Działalność prawnicza w świetle ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców

Legal activity in the light of the Business Law Act of March 6, 2018 

The current legal state governing the carrying out of legal activities in Poland is unsatisfactory, and the part in which it allows the overlapping of regulated and free legal activities is illegal and requires the intervention of the legislator. It violates a number of constitutional values, such as security of trade, legal assurance, equal treatment, market transparency and protection of market participants against malpractice. The practice of classifying multiple operations carried out merely on the basis of the principle of economic freedom meant as legal activities is also invalid. It is not infrequent because of motives related to an unfair competition as an effect of evoking an erroneous view of a legal activity. In relation to the significant expansion of access to the regulated legal professions and to the increase in prevalence of the regulated legal activity, it is essential either to completely eliminate the legal activity performed solely on the basis of the principle of economic freedom or to systematically separate the scope of free and regulated legal activity.

Keywords: legal economic activity, classification of the legal activity, free legal activity, regulated legal activity, regulation of the legal activity, Business Law Act, distinct law acts regulating legal economic activity

Słowa kluczowe: Prawnicza działalność gospodarcza, klasyfikacja działalności prawniczej, prawnicza działalność wolna, prawnicza działalność regulowana, reglamentacja działalności prawniczej, ustawa – Prawo przedsiębiorców, ustawy odrębne regulujące prawniczą działalność gospodarczą

Nie ulega wątpliwości, że działalność prawnicza, jeśli ma charakter zorganizowany, ciągły i zarobkowy oraz jest podejmowana lub wykonywana we własnym imieniu generalnie może być uznana za działalność gospodarczą w rozumieniu ustawy – Prawo przedsiębiorców^[1]. Pomimo że ustawodawca zrezygnował z wyróżnienia poszczególnych typów działalności gospodarczej, tak jak miało to miejsce na gruncie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej^[2], pojęcie działalności gospodarczej zasadniczo nie zmieniło się i nadal obejmuje m.in. działalność usługową oraz zawodową^[3], w których mieści się działalność prawnicza (por. art. 3 upp oraz art. 2 usdg). Jedynie komornicy, z uwagi na całościowe powierzenie im wykonywania władzy publicznej, zostali wyłączeni z prowadzenia działalności gospodarczej (zob. art. 3 ust. 1 w zw. z art. 33 ust. 1 i 2 uks^[4]). Znacznie trudniejsze jest natomiast ustalenie, czy w pozostałej mierze działalność prawnicza jest działalnością regulowaną, czy w jakimś oznaczonym zakresie wymaga zezwolenia, czy też może być prowadzona wyłącznie w oparciu o ustawowo unormowaną gwarancję wolności działalności gospodarczej (zob. art. 2 upp)^[5]. Ustalenie to ma pierwszorzędne znaczenie dla prawidłowej regulacji rynku usług prawniczych. Jest też niezwykle istotne dla praktyki stosowania prawa, ponieważ działalność reglamentowana i wolna wykluczają się wzajemnie w tym sensie, że jedna i ta sama aktywność będąca działalnością gospodarczą nie może jednocześnie przynależeć do obu tych kategorii pojęciowych. Pomimo bowiem, że co do zasady podejmowanie, wykonywanie, a także zakończenie działalności gospodarczej jest na równych prawach wolne dla każdego, to jednak, jeśli odrębne przepisy stanowią, że dany rodzaj działalności wymaga zezwolenia albo jest działalnością regulowaną, wówczas może ona być wykonywana tylko po wydaniu stosownej decyzji administracyjnej lub jedynie gdy przedsiębiorca spełnia warunki określone tymi przepisami i wyłącznie po uzyskaniu wpisu do właściwego rejestru działalności regulowanej (por. art. 2 oraz art. 41 i 43 ust. 1 upp). Wskazana prawidłowość znajduje uzasadnienie w Konstytucji RP^[6], która z jednej strony co do zasady gwarantuje wolność gospodarczą, z drugiej zaś strony w drodze wyjątku umożliwia jej ustawowe ograniczenie ze względu na ważny interes publiczny (zob. art. 20 i 22 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP)^[7]. Działalność regulowana, a także wymagająca zezwolenia jest więc, obok działalności koncesjonowanej, formą reglamentacji działalności gospodarczej (zob. art. 37, 41 i 43 upp). Zgodnie z regułami logiki dopuszczalne jest kwalifikowanie określonej działalności równocześnie jako wolnej i jako reglamentowanej tylko w odniesieniu do jej typu czy rodzaju, a nie zindywidualizowanej, konkretnie oznaczonej (nazwanej) i zorganizowanej aktywności wykonywanej w celu zarobkowym we własnym imieniu i w sposób ciągły. Poszczególny typ (rodzaj) działalności gospodarczej może być zatem uznawany za formę reglamentacji zarówno w części, jak i w całości^[8]. W konsekwencji będące przedmiotem dociekań ustalenie czy i ewentualnie, w jakim zakresie działalność prawnicza jest działalnością regulowaną lub wymagającą zezwolenia albo też jest działalnością wolną stawia konieczność przeanalizowania kilku zagadnień szczegółowych.

W pierwszej kolejności należy wskazać, że zgodnie z Polską Klasyfikacją Działalności (PKD)^[9]działalność prawnicza, niezależnie czy prowadzona jest przez osoby fizyczne, czy osoby prawne lub jednostki organizacyjne wyposażone jedynie w zdolność prawną, przyporządkowana jest do sekcji „M”, dotyczącej działalności profesjonalnej, naukowej i technicznej wymagającej wiedzy specjalistycznej. Grupuje ona kilka z założenia rozłącznych działów, obejmujących między innymi podklasę działalności prawniczej (69.10.Z) oraz podklasę działalności rachunkowo-księgowej i doradztwa podatkowego (69.20.Z). Odwołanie się do wymienionej w PKD nomenklatury oraz przypisanych do niej oznaczeń alfanumerycznych wydaje się być uzasadnione, ponieważ ich stosowania wymagają przepisy ustawowe normujące podejmowanie działalności gospodarczej oraz wpis przedsiębiorcy do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym (zob. 17 upp w zw. z art. 40 pkt 1 ukrs^[10]) lub do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (zob. 17 upp w zw. z art. 5 ust. 1 pkt 8 ucedg^[11]). W PKD działalność prawniczą określono za pomocą kryterium podmiotowo-przedmiotowego – oznaczając zarówno przedsiębiorcę, jak i wykonywane przez niego czynności – kryterium podmiotowego tworzącego swoiste domniemanie objęcia zakresem działalności prawniczej wszystkich czynności wykonywanych przez nominalnie wskazanego przedsiębiorcę, a także za pomocą kryterium przedmiotowego, które identyfikuje pewne charakterystyczne dla działalności prawniczej czynności niezależnie od tego, kto ich dokonuje.

