Abstract

 

Providing Services by Electronic Means
and Consumer Protection Online

The article addresses issues connected with entrepreneurs operating on the Internet. Firstly, it takes on compliance with the obligations arising from the Provision of Services by Electronic Means Act of 18 July 2002. Secondly, it tackles what follows from said issue, namely consumer protection in electronic transactions pursuant to the Consumer Rights Act of 30 May 2014. The aforementioned provisions also constitute a transposition of European Union legislation into the Polish legal order.

The authors indicate the manner in which the obligations of entrepreneurs (sellers, service suppliers) are juxtaposed with the rights of consumers (buyers, service recipients) on the Internet. As part of the protection afforded to buyers, the special nature of the Civil Code regulations on warranty and guarantee of quality in Internet commerce is also included herein.

Keywords: provision of services by electronic means, service supplier, service recipient, terms and conditions governing the provision of services by electronic means, the ICT system, data transmission, e-privacy, consumer protection, consumer, buyer, seller, entrepreneur, warranty, guarantee, Internet, conclusion of distance contracts, digital content, withdrawal from a contract

Słowa kluczowe: świadczenie usług drogą elektroniczną, usługodawca, odbiorca usług, warunki świadczenia usług drogą elektroniczną, system teleinformatyczny, transmisja danych, prywatność w Sieci, ochrona konsumenta, konsument, kupujący, sprzedawca, przedsiębiorca, gwarancja, Internet, zawieranie umów na odległość, treści cyfrowe, odstąpienie od umowy

  1. Usługi elektroniczne

1.1. Zakres regulacji

Obowiązki dostawców usług elektronicznych, zasady wyłączenia ich odpowiedzialności oraz zasady ochrony danych osobowych osób fizycznych korzystających z usług świadczonych drogą elektroniczną reguluje w polskim porządku prawnym ustawa z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną (usude)[1]. Stanowi ona wdrożenie dyrektywy o handlu elektronicznym[2].

Przez świadczenie usługi drogą elektroniczną[3] należy rozumieć wykonanie usługi świadczonej bez jednoczesnej obecności stron (na odległość), poprzez przekaz danych na indywidualne żądanie usługobiorcy, przesyłanej i otrzymywanej za pomocą urządzeń do elektronicznego przetwarzania, włącznie z kompresją cyfrową, i przechowywania danych, która jest w całości nadawana, odbierana lub transmitowana za pomocą sieci telekomunikacyjnej w rozumieniu ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. – Prawo telekomunikacyjne[4]. Do usług elektronicznych zaliczymy zatem m.in.: wyszukiwarki treści w Internecie, komunikatory internetowe, streaming, udostępnianie aplikacji mobilnych, pocztę elektroniczną.

Usługami podlegającymi regulacji omawianej ustawy nie będzie jednak używanie poczty elektronicznej lub innych równorzędnych środków do przekazywania informacji indywidualnych na przykład przez osoby fizyczne działające poza zakresem ich działalności handlowej, gospodarczej lub zawodowej, łącznie używaniem ich w celu zawarcia umowy między tymi osobami. Nie są usługami elektronicznymi także: ustawowa kontrola ksiąg rachunkowych lub konsultacja medyczna wymagająca fizycznego badania pacjenta, wgląd do elektronicznego katalogu w sklepie przy fizycznej obecności klienta, rezerwacja biletu lotniczego w biurze podróży przy fizycznej obecności klienta za pomocą sieci komputerowej, udostępnienie gier elektronicznych w salonie przy fizycznej obecności użytkownika, usługi telefonii głosowej.

Dyrektywa o handlu elektronicznym wskazuje, że usługi społeczeństwa informacyjnego są świadczone normalnie za wynagrodzeniem, z kolei usude nie wymaga, aby usługa świadczona drogą elektroniczną była odpłatna (świadczona za wynagrodzeniem), jednakże wymóg odpłatności usług świadczonych elektroniczną jest przedmiotem sporów, także na gruncie powołanej dyrektywy[5]. Słusznym wydaje się założenie, że ze swej istoty usługi elektroniczne winny być usługami odpłatnymi[6], nie powinien mieć jednak zasadniczego znaczenia sposób, w jaki ich świadczenie jest finansowane (np. wpływy z reklamy internetowej).

Odrębnym aktem prawnym uregulowane są zasady ochrony prawnej niektórych usług świadczonych odpłatnie drogą elektroniczną opartych lub polegających na dostępie warunkowym[7].

W sprawach nieuregulowanych w usude do świadczenia usług drogą elektroniczną, w szczególności do składania oświadczeń woli w postaci elektronicznej, stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego[8] (k.c.) oraz innych ustaw (art. 11 usude).

