Limitation of constitutional human rights during a state of emergency

From a legal point of view, the essence of any extraordinary emergency, including a state of emergency, depends on the fact that it is introduced in a situation of an exceptional emergency when normal, ordinary legal means and institutions of the system prove to be insufficient and civil liberties and rights must be suspended or restricted for a specific period of time, and the competences of the constitutional authorities must be altered by a substantial and extraordinary increase in the powers of the executive. As it can be seen from the analysis of limitations of individual freedoms and rights presented in the article, the legislator provides for an extremely restrictive model of a regime of state of emergency in the exercising of constitutionally guaranteed freedoms and human and civil rights.

Keywords: state of emergency, state, freedoms and human rights, restrictions

Słowa kluczowe: stan wyjątkowy, państwo, wolności i prawa człowieka, ograniczenia

Wprowadzenie

Problematyka stanów nadzwyczajnych należy do sfery wewnętrznej działalności państwa, w związku z czym przepisy regulujące kwestie wprowadzania i obowiązywania stanów nadzwyczajnych nie obejmują stanu wojny, należącego do sfery stosunków zewnętrznych[1]. Regulacje konstytucyjne w sprawie stanów nadzwyczajnych mają zatem za cel zapewnienie skutecznego funkcjonowania państwa w warunkach kryzysowych w sferze wewnętrznej i doprowadzenie do jak najszybszej restytucji stanu normalnego[2]. Z prawnego punktu widzenia, istota każdego stanu nadzwyczajnego, w tym również stanu wyjątkowego, polega na tym, że wprowadza się go w sytuacji szczególnego zagrożenia, kiedy normalne, zwykłe środki prawne i instytucje ustrojowe okażą się niewystarczające i trzeba zawiesić lub ograniczyć na pewien czas wolności i prawa obywatelskie oraz zmienić kompetencje konstytucyjnych organów władzy przez istotne i nadzwyczajne zwiększenie uprawnień władzy wykonawczej (głowy państwa i rządu)[3]. Właśnie tej kwestii autor chce poświęcić swoje rozważania dotyczące instytucji stanu wyjątkowego w polskim prawodawstwie.

Geneza instytucji stanów nadzwyczajnych

Genezy instytucji stanów nadzwyczajnych doszukiwać się należy jeszcze w okresie starożytnego Rzymu, kiedy to powoływano dyktatora na czas szczególnego zagrożenia republiki. Natomiast prekursor, dojrzewającego w XVII wieku, kierunku nazywanego liberalizmem politycznym[4]John Locke pisał, iż w przypadku zagrożenia państwa obowiązujące prawa mogą okazać się niewystarczające, a nawet szkodliwe dla podjęcia skutecznych działań przeciwdziałających katastrofie. W takiej sytuacji Locke przewidywał specjalne uprawnienia, oparte na prerogatywie Korony do działania według swego uznania dla dobra publicznego, bez konieczności powoływania się na przepis prawa, a nawet wbrew niemu[5]. Pogląd taki wydaje się nie przystawać do ogólnej zasady autora Dwóch traktatów o rządzie,iż „rządzi prawo, a nie jednostki”. Locke wyjaśnia to, przywołując argument, według którego prawo jest w istocie swej niezdolne do zrealizowania w pełni dobra ogólnego podczas zaistnienia zagrożenia państwa, a więc musi ustąpić władzy wykonawczej.

Również we Francji doby oświecenia istniały poglądy dostrzegające małą elastyczność prawa, a w konsekwencji trudności w stosowaniu go w sytuacjach kryzysowych. Jan Jakub Rousseau twierdził, że: „Nieugiętość ustaw, nie dająca się naginać do wypadków, może w pewnych razach uczynić je zgubnymi i sprowadzić upadek państwa w chwili krytycznej (…). Jeżeli niebezpieczeństwo jest takie, że aparat ustaw utrudnia uniknięcie go, wówczas mianuje się najwyższego naczelnika, który zmusza wszystkie ustawy do milczenia i zawiesza na chwilę władzę zwierz­chnią”[6]. 

Doktryna niemiecka, począwszy od pierwszej połowy XIX wieku, próbowała oprzeć się na znanej z innych gałęzi prawa teorii konieczności[7]. Argumentacja takich przedstawicieli niemieckiej teorii konieczności, jak Ihering czy Jellinek, opierała się na trzech założeniach: 1. państwo tworzy prawo; 2. poddaje się jego regułom we własnym interesie; 3. jeżeli interes państwa byłby zagrożony na skutek przestrzegania prawa, podporządkowanie temu prawu nie może mieć miejsca.

Pomimo występujących w doktrynie odmienności w traktowaniu podstaw korzystania z pełnomocnictw nadzwyczajnych, wspólne wydaje się założenie, iż owe pełnomocnictwa powinny przysługiwać organowi wykonawczemu. Opanowanie kryzysu wewnętrznego czy zorganizowanie obrony przed nagłym atakiem może być skuteczne tylko w przypadku podjęcia szybkich, zdecydowanych działań, z zachowaniem scentralizowanego trybu podejmowania decyzji.

W Polsce tradycje regulacji stanów nadzwyczajnych sięgają czasów dwudziestolecia międzywojennego i wydania przez Tymczasowego Naczelnika Państwa w dniu 2 stycznia 1919 r. dekretu o wprowadzeniu stanu wyjątkowego[8]. Konstytucje z 1921 r.[9]i 1935 r.[10]regulowały już instytucje stanu wojennego i wyjątkowego podobnie, jak mała konstytucja z 1947 r.[11]Ustawa zasadnicza z 1952 r.[12]regulowała tylko stan wojenny, jednak w sposób niejako łączący oba te stany, i dopiero nowelą z 1983 r. wprowadzono pojęcie stanu wyjątkowego. Kolejna mała konstytucja z 1992 r.[13]zawierała pojęcia stanów wojennego i wyjątkowego.