Pierwszą metodę klasyfikowania zastosowano jedynie względem adwokatów i radców prawnych, drugą w stosunku do rzeczników patentowych, notariuszy, komorników, sędziów polubownych, mediatorów sądowych, a także radców prawnych, natomiast trzecią wobec każdego przedsiębiorcy świadczącego doradztwo prawne, ogólne konsultacje oraz przygotowywanie dokumentów prawnych, np. statutów, umów, testamentów, pełnomocnictw, a ponadto dokumentów związanych z patentami i prawami autorskimi. W obrębie charakteryzowanego działu kryterium przedmiotowym posłużono się również przy klasyfikowaniu działalności rachunkowo-księgowej oraz doradztwa podatkowego – podklasa (69.20.Z). W odróżnieniu jednak od doradztwa podatkowego podklasa działalności prawniczej (69.10.Z) została objęta reglamentacją tylko w części związanej z czynnościami adwokatów, radców prawnych, rzeczników patentowych, notariuszy i komorników. W przypadku komorników w związku z pozbawieniem ich możliwości prowadzenia działalności gospodarczej reglamentacja ich działalności zawodowej dotyczy wyłącznie wolności wyboru i wykonywania zawodu (zob. 33 ust. 1 uks w zw. z art. 65 ust. 1 i 31 ust. 3 Konstytucji RP). Na gruncie powołanych wyżej przepisów powstaje zatem pytanie, w jakim konkretnie zakresie działalność prawnicza ma charakter wolny i może ją prowadzić każdy przedsiębiorca niezależnie od podmiotowej kwalifikacji. W szczególności, czy zasada wolności gospodarczej rozciąga się tylko na czynności niezastrzeżone do wyłącznej kompetencji wymienionych zawodów czy też zakresowo pokrywa się w jakiejś części z działalnością regulowaną lub wymagającą zezwolenia w rozumieniu ustawy – Prawo przedsiębiorców? 

W praktyce obrotu można nierzadko zaobserwować, że jedne i te same czynności będące przedmiotem prawniczej działalności gospodarczej wykonywane są zarówno przez przedsiębiorców korzystających w pełni z wolności gospodarczej, jak i prowadzących działalność reglamentowaną. Okoliczność ta może zaś wskazywać na przecinanie się zakresów działalności prawniczej podlegającej odmiennym i wykluczającym się reżimom prawnym. Taki stan rzeczy zdaje się też potwierdzać PKD, która obie odmiany działalności prawniczej systematyzuje w ramach jednej podklasy (69.10.Z). Problem istnienia części wspólnej pomiędzy działalnością wolną i reglamentowaną dotyczy jedynie czynności wyróżnionych w PKD wyłącznie na podstawie kryterium przedmiotowego. Jeśli chodzi bowiem o działalność gospodarczą sędziów polubownych i mediatorów sądowych, to choć może ona być wykonywana również przez przedsiębiorców prowadzących działalność reglamentowaną, w szczególności przez adwokatów, radców prawnych i rzeczników patentowych, to należy jej przypisać charakter wolny. Działalność ta nie wymaga bowiem zezwolenia ani posiadania ustawowo określonych kwalifikacji zawodowych, spełnienia przesłanek rękojmianych czy też innych szczególnych warunków^[12], co nie wyklucza możliwości formułowania wobec osób ją prowadzących pewnych minimalnych kryteriów wyboru (zob. np. art. 183² § 1–2 i 1170 k.p.c.), a nawet tworzenia przez instytucje prowadzące listy arbitrów i mediatorów sądowych kryteriów podwyższonych o charakterze umownym^[13](por. art. 183² § 3 w zw. z 183⁹ § 1 oraz art. 1173 k.p.c.^[14]). Działalności sędziów polubownych oraz mediatorów sądowych nie ograniczają jednak żadne przepisy reglamentacyjne, nie ma tu zatem problemu krzyżowania się jej zakresu z inną prawniczą działalnością wolną. Nakładanie się na siebie zakresów poszczególnych działalności może zachodzić jedynie w obrębie danej podklasy PKD, natomiast zjawisko to nie występuje na poziomie sekcji, działów i wchodzących w ich skład różnych podklas. Nie ma więc możliwości uznawania za działalność prawniczą aktywności pokrewnych, które wchodzą w zakres innych jednostek klasyfikacyjnych. Systematyka PKD zakłada bowiem rozdzielność zbiorów. W efekcie nawet w przypadku częściowej zbieżności uprawnień zawodowych adwokatów i radców prawnych oraz doradców podatkowych (zob. art. 3 w zw. z art. 2 udp) działalności przez nich prowadzone zostały ujęte w oddzielnych podklasach (69.10.Z) i (69.20.Z). Adwokaci i radcowie prawni, pomimo że mają prawo wykonywania niektórych czynności doradztwa podatkowego, nie mogą posługiwać się tytułem zawodowym doradcy podatkowego bez wpisu na listę doradców podatkowych (zob. art. 6 w zw. z art. 9 i art. 20 ust. 2 udp). Wykonując zarobkowo czynności doradztwa podatkowego we własnym imieniu w sposób zorganizowany i ciągły prowadzą oni działalność prawniczą (69.10.Z). Adwokaci i radcowie prawni nie mając wpisu na listę doradców podatkowych, mogą jednak łączyć z działalnością prawniczą działalność w zakresie doradztwa podatkowego (69.20.Z), ponieważ w PKD jest ona klasyfikowana według kryterium przedmiotowego, a nie podmiotowego. W związku z unormowaniami PKD oraz konstytucyjną zasadą równego traktowania istotne zastrzeżenia budzą przepisy art. 4a ust. 2 upa^[15]oraz art. 8 ust. 2 urp^[16], które w odróżnieniu od indywidualnej działalności gospodarczej adwokatów i radców prawnych zabraniają jednostkom organizacyjnym z ich udziałem prowadzenia innej działalności niż prawnicza^[17]. Adwokaci, radcowie prawni oraz rzecznicy patentowi, a także jednostki organizacyjne będące formą wykonywania tych zawodów mogą jednak łączyć prowadzoną reglamentowaną działalność prawniczą z działalnością prawniczą wolną. Prawnicza działalność reglamentowana wymienionych wyżej zawodów nie wyklucza prawniczej działalności wolnej, na podobnej zasadzie jak dozwolone jest stosowanie przepisów ogólnych w zakresie odmiennie nieunormowanym przepisami szczególnymi, natomiast możliwość dodatkowego prowadzenia przez te zawody innego rodzaju działalności wolnej generalnie uzależniona jest od jej zgodności z zasadami wykonywania prawniczej działalności reglamentowanej. Podejmowanie dodatkowej działalności, nie wyłączając działalności prawniczej, zostało ograniczone znacznie bardziej rygorystycznie w przypadku notariuszy i komorników z uwagi na publicznoprawny charakter tych zawodów (zob. art. 19 upn^[18]oraz art. 33 i 34 uks). Wskazana możliwość łączenia działalności nie oznacza jednak dopuszczalności prowadzenia prawniczej działalności reglamentowanej przez przedsiębiorców wykonujących działalność wolną. O tym, w jakiej mierze mogą oni korzystać z wolności gospodarczej de iuredecyduje bowiem zakres reglamentacji działalności prawniczej. Wyznacza on szczególny reżim prawny prowadzenia działalności, który wyłącza stosowanie reżimu ogólnego opartego na zasadzie wolności gospodarczej^[19].

