Abstract

The principle of freedom and equality of business activity of entrepreneurs in the Act – Law of entrepreneurs

The article discusses the principle of freedom of economic activity and equality of entrepreneurs provided for in the Article 2 of the Act ‒ Law of entrepreneurs in its current wording: “Entering, exercising and terminating a business activity is free for everyone on equal rights”, presented in the broad context of the axiological framework of the Act ‒ Law of entrepreneurs, which includes the objectives and principles of this law. The general assumption of the study, which determines its structure and content, is the statement that the objectives and principles of the Act ‒ Law of entrepreneurs, including primarily, but not limited to, the principle of freedom of economic activity and equality of entrepreneurs, are to ensure the realization of the rights of entrepreneurs resulting from the constitutional fundamental rights of freedom of economic activity and equality in economic life. The assumed concept constitutes a point of reference for the assessment of legal solutions concerning the discussed principle in a way that considers its essence, normative content and the addressees, as well as the principles supporting its implementation.

Keywords: axiology of law, fundamental rights, goals and principles of law, economic freedom, equality of entrepreneurs, public authority bodies, proportionality, rationing, statutory reservations, control of economic activity

Słowa kluczowe: aksjologia prawa, prawa podstawowe, cele i zasady prawa, wolność gospodarcza, równość przedsiębiorców, organy władzy publicznej, proporcjonalność, reglamentacja, zastrzeżenie ustawowe, kontrola działalności gospodarczej

I

Zgodnie z założeniami prawodawcy przedstawionymi w uzasadnieniu ustawa ‒ Prawo przedsiębiorców ma być aktem prawnym, który ma w sposób spójny, całościowy i konsekwentny uregulować w Polsce ogólne zasady oraz reguły podejmowania, wykonywania i zakończenia działalności gospodarczej. Dalej w uzasadnieniu czytamy, że ustawa zawiera jedynie takie regulacje, które są rzeczywiście niezbędne dla instytucjonalnego wzmocnienia gwarancji wolności działalności gospodarczej oraz które będą dawały przedsiębiorcom wiarygodną i autorytatywną informację o ich rudymentarnych prawach i obowiązkach w ich stosunkach z organami władzy publicznej i innymi podmiotami prawa. Zasadniczym celem ustawy – Prawo przedsiębiorców natomiast jest pełniejsze urzeczywistnienie konstytucyjnej zasady wolności działalności gospodarczej oraz innych konstytucyjnych zasad relewantnych dla przedsiębiorców i wykonywanej przez nich działalności gospodarczej. Uzasadnia to podjęcie problematyki zasady wolnego dla każdego podejmowania, wykonywania i zakończenia działalności gospodarczej na równych prawach (art. 2 ustawy ‒ Prawo przedsiębiorców, dalej jako zasada wolności działalności gospodarczej i równości przedsiębiorców)[1].

II

W świetle przyjętych założeń i celów ustawy w zhierarchizowanym systemie źródeł prawa ustawa ‒ Prawo przedsiębiorców oraz pozostałe akty prawne tzw. Konstytucji dla biznesu są przejawem obiektywizacji przewidzianych w najwyższej rangi akcie prawnym, tj. Konstytucji RP, gospodarczych praw podstawowych wolności i równości działalności gospodarczej. Stąd obowiązywanie prawa przedsiębiorców jako podstawowego i ogólnego aktu prawnego tworzącego ramowy porządek prawny działalności gospodarczej przedsiębiorców, która jest wolna dla każdego na równych prawach, jest konsekwencją obiektywno-prawnej treści konstytucyjnych praw podstawowych wolności gospodarczej[2] i równości przedsiębiorców[3] zobowiązujących państwo do podjęcia działań skierowanych na ich realizację (spełnienie) w sensie pozytywnym, a także do jego ochrony prawnej. Prawo podstawowe wolności gospodarczej i równości jest nie tylko prawem podmiotowymi jednostek, lecz jest także prawem obiektywnym (przedmiotowym), zasadą, która musi być respektowana przez organy władzy publicznej[4]. Zarówno judykatura, jak i doktryna są zgodne, iż w szczególności prawo podstawowe wolności gospodarczej zawiera treści obiektywno-prawne, ograniczając organy władzy publicznej, negując bądź wyznaczając granice ich kompetencji[5]. Obiektywno-prawna funkcja tych praw jest pojmowana także jako obiektywna wartość wyrażona w obiektywnej zasadzie prawnej, co oznacza, że ich konsekwencje prawne wykraczają poza granice klasycznych konsekwencji praw podstawowych[6]. W tym pojęciu prawo to stanowi wskazówkę i impuls dla organów prawodawczych, wykonawczych i sądowych jako obiektywna zasada o charakterze ustrojowym, co w przypadku prawa podstawowego swobodnej działalności gospodarczej i równości przedsiębiorców oznacza zasadę wyznaczającą cechy ustroju gospodarczego, którą przesycony jest obowiązujący porządek prawny, będący refleksem tych praw podstawowych[7]. Z zasad tych wynikają określone obowiązki dla państwa: z jednej strony tworzenia przez państwo materialnych warunków sprzyjających realizacji prawa podstawowego do swobodnej działalności gospodarczej i równości wobec prawa (obowiązek pozytywny), z drugiej zaś strony zakaz wydawania aktów prawnych sprzecznych z wymienionymi wyżej podstawowymi prawami/zasadami (obowiązek negatywny). Na ten ścisły związek prawa podmiotowego i prawa przedmiotowego zwraca uwagę literatura[8]. W ustawie i w prawie podmiotowym widać dwa centralne elementy konstrukcyjne, które nie tworzą dwóch rozdzielnych warstw, lecz są wzajemnie skrzyżowane: prawa podstawowe wynikają zupełnie priorytetowo z ustawy i są do ustalenia poprzez interpretację. I odwrotnie prawo podstawowe steruje zastosowaniem ustawowo uzasadnionych instrumentów ochrony. Warstwa prawnoprzedmiotowa i prawnopodmiotowa są do siebie wzajemnie odniesione, ale nie są skonstruowane w jednakowy sposób[9]. Przewidziana w Konstytucji RP i w ustawie ‒ Prawo przedsiębiorców zasada proklamująca wolność gospodarczą i równość przedsiębiorców oznacza nakaz, adresowany do organów stanowiących i stosujących prawo, dążenia do osiągnięcia określonego w nich stanu rzeczy, tj. zapewnienia możliwie jak największej swobody przedsiębiorców i równości w podejmowaniu, wykonywaniu i zakończeniu działalności gospodarczej[10]. Natomiast w procesie stosowania zasady wolności gospodarczej obowiązują założenie rozstrzygania wątpliwości na podstawie domniemania prawnego swobody działalności gospodarczej (in dubio pro libertate) oraz zakaz rozszerzającej interpretacji wyjątków od zasady wolności gospodarczej i równości przedsiębiorców. Obiektywno-prawne treści tych praw podstawowych można zatem sprowadzić do norm prawnych gwarantujących te prawa poprzez stworzenie przez prawodawcę jego podmiotom, tj. przedsiębiorcom, warunków prawnych koniecznych dla ich aktualizacji w niezbędnym zakresie. Sens instytucjonalnych gwarancji praw podstawowych, wolności gospodarczej i równości przedsiębiorców polega na obowiązywaniu zespołu norm prawnych chroniących to prawo przed jego ograniczeniem. Jednakże, zapewniając wolność działalności gospodarczej i traktując ją w związku z tym jako obiektywną zasadę porządku prawnego, mającą być realizowaną i urzeczywistnianą w ramach całej aktywności, państwo powinno nie tylko chronić wolność działalności gospodarczej i pozostałe prawa podstawowe relewantne dla działalności gospodarczej, lecz także podejmować działania mające na celu stworzenie materialnych warunków umożliwiających faktyczne skorzystanie z gwarantowanej wolności działalności gospodarczej[11]. Obiektywno-prawne treści tych praw podstawowych są zatem adresowane przede wszystkim do organów władzy publicznej, zobowiązując je w takim stopniu jak ich treści subiektywno-prawne. Inaczej rzecz ujmując, podmioty wspomnianych praw podstawowych mogą domagać się od prawodawcy tego, do czego uprawniają ich te prawa podstawowe. A zatem państwo swoje zobowiązania wobec praw podstawowych może spełnić, z jednej strony przeciwdziałając wszelkim naruszeniom tych praw ze strony osób trzecich, a z drugiej strony tworząc i doskonaląc warunki dla ich urzeczywistnienia. W konsekwencji prawa, które powstały jako prawa przedsiębiorcy do obrony przed państwem, mogą służyć także jako tytuł do ingerencji państwa w celu ochrony praw podstawowych przedsiębiorcy. W związku z tym należy wolność działalności gospodarczej i równość przedsiębiorców ująć jako prawa podstawowe, które są/powinny być zagwarantowane w prawie przedmiotowym. Obiektywno-prawne skutki praw podstawowych obejmują nie tylko wykładnię i stosowanie tych praw przez administrację i orzecznictwa, lecz także odpowiednie ukształtowanie tych praw przez organy prawodawcze, co wyraża zasada przestrzegania praw podstawowych, czyli nakaz tworzenia przez państwo warunków niezbędnych do aktualizacji praw podstawowych przez ich adresatów. Ocena przepisów omawianej ustawy ‒ Prawo przedsiębiorców aktualizujących prawa podstawowe wolności gospodarczej i równości przedsiębiorców powinna zatem uwzględniać jej podstawową funkcję aktu prawnego, w założeniu mającego urzeczywistniać i chronić prawo do wolności gospodarczej i równości działalności gospodarczej przedsiębiorców.