Zasady ogólne stanów nadzwyczajnych

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku[14]rozróżnia trzy postacie stanów nadzwyczajnych. Są to: stan wojenny, stan wyjątkowy oraz stan klęski żywiołowej (art. 228 ust. 1). Każdy z nich został uregulowany w artykułach rozdziału XI. Przedmiotem regulacji tego rozdziału Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 roku jest w szczególności: 

określenie warunków stanowiących podstawę wprowadzania poszczególnych stanów nadzwyczajnych i form prawnych ustanawiania i obowiązywania stanu nadzwyczajnego;

określenie zakresu szczególnych uprawnień władz publicznych w związku z wprowadzeniem i obowiązywaniem stanu nadzwyczajnego i wskazanie organów korzystających z tych uprawnień; 

określenie środków (zwłaszcza środków kontroli parlamentarnej) zapewniających zgodność przebiegu stanów nadzwyczajnych z zasadami konstytucyjnymi obowiązującymi w tej sprawie i środków zapobiegających możliwości wykorzystywania stanów nadzwyczajnych do celów niezgodnych z Konstytucją;

określenie dopuszczalnych i niezbędnych ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela;

ustanowienie zasady wyrównywania strat majątkowych wynikających z ograniczenia wolności i praw człowieka i obywatela w czasie trwania stanów nadzwyczajnych.

Ustęp 1 art. 228 definiuje warunki uzasadniające możliwość wprowadzenia odpowiedniego stanu nadzwyczajnego. Przepis ten stanowi, że w sytuacjach szczególnych zagrożeń, jeżeli zwykłe środki konstytucyjne są niewystarczające, może zostać wprowadzony odpowiedni stan nadzwyczajny, tzn. stan wojenny, stan wyjątkowy, stan klęski żywiołowej. Postanowienie o wprowadzeniu stanu nadzwyczajnego ma zatem charakter fakultatywny zarówno odnośnie do konieczności wprowadzenia takiego stanu, jak i wyboru odpowiedniego stanu. Katalog stanów nadzwyczajnych ma charakter zamknięty, co oznacza, że w Polsce z mocy Konstytucji niedopuszczalne jest wprowadzanie innych stanów nadzwyczajnych niż ustalone w ust. 1 art. 228.

Litera prawa określa dodatkowo, jaki jest tryb wprowadzania stanów nadzwyczajnych. Stan taki może być wprowadzony tylko na podstawie ustawy, w formie rozporządzenia, które oprócz tego, że jak każdy akt prawny tego rodzaju podlega ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw[15], to jeszcze podlega dodatkowemu podaniu do publicznej wiadomości[16]. Nakaz dodatkowego podania do publicznej wiadomości oznacza konieczność ogłoszenia tego rozporządzenia w inny sposób np. w środkach masowego przekazu lub w formie zwyczajowo przyjętej[17].

Ustęp 3 art. 228 ustanawia zasadę wyłączności ustawy jako aktu właściwego w sprawie regulacji podstawowych kwestii stanów nadzwyczajnych. Zgodnie z tą zasadą, tylko ustawą mogą być regulowane podstawy działania organów władzy publicznej oraz ograniczenia w zakresie wolności i praw człowieka i obywatela w czasie trwania poszczególnych stanów nadzwyczajnych. Konstytucja określa ramy, w jakich mogą nastąpić ograniczenia praw i wolności jednostki, ale czyni to odrębnie w stosunku do poszczególnych typów stanu nadzwyczajnego. Straty majątkowe poniesione w czasie obowiązywania stanu nadzwyczajnego, a wynikające z ograniczenia praw i wolności jednostki powinny zostać wyrównane przez państwo. Stosowanie wymienionej zasady ma charakter fakultatywny, gdyż uzależnione jest od uchwalenia odpowiedniej ustawy określającej podstawy, zakres i tryb wyrównywania strat majątkowych, która to ustawa urzeczywistniałaby ów przepis konstytucyjny. Konstytucja nie nakłada na parlament obowiązku uchwalenia ustawy regulującej kwestie wyrównywania strat majątkowych i pozostawia decyzję w tej sprawie woli władzy ustawodawczej[18].

Artykuł 228 w dalszej swojej części ustanawia dwie zasady odnoszące się do działań przewidzianych w wyniku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego. Pierwsza z nich zobowiązuje organy państwa do podejmowania działań adekwatnych do stopnia zagrożenia. Druga natomiast wyznacza cel działań, którym jest jak najszybsze przywrócenie normalnego funkcjonowania państwa. Przepis nie zawiera skonkretyzowanej regulacji prawnej, wyznacza natomiast kierunek i określa ramy przyszłych działań organów władzy wykonawczej, które są odpowiedzialne za realizacje ustaw o stanach nadzwyczajnych – w czasie ich trwania.

Zasada ochrony podstaw systemu prawnego jest myślą przewodnią ust. 6[19]. Oznacza ona, że w okresie stanu nadzwyczajnego nie można zmieniać, a tym bardziej uchwalać na nowo ustaw regulujących pewne szczególnie delikatne materie, takich jak Konstytucja, ustawy wyborcze (ordynacje wyborcze do Sejmu, Senatu i organów samorządu terytorialnego, ustawa o wyborze Prezydenta RP) oraz ustawy o stanach nadzwyczajnych.

Jedną z ważnych ustrojowych konsekwencji stanu nadzwyczajnego (ust. 7 art. 228) jest zakaz zarządzania skrócenia kadencji Sejmu. Co więcej, kadencja Sejmu i Senatu nie może w tym okresie ulec zakończeniu, czyli podlega wówczas obowiązkowemu przedłużeniu. Wynika to stąd, że w okresie 90 dni od zakończenia stanu nadzwyczajnego nie mogą być przeprowadzane referendum ogólnokrajowe oraz wybory parlamentarne, prezydenckie i samorządowe. Konstytucja dopuszcza organizowanie wyborów samorządowych tylko na obszarach, na których nie był wprowadzony stan nadzwyczajny.

Zasady funkcjonowania państwa podczas stanu wyjątkowego

Jedną z postaci stanów nadzwyczajnych, jaką przewidział ustrojodawca w Konstytucji RP z 1997 roku jest stan wyjątkowy (art. 230). Związany jest on z zagrożeniami:

konstytucyjnego ustroju państwa,

bezpieczeństwa obywateli,

porządku publicznego.