O działalności gospodarczej wymagającej zezwolenia decydują przepisy odrębnych ustaw (zob. art. 41 upp). Natomiast pojęcie działalności regulowanej zostało normatywnie zdefiniowane w art. 43 ust. 1 upp za pomocą odesłania do odrębnych przepisów stanowiących, że dany rodzaj działalności może być wykonywany przez przedsiębiorcę tylko wówczas, gdy spełnia on warunki określone tymi przepisami i po uzyskaniu wpisu do właściwego rejestru działalności regulowanej. W odróżnieniu od działalności wolnej, którą co do zasady bezwarunkowo może prowadzić każdy przedsiębiorca, działalność reglamentowana wymaga od przedsiębiorcy spełnienia ustawowo unormowanych przesłanek zarówno merytorycznych, jak i formalnych, a niekiedy również wydania decyzji administracyjnej. Ograniczenie kręgu uprawnionych przedsiębiorców do wykonywania reglamentowanej działalności gospodarczej podyktowane jest realizacją ważnego interesu publicznego skonkretyzowanego w zależności od rodzaju działalności. Najczęściej chodzi o jedną z kategorii interesu publicznego wymienionego wprost w art. 31 ust. 3 Konstytucji RP, niemniej jednak może to być również każda inna postać ważnego interesu publicznego, którą da się zrekonstruować z przepisów Konstytucji RP, np. interes publiczny związany z zapewnieniem odpowiedniego poziomu świadczenia usług^[20](por. art. 22 Konstytucji RP). W przypadku działalności prawniczej uzasadnieniem reglamentacji oprócz konieczności zagwarantowania należytej jakości usług są również względy dotyczące bezpieczeństwa obrotu (zwłaszcza w odniesieniu do notariuszy) oraz porządku publicznego (zwłaszcza w odniesieniu do komorników). Każda z ustaw regulujących wykonywanie kolejno zawodu adwokata, radcy prawnego, rzecznika patentowego, notariusza oraz komornika określa szczególne warunki, jakie musi spełnić podejmujący działalność prawniczą w zakresie wymienionych zawodów. Tytułem przykładu można wskazać, że od adwokatów i radców prawnych wymaga się nieskazitelnego charakteru i rękojmi prawidłowego wykonywania zawodu^[21], pełnej zdolności do czynności prawnych oraz pełni praw publicznych, ukończenia wyższych studiów prawniczych w Rzeczypospolitej Polskiej i uzyskania tytułu magistra lub zagranicznych studiów prawniczych uznanych w Rzeczypospolitej Polskiej, odbycia w Rzeczypospolitej Polskiej aplikacji adwokackiej lub radcowskiej i zdania egzaminu adwokackiego lub radcowskiego w przypadku braku zwolnienia z tego obowiązku, a także złożenia ślubowania i wpisu odpowiednio na listę adwokatów lub radców prawnych prowadzoną przez organy samorządu zawodowego (zob. art. 5 i 65 upa oraz art. 23 i 24 ust. 1 urp). Podobne warunki musi spełniać również rzecznik patentowy z tym, że wymaga się od niego ukończenia magisterskich studiów wyższych na kierunku, który jest przydatny do wykonywania tego zawodu (oprócz studiów prawniczych dotyczy to np. studiów technicznych), odbycia aplikacji rzecznikowskiej oraz zdania egzaminu kwalifikacyjnego (zob. art. 18 ust. 1 i art. 19 urzp^[22]). W związku ze statusem funkcjonariusza publicznego oraz wykonywaniem władzy publicznej, działalność notariuszy i komorników podlega jeszcze w wyższym stopniu ograniczeniom regulacyjnym niż ma to miejsce w przypadku adwokatów, radców prawnych i rzeczników patentowych i w odróżnieniu od niej wymaga nie tylko spełnienia określonych warunków, ale również uwarunkowana jest wydaniem decyzji administracyjnej (zob. art. 2 § 1 w zw. z art. 10, 11 i 12 upn oraz 2 ust. 1 i art. 3 ust. 1 w zw. z art. 11 i art. 12 uks).