III

Normy ustawy ‒ Prawo przedsiębiorców część tych uprawnień wynikających z konstytucyjnego prawa podstawowego wolności gospodarczej i prawa równości działalności gospodarczej definiują w postaci norm programowych (celów) i zasad tworzących aksjologiczne ramy tego prawa, gdyż ustawa ta zawiera przepisy ogólne mające cechy przypisywane celom i zasadom[12]. Każde stanowione prawo, w tym także ustawa ‒ Prawo przedsiębiorców jako element systemu społecznego i dziedzictwa kulturowego, wyraża w sposób mniej lub bardziej świadomy określony system wartości. Przez wartości rozumie się najczęściej pewne cenne w przekonaniu jednostek bądź grup społecznych stany rzeczy, właściwości lub postawy, ze względu na które są aprobowane bądź dezaprobowane określone zachowania. Wartości te zazwyczaj leżą u podstaw określonego systemu normatywnego. Przez aksjologiczną podstawę prawa należy rozumieć zbiór wszystkich „wartości/celów” sformułowanych expressis verbis w tekstach normatywnych określonego systemu prawa. Jest to zatem zbiór jego wewnętrznych, oficjalnych „wartości/celów”, określonych instytucjonalnie przez ustawodawcę. To powiązanie elementu normatywnego i aksjologicznego jest widoczne w ustawie ‒ Prawo przedsiębiorców, która przewiduje, iż podstawową zasadą podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej jest wolność i równość przedsiębiorców[13].

IV

Dla właściwego zrozumienia intencji ustawodawcy w odniesieniu do regulacji prawa przedsiębiorców konieczne jest rozróżnienie między celami (normami programowymi) a zasadami tego prawa. Jak podkreśla się w literaturze, normy programowe mogłyby być rozpatrywane jako szczególny rodzaj zasad, szczególny co do charakteru wartości. Inaczej niż w przypadku zasad prawa normy programowe nie nakazują wprost realizacji określonej wartości, mających status ogólnych, celów społecznych (np. ochrona i wspieranie wolności działalności gospodarczej, zapewnienie ciągłego rozwoju działalności gospodarczej). Natomiast mogą stanowić dyrektywę kierunkową stanowienia i stosowania prawa[14]. Wszelkie działania, które tworzą warunek konieczny do zrealizowania norm programowych, mogą być przedmiotem obowiązku prawnego. Jeżeli wystarczającym warunkiem osiągnięcia celu jest jedna z możliwych alternatyw, jej ostateczny wybór musi spełnić test proporcjonalności. Należy jednakże mieć na uwadze, iż normy programowe realizowane są zazwyczaj nie przez jednorazowe działanie, lecz przez ciąg działań podejmowanych w dłuższej perspektywie czasowej[15]. Natomiast zasady prawa mają strukturę norm obowiązującego prawa albo ich logiczną konsekwencję, nakazujących realizację określonej wartości[16], i jako takie mogą stanowić samodzielne kryterium zgodności podejmowanych czynności z prawem, zwiększając w wielu przypadkach liczbę argumentów na rzecz zgodności bądź przeciwnie na rzecz niezgodności z prawem badanych czynności prawnych lub faktycznych. Zasadniczo bowiem dyskurs prawny o zasadach odwołuje się do obowiązującego porządku prawnego i orzecznictwa. Termin „zasada prawa” ma zatem charakter atrybutywny, co oznacza, że określonemu postanowieniu ustawy nadane zostało większe znaczenie niż pozostałym postanowieniom ustawy ze względu na ich nadrzędność aksjologiczną, co ułatwia orientację i zrozumienie intencji ustawodawcy[17]. Zasady są powiązane z prawem pozytywnym obejmującym przepisy prawne i orzecznictwo. Istnieją zatem ugruntowane w porządku prawnym przekonania co do wykładni zasad ogólnych prawa przedsiębiorców.

V

Normy programowe (cele) ustawy ‒ Prawo przedsiębiorców zostały określone w jego preambule. Nadto preambuła tego aktu prawnego obejmuje motywy oraz wartości nadrzędne, co zdaniem twórców ustawy podnosi doniosłość powyższej ustawy i pełni funkcję wytycznej wykładni i stosowania jej przepisów prawnych[18]. Cele te stanowią odzwierciedlenie wartości, które zorientowały proces normatywizacji oddziaływania władz publicznych na sferę gospodarki[19]. Są nimi, stanowiące aksjologiczne uzasadnienie ustawy: ochrona i wspieranie wolności działalności gospodarczej, rozwój gospodarki, wzrost dobrobytu społecznego, zagwarantowanie praw przedsiębiorców, rozwój działalności gospodarczej w warunkach wolnej konkurencji orientowane przez konstytucyjne zasady wolności gospodarczej, praworządności, pewności prawa, niedyskryminacji oraz zrównoważonego rozwoju. Przyjęte rozwiązanie, polegające na umieszczeniu w preambule aktu normatywnego katalogu wartości, odpowiada formułowanemu w doktrynie postulatowi uzasadnienia aksjologicznego norm prawnych[20]. Stanowią one, w założeniu ustawodawcy, podstawę i kierunek działań regulacyjnych. Doniosłość wprowadzonych ram aksjologicznych ustawy wynika z możliwości przyjęcia założenia, że wszelkie działania, które tworzą warunek konieczny do zrealizowania celu, mogą stać się przedmiotem obowiązku prawnego. To oczywiste, że cele ustawy powinny uwzględniać ramy aksjologiczne konstytucji gospodarczej zarówno w wymiarze krajowym, jak i Unii Europejskiej, aksjologiczne ramy porządku gospodarczego zarówno o charakterze ekonomicznym, jak i pozaekonomicznym (społecznym). Jednakże wymienione wyżej cele/wartości w pewnym tylko zakresie, w odniesieniu do ochrony i wspierania wolności działalności gospodarczej, nawiązują do aksjologii Konstytucji RP, w szczególności do społecznej gospodarki rynkowej (art. 20 Konstytucji RP). Natomiast nie występują w związku z przewidzianą w art. 3 Traktatu o Unii Europejskiej deklaracją społecznej gospodarki rynkowej, która stanowi wiążącą państwa członkowskie programową normę traktatową określającą ustrój gospodarczy państw członkowskich, oraz włączeniem w wyniku kolejnych zmian traktatów do celów Unii Europejskiej celów o charakterze pozaekonomicznym (społecznym) w odniesieniu do rynku wewnętrznego, polityki konkurencji, które zostały zorientowane na cele społeczne, ochrony środowiska, w ramach formuły społecznej gospodarki rynkowej (art. 3 ust. 3 akapit 1 TUE), sprawiedliwości społecznej, równości i solidarności (art. 3 ust. 3 akapit 2 TUE), spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej (art. 3 ust. 3 akapit 3 TUE). Przyjęta formuła rozumienia europejskiej konstytucji gospodarczej zakłada realizację wymienionych wyżej celów publicznych poprzez rynek wewnętrzny i konkurencję. Natomiast cel ustawy – rozwój gospodarczy w warunkach wolnej konkurencji ‒ należy odczytywać łącznie z dołączonym do obydwu traktatów protokołem 27 o rynku wewnętrznym i konkurencji, w którym państwa członkowskie uznały, że rynek wewnętrzny zdefiniowany w art. 3 TUE obejmuje system zapewniający niezakłóconą konkurencję, i uzgodniły, że w tym celu Unia podejmuje w razie konieczności środki na mocy postanowień traktatów, w tym art. 352 TFUE. Pominięcie niezakłóconej konkurencji jako celu traktatowego nie wpływa na status konkurencji jako głównego, aczkolwiek już nie pierwszorzędnego, celu Unii Europejskiej, gdyż protokół posiada traktatową moc wiążącą; jednak takie rozwiązanie mogłoby oznaczać osłabienie pierwiastka gospodarczego w całej konstytucji gospodarczej w stosunku do pierwiastka społecznego. Przesunięcie konkurencji do protokołu w nieznacznym stopniu wpłynie na zmiany regulacji prawnej i nie będzie miało natychmiastowego znaczenia dla gospodarczej orientacji Unii Europejskiej, co jednak nie zwalnia od wyjaśnienia podejścia do polityki konkurencji, aktualnie zorientowanej na realizację określonych celów publicznych[21]. Należy bowiem pamiętać o tym, że system zasad prawa krajowego uzupełnia system zasad prawa Unii Europejskiej tworzący konstytucję gospodarczą Unii Europejskiej[22]. Zasady te obowiązują w polskim porządku prawnym jako zasady nadrzędne funkcjonalnie w stosunku do zasad kreowanych przez prawo krajowe jako konsekwencja zasady pierwszeństwa prawa unijnego przed prawem krajowym. Nadto zasady prawa Unii Europejskiej wywierają istotny wpływ na stosowanie i ostateczne znaczenie normatywne odpowiednich zasad polskiego porządku prawnego[23].

