytkownika, któremu doręczono pismo, albo – w przypadku nieodebrania pisma – informację, że pismo uznano za doręczone w trybie art. 131¹ § 2 zdanie trzecie ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego oraz chwilę umieszczenia pisma w systemie teleinformatycznym z oznaczeniem doręczonego pisma, (ust. 2), (§ 4).Przed uwierzytelnieniem użytkownika na koncie poucza się użytkownika o sposobie i skutkach dokonywania doręczeń elektronicznych, (§ 5).  W elektronicznym postępowaniu upominawczym pismo przeznaczone dla użytkownika może być doręczone użytkownikowi uprawnionemu do odbioru pism, który został wskazany przez użytkownika za pośrednictwem systemu teleinformatycznego, (§ 6).

Paragraf 2¹ omawianego  przepisu dotyczy  jedynie sytuacji, gdy nastąpił wybór wnoszenia pism za pośrednictwem systemu teleinformatycznego. W przypadku, gdy strona może wnosić pisma procesowe wyłącznie za pośrednictwem systemu teleinformatycznego, nie jest dopuszczalne zrezygnowanie z doręczenia elektronicznego. Ta druga sytuacja występuje w elektronicznym postępowaniu upominawczym i odnosi się do powoda. Natomiast stosuje się także tę zasadę wobec pozwanego, od chwili wniesienia przez niego pisma procesowego za pośrednictwem systemu teleinformatycznego. W przypadku wyboru wnoszenia pism procesowych za pośrednictwem systemu teleinformatycznego, strona może zrezygnować z doręczenia elektronicznego[45].

• Doręczanie pism procesowych przez profesjonalnych pełnomocników

Stosownie do brzmienia art. 132§ 1 Kpc  w toku sprawy adwokat, radca prawny, rzecznik patentowy oraz radca Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa doręczają sobie nawzajem bezpośrednio odpisy pism procesowych z załącznikami. W treści pisma procesowego wniesionego do sądu zamieszcza się oświadczenie o doręczeniu odpisu pisma drugiej stronie albo o jego nadaniu przesyłką poleconą. Pisma, niezawierające powyższego oświadczenia, podlegają zwrotowi bez wzywania do usunięcia tego braku[46]. Przepis § 1 nie dotyczy pism wnoszonych za pośrednictwem systemu teleinformatycznego, podlegających doręczeniu adwokatowi, radcy prawnemu, rzecznikowi patentowemu lub radcy Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa, którzy dokonali wyboru wnoszenia pism za pośrednictwem systemu teleinformatycznego, (§ 1 (2)).

Z powyższego przepisu wynikają zatem trzy sytuacje procesowe. Pierwsza to taka, w której strony są reprezentowane przez profesjonalnego pełnomocnika, ale postępowanie toczy się w tradycyjny sposób. Wówczas pełnomocnicy doręczają sobie nawzajem korespondencję w formie papierowej. W drugiej z kolei sytuacji obydwie strony są reprezentowane przez profesjonalnych pełnomocników, ale tylko jedna z nich wybrała system procedowania za pomocą systemu  teleinformatycznego. Wydaje się, że w takich okolicznościach dalej ciąży na nich (w tym na pełnomocniku strony posługującej się systemem teleinformatycznym) obowiązek wysyłania sobie nawzajem korespondencji, przepis § 1 (2) wyraźnie zwalnia pełnomocników z tego obowiązku tylko w trzeciej sytuacji, kiedy strony obydwie wybrały sposób procedowania za pomocą systemu teleinformatycznego. Wówczas doręczenie pisma przeciwnikowi dokona sąd, za pośrednictwem systemu teleinformatycznego.  W wypadku gdy po drugiej stronie występuje profesjonalny pełnomocnik, który nie dokonał wyboru wnoszenia pism za pośrednictwem systemu teleinformatycznego, należy doręczyć mu pismo w sposób tradycyjny i – zgodnie ze znowelizowanym art. 132 § 1 Kpc – zamieścić w treści pisma procesowego wnoszonego do sądu za pośrednictwem systemu teleinformatycznego oświadczenie o doręczeniu odpisu pisma drugiej stronie albo nadania go przesyłką poleconą    [47].