Mimo oczywistej reglamentacji wykonywania zawodów adwokata, radcy prawnego, rzecznika patentowego, notariusza i komornika kwalifikowanie działalności wymienionych zawodów w świetle ustawy – Prawo przedsiębiorców potrzebuje wyjaśnienia oraz uzasadnienia. W pierwszej kolejności należy stwierdzić, że na gruncie wymienionych przepisów jedynie działalność notariusza wymaga podjęcia decyzji administracyjnej (zob. art. 41 upp w zw. z art. 10 upn). Jeśli chodzi bowiem o komornika, to choć jego działalność zawodowa podlega reglamentacji i wymaga również decyzji administracyjnej, na skutek wyłączenia przewidzianego w art. 33 ust. 1 i 2 uks komornik nie jest przedsiębiorcą i nie może prowadzić działalności gospodarczej. W rezultacie obie wskazane okoliczności, mimo różnych powodów dotyczących notariuszy i komorników, wyłączają ich działalność zawodową z zakresu pojęcia regulowanej działalności gospodarczej w rozumieniu ustawy – Prawo przedsiębiorców. Znacznie bardziej skomplikowany w ocenie jest status działalności zawodowej adwokatów, radców prawnych i rzeczników patentowych. Zarówno przepisy wprowadzające ustawę – Prawo przedsiębiorców do obowiązującego porządku prawnego^[23], jak i przepisy wprowadzające poprzedzającą ją ustawę o swobodzie działalności gospodarczej^[24]nie wymieniają bowiem żadnej prawniczej działalności gospodarczej wśród unormowań działalności regulowanej. Co więcej, nie wskazuje jej również piśmiennictwo^[25]ani komentatorzy obu ustaw^[26]. Jednocześnie powszechnie uznaje się, że ustawowy katalog działalności regulowanej ma charakter rozproszony i otwarty. Wydaje się więc, że przyczyny pomijania w nim prawniczej działalności gospodarczej należy upatrywać w dyskusyjnym założeniu, że dana działalność gospodarcza może być kwalifikowana jako działalność regulowana wyłącznie w przypadku, gdy odrębne przepisy literalnie ją tak nazywają. Wprawdzie trzeba przyznać, że niektóre przepisy rzeczywiście wprost wskazują, że określony rodzaj działalności gospodarczej jest działalnością regulowaną w rozumieniu przepisów ustawy – Prawo przedsiębiorców (np. prowadzenie kształcenia podyplomowego lekarzy^[27]oraz pielęgniarek i położnych^[28]), jednak ani art. 43 ust. 1 upp, ani wcześniej obowiązujący art. 64 ust. 1 usdg nie formułują takiego wymagania. Przepisy odrębne mają jedynie stanowić dostateczną podstawę uznania danej działalności gospodarczej za działalność regulowaną, a ta może przecież wynikać z całokształtu unormowań dotyczących podejmowania, prowadzenia i zakończenia tej działalności^[29]. Skoro według tych przepisów przedsiębiorca może wykonywać daną działalność tylko, jeśli spełnia warunki w nich określone i po uzyskaniu wpisu do właściwego rejestru działalności regulowanej, to bez znaczenia jest, czy względem tej działalności użyto w przepisach stwierdzenia „działalność regulowana”. Należy zauważyć, że adwokaci, radcowie prawni oraz rzecznicy patentowi są prawniczymi zawodami regulowanymi, mimo że takiego sformułowania również nie używają przepisy normujące wykonywanie tych zawodów. Tą kategorią pojęciową posługuje się natomiast dyrektywa 2005/36/WE w sprawie uznawania kwalifikacji zawodowych^[30], uznając że są to zawody, których podejmowanie lub co najmniej jeden ze sposobów wykonywania jest bezpośrednio lub pośrednio uzależniony od uzyskania specjalnych kwalifikacji zawodowych i spełnienia innych warunków określonych w odrębnych przepisach o charakterze ustawowym, wykonawczym lub administracyjnym, w szczególności w odniesieniu do posługiwania się zastrzeżonym tytułem zawodowym (zob. art. 3 ust. 1a). Wymieniona dyrektywa, a także wdrażająca ją do polskiego porządku prawnego ustawa o zasadach uznawania kwalifikacji zawodowych nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej^[31], wprawdzie wyłącza ze swego unormowania notariuszy i komorników jednak nie dlatego, że nie mieszczą się oni w zakresie pojęcia zawodów regulowanych, lecz z uwagi na sformułowany względem nich wymóg polskiego obywatelstwa, który wyklucza możliwość uznawania kwalifikacji zawodowych. W stosunku do notariuszy wymóg polskiego obywatelstwa został zresztą niedawno istotnie złagodzony w związku z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE), który konsekwentnie kwestionuje dopuszczalność wyłączenia tego zawodu spod gwarancji traktatowych z powołaniem się na wykonywanie władzy publicznej przez notariuszy^[32]. Skoro więc na gruncie ustawy – Prawo przedsiębiorców wykonywanie prawniczych zawodów zaufania publicznego oraz prawniczych zawodów regulowanych w ramach działalności gospodarczej stanowi działalność reglamentowaną, to z zastrzeżeniem notariuszy, których działalność wymaga zezwolenia oraz komorników, którzy w ogóle nie prowadzą działalności gospodarczej nie ma innej możliwości klasyfikacji tej działalności niż działalność regulowana. Gospodarcza działalność zawodowa adwokatów, radców prawnych i rzeczników patentowych nie jest bowiem działalnością wolną ani koncesjonowaną lub wymagającą zezwolenia. Próby traktowania jej jako działalności regulowanej jednak w znaczeniu innym niż wynikające z ustawy – Prawo przedsiębiorców skazane są na niepowodzenie, ponieważ brak jest obecnie jakichkolwiek podstaw do wyłączenia tej działalności spod reżimu powyższej ustawy^[33]. Co więcej, przepisy odrębnych ustaw normujących wykonywanie zawodu przez adwokatów, radców prawnych i rzeczników patentowych poza określeniem warunków koniecznych do prowadzenia regulowanej działalności gospodarczej i kontroli ich spełniania, precyzują również tryb uzyskania wpisu na listę uprawnionych, tryb wykreślenia z listy oraz gwarantują jawność listy (zob. np. art. 36, 37, 49, 65, 72 upa, art. 22¹, 23, 24, 29, 52 ust. 4 urp oraz art. 19, 24, 25a, 43 ust. 1 pkt 5 urzp). Listy adwokatów, radców prawnych i rzeczników patentowych mają wprawdzie szerszy charakter, gdyż obejmują wszystkich uprawnionych do wykonywania danego zawodu, a nie tylko tych, który prowadzą działalność zawodową w formie działalności gospodarczej, niemniej jednak można przyjąć, że zawierają one w sobie rejestr działalności regulowanej. Warto również dodać, że art. 7 ust. 1 pkt 4 upp wymienia m.in. organ samorządu zawodowego jako organ właściwy w sprawach podejmowania, wykonywania lub zakończenia działalności gospodarczej. Gdyby prawnicza działalność gospodarcza nie mogła być uznawana za działalność regulowaną przepis ten byłby zbędny, zwłaszcza w sytuacji, w której przepisy wprowadzające ustawę – Prawo przedsiębiorców w tej kategorii nie wymieniają żadnej działalności gospodarczej polegającej na wykonywaniu zawodów zaufania publicznego ani wykonywaniu żadnych innych zawodów regulowanych^[34]. Zawodową działalność gospodarczą adwokatów, radców prawnych, rzeczników patentowych należy zatem zakwalifikować do działalności regulowanej.