Do przesłanek stanu wyjątkowego należy z reguły fakt zbiorowego zakłócenia porządku publicznego zagrażającego zdrowiu i życiu obywateli oraz porządkowi konstytucyjnemu państwa. Wprowadzenie stanu wyjątkowego może wystąpić jedynie w przypadku rzeczywistego zaistnienia, a nie spodziewanego wystąpienia wymienionych wyżej zagrożeń. Konstytucja nie uznaje konieczności jednoczesnego wystąpienia tych zagrożeń jako warunku uzasadniającego wprowadzenie stanu wyjątkowego. Wymienienie w sposób fakultatywny trzech rodzajów zagrożeń na początku ust. 1 art. 230 Konstytucji RP wskazuje, że wprowadzenie stanu wyjątkowego może wystąpić zarówno w przypadku zbiegu trzech wymienionych zagrożeń, jak również wystąpienia dwóch albo jednego z nich[20].

Stan wyjątkowy uprzednio łączono ze stanem klęski żywiołowej, ze względu na charakter zagrożonych dóbr. Różni je jednak przyczyna powstałego zagrożenia. W pierwszym wypadku zagrożenie pochodzi ze strony określonych grup obywateli, w drugim zaś przyczyna tkwi poza człowiekiem i związana jest najczęściej z siłami przyrody, kataklizmami czy katastrofami, przy braku jakiegokolwiek wroga zewnętrznego czy wewnętrznego. Przesłankę stanu klęski żywiołowej stanowi:

zapobieganie skutkom katastrof naturalnych i likwidacji ich następstw,

zapobieganie skutkom awarii technicznych, noszących znamiona klęsk żywiołowych[21].

Do wprowadzenia stanu wyjątkowego uprawniony jest Prezydent RP, działający na wniosek Rady Ministrów. Podstawą decyzji o wprowadzeniu stanu wyjątkowego jest zatem zgodne stwierdzenie, powzięte przez Prezydenta RP i Radę Ministrów, istnienia zagrożenia wewnętrznego państwa. Może być on wprowadzony na całym terytorium państwa lub na jego części i na czas oznaczony, nie dłuższy niż 90 dni (art. 230 ust. 1). Przedłużenie stanu wyjątkowego może nastąpić tylko raz, za zgodą Sejmu i na czas nie dłuższy niż 60 dni (art. 230 ust. 2 Konstytucji RP). Działania organów upoważnionych do wprowadzenia stanu wyjątkowego (Rada Ministrów, która występuje z wnioskiem czy Prezydent, który zarządza, wydając rozporządzenie) znajdują się pod kontrolą Sejmu i to od początku jego obowiązywania. Konstytucja RP zobowiązuje Prezydenta do przedłożenia Sejmowi w ciągu 48 godzin od podpisania aktu prawnego, rozporządzenia o wprowadzeniu stanu wyjątkowego. Rozporządzenie to Sejm jest zobowiązany rozpatrzyć niezwłocznie. Izba niższa parlamentu może tylko zaakceptować rozporządzenie albo je uchylić. Konstytucja RP nie przewiduje innego trybu kończącego rozpatrywania rozporządzenia. Akceptacja wiąże się z przyjęciem treści aktu wykonawczego do wiadomości i nie wymaga podjęcia w tej sprawie decyzji, wyrażonej w skonkretyzowanej formie. Sejm może również uchylić rozporządzenie, do czego potrzebne jest uzyskanie bezwzględnej większości głosów podczas obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby posłów[22]. W artykule 231 nie została przewidziana konkretna forma decyzji, właściwa w sprawie uchylenia rozporządzenia Prezydenta RP. Również Regulamin Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej (Uchwała Sejmu RP z dnia 30 lipca 1992 r. z późn. zm.) nie określa rodzaju aktu Sejmu służącego do uchylenia wymienionego rozporządzenia. Skutkiem uchylenia takiego aktu jest zniesienie ograniczeń w zakresie wolności i praw człowieka i obywatela oraz powrót do normalnych zasad funkcjonowania władz publicznych (art. 231)[23]. 

Uściślenie przepisów konstytucyjnych w zakresie funkcjonowania aparatu państwowego i sytuacji prawnej obywatela nastąpiło w ustawie z dnia 21 czerwca 2002 roku o stanie wyjątkowym[24]. W razie zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego, spowodowanego np. działaniami terrorystycznymi, Rada Ministrów może podjąć uchwałę o skierowaniu do Prezydenta RP wniosku o wprowadzenie stanu wyjątkowego – stanowi ustawa z 21 czerwca 2002 roku o stanie wyjątkowym. Wymaga przy tym, by zagrożenie było „szczególne”, a usunięcie go było niemożliwe przy użyciu zwykłych środków. 

Prezydent RP niezwłocznie rozpatruje wniosek, a następnie wydaje rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wyjątkowego na czas oznaczony lub odmawia jego wydania. Jeśli wyrazi zgodę – rozporządzenie przedstawia Sejmowi w ciągu 48 godzin od jego podpisania. Ustawa nakazuje, by w rozporządzeniu Prezydent RP określił przyczyny wprowadzenia stanu wyjątkowego, czas trwania i obszar, jakiego dotyczy, oraz wymienił przewidywane ograniczenia wolności i praw człowieka i obywatela.

Przywrócenie konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego należy do kompetencji Prezesa Rady Ministrów wtedy, gdy stan wyjątkowy wprowadzony został na obszarze większym niż jedno województwo. Natomiast wtedy, gdy objął on województwo lub jego cześć, właściwym w tym względzie organem administracji publicznej jest wojewoda. Ich rola polega też na koordynacji i kontroli funkcjonowania administracji rządowej i samorządowej. 

Prezes Rady Ministrów, na wniosek właściwego wojewody, może zawiesić działalność organów samorządu terytorialnego „niewykazujących dostatecznej skuteczności w wykonywaniu zadań publicznych lub w realizacji działań wynikających z przepisów o wprowadzeniu stanu wyjątkowego”. Ich obowiązki przejmuje wówczas komisarz rządowy, powoływany i odwoływany na wniosek wojewody przez Prezesa Rady Ministrów. 

W celu przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa mogą być użyte oddziały i pododdziały Sił Zbrojnych. Ustawa stawia tu jednak warunek: najpierw trzeba wyczerpać wszystkie inne siły i środki. Decyzję o użyciu Sił Zbrojnych wydaje Prezydent RP na wniosek Prezesa Rady Ministrów, wtedy tylko, gdy nie koliduje to z wypełnieniem konstytucyjnych zadań Sił Zbrojnych. Żołnierzom wyznaczonym do tych oddziałów i pododdziałów przysługują wówczas, w zakresie niezbędnym do wykonywania ich zadań, uprawnienia policjantów określone w art. 15–17 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji[25]. 