Bibliografia:

1. Bodio J., Komentarz aktualizowany do art.129 Kodeksu postępowania cywilnego, SIP Lex,
2. Gil I., Górna -Zawadzka M., Elektroniczne formy czynności procesowych po nowelizacji KPC, Edukacja Prawnicza 2016, Nr 2.
3. Gołaczyński J., Elektronizacja postępowania cywilnego – nowelizacja KPC i KC wchodząca w życie 8.9.2016 r., Monitor Prawniczy Nr 19,2016 r.
4. Gołaczyński J., D. Szostek (red.), Informatyzacja postępowania cywilnego. Komentarz. Warszawa 2016, SIP Legalis.
5. Marciniak A., Piasecki K. (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Tom I. Komentarz. Art. 1–366, Wyd. 7. Warszawa 2016, SIP Legalis,
6. Marszałkowska-Krześ E. (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Wyd. 17, Warszawa 2016, SIP Legalis.
7. Zieliński (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Wyd. 9, Warszawa 2017, SIP Legalis.

[1] Ustawa z dnia 10 lipca 2015 r. o zmianie ustawy  Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, (Dz.U.2015.1311), dalej: Kpc.

[2] Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego, (tj. Dz.U.2016.1822).

[3] W  przypadku przedkładania do akt sprawy pełnomocnictwa pochodzącego od osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność do czynności prawnych, celem możliwości zweryfikowania przez sąd prawidłowości reprezentacji w zakresie udzielenia pełnomocnictwa, obecnie należy jeszcze przedłożyć dokument pozwalający na ustalenie tych okoliczności. Dokumentem takim jest wypis z właściwego rejestru przedłożony w oryginale lub w uwierzytelnionym odpisie przez uprawnione do tego podmioty (post. SN z 9.3.2006 r., I CZ 8/06, OSP 2006, Nr 12, poz. 141).

[4] Zespół współpracujących ze sobą urządzeń informatycznych oraz oprogramowania, zapewniający przetwarzanie i przechowywanie, jak również wysyłanie i odbieranie danych przez sieci telekomunikacyjne za pomocą odpowiedniego dla danej sieci urządzenia końcowego w rozumieniu  w rozumieniu ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. – Prawo telekomunikacyjne (Dz. U. z 2014 r. poz. 243, z późn. zm), (art. 2 pkt 3 ustawy z 18.7.2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1422 ze zm.)

[5] Art. 87. § 1. Pełnomocnikiem może być adwokat lub radca prawny, w sprawach własności przemysłowej także rzecznik patentowy, a w sprawach restrukturyzacji i upadłości także osoba posiadająca licencję doradcy restrukturyzacyjnego, a ponadto osoba sprawująca zarząd majątkiem lub interesami strony oraz osoba pozostająca ze stroną w stałym stosunku zlecenia, jeżeli przedmiot sprawy wchodzi w zakres tego zlecenia, współuczestnik sporu, jak również małżonek, rodzeństwo, zstępni lub wstępni strony oraz osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia. § 2. Pełnomocnikiem osoby prawnej lub przedsiębiorcy, w tym nieposiadającego osobowości prawnej, może być również pracownik tej jednostki albo jej organu nadrzędnego. Osoba prawna prowadząca, na podstawie odrębnych przepisów, obsługę prawną przedsiębiorcy, osoby prawnej lub innej jednostki organizacyjnej może udzielić pełnomocnictwa procesowego – w imieniu podmiotu, którego obsługę prawną prowadzi – adwokatowi lub radcy prawnemu, jeżeli została do tego upoważniona przez ten podmiot. § 3. W sprawach o ustalenie i zaprzeczenie pochodzenia dziecka i o roszczenia alimentacyjne pełnomocnikiem może być również przedstawiciel właściwego w sprawach z zakresu pomocy społecznej organu jednostki samorządu terytorialnego oraz organizacji społecznej, mającej na celu udzielanie pomocy rodzinie. § 4. W sprawach związanych z prowadzeniem gospodarstwa rolnego pełnomocnikiem rolnika może być również przedstawiciel organizacji zrzeszającej rolników indywidualnych, której rolnik jest członkiem. § 5. W sprawach związanych z ochroną praw konsumentów pełnomocnikiem może być przedstawiciel organizacji, do której zadań statutowych należy ochrona konsumentów. § 6. W sprawach związanych z ochroną własności przemysłowej pełnomocnikiem twórcy projektu wynalazczego może być również przedstawiciel organizacji, do której zadań statutowych należą sprawy popierania własności przemysłowej i udzielania pomocy twórcom projektów wynalazczych.