Nadto, obok zagwarantowania przedsiębiorcom wolności działalności gospodarczej i prowadzenia działalności gospodarczej na równych prawach równości, celem ustawy – Prawo przedsiębiorców, tak jak wynika to z uzasadnienia ustawy, jest normatywne rozwinięcie i stworzenie ustawowych gwarancji innych podstawowych zasad konstytucyjnych, w tym zasad wywodzonych z zamieszczonej w art. 2 Konstytucji RP klauzuli demokratycznego państwa prawnego, takich jak: zasada pewności i bezpieczeństwa prawnego, zasada zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa lub zasada przyzwoitej legislacji. W przekonaniu prawodawcy wymienione zasady konstytucyjne mają bardzo ważne znaczenie m.in. dla przedsiębiorców (choć oczywiście nie tylko dla nich). Dla polepszenia stanu ich praktycznej implementacji w życiu społecznym i gospodarczym te ogólne zasady wymagają stworzenia bardziej szczegółowych ustawowych regulacji prawnych, wyposażających poszczególne jednostki (w tym przedsiębiorców) w konkretne roszczenia i inne instrumenty prawne umożliwiające tym ostatnim zabezpieczenie ich słusznych potrzeb i oczekiwań chronionych wspomnianymi konstytucyjnymi zasadami, zwłaszcza w relacjach z organami władzy publicznej[24].  

VI

Ustawa ‒ Prawo przedsiębiorców, podobnie jak poprzednio obowiązujące akty prawne o swobodzie działalności gospodarczej, spełnia funkcję określaną jako „konstytucja przedsiębiorczości”, wprowadzając uniwersalne regulacje prawne w polskim systemie prawa mające fundamentalne znaczenie dla relacji państwo–gospodarka w ramach konstytucyjnie zadeklarowanego ustroju społecznej gospodarki rynkowej. Tytuł ustawy „Prawo przedsiębiorców” podkreśla z jednej strony kodyfikacyjny walor tego aktu prawnego, mającego być ustawą o podstawowym i systemowym znaczeniu dla uregulowanych w niej zagadnień, zaś z drugiej strony wyraźnie identyfikuje przedsiębiorców jako podstawową grupę adresatów oraz beneficjentów tego aktu prawnego. Zakres jego regulacji obejmuje podejmowanie, wykonywanie i zakończenie działalności gospodarczej na terytorium RP, w tym praw i obowiązków przedsiębiorców oraz zadań organów władzy publicznej w tym zakresie. Tym samym ustawa ‒ Prawo przedsiębiorców spełnia rolę aktu prawnego o charakterze podstawowym i uniwersalnym w obszarze „działalności gospodarczej”. Jak słusznie podniesiono w literaturze, prawodawca postanowił wprowadzić (bądź powtórzyć) te zasady dla przejrzystości regulacji prawnej oraz podkreślenia ich wagi, w tym dotarcia z ich znajomością do przedsiębiorców, a także do organów administracji publicznej, w kształtowaniu ich relacji z przedsiębiorcami[25]. Wprowadzenie katalogu zasad prawa przedsiębiorców jako zasad ogólnych prawa działalności gospodarczej stanowi niewątpliwy postęp na drodze porządkowania i zmniejszania fragmentacji prawa działalności gospodarczej, spajając jego normy prawne w jednolitą całość. Wskazuje się na walory praktyczne umiejscowienia wszystkich tych zasad w jednym akcie prawnym, co ma ułatwić przedsiębiorcom korzystanie ze swoich uprawnień[26].

VII

Doniosłość społeczna, miejsce w zhierarchizowanym systemie prawa, stosunek do innych zasad praw[27] przesądzają o możliwości przypisania zasadzie wolności działalności gospodarczej i równości przedsiębiorców cechy nadrzędności w stosunku do innych zasad prawa regulującego różne obszary działalności gospodarczej. Nadrzędność tej zasady zapewnia stabilność i jednolitość, jak również spójność i zupełność systemu prawa gospodarczego publicznego, tj. zbioru norm prawnych zaliczanych do tej gałęzi[28]. Nadrzędność zasady zapewnia osiąganie spójności i zupełności zarówno w wymiarze hierarchicznym, jak i treściowym systemu tego prawa. Nadrzędny charakter omawianej zasady odnoszącej się bez wyjątku do każdego rodzaju działalności gospodarczej jako zasady całego systemu prawa gospodarczego publicznego koresponduje z podstawowym celem ustawy ‒ Prawo przedsiębiorców, jakim jest pełniejsze urzeczywistnienie konstytucyjnej zasady wolności działalności gospodarczej oraz innych konstytucyjnych zasad relewantnych dla przedsiębiorców i wykonywanej przez nich działalności gospodarczej. Zasada ta ma wymiar uniwersalny i odnosi się do wszelkich stosunków związanych z podejmowaniem, wykonywaniem i zakończeniem działalności gospodarczej, podkreślając charakter ustroju gospodarczego państwa w nawiązaniu do konstytucyjnej zasady społecznej gospodarki rynkowej, której jednym z komponentów jest wolność działalności gospodarczej[29]. Tym samym omawiana zasada wskazuje fundamenty ładu publicznego, ładu gospodarczego opierającego się na aksjologicznych podstawach, których źródłem jest Konstytucja RP[30]. Wskutek dynamicznego rozwoju regulacji różnych obszarów gospodarki powstało wiele podsystemów prawa regulującego działalność gospodarczą w różnych segmentach gospodarki. Podsystemy te są orientowane przez szczególne, właściwe dla regulowanej dziedziny działalności gospodarczej, cele i wartości. Jednakże w każdym przypadku cele i wartości ingerencji regulacyjnej w poszczególnych dziedzinach działalności gospodarczej powinny być podporządkowane zasadzie wolności i równości praw przedsiębiorców w podejmowaniu, wykonywaniu i zakończeniu działalności gospodarczej jako zasadzie nadrzędnej, stanowiącej główny punkt odniesienia w przypadku interpretacji obowiązków oraz uprawnień nałożonych na przedsiębiorców w innych aktach prawnych niż ustawa ‒ Prawo przedsiębiorców[31].