Ograniczenia wolności i praw człowieka

W kwestii ograniczeń w korzystaniu z konstytucyjnych wolności i praw człowieka można wyróżnić dwa rodzaje rozwiązań o różnym stopniu intensywności. Po pierwsze, rozwiązania z art. 31 ust. 3 Konstytucji, właściwe dla sytuacji, w której dla bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego oraz ochrony środowiska, zdrowia, moralności publicznej albo wolności i praw innych osób konieczne jest wprowadzenie ograniczeń w korzystaniu z konstytucyjnych wolności i praw[26]; po drugie – stany nadzwyczajne[27]. W pierwszym przypadku przyjęte rozwiązanie wydaje się być zaadresowane do zwykłych instytucji i regulacji ustawowych ograniczających konstytucyjne wolności i prawa np. instytucje reagowania kryzysowego[28]. W drugim przypadku, zgodnie z treścią art. 228 ust. 1 Konstytucji, stany nadzwyczajne, w tym stan wyjątkowy, zostały przewidziane na wypadek szczególnych zagrożeń, w których zwykłe środki konstytucyjne są niewystarczające. Właśnie ograniczeniom praw człowieka podczas stanu wyjątkowego poświęcone będą dalsze roz­ważania[29]. 

Z konstytucyjnej zasady legalizmu wynika, że organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa. Oznacza to, że aktywność organów państwowych i innych związków publiczno-prawnych, którym państwo przekazało część swojej władzy jest zdeterminowana prawnie. Inaczej mówiąc, podejmują one tylko takie działania, do których dyspozycja normy prawnej je upoważnia; a contrarioobywatelom i innym podmiotom prawa wolno czynić wszystko, czego prawo nie zakazuje. Sfera wolnych zachowań ludzi nie ma jednak charakteru bezwarunkowego. Nierzadko ustrojodawca musi rozstrzygać o sprzecznościach interesów jednostek, ich praw oraz o konfliktach różnych wartości. Tym samym wyznaczyć musi granice korzystania z prawnie uznanych przez siebie wolności[30]. Granice korzystania z praw i wolności, nie mających charakteru absolutnego, wyznaczone zostały w Konstytucji RP. Mają one postać klauzul limitacyjnych oraz klauzuli derogacyjnej[31].

Jednym z zasadniczych skutków wprowadzenia stanu nadzwyczajnego jest zawsze ograniczenie sfery wolności i praw jednostki. Z uwagi na jej znaczenie dla każdego człowieka i obywatela, Konstytucja RP w art. 233 nie pozostawia organom władz publicznych swobody w określaniu, jakie prawa i wolności mogą podlegać ograniczeniom[32]. Odsyłając do szczegółowych określeń w ustawach dotyczących poszczególnych stanów nadzwyczajnych, ustrojodawca enumeratywnie wyliczył te z nich, które nie mogą być derogowane przez ustawę o stanie wyjątkowym. Należą do nich: godność człowieka (art. 30), ochrona życia (art. 38), humanitarne traktowanie (art. 39, 40 i 41 ust. 4), ponoszenie odpowiedzialności karnej (art. 42), dostęp do sądu (art. 45), dobra osobiste (art. 47), sumienie i religia (art. 53), petycje (art. 63) oraz rodzina i dziecko (art. 48 i 72). Zakaz ustanawiania ograniczeń obejmuje katalog 14 artykułów konstytucji dotyczących podstawowych wolności i praw z ochroną życia na czele[33]. Ponadto istnieje dodatkowy zakaz dyskryminacji jednostki z powodu rasy, płci, języka, wyznania, pochodzenia społecznego, urodzenia i majątku. Przewidziana została także zasada wyrównywania strat majątkowych wynikających z ograniczenia wolności i praw jednostki w czasie obowiązywania stanu nadzwyczajnego (art. 228 ust. 4)[34].

Istota wszystkich stanów nadzwyczajnych, w tym także i stanu wyjątkowego, polega nie tylko na odmiennym funkcjonowaniu państwa, lecz także na ograniczeniu wolności i praw człowieka i obywatela[35]. Ustala to rozporządzenie wprowadzające stan wyjątkowy. Ustawa o stanie wyjątkowym precyzuje natomiast, jakie ograniczenia są dopuszczalne.Zgodnie z art. 15 ustawy o stanie wyjątkowym na obszarze, na którym został wprowadzony stan wyjątkowy, ograniczeniom wolności i praw człowieka i obywatela podlegają wszystkie osoby fizyczne zamieszkałe lub przebywające tam chociażby czasowo. Ograniczenia te stosuje się odpowiednio wobec osób prawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, mających siedzibę lub prowadzących działalność na obszarze objętym stanem wyjątkowym[36].

Ustawodawca przewiduje podczas obowiązywania stanu wyjątkowego możliwość ograniczenia wolności poruszania się po terytorium RP przez ustanowienie nakazu lub zakazu przebywania lub opuszczania w ustalonym czasie oznaczonych miejsc, obiektów i obszarów, konieczność uzyskania zezwolenia organów administracji publicznej na zmianę miejsca pobytu stałego i czasowego oraz zgłoszenia w ustalonym terminie organom ewidencji ludności lub Policji przybycia do określonej miejscowości. Można wprowadzić ograniczenia w organizowaniu transportu drogowego, kolejowego i lotniczego oraz w ruchu jednostek pływających na morskich wodach wewnętrznych i na morzu terytorialnym, a także na śródlądowych drogach wodnych. Ponadto na obszarze obowiązywania stanu wyjątkowego na osobę, która ukończyła 18 lat, przebywającą w miejscu publicznym może być nałożony obowiązek posiadania przy sobie dowodu osobistego lub innego dokumentu stwierdzającego tożsamość, a na osobę uczącą się, która nie ukończyła 18 lat – legitymacji szkolnej[37].