[6] J. Gołaczyński, Elektronizacja postępowania cywilnego – nowelizacja KPC i KC wchodząca w życie 8.9.2016 r., Monitor Prawniczy Nr 19,2016 r., s. 1024.

[7] Obecnie dotyczy to tylko elektronicznego postępowania upominawczego, elektronicznego postępowania wieczystoksięgowego, rejestracji spółki z o.o. na podstawie ustawowego wzorca, (J. Gołaczyński, op.cit., s. 1024)

[8] Można zatem stwierdzić, że W postępowaniu elektronicznym pełnomocnictwo procesowe powstaje z chwilą dokonania czynności zawierającej „to powołanie”,(A. Marciniak, K. Piasecki (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Tom I. Komentarz. Art. 1–366, Wyd. 7. Warszawa 2016, SIP Legalis, komentarz do art. 89,  t. 21).

[9] I. Gil, M. Górna -Zawadzka, Elektroniczne formy czynności procesowych po nowelizacji KPC, Edukacja Prawnicza 2016, Nr 2, s. 4.

[10] E. Marszałkowska-Krześ (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Wyd. 17, Warszawa 2016, SIP Legalis, komentarz do art. 89,  t. 1.

[11] D. Szostek, Opinia w sprawie rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, Kodeks postępowania cywilnego i niektórych innych ustaw (Druk sejmowy Nr 2678) z 25.9.2014 r., Biuro Analiz Sejmowych, s. 7; Uzasadnienie projektu ustawy, Druk sejmowy Nr 2678, Sejm VII Kadencji, cyt. za A. Marciniak, K. Piasecki (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Tom I. Komentarz. Art. 1–366, Wyd. 7. Warszawa 2016, SIP Legalis, komentarz do art. 125,  t. 6).

[12] E. Marszałkowska-Krześ (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Wyd. 17, Warszawa 2016, SIP Legalis, komentarz do art. 125,  t. 21.

[13] W związku z tym, że do postępowania egzekucyjnego na mocy przepisu art. 13 § 2 KPC odpowiednie zastosowanie powinny znaleźć przepisy o procesie, w wyniku nowelizacji nastąpi także rozszerzenie sposobów korzystania z form dokonywania doręczeń elektronicznych. Obecnie skorzystanie z przesłania pisma drogą elektroniczną i wszczęcie postępowania egzekucyjnego jest możliwe wyłącznie w odniesieniu do nakazu zapłaty wydanego w elektronicznym postępowaniu upominawczym. W związku z omawianą nowelizacją jednak będzie możliwe zastosowanie przepisów dotyczących możliwości wysyłania pism za pośrednictwem systemu teleinformatycznego i dokonywania doręczeń elektronicznych. Stosownie do znowelizowanego przepisu art. 760 KPC – przepisy szczególne mogą przewidywać, że pisma (wnioski i oświadczenia) mogą być składane wyłącznie za pośrednictwem systemu teleinformatycznego. Przedmiotowy przepis daje możliwość dokonania wyboru wnoszenia pism za pośrednictwem systemu teleinformatycznego (podobnie jak w postępowaniu rozpoznawczym)., ( I. Gil, M. Górna -Zawadzka, Elektroniczne formy czynności procesowych po nowelizacji KPC, Edukacja Prawnicza 2016, Nr 2, s. 6).