VIII

Analiza zasad prawa przedsiębiorców przekonuje o jednolitej wadze tych w odniesieniu do różnego rodzaju przedsiębiorców. Jednolite stosowanie jest niezbędne dla równości wobec prawa i zapewne dlatego ustawodawca zrównał status prawny wszystkich rodzajów przedsiębiorców, przewidując jednakowe warunki podejmowania, wykonywania i zakończenia działalności gospodarczej. Przekonuje o tym regulacja prawna ustawy ‒ Prawo przedsiębiorców, która odnosi się do ogólnej kategorii przedsiębiorców bez rozróżnienia poszczególnych rodzajów przedsiębiorców. Tym samym przewidziane w ustawie ‒ Prawo przedsiębiorców zasady podejmowania, wykonywania i zakończenia działalności gospodarczej w jednakowym zakresie wiążą przedsiębiorców, niezależnie od ich rodzaju, z zobowiązaniem realizacji celów ustawy, w tym także przedsiębiorców, którzy podlegają regulacji przepisów prawnych w szczególny sposób określających warunki podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej. Dość wspomnieć przedsiębiorców ‒ osoby prawne jako formy organizacyjno-prawne działalności gospodarczej państwa, którymi są przedsiębiorstwa państwowe, jednoosobowe spółki kapitałowe Skarbu Państwa, wieloosobowe spółki kapitałowe z udziałem Skarbu Państwa, banki państwowe itd., a także przedsiębiorców zagranicznych. Przywołanie kategorii przedsiębiorców będących przejawami działalności gospodarczej państwa jest uzasadnione przede wszystkim z uwagi na to, iż państwo i jego przedsiębiorcy nie są adresatami przewidzianej w art. 2 ustawy ‒ Prawo przedsiębiorców zasady, zgodnie z którą podejmowanie, wykonywanie i zakończenie działalności gospodarczej jest wolne dla każdego na równych prawach. Podmiotowy zakres tej zasady odnosi się wyłącznie do osób fizycznych i osób prawa prywatnego. W konsekwencji przedsiębiorcy będący przejawem działalności gospodarczej państwa nie są beneficjentami wspomnianej wyżej zasady, gdyż państwo nie jest adresatem konstytucyjnej zasady wolności gospodarczej i równości wobec prawa[32]. Nie oznacza to, że działalność gospodarcza państwa jest bezwzględnie prawnie niedopuszczalna. Przeciwnie działalność ta może być legitymowana innymi niż wolność gospodarcza zasadami konstytucyjnymi (zasada państwa sprawiedliwości społecznej, zasada pomocniczości z uwzględnieniem zasady proporcjonalności) i w oparciu o wyraźne upoważnienie przewidziane w akcie o randze ustawy udzielone organom reprezentującym Skarb Państwa do prowadzenia działalności gospodarczej w wybranej formie organizacyjnej. Natomiast w przypadku przedsiębiorców zagranicznych wyznaczenie aksjologicznych ram regulacji gospodarczej ustaw tzw. Konstytucji dla biznesu powinno uwzględnić jej powiązanie z relewantnymi dla unormowań gospodarczych postanowieniami konstytucji gospodarczej UE, której jednym z celów, co prawda nie najważniejszych, jest rynek wewnętrzny. W związku z tym należy na wstępie zauważyć znaczenie zasady rynku wewnętrznego i swobód rynku wewnętrznego dla wolności gospodarczej przedsiębiorców jako zasady prawa unijnego. Zakłada ona przestrzeń rynku wewnętrznego dla swobodnej działalności gospodarczej jednostek, której nie można zapewnić za pośrednictwem prawa państw członkowskich. Przestrzeń ta odzwierciedla szczególną wartość integracji, jaką jest usunięcie granic dla swobody działalności gospodarczej, co ma szczególne znaczenie dla autonomii osobistej w zróżnicowanej, niejednorodnej wspólnocie politycznej. Swobody rynku wewnętrznego powinny mieć status praw podstawowych ze względu na to, że reprezentują prawa wyznaczające ramy prawne rynku wewnętrznego, a prawa te zostały wymienione w Karcie praw podstawowych[33] (dalej KPP). Przewidziane w art. 15 i 45 Karty praw   prawa podstawowe składające się na swobodę przepływu osób i usług zaliczone zostały do praw podstawowych. Natomiast wolność prowadzenia działalności gospodarczej (art. 16 KPP) została uznana za zasadę, jaka wynika z prawa unijnego i prawa krajowego[34]. Założeniem są otwarcie rynków poprzez wdrożenie swobód rynku wewnętrznego i harmonizacja prawa państw członkowskich. W związku z tym szczególnie doniosłą rolę w tym zakresie spełniają przepisy ustaw wchodzących w skład pakietu ustaw tzw. Konstytucji dla biznesu o zasadach uczestnictwa przedsiębiorców zagranicznych i innych osób zagranicznych w obrocie gospodarczym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz o zasadach uznawania kwalifikacji zawodowych nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej. Pierwsza z wymienionych ustaw przewiduje zasadę asymilacji, zgodnie z którą osoby zagraniczne z państw członkowskich, w znaczeniu przyjętym w ustawie, mogą podejmować i wykonywać działalność gospodarczą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na takich samych zasadach jak obywatele polscy, co oznacza obowiązywanie zasady traktowania narodowego z uwzględnieniem zasady równego traktowania bez względu na państwo pochodzenia (art. 4 ust. 1 ustawy) i zasadę zakazu podwójnych obciążeń,  zgodnie z którą  właściwy organ, dokonując oceny spełnienia wymogów niezbędnych do podjęcia i wykonywania działalności gospodarczej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, uznaje wymogi, jakie spełni przedsiębiorca zagraniczny z państwa członkowskiego, aby na terytorium tego państwa mógł podjąć lub wykonywać działalność gospodarczą, w szczególności uznaje certyfikat, zaświadczenia lub inne dokumenty wydane przez właściwy organ państwa członkowskiego, które potwierdzają spełnienie warunków podjęcia i wykonywania działalności gospodarczej (art. 4 ust. 6 ustawy). Należy wszakże zaznaczyć, iż zasada ta w odniesieniu do czasowego świadczenia usług przez usługodawcę z państwa członkowskiego ma względny charakter, co wynika z treści art. 5 ust. 2 ustawy, zgodnie z którym czasowe świadczenie usług przez usługodawcę z państwa członkowskiego może wiązać się z obowiązkiem uzyskania koncesji, zezwolenia, wpisu do rejestru działalności regulowanej, certyfikatu lub inną formę reglamentacji, o ile przepisy odrębnych ustaw nakładają taki obowiązek ze względu na porządek publiczny, bezpieczeństwo publiczne, bezpieczeństwo państwa, zdrowie publiczne lub ochronę środowiska naturalnego.   Natomiast druga ustawa przewiduje zasadę uznawania kwalifikacji zawodowych, zgodnie z którą obywatelom państw członkowskich, których kwalifikacje zawodowe zostały uznane, zapewnia się prawo wykonywania w Rzeczypospolitej Polskiej zawodu regulowanego lub działalności na takich samych zasadach jak osobom, które kwalifikacje do ich wykonywania uzyskały w Rzeczypospolitej Polskiej (art. 1. ust. 2 ustawy).

IX

Zasadę wolności działalności gospodarczej i równości przedsiębiorców jako zasadę podejmowania, wykonywania i zakończenia działalności gospodarczej należy rozumieć w sposób uwzględniający założenia ustroju gospodarki rynkowej określonego w konstytucji jako społeczna gospodarka rynkowa i przewidującego zasadniczo swobodę działalności gospodarczej oraz interwencję organów państwa mających na celu z jednej strony ochronę swobody działalności gospodarczej i aktywnych uczestników gospodarki, tj. przedsiębiorców, a z drugiej strony, w ograniczonym zakresie, uzasadnionym ważnym interesem publicznym i w drodze ustawy, ograniczającą wolność działalności gospodarczej. Jest to zatem zasada relacji organów władzy publicznej i przedsiębiorców dopuszczająca, w określonych prawem granicach, ingerencję organów władzy publicznej w działalność przedsiębiorców[35]. Kwalifikację tych zasad jako zasad podejmowania, wykonywania i zakończenia działalności gospodarczej uzasadnia względny charakter zasad wolności gospodarczej i równości przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą, których zakres wyznaczają regulacje ustawowe[36].