Ważne znaczenie w czasie trwania stanu wyjątkowego ma ograniczenie nietykalności (wolności) osobistej. Polega ono przede wszystkim na ustanowieniu, w art. 17 ustawy o stanie wyjątkowym, instytucji odosobnienia[38]. Jej istota sprowadza się do czasowego pozbawienia wolności nie na mocy prawomocnego orzeczenia sądowego, lecz decyzji organu administracji publicznej. Odosobnieniu podlega osoba mająca ukończone 18 lat, w stosunku do której zachodzi uzasadnione podejrzenie, że pozostając na wolności będzie prowadziła działalność zagrażającą konstytucyjnemu ustrojowi państwa, bezpieczeństwu obywateli lub porządkowi publicznemu albo, gdy odosobnienie jest niezbędne dla zapobieżenia popełnienia czynu karalnego lub uniemożliwienia ucieczki po jego popełnieniu[39]. Odosobniona może być również osoba, która ukończyła 17 lat, jeżeli przeprowadzona uprzednio z nią rozmowa ostrzegawcza okazała się nieskuteczna. Odosobnienie następuje na podstawie decyzji wojewody właściwego ze względu na miejsce pobytu stałego lub czasowego osoby odosobnionej i jest wykonywane przez właściwego komendanta wojewódzkiego Policji, w drodze zatrzymania tej osoby i przymusowego doprowadzenia do ośrodka odosobnienia podległego Ministrowi Sprawiedliwości. Wojewoda wszczyna postępowanie w sprawach odosobnienia na wniosek właściwych organów prokuratury, Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Straży Granicznej, Żandarmerii Wojskowej lub Służby Kontrwywiadu Wojskowego. Decyzję w sprawie odosobnienia doręcza się osobie odosobnionej niezwłocznie, nie później niż w ciągu 48 godzin od chwili jej wydania. Decyzję tę uchyla się niezwłocznie, jeżeli ustaną przyczyny uzasadniające odosobnienie.

W czasie odosobnienia nie może być rozwiązany stosunek pracy, chyba że przed odosobnieniem zaistniały, z winy osoby poddanej tej instytucji, okoliczności uzasadniające rozwiązanie stosunku pracy bez wypowiedzenia. Termin do wniesienia środków prawnych przeciwko rozwiązaniu stosunku pracy liczy się w tych przypadkach od dnia zakończenia odosobnienia. Do pobytu osób w ośrodkach odosobnienia stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu karnego wykonawczego dotyczące praw i obowiązków tymczasowo aresztowanych, wykonywania tymczasowego aresztowania oraz nadzoru penitencjarnego.

W czasie stanu wyjątkowego może zostać ustanowiona cenzura prewencyjna środków społecznego przekazu, obejmująca materiały prasowe w rozumieniu ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. Prawo prasowe[40]. Cenzura prewencyjna nie obejmuje należących do kościołów i innych związków wyznaniowych środków społecznego przekazu, stanowiących źródła informacji na temat religii i służących wypełnianiu funkcji religijnych. 

Przedmiotem kontroli, stanowiącym jednocześnie ograniczenie tajemnicy korespondencji, może stać się sprawdzanie zawartości przesyłek, listów, paczek i przekazów przekazywanych w ramach usług pocztowych o charakterze powszechnym lub usług kurierskich[41]. Ponadto kontrola może objąć treści korespondencji telekomunikacyjnej i rozmów telefonicznych lub sygnałów przesyłanych w sieciach telekomunikacyjnych. Funkcję organów cenzury i kontroli pełnią właściwi wojewodowie, którzy mogą nakazać organom administracji publicznej działającym na obszarze województwa wykonywanie czynności technicznych, niezbędnych do prowadzenia cenzury lub kontroli. Decyzje organów cenzury i kontroli są ostateczne i mogą być zaskarżone bezpośrednio do sądu administracyjnego. Organy cenzury i kontroli są uprawnione do zatrzymywania w całości lub w części publikacji, przesyłek pocztowych i kurierskich oraz korespondencji telekomunikacyjnej, a także do przerywania rozmów telefonicznych i transmisji sygnałów przesyłanych w sieciach telekomunikacyjnych, jeżeli ich zawartość lub treść może zwiększyć zagrożenie konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego.

Podczas stanu wyjątkowego na wezwanie organów prokuratury, Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Straży Granicznej, Żandarmerii Wojskowej lub Służby Kontrwywiadu Wojskowego osoba mająca ukończone 17 lat jest obowiązana do udziału, we wskazanym miejscu, w rozmowie ostrzegawczej. Rozmowa ta polega na udzieleniu pouczenia o prawnych i osobistych skutkach nieprzestrzegania porządku prawnego oraz niestosowania się do ustalonych na czas stanu wyjątkowego ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela. Osoby obecne przy rozmowie potwierdzają jej przebieg poprzez podpisy na protokole. Do udziału w rozmowie ostrzegawczej można wezwać tylko taką osobę, co do której zachodzi uzasadnione podejrzenie, że nie będzie przestrzegać porządku prawnego. Jeżeli osoba wezwana na rozmowę ostrzegawczą nie zgłosi się dobrowolnie na wskazane miejsce, a fakt otrzymania wezwania nie budzi wątpliwości, może być przymusowo doprowadzona przez organ wzywający[42].

Rozdział trzeci, przedmiotowej ustawy o stanie wyjątkowym, dotyczący zakresu ograniczeń wolności i praw jednostki, przewiduje możliwość zawieszenia organizowania i przeprowadzania wszelkiego rodzaju zgromadzeń, imprez masowych, strajków pracowniczych i innych form protestu, akcji protestacyjnych oraz zrzeszania się.

W czasie stanu nadzwyczajnego zawieszeniu może ulec wolność zgromadzeń łącznie z organizowaniem i przeprowadzaniem imprez masowych oraz prowadzonych w ramach działalności kulturalnej imprez artystycznych i rozrywkowych, niebędących imprezami masowymi (art. 16 ust. 1 pkt 1–2 u.s.wyj.). Powyższy zakaz nie dotyczy zgromadzeń organizowanych przez kościoły i inne związki wyznaniowe oraz organizacje religijne działające w obrębie świątyń, budynków kościelnych, w innych pomieszczeniach służących organizowaniu i publicznemu sprawowaniu kultu, a także zgromadzeń organizowanych przez organy państwa lub organy samorządu terytorialnego. Pozwolenia na zbiórki publiczne na obszarze, na którym wprowadzono stan wyjątkowy, mogą być udzielane tylko wówczas, gdy w ocenie organu właściwego do udzielenia pozwolenia przeprowadzenie zbiórki nie utrudni realizacji celów wprowadzenia stanu wyjątkowego.