Zważywszy na reglamentacyjny charakter działalności zawodowej adwokatów, radców prawnych, rzeczników patentowych, a także notariuszy i komorników prawnicza działalność wolna może być prowadzona tylko w zakresie niekolidującym z nią. Działalność reglamentowana jest bowiem wyjątkiem od zasady wolności gospodarczej i choć nie można interpretować jej zasięgu w sposób rozszerzający, to jednak wyłącza ona możliwość wykonywania wolnej działalności prawniczej w tej części, w jakiej zakresowo pokrywa się ona z działalnością reglamentowaną. Zgodnie z art. 60¹ § 1 kodeksu wykroczeń^[35]prowadzenie działalności gospodarczej bez wpisu do rejestru działalności regulowanej lub bez wymaganego zezwolenia podlega karze ograniczenia wolności lub grzywny. Choć w praktyce wolna działalność prawnicza (nieregulowana) jest znacznie rozpowszechniona i szeroko ujmowana w różnych kanałach komunikacji z klientami, według PKD obejmuje jedynie działalność wyróżnioną w podklasie (69.10.Z) na podstawie kryterium przedmiotowego i dotyczy doradztwa prawnego, ogólnych konsultacji oraz przygotowywania różnych dokumentów prawnych. Tak określona może kolidować z reglamentowaną działalnością adwokatów, radców prawnych, rzeczników patentowych, a także notariuszy. Kolizja ta jest nieuchronna w przypadku działalności radców prawnych, rzeczników patentowych i notariuszy, ponieważ ich czynności zawodowe zostały wyróżnione w PKD w oparciu o kryterium podmiotowe, które zakłada wyłączność w stosunku do wszystkich czynności zawodowych wymienionych zawodów. De factooznacza to, że wolna działalność prawnicza w całości może być uznana za działalność nielegalną. Nie ma bowiem żadnych powtarzalnych czynności, które mogłyby nie wchodzić w zakres reglamentowanej działalności wymienionych zawodów. Jedynie w przypadku działalności rzeczników patentowych, która została wyróżniona w PKD na podstawie kryterium podmiotowo-przedmiotowego w niektórych sytuacjach teoretycznie można by uniknąć kolizji z prawniczą działalnością wolną, np. w razie doradztwa w sprawach administracyjnych. Dyskutując kwestię rozdzielenia reglamentowanej działalności prawniczej od działalności prawniczej wolnej, należy mieć jednak na względzie, że reglamentacja na gruncie ustawy – Prawo przedsiębiorców ma miejsce tylko w odniesieniu do określonej działalności gospodarczej, a nie jedynie poszczególnych i sporadycznie wykonywanych czynności, które nie stanowią dostatecznego przejawu prowadzenia działalności gospodarczej lub nie są podejmowane w celu zarobkowym. Brak jest zatem dostatecznych podstaw do wyrażania uzasadnionej obawy, że reglamentacja prawniczej działalności gospodarczej prowadzi nieuchronnie do monopolizacji usług oraz nieakceptowalnego społecznie ograniczenia ich dostępności. Nie można przy tym również pomijać, że reglamentacja jest pojęciem związanym z ustawowym ograniczeniem konstytucyjnie gwarantowanych praw i wolności, a więc nie tylko dotyczącym wolności gospodarczej. W konsekwencji, w razie, gdy wymaga tego interes publiczny określony w art. 31 ust. 3 Konstytucji RP, różne osoby mogą zostać uprawnione do czynności wchodzących w zakres wykonywania prawniczych zawodów zaufania publicznego, jednak wobec istniejącej podstawy prawnej dokonywania czynności, w takiej sytuacji nie można mówić o naruszeniu prawa. Poza tym wydaje się, że część realnie spotykanej na rynku wolnej działalności prawniczej jest wadliwie klasyfikowana, co prowadzi do wprowadzenia klientów w błąd, nierzadko nawet w efekcie rozmyślnego działania. Tytułem przykładu można wskazać na art. 87 § 1 k.p.c., zgodnie z którym pełnomocnikiem procesowym może być osoba sprawująca zarząd majątkiem lub interesami strony oraz osoba pozostająca ze stroną w stałym stosunku zlecenia, jeżeli przedmiot sprawy wchodzi w zakres tego zlecenia. Przede wszystkim należy stwierdzić, że dopuszczenie osób niewykonujących zawodów prawniczych czy nieprowadzących prawniczej działalności regulowanej nawet do stałego wykonywania czynności procesowych w imieniu i na rzecz reprezentowanych podmiotów wcale nie musi wiązać się z działalnością prawniczą, lecz np. z działalnością klasyfikowaną w PKD jako pośrednictwo w obrocie nieruchomościami (68.31.Z), zarządzanie nieruchomościami (68.32.Z), doradztwo w zakresie zarządzania lub inne doradztwo (74.90.Z), przygotowywanie dokumentów i pozostała specjalistyczna działalność wspomagająca prowadzenie biura (82.19.Z), pozostała działalność wspomagająca prowadzenie działalności gospodarczej, gdzie indziej niesklasyfikowana, działalność świadczona przez agencje inkasa (89.91.Z) czy działalność organizacji profesjonalnych (94.12.Z). 