[14] Należy jednak podkreślić, że w okresie 3 lat od wejścia w życie ustawy nowelizującej z 10.7.2015 r., tj. do 8.9.2019 r., dokonanie wyboru wnoszenia pism procesowych za pośrednictwem systemu teleinformatycznego obsługującego postępowanie sądowe oraz dalsze wnoszenie tych pism za pośrednictwem tego systemu będzie dopuszczalne tylko wówczas, jeżeli ze względów technicznych, leżących po stronie sądu, będzie to możliwe (art. 20 ustawy z 10.7.2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks postepowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. z 2015 r. poz. 1311 ze zm.).

[15] E. Marszałkowska-Krześ (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Wyd. 17, Warszawa 2016, SIP Legalis, komentarz do art. 125,  t. 24.

[16] Art. 125 § 2 ⁴ Oświadczenie o wyborze lub rezygnacji z wyboru wnoszenia pism procesowych za pośrednictwem systemu teleinformatycznego składa się za pośrednictwem tego systemu. Oświadczenie to jest wiążące tylko w stosunku do osoby, która je złożyła.

[17] E. Marszałkowska-Krześ (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Wyd. 17, Warszawa 2016, SIP Legalis, komentarz do art. 125,  t. 25.

[18] Np. profesjonalny pełnomocnik może tą kwestię uregulować w umowie z klientem.

[19]I. Gil, M. Górna -Zawadzka, Elektroniczne formy czynności procesowych po nowelizacji KPC, Edukacja Prawnicza 2016, Nr 2, s. 4-5).

[20] E. Marszałkowska-Krześ (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Wyd. 17, Warszawa 2016, SIP Legalis, komentarz do art. 125,  t. 30.

[21] Art. 168 Kpc § 1. Jeżeli strona nie dokonała w terminie czynności procesowej bez swojej winy, sąd na jej wniosek postanowi przywrócenie terminu. § 2. Przywrócenie nie jest dopuszczalne, jeżeli uchybienie terminu nie pociąga za sobą ujemnych dla strony skutków procesowych. Art. 169 Kpc § 1. Pismo z wnioskiem o przywrócenie terminu wnosi się do sądu, w którym czynność miała być dokonana, w ciągu tygodnia od czasu ustania przyczyny uchybienia terminu. § 2. W piśmie tym należy uprawdopodobnić okoliczności uzasadniające wniosek. § 3. Równocześnie z wnioskiem strona powinna dokonać czynności procesowej.§ 4. Po upływie roku od uchybionego terminu, jego przywrócenie jest dopuszczalne tylko w wypadkach wyjątkowych. § 5. Postanowienie w przedmiocie wniosku o przywrócenie terminu może być wydane na posiedzeniu niejawnym. Art. 170 Kpc Niedopuszczalne jest przywrócenie terminu do złożenia środka odwoławczego od wyroku orzekającego unieważnienie małżeństwa lub rozwód albo ustalającego nieistnienie małżeństwa, jeżeli choćby jedna ze stron zawarła po uprawomocnieniu się wyroku nowy związek małżeński. Art. 171  Spóźniony lub z mocy ustawy niedopuszczalny wniosek o przywrócenie terminu sąd odrzuca. Art. 172 Zgłoszenie wniosku o przywrócenie terminu nie wstrzymuje postępowania w sprawie ani wykonania orzeczenia. Sąd może jednak, stosownie do okoliczności, wstrzymać postępowanie lub wykonanie orzeczenia. Postanowienie może być wydane na posiedzeniu niejawnym. W razie uwzględnienia wniosku sąd może natychmiast przystąpić do rozpoznania sprawy.

[22] A. Marciniak, K. Piasecki (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Tom I. Komentarz. Art. 1–366, Wyd. 7. Warszawa 2016, SIP Legalis, komentarz do art. 125,  t. 6).