Przepisy ustawy o stanie wyjątkowym w kwestii ograniczenia wolności i praw politycznych przewidują możliwość zawieszenia wolności zrzeszania się (art. 16 ust. 1 pkt 6 u.s.wyj.) poprzez ustanowienie zakazu tworzenia i rejestracji nowych stowarzyszeń, partii politycznych, związków zawodowych, organizacji społeczno-zawodowych rolników, organizacji pracodawców, ruchów obywatelskich oraz innych dobrowolnych zrzeszeń i fundacji, bądź też nakazanie okresowego zaniechania działalności zarejestrowanych stowarzyszeń, partii politycznych, związków zawodowych, organizacji społeczno-zawodowych rolników, organizacji pracodawców, ruchów obywatelskich oraz innych dobrowolnych zrzeszeń i fundacji, których działalność może zwiększyć zagrożenie konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego[43]. Ponadto można zawiesić prawo do strajków pracowniczych i innych form protestu w odniesieniu do określonych kategorii pracowników lub w określonych dziedzinach; strajków i innych niż strajki form akcji protestacyjnych rolników oraz akcji protestacyjnych studentów organizowanych przez studenckie samorządy, stowarzyszenia lub orga­nizacje.

Postanowienia rozdziału trzeciego u.s.wyj. wskazują na możliwość ograniczeń w dostępie do towarów konsumpcyjnych, w zakresie działalności gospodarczej, edukacyjnej, a także w przedmiocie obrotu krajowymi środkami płatniczymi. W okresie stanu wyjątkowego ustawa przewiduje również możliwość ograniczenia w kwestii prawa do posiadania broni palnej, amunicji i materiałów wybuchowych. Odpowiednią formą aktu prawnego do wprowadzenia wymienionych ograniczeń jest rozporządzenie właściwego ministra[44].

Podczas stanu nadzwyczajnego zawieszeniu może ulec wolność zgromadzeń łącznie z organizowaniem i przeprowadzaniem imprez masowych oraz prowadzonych w ramach działalności kulturalnej imprez artystycznych i rozrywkowych, niebędących imprezami masowymi (art. 16 ust. 1 pkt 1–2 u.s.wyj.). Powyższy zakaz nie dotyczy zgromadzeń organizowanych przez kościoły i inne związki wyznaniowe oraz organizacje religijne działające w obrębie świątyń, budynków kościelnych, w innych pomieszczeniach służących organizowaniu i publicznemu sprawowaniu kultu, a także zgromadzeń organizowanych przez organy państwa lub organy samorządu terytorialnego. Pozwolenia na zbiórki publiczne na obszarze, na którym wprowadzono stan wyjątkowy, mogą być udzielane tylko wówczas, gdy w ocenie organu właściwego do udzielenia pozwolenia przeprowadzenie zbiórki nie utrudni realizacji celów wprowadzenia stanu wyjątkowego.

Zakończenie

Regulacje rangi konstytucyjnej i ustawowej w sprawie stanu wyjątkowego mają za cel zapewnienie skutecznego funkcjonowania państwa w warunkach kryzysowych w sferze wewnętrznej i doprowadzenie do jak najszybszej restytucji stanu normalnego. Prawa człowieka mogą pozostawać w kolizji z innymi szczególnie istotnymi wartościami, którym niekiedy należy nawet przyznać pierwszeństwo. W takich okolicznościach zasadne wydaje się dokładne unormowanie problematyki rozwiązywania tego typu konfliktów. Precyzyjne uregulowanie, na jakich zasadach dopuszczalne jest zawieszanie praw i wolności w sytuacjach nadzwyczajnych, sprzyja ochronie tychże praw i wolności, ponieważ – przynajmniej w założeniach – chroni je przed arbitralnym i mogącym rodzić poważne nadużycia uchyleniem podejmowanym w imię stanu wyższej konieczności. Jak wynika z przedstawionej analizy ograniczeń wolności i praw jednostki, ustawodawca przewiduje niezwykle restrykcyjny model reżimu stanu wyjątkowego w zakresie korzystania z konstytucyjnie zagwarantowanych wolności i praw człowieka i obywatela.

Bibliografia

Źródła prawa

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. nr 78, poz. 483).

Ustawa konstytucyjna o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym z dnia 17 października 1992 r. (Nr 84, poz. 426, Mała Konstytucja).

Ustawa Konstytucyjna z dnia 19 lutego 1947 r. o ustroju i zakresie działania najwyższych organów Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 1947 r., nr 18, poz. 71).

Konstytucja Polskiej Rzeczpospolitej Ludowejz dnia 22 lipca 1952 r. (Dz.U. nr 33, poz. 232 z późn. zm.).

Ustawa konstytucyjna z dnia 23 kwietnia 1935 r. – Konstytucja Kwietniowa (Dz.U. z 1935 r., nr 30, poz. 227).

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 17 marca 1921 r. – Konstytucja Marcowa (Dz.U. z 1921 r., nr 44, poz. 267). 

Ustawa z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (Dz.U. nr 62, poz. 718). 

Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz.U. nr 30, poz. 179 z późn. zm.).

Ustawa z dnia 26 stycznia 1984 r. Prawo prasowe (Dz.U. z 1984 r., nr 5, poz. 24 z późn. zm.).

Ustawa z dnia 21 czerwca 2002 r. o stanie wyjątkowym (Dz.U. z 2002 r., nr 113, poz. 985).

Ustawa z dnia 22 listopada 2002 r. o wyrównywaniu strat majątkowych wynikających z ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego wolności i praw człowieka i obywatela (Dz.U. z 2002 r., nr 233, poz. 1955).

Uchwała Sejmu RP z 30 lipca 1992 r. Regulamin Sejmu RP (M.P. z 2002 r., nr 23, poz. 398).

Literatura

Banaszak B., Prawo konstytucyjne,Warszawa 2004.

Banaszak B., Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2012.

Bryk T., Przegląd regulacji stanów nadzwyczajnych w przepisach Konstytucji RP,„Przegląd Prawa Konstytucyjnego” 2011, nr 1.