W przeszłości pewnym istotnym przyzwoleniem na rozwój prawniczej działalności gospodarczej prowadzonej wyłącznie w oparciu o zasadę wolności gospodarczej był wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 26 listopada 2003 r.^[36]kwestionujący uchylony art. 59 § 1 k.w., który przewidywał sankcje karne za wykonywanie czynności zawodowychbez wymaganych uprawnień lub z przekroczeniem ich zakresu. W powyższym wyroku Trybunał Konstytucyjny nie dopatrzył się wprawdzie niezgodności powołanego przepisu z gwarancjami wynikającymi z art. 2, 22 i 65 ust. 1 Konstytucji RP, ale stwierdził, że art. 59 § 1 k.w. rozumiany w sposób umożliwiający stosowanie sankcji karnych wobec osób z wyższym wykształceniem prawniczym świadczących usługi pomocy prawnej, lecz niespełniających wymagań przewidzianych dla wykonywania zawodu adwokata lub radcy prawnego jest niezgodny z art. 42 Konstytucji RP, ponieważ nie zachowuje on wymaganej precyzji określenia znamion czynu zagrożonego karą. Pomijając kwestię dyskusyjności tego zakresowego rozstrzygnięcia, o której świadczą między innymi rozbieżne opinie uczestników postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym, należy wskazać, że oczekiwanie, aby od strony przedmiotowej czynności zawodowe tworzyły zawsze katalog zamknięty jest nadmierne i nieproporcjonalne, w szczególności ze względu na ochronę zasady swobody umów. Z kolei sprowadzenie czynności zawodowych jedynie do ich niewielkiego zakresu objętego tzw. przymusem korzystania z usług nie tylko nie znajduje żadnych podstaw prawnych, ale nie ma też systemowego ani aksjologicznego uzasadnienia. Odpowiedzialność, różne ograniczenia i powinności zawodowe, a także obowiązek ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej adresowane są bowiem do wszystkich, bez wyjątku, czynności wykonywanych w ramach danego zawodu, a nie tylko zastrzeżonych do wyłącznej kompetencji poszczególnych zawodów. Tolerowanie więc prowadzenia jednakowej działalności prawniczej przez przedsiębiorców podlegających istotnie rozbieżnym reżimom prawnym, prowadzi nie tylko do naruszenia konstytucyjnej zasady równego traktowania, ale również do nieuczciwej konkurencji. Niezależnie jednak od kwestii postrzegania zakresu czynności zawodowych wydaje się, że dezaktualizacji uległ zarzut podniesiony w wyżej powołanym orzeczeniu Trybunału Konstytucyjnego dotyczący braku przepisu, normującego odrębnie od sankcji zakaz wykonywania czynności zawodowych przez podmioty nieuprawnione. Obecnie taki zakaz wynika bowiem z treści art. 43 ust. 1 upp, który a contrariostanowi, że przedsiębiorca nie może wykonywać działalności regulowanej bez spełnienia określonych warunków kwalifikacyjnych oraz bez uzyskania wpisu do właściwego rejestru działalności regulowanej. Późniejsze orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego trafnie zaś podkreśla, że na gruncie wartości konstytucyjnych nie ma istotnych ani racjonalnych argumentów przemawiających za jednoczesnym ustawowym poddaniem tej samej kategorii usług rygorystycznym wymogom zawodów zaufania publicznego i wyłączeniem ich w stosunku do osób nielegitymujących się specjalistycznymi kwalifikacjami, a często nawet niemających wykształcenia prawniczego^[37]. 

Podsumowując, należy stwierdzić, że aktualny stan prawny normujący prowadzenie działalności prawniczej jest niezadawalający, a w części, w jakiej dopuszcza krzyżowanie się zakresów prawniczej działalności regulowanej i wolnej jest nielegalny i wymaga interwencji ustawodawcy. Narusza bowiem szereg wartości konstytucyjnych, takich jak np. bezpieczeństwo obrotu, pewność prawa, równe traktowanie, przejrzystość rynku czy ochrona jego uczestników przed nieuczciwymi praktykami. Wadliwe jest też kwalifikowanie wielu rodzajów działalności podejmowanej jedynie w oparciu o zasadę wolności gospodarczej jako działalności prawniczej. Dzieje się tak nierzadko z pobudek związanych z nieuczciwą konkurencją w efekcie wywoływania mylnego wyobrażenia o prowadzeniu działalności prawniczej. W związku ze znacznym rozszerzeniem dostępu do wykonywania prawniczych zawodów regulowanych, a co za tym idzie do zwiększenia powszechności prowadzenia regulowanej działalności gospodarczej, konieczne jest podjęcie działań zmierzających albo do całkowitego wyeliminowania działalności prawniczej prowadzonej wyłącznie w oparciu o zasadę wolności gospodarczej, albo do systemowego rozdzielania zakresów prawniczej działalności wolnej i regulowanej.

Bibliografia:

Asłanowicz M., Pozycja prawna arbitra w arbitrażu handlowym, C.H. Beck 2019.

Borkowski A., Działalność gospodarcza regulowana (kilka uwag na tle reglamentacyjnej funkcji państwa), [w:] 25 lat fundamentów wolności działalności gospodarczej: tendencje rozwojowe, red. J. Grabowski, K. Pokryszka, A. Hołda-Wydrzyńska, Katowice 2013.

Bujko W., Zawód radcy prawnego i samorząd zawodowy radców w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, [w:] Zawód radcy prawnego. Historia zawodu i zasady jego wykonywania, red. A. Bereza, Warszawa 2010.

Etel M., Regulowana działalność gospodarcza a zasada wolności gospodarczej, „Państwo i Prawo” 2007, nr 2.

Flejszar R., Arbiter – sędzia z wyboru, „ADR Arbitraż i Mediacja” 2010, nr 4.

Karpiuk M., Zakres regulowanej działalności gospodarczej, „Orzecznictwo Sądów w Sprawach Gospodarczych” 2009, nr 11.

Kąkolecki A., Kwalifikacje i wyłączanie sędziów sądu polubownego (arbitrów), „Radca Prawny” 2006, nr 4.

Kohutek M., Komentarz do art. 64 usdg, [w:] M. Brożyna, M. Chudzik, M. Kohutek, J. Molis, S. Szuster, Swoboda działalności gospodarczej. Komentarz, Lex/el 2013.

Kosikowski C., Komentarz do art. 64 usdg, [w:] Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej. Komentarz, LexisNexis 2013.

Lubeńczuk G., Wołoszyn-Cichocka A., Komentarz do art. 43 upp, [w:] M. Zdyb, G. Lubeńczuk, A. Wołoszyn-Cichocka, Prawo przedsiębiorców. Komentarz, C.H. Beck 2019.

Mełgieś K., Działalność regulowana jako forma reglamentacji wolności gospodarczej – uwagi konstrukcyjne, t. VII, „Studia Gdańskie” 2010.

Malarewicz-Jakubów A., Komentarz do art. 43 upp, [w:] Prawo przedsiębiorców. Przepisy wprowadzające do Konstytucji Biznesu. Komentarz, red. G. Kozieł, C.H. Beck 2019.

Myślińska M., Mediator w polskim porządku prawnym, C.H. Beck 2018.

Pawełczyk M., Przedsiębiorca w świetle ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, „Radca Prawny” 2005, nr 6.