X

Brzmienie art. 2 ustawy ‒ Prawo przedsiębiorców, zgodnie z którą podejmowanie, wykonywanie i zakończenie działalności gospodarczej jest wolne dla każdego na równych prawach, nawiązuje do dwóch konstytucyjnych zasad: wolności działalności gospodarczej[37] i zasady równości wszystkich przedsiębiorców wobec prawa w życiu gospodarczym[38]. Powyższe zasady należy rozumieć w sposób uwzględniający przyjęte rozumienie zasad prawa, które są normami nakazującymi realizację określonej w zasadzie wartości[39], w tym przypadku wolności działalności gospodarczej i równości przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą. Przedmiotem nakazu tych zasad jest osiągnięcie stanu rzeczy zakwalifikowanego jako wolność działalności gospodarczej w odniesieniu do podejmowania, wykonywania i zakończenia działalności gospodarczej i równość wobec prawa przedsiębiorców w tym zakresie. Powiązanie zasad wolności gospodarczej i równości jest uzasadnione z uwagi na to, że zasada wolności gospodarczej wymaga takiej samej wolności dla wszystkich przedsiębiorców. Można więc przyjąć interpretację postanowienia art. 2 ustawy ‒ Prawo przedsiębiorców jako zasady równej wolności, co zmierza do zrównania statusu prawnego wszystkich przedsiębiorców. Natomiast z literalnego brzmienia art. 2 ustawy ‒ Prawo przedsiębiorców wynika, że ustawodawca nadał wolnej działalności gospodarczej charakter bezwzględnego (absolutnego) prawa wolności gospodarczej, o czym świadczy brak ustawowego zastrzeżenia „z zachowaniem warunków określonych przepisami prawa” wbrew konstytucyjnej zasadzie wolności gospodarczej dopuszczającej ograniczenie wolności działalności gospodarczej pod warunkiem drogi ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny[40]. Właściwsze byłoby zatem sformułowanie tej zasady, zgodnie z którą podejmowanie, wykonywanie i zakończenie działalności gospodarczej jest wolne dla każdego na równych prawach w ramach warunków określonych obowiązującymi przepisami prawa. Spektakularnym rodzajem gwarancji realizacji wartości, jaką jest wolność gospodarcza, jest przewidziana w art. 8 ustawy ‒ Prawo przedsiębiorców zasada „co nie jest prawem zabronione, jest dozwolone”, zgodnie z którą przedsiębiorca może podejmować wszelkie działania z wyjątkiem tych, których zakazują przepisy prawa. Przedsiębiorca może być obowiązany do określonego zachowania tylko na podstawie przepisów prawa, dodajmy przewidzianych w akcie prawnym o randze ustawy. Jest to zasada potwierdzająca asymetryczną relację między państwem a przedsiębiorcą w sposób odróżniający wolność gospodarczą przedsiębiorcy i kompetencje państwa i jego organów. Przedsiębiorca podejmuje działania w przestrzeni wolności, natomiast państwo i jego organy w przestrzeni wyznaczone przez ich kompetencje. Tym samym państwo i jego organy nie są adresatami zasady „co nie jest prawem zabronione, jest dozwolone”, gdyż jest związane konstytucyjną zasadą legalizmu, zgodnie z którą organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa[41]. Organy władzy publicznej mogą podjąć działania wobec przedsiębiorców w oparciu o normy prawne wyznaczające ich kompetencje, zadania i tryb postępowania, wyznaczając granice ich aktywności. O ile przedsiębiorca nie musi wskazywać podstawy prawnej podjętego działania, o tyle organ władzy publicznej w każdym przypadku musi podać podstawę prawną, na jakiej podjął konkretną działalność, a jego kompetencja nie może być domniemana[42].

IX

Koniecznym elementem analizy omawianej zasady jest wskazanie adresata zasad wolności działalności gospodarczej i równości przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą. Zgodnie z zadeklarowanymi w Konstytucji RP zasadami naczelnymi wolności gospodarczej i równości przedsiębiorców wobec prawa adresatami tych zasad są organy władzy publicznej, które z mocy wspomnianych zasad konstytucyjnych mają obowiązek osiągnięcia określonego w nich stanu rzeczy poprzez działania kwalifikowane jako realizacja wymienionych wyżej zasad[43]. Przynależność zasady wolności działalności gospodarczej i równości przedsiębiorców do zasad publicznego prawa gospodarczego oznacza, iż omawiana zasada nakazuje realizację określonych wartości, tj. wolności i równości przedsiębiorców w procesie oddziaływania władzy publicznej na gospodarkę[44]. Zakresy tych dwóch przedmiotów regulacji ustawowej, tzn. działalności gospodarczej przedsiębiorcy i zadań administracji publicznej, stały się materiami współzależnymi w tym znaczeniu, że aktywność aparatu administracji państwa ma zapewnić przedsiębiorcom szeroki zakres korzystania z wolności działalności gospodarczej w warunkach poszanowania zasady równości przedsiębiorców w obszarze działalności gospodarczej[45]. Konstytucja RP oraz ustawy zwykłe, w tym przede wszystkim, lecz nie wyłącznie ustawa ‒ Prawo przedsiębiorców, powinny przewidywać niezbędne prawne gwarancje i zabezpieczenia wolności działalności gospodarczej na równych prawach przedsiębiorców w postaci konkretnych obowiązków władz publicznych oraz skorelowanych z nimi uprawnień przedsiębiorców. Są to przepisy prawne zobowiązujące do stworzenia przedsiębiorcom warunków wolnej działalności gospodarczej na równych prawach, czyli na zrealizowanie nakazanych w tych zasadach stanów rzeczy z zastrzeżeniem obowiązku optymalizacji procesu stanowienia prawa w tym zakresie, to jest dążenia do możliwie maksymalnej realizacji wymogów składających się na te zasady[46].

X

Spośród zasad realizujących cel ustawy ‒ Prawo przedsiębiorców, jakim jest ochrona i wspieranie wolności działalności gospodarczej, szczególne znaczenie należy przypisać zasadom: zastrzeżenia ustawowego, proporcjonalności, wyjątkowego charakteru reglamentacji działalności gospodarczej oraz zasadom kontroli działalności gospodarczej przedsiębiorców.

Zasada zastrzeżenia ustawy wyrażona w art. 22 Konstytucji RP, zgodnie z którą ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na interes publiczny. Jeżeli zobowiązanie przedsiębiorcy do określonego zachowania jest przejawem ograniczenia wolności gospodarczej, musi być spełniony warunek drogi ustawy ze względu na ważny interes publiczny[47]. Wymóg zastrzeżenia ustawowego ma wielowymiarowy charakter. Doktryna rozróżnia zastrzeżenie ustawowe o charakterze ogólnym i odnoszącym się do praw podstawowych. Te dwa warianty zastrzeżenia ustawowego różnią się między sobą, lecz mają wspólne cechy. Wystarczy wskazać na paralele i efekty synergii. Większość przepisów prawnych dotyczących ochrony praw podstawowych przewiduje dopuszczalność ingerencji w sferę wolności i praw podstawowych w drodze ustaw.