Brzeziński M., Stany nadzwyczajne w polskich konstytucjach,Warszawa 2007.

Cieszyński A., Stany nadzwyczajne w Konstytucji z 1997 r., [w:] Wejście w życie nowej Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, red. Z. Witkowski, Toruń 1998.

Działocha K., Dekret z mocą ustawy w państwie burżuazyjnym,Wrocław 1964.

Garlicki L., Komentarz do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1997.

Garlicki L., Polskie prawo konstytucyjne, Warszawa 2003.

Garlicki L., Polskie prawo konstytucyjne,Warszawa 2019.

Garlicki L., Przesłanki ograniczenia konstytucyjnych praw i wolności (na tle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego),„Państwo i Prawo” 2001, nr 10.

Gebethner S., Stany szczególnego zagrożenia jako instytucja prawa konstytucyjnego, „Państwo i Prawo” 1982, nr 8.

Giętkowski R., Odosobnienie w czasie stanu wyjątkowego,„Państwo i Prawo” 2007, nr 12.

Jasudowicz T., Administracja wobec praw człowieka, Toruń 1996.

Jasudowicz T.,Studium substancjalnych przesłanek dopuszczalności środków derogacyjnych, [w:] Prawa człowieka w sytuacjach nadzwyczajnych, red. T. Jasudowicz, Toruń 1997.

Locke J.,Dwa traktaty o rządzie, Warszawa 1992.

Mażewski L., Bezpieczeństwo publiczne. Stany nadzwyczajne w Rzeczypospolitej Polskiej oraz Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej 1918–2009,Toruń 2010.

Prokop K., Stan wyjątkowy,[w:] M. Czuryk, K. Dunaj, M. Karpiuk, K. Prokop, Bezpieczeństwo państwa. Zagadnienia prawne i administracyjne, red. K. Prokop, Olsztyn 2016.

Prokop K., Stany nadzwyczajne w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.,Białystok 2005.

Prokop K.,Stan wojny a stan wojenny w Konstytucji RP, „Państwo i Prawo” 2002, nr 3.

Rousseau J.J., Umowa społeczna,Łódź 1948.

Skrzydło W., Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Kraków 2002.

Skrzydło W., Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2013.

Socha R., Sokólska T., Prawne uwarunkowania stanów nadzwyczajnych,Bielsko-Biała 2010.

Stembrowicz J., Z problematyki stanu nadzwyczajnego w prawie konstytucyjnym, „Więź” 1998, nr 11–12.

Steinborn S., Sakowicz A.,Stany nadzwyczajne,[w:]Konstytucja RP. Komentarz do art. 87–243,t. 2, red. M. Safjan, L. Bosek,Warszawa 2016.

Surówka A., Ograniczenia wolności słowa w stanach nadzwyczajnych, [w:] Wolność wypowiedzi i jej granice. Analiza wybranych zagadnień, red. A. Biłgorajski, Katowice 2014.

Sylwestrzak A., Historia doktryn politycznych i prawnych, Warszawa 2002.

Winczorek P., Prawo konstytucyjne Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2003.

Wiśniewski L., Stany nadzwyczajne w projekcie nowej Konstytucji RP,[w:] Prawa człowieka w sytuacjach nadzwyczajnych, red. T. Jasudowicz, Toruń 1997.

Witkowski Z., Cieszyński A., Instytucje stanów nadzwyczajnych w porządku prawnym Federacji Rosyjskiej (na tle genezy konstytucji z 1993 r. i w świetle ustawodawstwa okresu 2001–2002), [w:] Sześć lat Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Doświadczenia i inspiracje, red. L. Garlicki, A. Szmyt, Warszawa 2003.

Wołpiuk W.J., Państwo wobec szczególnych zagrożeń,Warszawa 2002.

Wojtyszek K., Granice ingerencji ustawodawczej w sferę praw człowieka w Konstytucji RP, Kraków 1999.

[1]  W myśl przyjętych w ustawie zasadniczej rozwiązań stan wojenny ma towarzyszyć, o ile jest to konieczne, stanowi wojny w prawie wewnętrznym, zaś stan wojny ma się odnosić wyłącznie do stosunków międzynarodowych. Taka regulacja jest zgodna z rozumieniem stanu wojny jako zjawiska z dziedziny prawa międzynarodowego i stanu wojennego jako kategorii prawa wewnętrznego. Zob. K. Prokop,Stan wojny a stan wojenny w Konstytucji RP, „Państwo i Prawo” 2002, nr 3, s. 24; W.J. Wołpiuk, Państwo wobec szczególnych zagrożeń,Warszawa 2002, s. 74; J. Stembrowicz, Z problematyki stanu nadzwyczajnego w prawie konstytucyjnym, „Więź” 1998, nr 11–12.

[2]  Zob. S. Gebethner, Stany szczególnego zagrożenia jako instytucja prawa konstytucyjnego, „Państwo i Prawo” 1982, nr 8.

[3]  Por. Z. Witkowski, A. Cieszyński, Instytucje stanów nadzwyczajnych w porządku prawnym Federacji Rosyjskiej (na tle genezy konstytucji z 1993 r. i w świetle ustawodawstwa okresu 2001–2002), [w:] L. Garlicki, A. Szmyt (red.), Sześć lat Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Doświadczenia i inspiracje, Warszawa 2003, s. 324.

[4]  Zob. A. Sylwestrzak, Historia doktryn politycznych i prawnych, Warszawa 2002, s. 198–202.

[5]  J. Locke,Dwa traktaty o rządzie, Warszawa 1992, s. 204.

[6]  J.J. Rousseau, Umowa społeczna,Łódź 1948, s. 109.

[7]  Zob. K. Działocha, Dekret z mocą ustawy w państwie burżuazyjnym,Wrocław 1964, s. 94–102. 

[8]  L. Mażewski, Bezpieczeństwo publiczne. Stany nadzwyczajne w Rzeczypospolitej Polskiej oraz Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej 1918–2009,Toruń 2010, s. 28.

[9]   Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 17 marca 1921 r. – Konstytucja Marcowa(Dz.U. z 1921 r., nr 44, poz. 267).

[10]Ustawa konstytucyjna z dnia 23 kwietnia 1935 r. – Konstytucja Kwietniowa(Dz.U. z 1935 r., nr 30, poz. 227).