Przeszło E., Działalność regulowana jako forma reglamentacji działalności gospodarczej, „Ius et Administratio” 2006, nr 1.

Przeszło E., Komentarz do art. 64 usdg, [w:] S. Koroluk, M. Pawełczyk, E. Przeszło, K. Trzciński, E. Wieczorek, Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej. Komentarz, red. A. Powałowski, ABC 2007.

Sieradzka M., Komentarz do art. 64 usdg, [w:] M. Sieradzka, M. Zdyb, Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej. Komentarz, Lex 2013.

Sołtys B., Bariery rozwoju osobowych spółek wielodyscyplinarnych z udziałem regulowanych zawodów prawniczych, „Rejent” 2014, numer specjalny.

Stoga K., Radca prawny jako przedsiębiorca, [w:] Zawód radcy prawnego. Historia zawodu i zasady jego wykonywania, red. A. Bereza, Warszawa 2010.

Strumiłło T., Skierowanie stron do mediacji przez sąd, „ADR Arbitraż i Mediacja” 2010, nr 3.

Szydło M., Działalność gospodarcza regulowana, „Prawo Spółek” 2005, nr 1.

Szydło M., Swoboda działalności gospodarczej, C.H. Beck 2005.

---

[1]  Ustawa z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców (tekst jedn. Dz.U. z 2019 r., poz. 1292), zwana dalej upp.

[2]  Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn. Dz.U. z 2017 r., poz. 2168), zwana dalej usdg.

[3]  Kwestię tę wyraźnie potwierdza uzasadnienie projektu ustawy – Prawo przedsiębiorców z dnia 21 listopada 2017 r., druk sejmowy nr 2051, dostępny na www.sejm.gov.pl.

[4]  Ustawa z dnia 22 marca 2018 r. o komornikach sądowych (Dz.U. z 2018 r., poz. 771), zwana dalej uks.

[5]  Podobny problem istniał już na gruncie poprzednio obowiązującej ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, która wprowadziła do polskiego porządku prawnego pojęcie działalności regulowanej. Zob. np. K. Stoga, Radca prawny jako przedsiębiorca, [w:] Zawód radcy prawnego. Historia zawodu i zasady jego wykonywania, red. A. Bereza, Warszawa 2010, s. 92 oraz M. Pawełczyk, Przedsiębiorca w świetle ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, „Radca Prawny” 2005, nr 6, s. 40.

[6]  Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. z 1997 r., nr 78, poz. 483), zwana dalej Konstytucją RP.

[7]  Por. K. Mełgieś, Działalność regulowana jako forma reglamentacji wolności gospodarczej – uwagi konstrukcyjne, t. VII, „Studia Gdańskie” 2010, s. 320 i n. oraz E. Przeszło, Działalność regulowana jako forma reglamentacji działalności gospodarczej, „Ius et Administratio” 2006, nr 1, s. 161 i n.

[8]  Ustawa z dnia 5 lipca 1996 r. o doradztwie podatkowym (tekst jedn. Dz.U. z 2019 r., poz. 283), zwana dalej udp. W całości reglamentacją została objęta działalność gospodarcza np. w zakresie doradztwa podatkowego. Zob. art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 5 lipca 1996 r. o doradztwie podatkowym (tekst jedn. Dz.U. z 2019 r., poz. 283), zwanej dalej udp.

[9]   Zob. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 2007 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD), Dz.U. z 2007 r., nr 251, poz. 1885, zwana dalej PKD.

[10]Ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowych (tekst jedn. Dz.U. z 2019 r., poz. 1500).

[11]Ustawa z dnia 6 marca 2018 r. o Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej i Punkcie Informacji dla Przedsiębiorcy (tekst jedn. Dz.U. z 2019 r., poz. 1291).

[12]Zob. np. R. Flejszar, Arbiter – sędzia z wyboru, „ADR Arbitraż i Mediacja” 2010, nr 4, s. 8 i n.; M. Asłanowicz, Pozycja prawna arbitra w arbitrażu handlowym, C.H. Beck 2019, s. 96 i n.; T. Strumiłło, Skierowanie stron do mediacji przez sąd, „ADR Arbitraż i Mediacja” 2010, nr 3, s. 134 oraz M. Myślińska, Mediator w polskim porządku prawnym, C.H. Beck 2018, s. 71 i n.

[13]W odniesieniu do sędziów polubownych zob. np. A. Kąkolecki, Kwalifikacje i wyłączanie sędziów sądu polubownego (arbitrów), „Radca Prawny” 2006, nr 4, s. 82 i n.

[14]Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (tekst jedn. Dz.U. z 2019 r., poz. 1460), zwana dalej k.p.c.

[15]Ustawa z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze (tekst jedn. Dz.U. z 2019 r., poz. 1513), zwana dalej upa.

[16]Ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (tekst jedn. Dz.U. z 2018 r., poz. 2115), zwana dalej urp.

[17]Na marginesie należy ponadto wskazać, że wymienione przepisy stanowią istotną przeszkodę rozwojową działalności wielodyscyplinarnej i naruszają również prawo unijne, tj. przede wszystkim dyrektywę 2006/123/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. dotyczącą usług na rynku wewnętrznym (Dz.Urz.UE.L z 2006 r., nr 376, poz. 36), zwaną dyrektywą 2006/123/WE lub dyrektywą usługową. Zob. bliżej na ten temat B. Sołtys, Bariery rozwoju osobowych spółek wielodyscyplinarnych z udziałem regulowanych zawodów prawniczych, „Rejent” 2014, numer specjalny, s. 234 i n.

[18]Ustawa z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie (tekst jedn. Dz.U. z 2019 r., poz. 540), zwana dalej upn.

[19]A. Malarewicz-Jakubów, Komentarz do art. 43 upp, [w:] Prawo przedsiębiorców. Przepisy wprowadzające do Konstytucji Biznesu. Komentarz, red. G. Kozieł, C.H. Beck 2019.

[20]A. Borkowski, Działalność gospodarcza regulowana (kilka uwag na tle reglamentacyjnej funkcji państwa), [w:] 25 lat fundamentów wolności działalności gospodarczej: tendencje rozwojowe, red. J. Grabowski, K. Pokryszka, A. Hołda-Wydrzyńska, Katowice 2013, s. 108. 

[21]Na temat pojęcia tych przesłanek na tle orzecznictwa sądowego zob. W. Bujko, Zawód radcy prawnego i samorząd zawodowy radców w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, [w:] Zawód radcy prawnego. Historia zawodu i zasady jego wykonywania, red. A. Bereza, Warszawa 2010, s. 225 i n. 