[23] W tym miejscu należy jednak zwrócić uwagę na odmienne stanowisko orzecznictwa wyrażone w  uchwale Sądu Najwyższego z dnia 23 maja 2012 r., III CZP 9/12, t. 2, zgodnie z którą wydruk niedopuszczalnego środka odwoławczego wniesionego drogą elektroniczną może być potraktowany jako środek odwoławczy niewniesiony tą drogą, jeżeli usunięty zostanie brak podpisu (art. 130 § 1 w zw. z art. 126 § 1 pkt 4 Kpc); datą wniesienia tego środka do sądu jest wtedy data wykonania wydruku (art. 130 § 3 Kpc). Podobnie postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 maja 2015 r., II CZ 20/15, zgodnie z którym Środek odwoławczy nadany faksem jest wniesiony z chwilą określoną przez upoważnionego pracownika w adnotacji o wpływie pisma do sądu. Skutki takiego pisma procesowego powstają w dacie faktycznego złożenia pisma w sądzie, co związane jest z zarejestrowaniem tej czynności w urządzeniach ewidencyjnych sądu i potwierdzeniu tego faktu przez upoważnionego pracownika na składanym dokumencie przez umieszczenie tzw. prezentaty. Z natury rzeczy, czynności takie mogą być dokonane jedynie w godzinach urzędowania sądu. Nie jest wykluczone przyjęcie, że wydruk wykonano w innej dacie niż wskazana w prezentacie, na przykład wskutek pomyłki pracownika sądu. Jednak to strona wnosząca pismo za pomocą faksu musi wykazać, że pismo wpłynęło do sądu i zostało zarejestrowane przez upoważnionego pracownika w innej dacie niż wskazana w prezentacje.

[24]  A. Marciniak, K. Piasecki (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Tom I. Komentarz. Art. 1–366, Wyd. 7. Warszawa 2016, SIP Legalis, komentarz do art. 165, cz. V,  t. 6).

[25] W przypadku uiszczenia opłaty przelewem bankowym data przyjęcia przelewu przez bank może być uznana za datę uiszczenia opłaty, pod warunkiem że przelew w dniu przyjęcia go przez bank lub w terminie zakreślonym przez sąd do uiszczenia opłaty miał pokrycie na rachunku zleceniodawcy (uchw. SN z 16.12.1983 r., III PZP 47/83, OSNC 1984, Nr 7, poz. 110).

[26] Dz.U. z 2016 r. poz. 1579

[27] J. Gołaczyński, D. Szostek (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz [w:] J. Gołaczyński, D. Szostek (red.), Informatyzacja postępowania cywilnego. Komentarz. Warszawa 2016, SIP Legalis,   komentarz do art. 126 Kpc, t. 8

[28] E. Marszałkowska-Krześ (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Wyd. 17, Warszawa 2016, SIP Legalis, komentarz do art. 128,  t. 10.

[29] J. Gołaczyński, D. Szostek (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz [w:] J. Gołaczyński, D. Szostek (red.), Informatyzacja postępowania cywilnego. Komentarz. Warszawa 2016, SIP Legalis,   komentarz do art. 128 Kpc, t. 6.

[30]  E. Marszałkowska-Krześ (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Wyd. 17, Warszawa 2016, SIP Legalis, komentarz do art. 128,  t. 12.

[31] E. Marszałkowska-Krześ (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Wyd. 17, Warszawa 2016, SIP Legalis, komentarz do art. 129,  t. 12.

[32] J. Gołaczyński, Elektronizacja postępowania cywilnego – nowelizacja KPC i KC wchodząca w życie 8.9.2016 r., Monitor Prawniczy Nr 19,2016 r., s. 1027.

[33] „jeżeli wnoszący pismo wybierze wnoszenie pism za pośrednictwem systemu teleinformatycznego, to będzie mógł złożyć dowody z dokumentów w postaci tradycyjnej (papierowej). Wyłączenie takiej możliwości rodziłoby dodatkową uciążliwość dla strony, która nie jest reprezentowana przez zawodowego pełnomocnika. W celu złożenia elektronicznego odpisu dokumentu (pierwotnie sporządzonego w postaci papierowej) musiałaby ona uzyskać notarialne poświadczenie zgodności tego odpisu z oryginałem” (uzasadnienie ustawy z dnia 10 lipca 2015r., o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. z 2015 r. poz. 1311)

[34] J. Bodio, Komentarz aktualizowany do art.129 Kodeksu postępowania cywilnego, Lex,

[35] A. Marciniak, K. Piasecki (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Tom I. Komentarz. Art. 1–366, Wyd. 7. Warszawa 2016, SIP Legalis, komentarz do art. 130,  t. 10).