[11]Ustawa Konstytucyjna z dnia 19 lutego 1947 r. o ustroju i zakresie działania najwyższych organów Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 1947 r., nr 18, poz. 71).

[12]Konstytucja Polskiej Rzeczpospolitej Ludowejz dnia 22 lipca 1952 r. (Dz.U. nr 33, poz. 232 z późn. zm.).

[13]Ustawa konstytucyjna o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym z dnia 17 października 1992 r. (Nr 84, poz. 426, Mała Konstytucja).

[14]Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiejz dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. nr 78, poz. 483).

[15]Art. 9 ust. 2 pkt 6 Ustawy z 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (Dz.U. nr 62, poz. 718). 

[16]Konstytucja nie wymienia formy ogłoszenia, która może być zależna od miejscowych warunków i zwyczajów.

[17]L. Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne, Warszawa 2019, s. 458–459.

[18]Uszczegółowieniem zapisów art. 228 ust. 4 Konstytucji RP jest Ustawa z dnia 22 listopada 2002 r. o wyrównywaniu strat majątkowych wynikających z ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego wolności i praw człowieka i obywatela (Dz.U. z 2002 r.,nr 233, poz. 1955). Ustawa określa podstawy, zakres i tryb wyrównywania strat majątkowych, powstałych w następstwie ograniczenia wolności i praw człowieka i obywatela w czasie stanu nadzwyczajnego: stanu wojennego, stanu wyjątkowego lub stanu klęski żywiołowej. 

[19]Zob. A. Cieszyński, Stany nadzwyczajne w Konstytucji z 1997 r., [w:] Wejście w życie nowej Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, red. Z. Witkowski, Toruń 1998.

[20]Zob. L. Garlicki, Komentarz do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1997.

[21]P. Winczorek, Prawo konstytucyjne Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2003, s. 348; L. Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne, Warszawa 2003, s. 435.

[22]B. Banaszak, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2012, s. 1098–1099.

[23]W. Skrzydło, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2013, s. 305–306.

[24]Dz.U. z 2002 r., nr 113, poz. 985.

[25]Ustawa o Policjiz dnia 21 czerwca 1990 r. (tekst jednolity: Dz.U. z 2007 r., nr 43, poz. 277 z późn. zm.).

[26]Zob. L. Garlicki, Przesłanki ograniczenia konstytucyjnych praw i wolności (na tle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego),„Państwo i Prawo” 2001, nr 10; B. Banaszak, Prawo konstytucyjne,Warszawa 2004, s. 468.

[27]M. Brzeziński, Stany nadzwyczajne w polskich konstytucjach,Warszawa 2007, s. 166.

[28]Ibidem, s. 167.

[29]S. Steinborn, A. Sakowicz, Stany nadzwyczajne, [w:] Konstytucja RP. Komentarz do art. 87–243, t. 2, red. M. Safjan, L. Bosek, Warszawa 2016, s. 1040.

[30]Istnieją jednak prawa i wolności, które nie mogą być w żaden sposób ograniczone tj. wolności i prawa absolutne np. prawo do życia, wolność od tortur, wolność od nieludzkiego traktowania lub karania. Zob. art. 38–40 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku.

[31]Zob. T. Jasudowicz, Administracja wobec praw człowieka, Toruń 1996, s. 31–33; idem,Studium substancjalnych przesłanek dopuszczalności środków derogacyjnych, [w:] Prawa człowieka w sytuacjach nadzwyczajnych, red. T. Jasudowicz, Toruń 1997, s. 45 i in.; K. Wojtyszek, Granice ingerencji ustawodawczej w sferę praw człowieka w Konstytucji RP, Kraków 1999.

[32]Artykuł 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku stanowi: „ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw”. Zob. L. Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne, Warszawa 2003, s. 434; L. Wiśniewski, Stany nadzwyczajne w projekcie nowej Konstytucji RP, [w:] Prawa…, red. T. Jasudowicz, s. 156–157.

[33]Zob. W.J. Wołpiuk, Państwo wobec szczególnych zagrożeń,Warszawa 2002, s. 102–105.

[34]Zob. Ustawa z dnia 22 listopada 2002 r. o wyrównywaniu strat majątkowych wynikających z ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego wolności i praw człowieka i obywatela (Dz.U. z 2002 r., nr 233, poz. 1955). 

[35]K. Prokop, Stany nadzwyczajne w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.,Białystok 2005, s. 123.

[36]Rodzaje ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela powinny odpowiadać charakterowi oraz intensywności zagrożeń stanowiących przyczyny wprowadzenia stanu wyjątkowego, a także zapewniać skuteczne przywrócenie normalnego funkcjonowania państwa.

[37]Zob. K. Prokop, Stan wyjątkowy,[w:] M. Czuryk, K. Dunaj, M. Karpiuk, K. Prokop, Bezpieczeństwo państwa. Zagadnienia prawne i administracyjne, red. K. Prokop, Olsztyn 2016, s. 209.

[38]T. Bryk, Przegląd regulacji stanów nadzwyczajnych w przepisach Konstytucji RP,„Przegląd Prawa Konstytucyjnego” 2011, nr 1, s. 230.

[39]R. Giętkowski, Odosobnienie w czasie stanu wyjątkowego,„Państwo i Prawo” 2007, nr 12, s. 39.

[40]Dz.U. z 1984 r., nr 5, poz. 24 z późn. zm.

[41]A. Surówka, Ograniczenia wolności słowa w stanach nadzwyczajnych, [w:] Wolność wypowiedzi i jej granice. Analiza wybranych zagadnień, red. A. Biłgorajski, Katowice 2014.

[42]W przypadku osoby niemającej ukończonych 17 lat, wezwanie przekazuje się i przeprowadza rozmowę ostrzegawczą z rodzicami lub rodzicem albo opiekunem prawnym tej osoby. Rozmowa ostrzegawcza, w tym przypadku, odbywa się w obecności osoby, której podejrzenie dotyczy, jeżeli takie jest życzenie rodzica lub opiekuna prawnego tej osoby.

[43]K. Prokop, Stan wyjątkowy…, s. 211.

[44]R. Socha, T. Sokólska, Prawne uwarunkowania stanów nadzwyczajnych,Bielsko-Biała 2010, s. 70.

PODOBNE ARTYKUŁYWIĘCEJ OD AUTORA