[22]Ustawa z dnia 11 kwietnia 2001 r. o rzecznikach patentowych (tekst jedn. Dz.U. z 2019 r., poz. 1861), zwana dalej urzp.

[23]Zob. ustawę z dnia 6 marca 2018 r. Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo przedsiębiorców oraz inne ustawy dotyczące działalności gospodarczej (Dz.U. z 2018 r., poz. 650).

[24]Zob. ustawę z dnia 2 lipca 2004 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. z 2004 r., poz. 1808).

[25]Zob. np. M. Karpiuk, Zakres regulowanej działalności gospodarczej, „Orzecznictwo Sądów w Sprawach Gospodarczych” 2009, nr 11, s. 74 i n.; K. Mełgieś, Działalność regulowana…, s. 325 i n.; M. Etel, Regulowana działalność gospodarcza a zasada wolności gospodarczej, „Państwo i Prawo” 2007, nr 2, s. 41 i n.; M. Szydło, Działalność gospodarcza regulowana, „Prawo Spółek” 2005, nr 1, s. 41 i n. oraz idem, Swoboda działalności gospodarczej, C.H. Beck 2005, s. 278 i n.

[26]Zob. np. G. Lubeńczuk, A. Wołoszyn-Cichocka, Komentarz do art. 43 upp, [w:] M. Zdyb, G. Lubeńczuk, A. Wołoszyn-Cichocka, Prawo przedsiębiorców. Komentarz, C.H. Beck 2019; C. Kosikowski, Komentarz do art. 64 usdg, [w:] Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej. Komentarz, LexisNexis 2013; M. Sieradzka, Komentarz do art. 64 usdg, [w:] M. Sieradzka, M. Zdyb, Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej. Komentarz, Lex 2013; E. Przeszło, Komentarz do art. 64 usdg, [w:] S. Koroluk, M. Pawełczyk, E. Przeszło, K. Trzciński, E. Wieczorek, Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej.Komentarz, red. A. Powałowski, ABC 2007; M. Kohutek, Komentarz do art. 64 usdg, [w:] M. Brożyna, M. Chudzik, M. Kohutek, J. Molis, S. Szuster, Swoboda działalności gospodarczej. Komentarz, Lex/el 2013.

[27]Zob. art. 19a ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jedn. Dz.U. z 2019 r., poz. 537).

[28]Zob. art. 75 ust. 2 ustawy z dnia 15 lipca 2011 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (tekst jedn. Dz.U. z 2019 r., poz. 576).

[29]Na marginesie należy zauważyć, że podobny problem dotyczy klasyfikowania zawodów zaufania publicznego. Nie każda bowiem ustawa regulująca wykonywanie takiego zawodu zawiera sformułowanie stwierdzające, że jest on zawodem zaufania publicznego. Pojęcie to jest natomiast na ogół związane z tymi wszystkimi zawodami, które mają ustawowo uregulowany samorząd wyposażony w pewien zakres władztwa publicznego niezbędny dla zapewnienia prawidłowego wykonywania zawodu. Do kategorii zawodów zaufania publicznego prowadzących prawniczą działalność gospodarczą zalicza się więc: adwokatów, radców prawnych, rzeczników patentowych, doradców podatkowych, notariuszy i komorników, przy czym w stosunku do rzeczników patentowych taką kwalifikację przesądza wprost art. 1 ust. 2 urzp, natomiast status adwokatów, radców prawnych, doradców podatkowych oraz notariuszy i komorników jako zawodów zaufania publicznego potwierdziło orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego i Sądu Najwyższego. Zob. zwłaszcza wyroki TK z dnia 26 listopada 2003 r., SK 22/02, ZU OTK 2003/9A/97; z dnia 18 lutego 2004 r., P 21/02, ZU OTK 2004/2A/9; z dnia 22 listopada 2004 r., SK 64/03, ZU OTK 2004/10A/107; z dnia 22 maja 2007 r., K 42/05, ZU OTK 2007/6A/49; z dnia 2 lipca 2007 r., K 41/05, ZU OTK 2007/7A/72; z dnia 1 grudnia 2009 r., K 4/08, ZU OTK 2009/A/11; z dnia 12 lutego 2013 r., K 6/12, ZU OTK 2013/2A/16 oraz wyrok SN z dnia 29 maja 2001 r., I CKN 1217/98, Dz.Urz. UOKiK 2001/2/67 i OSNC 2002/13. 

[30]Dyrektywa 2005/36/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 7 września 2005 r. w sprawie uznawania kwalifikacji zawodowych (Dz.Urz.UE.Lz 2005 r., nr 255, poz. 22 z późn. zm.).

[31]Ustawa z dnia 22 grudnia 2015 r. o zasadach uznawania kwalifikacji zawodowych nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej (tekst jedn. Dz.U. z 2018 r., poz. 2272).

[32]Zob. np. wyrok TSUE z dnia 24 maja 2011 r., C-47/08, C-53/08, C-61/08, Lex nr 795062 dotyczący dostępu do zawodu notariuszy belgijskich, austriackich i greckich w oparciu o niedozwolony warunek przynależności państwowej oraz art. 6 pkt 3a ustawy z dnia 13 czerwca 2013 r. o zmianie ustaw regulujących wykonywanie niektórych zawodów (Dz.U. z 2013 r., poz. 829), nowelizujący ustawę – Prawo o notariacie.

[33]Podstawa taka istniała do czasu wejścia w życie ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej w art. 76 i 87 ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. – Prawo działalności gospodarczej (Dz.U. nr 101, poz. 1178).

[34]Por. np. G. Lubeńczuk, A. Wołoszyn-Cichocka, Komentarz do art. 43 upp…

[35]Ustawa z dnia 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń (tekst jedn. Dz.U. z 2019 r., poz. 821), zwana dalej k.w.

[36]Wyrok TK z dnia 26 listopada 2003 r., SK 22/02, ZU OTK 2003/9/97.

[37]Zob. wyroki TK z dnia 19 kwietnia 2006 r., K 6/06, ZU OTK 2006/4A/45; z dnia 8 listopada 2006 r., K 30/06, ZU OTK 2006/10A/149; z dnia 26 listopada 2003 r., SK 22/02, ZU OTK 2003/9/97 oraz z dnia 21 maja 2002 r., K 30/1, ZU OTK 2002/3A/32.