[36] E. Marszałkowska-Krześ (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Wyd. 17, Warszawa 2016, SIP Legalis, komentarz do art. 130,  t. 29.

[37] Co do tej kwestii w doktrynie przedmiotu zarysowały się trzy odrębne stanowiska. Według jednego poglądu – przewodniczący w e-sądzie nie będzie wzywał powoda do uzupełnienia tego braku ani wydawał zarządzenia o zwrocie pozwu (M. Tchórzewski), według drugiego – w razie nieuiszczenia wymaganej opłaty sądowej przewodniczący zarządza zwrot pozwu bez wzywania do jej uiszczenia (T. Żyznowski), według trzeciego – treść art. 130 § 6 zdanie drugie można odczytywać w kontekście art. 126² § 1 w zw. z art. 130 § 1 (ewentualnie art. 130² § 1), co w konsekwencji będzie powodowało konieczność wezwania powoda do uiszczenia wymaganej od pozwu opłaty (ewentualnie zwrot pozwu fachowemu pełnomocnikowi – P. Potejko), (Komentarz do art. 130 Lex, J. Bodio)

[38]E. Marszałkowska-Krześ (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Wyd. 17, Warszawa 2016, SIP Legalis, komentarz do art. 130,  t. 31-32.

[39] A. Zieliński (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Wyd. 9, Warszawa 2017, SIP Legalis, komentarz do art. 131 (1)  Kpc, t. 3.

[40] J. Gołaczyński, D. Szostek (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz [w:] J. Gołaczyński, D. Szostek (red.), Informatyzacja postępowania cywilnego. Komentarz. Warszawa 2016, SIP Legalis,   komentarz do art. 131 (1)  Kpc, t. 1.

[41] D. Adamski, w: J. Gołaczyński (red.), Elektroniczne postępowanie upominawcze, s. 153–154, cyt. za J. Gołaczyński, D. Szostek (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz [w:] J. Gołaczyński, D. Szostek (red.), Informatyzacja postępowania cywilnego. Komentarz. Warszawa 2016, SIP Legalis,   komentarz do art. 131 (1)  Kpc, t. 7.

[42] J. Gołaczyński, D. Szostek (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz [w:] J. Gołaczyński, D. Szostek (red.), Informatyzacja postępowania cywilnego. Komentarz. Warszawa 2016, SIP Legalis,   komentarz do art. 131 (1)  Kpc, t. 2.

[43] A. Marciniak, K. Piasecki (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Tom I. Komentarz. Art. 1–366, Wyd. 7. Warszawa 2016, SIP Legalis, komentarz do art. 131 (1), t. 5)

[44] D. Adamski, w: J. Gołaczyński (red.), Elektroniczne postępowanie upominawcze, s. 154, cyt. za J. Gołaczyński, D. Szostek (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz [w:] J. Gołaczyński, D. Szostek (red.), Informatyzacja postępowania cywilnego. Komentarz. Warszawa 2016, SIP Legalis,   komentarz do art. 131 (1)  Kpc, t. 6.

[45] J. Gołaczyński, D. Szostek (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz [w:] J. Gołaczyński, D. Szostek (red.), Informatyzacja postępowania cywilnego. Komentarz. Warszawa 2016, SIP Legalis,   komentarz do art. 131 (1)  Kpc, t. 9.

[46]Art. 132 § 1 (1)  Kpc:  przepis § 1 nie dotyczy wniesienia pozwu wzajemnego, apelacji, skargi kasacyjnej, zażalenia, sprzeciwu od wyroku zaocznego, sprzeciwu od nakazu zapłaty, zarzutów od nakazu zapłaty, wniosku o zabezpieczenie powództwa, skargi o wznowienie postępowania, skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia i skargi na orzeczenia referendarza sądowego, które należy złożyć w sądzie z odpisami dla strony przeciwnej.

[47]   A. Marciniak, K. Piasecki (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Tom I. Komentarz. Art. 1–366, Wyd. 7. Warszawa 2016, SIP Legalis, komentarz do art. 132, cz. D, t. 4)