Zasada proporcjonalności, tak jak ją ukształtowała tradycja, znajduje zastosowanie w sytuacjach, gdy państwo ogranicza prawa podstawowe jednostek[48]. Zasada proporcjonalności jest instrumentem konstruującym podmiotowo-prawną pozycję jednostek i funkcjonuje jako chroniąca wolność ograniczeń państwowej ingerencji w zagwarantowaną prawem podstawowym przestrzeń prawną61. Podstawową funkcją tej zasady jest ograniczenie ingerencji w prawa podstawowe jednostek poprzez sformułowanie przesłanek dopuszczalnej ingerencji ograniczającej i umożliwienie kontroli ewentualnego nadużycia kompetencji organów administracji publicznej. Zasada proporcjonalności – powszechnie traktowana jako element zasady demokratycznego państwa prawnego, jak również jedna z zasad orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka – jest wyrazem dążenia do racjonalizacji działania organów państwowych, a w szczególności dopuszczalnej ingerencji organów władzy publicznej w sferę konstytucyjnie chronionych praw podmiotowych. W następstwie rozwinięcia i konkretyzacji z zasady tej wynikają pod adresem prawodawcy, zamierzającego ograniczyć prawa podmiotowe, trzy wymogi: przydatności, konieczności i proporcjonalności w sensie ścisłym. Stanowią one kryteria, za których pomocą ocenia się zgodność z konstytucją (konstytucyjność) przepisów prawnych ograniczających dane prawo podmiotowe. Tym samym zasada proporcjonalności jest jedną z zasad wyznaczających granice dopuszczalnego ograniczenia wolności i praw podstawowych, między innymi o istotnym znaczeniu dla działalności gospodarczej. Z zasady tej wynika, że chociaż konstytucyjne wolności i prawa podstawowe nie mają charakteru bezwzględnego i podlegają ograniczeniom ze względu na ważny interes publiczny, to jednak między celem ingerencji ograniczającej konstytucyjne prawa podstawowe a zastosowanymi środkami muszą być zachowane zgodność i wyważone proporcje. Ze swej istoty zasada proporcjonalności wyznacza racjonalność instrumentalną, wskazując kryteria wyboru środków do realizacji założonych celów. Nie jest to więc zasada wskazująca kryteria wyboru celów, gdyż te określają zasady konstytucyjne, takie jak np. zasada państwa sprawiedliwości społecznej, społecznej gospodarki rynkowej. W związku z tym nie jest możliwe odrzucenie realizacji legitymowanych konstytucyjnie celów przez powołanie się na zasadę proporcjonalności. Podstawową funkcją zasady proporcjonalności jest ograniczenie nieuzasadnionych w określonej sytuacji i co do zakresu działań organów władzy publicznej ingerujących w sferę konstytucyjnie chronionych praw podstawowych. Cel ten zostaje osiągnięty przez sformułowanie przesłanek uzasadniających ograniczenie konstytucyjnych wolności i praw podstawowych. Zasada ta ma zatem chronić ustawodawcę zwykłego oraz organy administracji przed nieracjonalnym, a więc nieuzasadnionym sposobem realizacji legitymowanych celów. Wynika z niej adresowany do organów prawodawczych oraz organów administracji publicznej nakaz wyważenia interesów – z jednej strony ograniczanych interesów jednostek, a z drugiej strony protegowanego interesu publicznego, tak aby jego ochrona nie powodowała nadmiernych ograniczeń wolności i praw podstawowych przedsiębiorców.

Oczywista jest przynależność do zasad gwarantujących zasadę wolności gospodarczej i równości przedsiębiorców zasady reglamentacji działalności gospodarczej. Zasadniczo działalność gospodarcza jest poddana reglamentacji w węższym lub szerszym zakresie. W odniesieniu do zasady reglamentacji na gruncie omawianej ustawy należy stwierdzić obowiązywanie zasady wyjątkowego charakteru reglamentacji działalności gospodarczej w sensie ścisłym. Dopuszczalność prawna reglamentacji nie odnosi się do wszelkich dziedzin działalności gospodarczej, lecz do wykonywania działalności gospodarczej w dziedzinach mających szczególne znaczenie ze względu na bezpieczeństwo państwa lub obywateli lub inny ważny interes publiczny. Natomiast zastosowany środek reglamentacji został podporządkowany zasadzie proporcjonalności. Zgodnie z jednym z wymogów testu kontroli proporcjonalności koncesja ‒ najbardziej restrykcyjny spośród przewidzianych w ustawie środków reglamentacji ‒ może być zastosowana wyłącznie wtedy, gdy to konieczne, to jest wyłącznie w przypadku, gdy reglamentowana działalność gospodarcza nie może być wykonywana jako wolna albo po uzyskaniu wpisu do rejestru działalności regulowanej albo zezwolenia. Oznacza to uznanie wyjątkowości koncesji jako najbardziej ingerencyjnej formy reglamentacji działalności gospodarczej[49]. Wymogi testu kontroli proporcjonalności spełnia także obowiązek udzielenia zezwoleń na działalność gospodarczą dla wszystkich przedsiębiorców, którzy spełniają wymagane prawem warunki wykonywania działalności gospodarczej w zakresie objętym obowiązkiem uzyskania zezwolenia i związany charakter decyzji właściwego organu w tym zakresie[50].

Szczególne znaczenie z punktu widzenia założeń i celów ustawy należy przypisać zasadom przeprowadzania kontroli działalności gospodarczej. W ramach funkcji (zadań) kontroli państwo realizuje jeden ze swoich obowiązków wobec gospodarki. W rozumieniu najbardziej ogólnym kontrola to sprawdzanie prawidłowości określonej działalności pod względem zgodności z przyjętymi kryteriami kontroli. W odniesieniu do działalności gospodarczej kryterium kontroli jest jej legalność, tj. ocena działalności gospodarczej z punktu widzenia zgodności z obowiązującym prawem. Legalność jako kryterium kontroli wyznacza wzorzec pożądanego postępowania przedsiębiorców i równocześnie wyznacza zasady, jakie powinni respektować w działalności gospodarczej. Sprawowanie kontroli działalności przedsiębiorców jest uzasadnione z uwagi na to, że z działalnością gospodarczą wiąże się wiele obowiązków (wymogów) ograniczających swobodę działalności gospodarczej. Intencję ustawodawcy w tym zakresie wyraża tytuł rozdziału 5 ustawy ‒ Prawo przedsiębiorców „Ograniczenia kontroli działalności gospodarczej”. Tym samym ustawodawca, świadomy zagrożeń, jakie niesie ingerencja kontrolna dla swobody działalności gospodarczej, wprowadza jej ograniczenia w postaci zasad i trybu kontroli, chyba że zasady i tryb kontroli wynikają z ratyfikowanych umów międzynarodowych albo bezpośrednio stosowanych przepisów prawa Unii Europejskiej, które mają pierwszeństwo stosowania w stosunku do przepisów ustawy ‒ Prawo przedsiębiorców[51]. Dostrzegalne jest zatem dążenie do zapewnienia korelacji celu ustawy, jakim jest ochrona i wspieranie wolności działalności gospodarczej, z zasadami działalności kontrolnej. Do zasad kontroli działalności gospodarczej przedsiębiorców kwalifikują się zasady: niezakłóconego przebiegu kontroli, jednej kontroli, ograniczonego czasu trwania kontroli, zakazu ponownej kontroli. Nadto zasady kontroli działalności gospodarczej mają na celu zapewnienie pewności warunków prowadzenia działalności gospodarczej, któremu sprzyja zasada zasadności i planowania kontroli, obowiązku powiadamiania o zamiarze przeprowadzenia kontroli.

Odwołując się do założenia, iż kwalifikację postanowień ustawy ‒ Prawo przedsiębiorców jako zasad uzasadniają skutki prawne wynikające z poszczególnych postanowień ustawy w zakresie środków prawnych i kontroli sądowej, nie wszystkie postanowienia uznane jako wymienione wyżej zasady kontroli działalności gospodarczej przedsiębiorców mogą być uznane za zasady prawa przedsiębiorców, gdyż analiza przepisów prawnych stanowiących podstawę rekonstrukcji powyższych zasad nasuwa wątpliwości co do ich obowiązującego charakteru. Jeżeli z woli prawodawcy zasada nakazująca realizację pewnej wartości ma w sposób niebudzący wątpliwości obowiązywać prawnie, to musi być przedmiotem prawnego obowiązku. Z definicji zasada prawa jako element systemu prawa ma status obowiązujący. A zatem jeżeli norma prawna nie przejdzie pozytywnego testu (lub kilku testów) obowiązywania prawnego, nie może być uznawana za zasadę, a co najwyżej za postulat, inaczej zasadę w sensie przenośnym[52].

Bibliografia:

Bernatt M., Państwo jako gwarant praw podstawowych w działalności gospodarczej. Czas wyzwań, [w:] P. Lissoń, M. Strzelbicki (red.), Państwo a gospodarka. Zasady ‒ instytucje ‒ procedury, Poznań 2020, s. 52 i n.