1.2. Obowiązki usługodawcy

Do podstawowych obowiązków usługodawcy świadczącego usługi drogą elektroniczną należy:

1) spełnienie obowiązków informacyjnych (art. 5 i 6 usude);

2) zapewnienie określonego działania systemu teleinformatycznego, którym się posługuje usługodawca (art. 7 usude);

3) udostępnienie regulaminu świadczenia usług elektronicznych przed zawarciem umowy (art. 8 ust. 1 usude) oraz świadczenie usługi drogą elektroniczną zgodnie z regulaminem (art. 8 ust. 4 usude);

4) uzyskiwanie zgody usługobiorcy na przesyłanie informacji handlowej i zakaz przesyłania niezamówionej informacji handlowej, tzw. spamu (art. 9 i 10 usude).

Ad. 1)

Do informacji, jakie powinny zostać przekazane usługobiorcy należą[9]:

  1. a) nazwa usługodawcy (imię i nazwisko lub firma);
  2. b) adres geograficzny siedziby usługodawcy;
  3. c) adresy internetowe usługodawcy, łącznie z jego adresem poczty elektronicznej, umożliwiającym szybki kontakt oraz bezpośrednie i skuteczne porozumiewanie się;
  4. d) jeżeli usługodawcą jest osoba fizyczna, której prawo do wykonywania zawodu jest uzależnione od spełnienia określonych w odrębnych ustawach wymagań, podaje on również:

w przypadku ustanowienia pełnomocnika – jego imię, nazwisko, miejsce zamieszkania i adres albo jego nazwę lub firmę oraz siedzibę i adres;

samorząd zawodowy, do którego należy;

tytuł zawodowy, którego używa, oraz państwo, w którym został on przyznany;

numer w rejestrze publicznym, do którego jest wpisany wraz ze wskazaniem nazwy rejestru i organu prowadzącego rejestr;

informację o istnieniu właściwych dla danego zawodu zasad etyki zawodowej oraz o sposobie dostępu do tych zasad;

  1. e) numer identyfikacji podatkowej (NIP) – na podstawie art. 20 ustawy z dnia z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców[10];
  2. f) w przypadku gdy usługodawca wpisany jest do rejestru sądowego (Krajowy Rejestr Sądowy) – oznaczenie sądu rejestrowego, w którym przechowywana jest dokumentacja spółki oraz numer, pod którym spółka jest wpisana do rejestru, a także wysokość kapitału zakładowego i kapitału wpłaconego w przypadku spółki komandytowo-akcyjnej i spółek kapitałowych (art. 127, 206 i 374 Kodeksu spółek handlowych[11]).

Obowiązek informacyjny winien być realizowany przed zawarciem umowy oraz w trakcie realizacji usługi świadczonej elektronicznie. Jednocześnie należy uznać go za spełniony należycie tylko wówczas, gdy informacje powyższe zostały podane w sposób wyraźny, jednoznaczny i bezpośrednio dostępny poprzez system teleinformatyczny, którym posługuje się usługobiorca. Przyjąć należy ponadto, że dostęp ten powinien być stały[12].

Jednocześnie należy dodatkowo pamiętać o regulacji art. 661 § 2 k.c. nakładającego na oferenta, który jest przedsiębiorcą składającym ofertę w postaci elektronicznej, obowiązek poinformowania drugiej strony, przed zawarciem umowy w sposób jednoznaczny i zrozumiały o:

  1. a) czynnościach technicznych składających się na procedurę zawarcia umowy;
  2. b) skutkach prawnych potwierdzenia przez drugą stronę otrzymania oferty;
  3. c) zasadach i sposobach utrwalania, zabezpieczania i udostępniania przez przedsiębiorcę drugiej stronie treści zawieranej umowy;
  4. d) metodach i środkach technicznych służących wykrywaniu i korygowaniu błędów we wprowadzanych danych, które jest obowiązany udostępnić drugiej stronie;
  5. e) językach, w których umowa może być zawarta;
  6. f) kodeksach etycznych, które stosuje, oraz o ich dostępności w postaci elektronicznej.

Nie dotyczy to zawierania umów za pomocą poczty elektronicznej albo podobnych środków indywidualnego porozumiewania się na odległość. Informacji tych nie trzeba także podawać w stosunkach między przedsiębiorcami, jeżeli strony tak postanowiły.

Zgodnie z art. 6 usude usługodawca jest obowiązany zapewnić usługobiorcy dostęp do aktualnej informacji o:

  1. a) szczególnych zagrożeniach związanych z korzystaniem z usługi świadczonej drogą elektroniczną;
  2. b) funkcji i celu oprogramowania lub danych niebędących składnikiem treści usługi, wprowadzanych przez usługodawcę do systemu teleinformatycznego, którym posługuje się usługobiorca (np. cookies).

Przekazywane przez usługodawcę na podstawie art. 6 usude informacje o zagrożeniach winny odnosić się do specyfiki danej usługi oraz dotyczyć rzeczywistych, nie zaś potencjalnych zagrożeń związanych z korzystaniem z danej usługi[13].