Blicharz R., Kilka uwag na temat przepisów ogólnych projektu ustawy prawo przedsiębiorców, [w:] Praworządność, decentralizacja, przedsiębiorczość, „Przegląd Prawa i Administracji”, t. CXIV, Wrocław 2018.

Borkowski A., Struktura prawna nadzoru nad regulowaną działalnością gospodarczą, [w:] K. Kiczka, T. Kocowski, W. Małecki (red.), Praworządność, decentralizacja, przedsiębiorczość, t. XXIV, Wrocław 2018.

Chołodecki M., Zasady publicznego prawa gospodarczego, [w:] A. Borkowski, W. Małecki (red.), „Acta Universitatis Wratislaviensis” nr 3977, „Prawo”, nr CCCXXIX, Wrocław 2019.

Dobaczewska A., Zasady prawne relacji przedsiębiorców z organami władzy publicznej, [w:] A. Borkowski, W. Małecki (red.), „Acta Universitatis Wratislaviensis”, „Prawo” nr CCCXXIX, Wrocław 2019.

Etel M., Prawo przedsiębiorców ‒ nowa jakość, stare problemy, [w:] A. Borkowski, W. Małecki (red.), „Acta Universitatis Wratislaviensis” nr 3977, „Prawo”, nr CCCXXIX, Wrocław 2019.

Horubski K., Wolność prowadzenia działalności gospodarczej w świetle art. 16 Karty praw podstawowych, [w:] K. Kiczka, T. Kocowski, W. Małecki (red.), Praworządność, decentralizacja, przedsiębiorczość, „Przegląd Prawa i Administracji”, t. CXIV, Wrocław 2018.

Kalisz-Prakopik A., Leszczyński L., Zasady prawa w stosowaniu prawa współczesnego, „Europejski Przegląd Sądowy” 2005, nr 10.

Kokocińska K., Wspieranie rozwoju działalności gospodarczej w ujęciu zasad i wartości, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2018, nr 4.

Kordela M., Zasady prawa. Studium teoretyczno-prawne, Poznań 2012.

Kordela M., Zasady publicznego prawa gospodarczego. Próba konceptualizacji, [w:] Państwo a gospodarka. Zasady ‒ instytucje ‒ procedury, P. Lissoń, M. Strzelbicki (red.), Poznań 2020.

Popowska B., Zasady postępowania w sprawach z zakresu działalności gospodarczej i unormowane w ustawie Prawo przedsiębiorców, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 2018, nr 4.

Powałowski A., Wprowadzenie do aksjologii prawa gospodarczego publicznego, [w:] A. Borkowski, W. Małecki (red.), „Acta Universitatis Wratislaviensis” nr 3977, „Prawo”, nr CCCXXIX, Wrocław 2019.

Sarnowski M., Cele ustawy z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców, [w:] A. Borkowski, W. Małecki (red.), „Acta Universitatis Wratislaviensis” nr 3977, „Prawo”, nr CCCCXXIX, Wrocław 2019.

Schmidt-Assmann E., Ogólne prawo administracyjne jako idea porządku. Założenia i zadania tworzenia systemu prawnoadministracyjnego, Warszawa 2011.

Strzyczkowski K., Prawo gospodarcze publiczne, Warszawa 2011.

Strzyczkowski K., Kilka uwag o obiektywizacji gospodarczych praw podstawowych, [w:] K. Kiczka, K. Kocowski, W. Małecki (red.), Praworządność, decentralizacja, przedsiębiorczość, „Przegląd Prawa i Administracji”, t. CXIV, Wrocław 2018.

Strzyczkowski K., Pluralizacja celów Unii Europejskiej, [w:] Integracja, polityka zagraniczna, praworządność, wyzwania dla Polski współczesnej, Warszawa 2019.

Strzyczkowski K., Państwo jako przedsiębiorca, [w:] P. Lissoń, M. Strzelbicki (red.), Państwo a gospodarka. Zasady – instytucje ‒ procedury, Poznań 2020.

Zdyb M., Podstawowe zasady (standardy) ładu gospodarczego w świetle ustawy z 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców, „Monitor Prawniczy” 2018, nr 13, dodatek specjalny.

[1] Ustawa z 6 marca 2018 r. ‒ Prawo przedsiębiorców została omówiona w obszernej literaturze. Zob. m.in.: L. Bielecki i inni, Konstytucja biznesu. Komentarz, C.H. Beck, Warszawa 2019; R. Blichniarz, Kilka uwag na temat przepisów ogólnych projektu ustawy Prawo przedsiębiorców, [w:] Praworządność, decentralizacja, przedsiębiorczość, K. Kiczka, T. Kocowski, W. Małecki (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2018; A. Dobaczewska, A. Powałowski, H. Wolska, Nowe prawo przedsiębiorców, C.H. Beck, Warszawa 2018; A. Powałowski, H. Wolska (red.), Przedsiębiorcy i ich działalność, C.H. Beck, Warszawa 2019; G. Kozieł (red.), Prawo przedsiębiorców. Przepisy wprowadzające do Konstytucji Biznesu. Komentarz, C.H. Beck, Warszawa 2019; G. Lubeńczuk, A. Wołoszyn-Cichocka, M. Zdyb, Prawo przedsiębiorców. Komentarz, C.H. Beck, Warszawa 2019; A. Pietrzak (red.), Prawo przedsiębiorców. Komentarz, Wolters Kluwer, Warszawa 2019; A. Bartosiewicz, Konstytucja Biznesu. Omówienie pakietu zmian dla przedsiębiorców ze wskazaniem korzyści, „Przedsiębiorczość i Zarządzanie” 2018, nr 10; Ł. Domański, P. Witkowska, Ustawa Prawo przedsiębiorców ‒ rewolucja czy ewolucja?, „Przedsiębiorczość i Zarządzanie” 2018, nr 11; W. J. Katner, Zakres tzw. Konstytucji biznesu. Kontrowersje wokół pojęcia przedsiębiorcy w ustawie – Prawo przedsiębiorców z 2018 r., „Przegląd Prawa Handlowego” 2019, nr 1; K. Kokocińska, Wspieranie rozwoju działalności gospodarczej w ujęciu zasad i wartości, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2018, nr 4; P. Lewandowski, O definicji przedsiębiorcy i działalności gospodarczej po wejściu w życie ustawy – Prawo przedsiębiorców, „Palestra” 2019, nr 1‒ 2; A. Łysoń, Prawo przedsiębiorców – przedsiębiorca i reglamentacja na nowo?, „Acta Universitatis Wratislaviensis” 2018, nr 3798; D. Malinowski, Prawo przedsiębiorców – nowy akt prawny regulujący prowadzenie działalności gospodarczej, „Przegląd Podatkowy” 2018, nr 5; D. Malinowski, Przepisy wprowadzające Prawo przedsiębiorców – omówienie wybranych zagadnień mających wpływ na prowadzenie działalności gospodarczej, „Przegląd Podatkowy” 2018, nr 7; B. Popowska, Zasady postępowania w sprawach z zakresu działalności gospodarczej unormowane w ustawie Prawo przedsiębiorców, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2018, nr 4 (80); A. Sikorska-Lewandowska, Zasady prowadzenia działalności gospodarczej w świetle ustawy – Prawo przedsiębiorców, „Przegląd Prawa Handlowego” 2019, nr 1; A. Trela, Centralna Ewidencja i Informacja o Działalności Gospodarczej w świetle nowych przepisów prawnych, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2018, nr 4.

[2] Art. 20 Konstytucji RP.

[3] Art. 32 Konstytucji RP.

[4] Zob. szerzej K. Strzyczkowski, Kilka uwag o obiektywizacji gospodarczych prawa podstawowych, [w:] Praworządność, decentralizacja, przedsiębiorczość, „Przegląd Prawa i Administracji”, t. CXIV, Wrocław 2018, s. 637 i n.

[5] Ibidem, s. 637.

[6] Ibidem.

[7] Ibidem.

[8] E. Schmidt-Assmann, Ogólne prawo administracyjne jako idea porządku. Założenia i zadania tworzenia systemu prawnoadministracyjnego, Warszawa 2011, s. 103.

[9] Ibidem.

[10]  Unormowana w przepisach Konstytucji RP wolność działalności gospodarczej zawiera też w ramach swojej prawnej struktury kolejne prawo do czegoś. Zawiera ona prawo do tego, aby państwo podejmowało stosowne działania faktyczne i prawne chroniące podmioty tej wolności przed bezprawnymi działaniami innych podmiotów nie tylko prawa publicznego, lecz także prywatnego, co jest korelatem obowiązku państwa ochrony podstawowych wolności (M. Szydło, Wolność działalności gospodarczej jako prawo podstawowe, Bydgoszcz‒Wrocław 2011, s. 59). 

[11] Por. szerzej K. Strzyczkowski, Prawo gospodarcze publiczne, Warszawa 2011, s. 103 i n. 

[12] Por. szerzej M. Chołodecki, Zasady publicznego prawa gospodarczego, [w:] „Acta Universitatis Wratislaviensis” nr 3977, „Prawo” nr CCCXXIX, s. 29.

[13] Zob. M. Kordela, Zasady publicznego prawa gospodarczego. Próba konceptualizacji, [w:] Państwo a gospodarka. Zasady ‒ instytucje ‒ procedury, P. Lissoń, M. Strzelbicki (red.), Poznań 2020, s. 63.

[14] M. Kordela, Zasady prawa. Studium teoretyczno-prawne, Poznań 2012, s. 93.

[15] Ibidem.

[16] Ibidem, s. 102.

[17] Zob. A. Kalisz-Prakopik, L. Leszczyński, Zasady prawa w stosowaniu prawa współczesnego, „Europejski Przegląd Sądowy” 2005, nr 10, s. 23 i n.

[18] Zob. M. Etel, Prawo przedsiębiorców ‒ nowa jakość, stare problemy, [w:] „Acta Universitatis Wratislaviensis”, nr 3977, „Prawo” nr CCCXXIX. s. 71.

[19] M. Sarnowski, Cele ustawy z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców, [w:] op. cit., s. 111.

[20] Jak zauważa A. Powałowski: (…) najczęściej wartości przyjmowane i akceptowane przez ustawodawcę umiejscawiane są w preambule aktów prawnych (Wprowadzenie do aksjologii prawa gospodarczego publicznego, [w:] „Acta Universitatis Wratislaviensis” nr 3977, „Prawo” nr CCCXXIX, s. 228.

[21] Szerzej na ten temat zob. K. Strzyczkowski, Pluralizacja celów Unii Europejskiej, [w:] Integracja, polityka zagraniczna, praworządność, wyzwania dla Polski współczesnej, Warszawa 2019, s. 611 i n.

[22] Por. K. Strzyczkowski, Prawo gospodarcze publiczne, Warszawa 2011, s. 73 i n.

[23] Por. M. Kordela, Zasady publicznego…, s. 65‒66, i podaną literaturę.

[24] Ustawa – Prawo przedsiębiorców rozwija, ukonkretnia i zabezpiecza te wspomniane zasady konstytucyjne, czyniąc to zwłaszcza w swoich przepisach ogólnych zawartych w rozdziale 1 (gdzie uregulowano: zasadę domniemania uczciwości przedsiębiorcy – art. 10 ust. 1 ustawy; zasadę rozstrzygania wątpliwości faktycznych na korzyść przedsiębiorcy – art. 10 ust. 2 ustawy; zasadę przyjaznej interpretacji przepisów – art. 11 ust. 1 ustawy; zasady pogłębiania zaufania, proporcjonalności, bezstronności i równego traktowania – art. 12 ustawy; zasadę pewności prawa – art. 14 ustawy), w przepisach o załatwianiu spraw z zakresu działalności gospodarczej zawartych w rozdziale 3 (gdzie unormowano m.in. udzielanie przedsiębiorcom objaśnień prawnych, interpretacji indywidualnych oraz respektowanie utrwalonej praktyki administracyjnej, co ma w założeniu realizować konstytucyjne zasady pewności prawa oraz pogłębiania zaufania obywateli do państwa i stanowionego prawa – art. 33–35 ustawy), a także w przepisach o zasadach opracowania projektów aktów normatywnych zamieszczonych w rozdziale 6 (gdzie rozwinięto m.in. zasady proporcjonalności oraz przyzwoitej legislacji – art. 66–71 ustawy).

[25] R. Blicharz, Kilka uwag na temat przepisów ogólnych projektu ustawy prawo przedsiębiorców, [w:] Praworządność, decentralizacja, przedsiębiorczość, „Przegląd Prawa i Administracji”, t. CXIV, Wrocław 2018, s. 436.

[26] A. Powałowski, op. cit., s. 228.

[27] M. Kordela,op. cit., s. 14 .

[28] Zob. zwłaszcza M. Zdyb, Podstawowe zasady (standardy) ładu gospodarczego w świetle ustawy z 6.3.2018 r. – Prawo przedsiębiorców, „Monitor Prawniczy” 2018, nr 13, dodatek specjalny, s. 5 i 12.

[29] Art. 20 Konstytucji RP.

[30] M. Zdyb, op. cit., s. 12.

[31] B. Popowska, Zasady postępowania w sprawach z zakresu działalności gospodarczej i unormowane w ustawie Prawo przedsiębiorców, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2018, nr 4, s. 33.

[32] Zob. szerzej K. Strzyczkowski, Państwo jako przedsiębiorca, [w:] P. Lissoń, M. Strzelbicki (red.), op. cit., s. 263‒276.

[33] Art. 15‒17 oraz art. 45 Karty praw podstawowych.

[34] K. Horubski, Wolność prowadzenia działalności gospodarczej w świetle art. 16 Karty praw podstawowych, [w:] Praworządność, decentralizacja, przedsiębiorczość, „Przegląd Prawa i Administracji”, t. CXIV, Wrocław 2018, s. 499 i n.

[35] Zob. szerzej A. Dobaczewska, Zasady prawne relacji przedsiębiorców z organami władzy publicznej, [w:] „Acta Universitatis Wratislaviensis”, „Prawo”, nr CCCXXIX, s. 54 i n.

[36] Por. szerzej na ten temat A. Borkowski, Struktura prawna nadzoru nad regulowaną działalnością gospodarczą, [w:] Praworządność, decentralizacja, przedsiębiorczość, Wrocław 2018, s. 448‒449, i podana tam literatura.

[37] Art. 20 Konstytucji RP.

[38] Art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji RP.

[39] M. Kordela, op. cit., s. 276.

[40] Art. 22 Konstytucji RP.

[41] Art. 7 Konstytucji RP.

[42] Por. K. Strzyczkowski, Prawo gospodarcze publiczne, Warszawa 2011, s. 106.

[43] Zob. M. Bernatt, Państwo jako gwarant praw podstawowych w działalności gospodarczej. Czas wyzwań, [w:] Państwo a gospodarka. Zasady ‒ instytucje ‒ procedury, P. Lissoń, M. Strzelbicki (red.), Poznań 2020, s. 52 i n.

[44] M. Kordela, op. cit., s. 67.

 [45]K. Kokocińska, Wspieranie rozwoju działalności gospodarczej w ujęciu zasad i wartości, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2018, nr 4.

[46] Wyrok TK z 28 października 2009 r. w sprawie Kp 3/09, OTK Z.U. 2009, nr 9A, poz. 138, pkt III.6.2 uzasadnienia; wyrok TKz 30 września 2015 r. w sprawie K 3/13, OTK Z.U. 2015, nr 8A, poz. 125, pkt III.6.3 uzasadnienia.

[47] Art. 22 Konstytucji RP.

[49] Art. 37 ust. 1 ustawy ‒ Prawo przedsiębiorców.

[50] Art. 42 ustawy ‒ Prawo przedsiębiorców.

[51] Art. 45 ustawy ‒ Prawo przedsiębiorców.

[52] W tym rozumieniu w odniesieniu do kontroli działalności gospodarczej zasadami prawa są: zasady wynikające z postanowień art. 48 ust. 11 pkt 2, art. 50 ust. 1 i 5, art. 54 ust. 1, art. 55 ust. 1 i 2, art. 58. Naruszenie zasad określonych w powyższych postanowieniach ustawy skutkuje prawem wniesienia sprzeciwu oraz zgodnie z art. 59 ust. 14 skargi do sądu.

PODOBNE ARTYKUŁYWIĘCEJ OD AUTORA