Omawiana ustawa nie daje usługobiorcy możliwości zgłoszenia sprzeciwu wobec użycia oprogramowania niebędącego składnikiem treści usługi, jednakże zgodnie z obowiązującym od 22 marca 2013 r. brzmieniem art. 173 Prawa telekomunikacyjnego usługodawca winien uzyskać zgodę użytkownika na zainstalowanie w jego urządzeniu plików cookies oraz na zbieranie dzięki nim informacji o aktywności użytkownika. W związku z tym, że „ciasteczka” mogą zawierać rozmaite rodzaje informacji o użytkowniku danej strony WWW lub aplikacji oraz „historii” jego łączności z danym serwerem, zazwyczaj wykorzystywane są do automatycznego rozpoznawania użytkownika, dzięki czemu serwer usługodawcy może wygenerować przeznaczony dla niego komunikat lub reklamę. Umożliwia to tworzenie spersonalizowanych serwisów WWW, obsługi logowania, „koszyków zakupowych” w internetowych sklepach itp. Z tego powodu prawo europejskie dopuszcza stosowanie cookies[14].

Przepis art. 6 usude wprowadza do umowy, na podstawie której podmiot (usługodawca) spełnia świadczenie elektroniczne, zobowiązanie do wskazania usługobiorcy zagrożeń związanych ze świadczoną usługą. Z kolei informacja o funkcji i celu oprogramowania (art. 6 pkt 2) usude) winna być przekazywana przy każdej zmianie stosowanych przez usługodawcę rozwiązań. Dotyczy to zwłaszcza umów, które przewidują świadczenie usługi w określonym czasie (świadczenia ciągłe, okresowe). Sposób spełnienia świadczenia informacyjnego może mieć istotne znaczenie dla usługobiorcy i wpływać na jakość świadczonej usług[15].

Nieudzielenie informacji z art. 5 lub 6 usude nie przekreśla skuteczności zawartej umowy. Sankcją może być jednak odpowiedzialność odszkodowawcza przedsiębiorcy na podstawie art. 415 k.c. Zasadniczą trudność będzie jednak stanowiło udowodnienie związku przyczynowego pomiędzy brakiem wymaganej przez prawo informacji a szkodą[16].

Ad. 2)

Na internetowych usługodawców nałożone zostały także obowiązki w zakresie zapewnienia użytkownikowi poufności i bezpieczeństwa. Przepisy art. 7 usude wskazuje na konieczność (w razie, gdy wymaga tego właściwość usługi):

  1. a) zabezpieczenia treści przesyłanych danych w sposób gwarantujący dostęp do nich jedynie osób uprawnionych, w szczególności przy wykorzystaniu technik kryptograficznych odpowiednich dla właściwości świadczonej usługi;
  2. b) umożliwienia jednoznacznej identyfikacji stron usługi świadczonej drogą elektroniczną oraz potwierdzenie faktu złożenia oświadczeń woli i ich treści, niezbędnych do zawarcia drogą elektroniczną umowy o świadczenie tej usługi, w szczególności przy wykorzystaniu kwalifikowanego podpisu elektronicznego.

Usługodawca jest zobowiązany także umożliwić zakończenie, w każdej chwili, korzystania z usługi elektronicznej (bez dodatkowych opłat).

Ad. 3)

Regulamin, do którego stosowania zobowiązany jest dostawca usług elektronicznych, powinien zawierać co najmniej następujące elementy:

  1. a) rodzaje i zakres usług świadczonych drogą elektroniczną;
  2. b) warunki świadczenia usług drogą elektroniczną, w tym:

wymagania techniczne niezbędne do współpracy z systemem teleinformatycznym, którym posługuje się usługodawca,

zakaz dostarczania przez usługobiorcę treści o charakterze bezprawnym;

  1. c) warunki zawierania i rozwiązywania umów o świadczenie usług drogą elektroniczną;
  2. d) tryb postępowania reklamacyjnego.

Obowiązkiem usługodawcy jest nieodpłatne udostępnienie użytkownikowi treści tego regulaminu przed zawarciem umowy o świadczenie usług elektronicznych. Dodatkowo, na żądanie usługobiorcy dostawca usługi winien udostępnić regulamin w sposób, który umożliwia pozyskanie, odtwarzanie i utrwalanie treści regulaminu za pomocą systemu teleinformatycznego, którym posługuje się usługobiorca (art. 8 ust. 1 pkt 2 usude). Sankcją naruszenia tego obowiązku jest brak związania usługobiorcy tymi postanowieniami regulaminu, które nie zostały mu udostępnione w sposób, o którym mowa w ustawie.

Ad. 4)

Pojęcie „informacji handlowej” zostało zdefiniowane w art. 2 pkt 2 usude jako każda informacja przeznaczona bezpośrednio lub pośrednio do promowania towarów, usług lub wizerunku przedsiębiorcy lub osoby wykonującej zawód, której prawo do wykonywania zawodu jest uzależnione od spełnienia wymagań określonych w odrębnych ustawach, z wyłączeniem informacji umożliwiającej porozumienie się za pomocą środków komunikacji elektronicznej z określoną osobą oraz informacji o towarach i usługach niesłużącej osiągnięciu efektu handlowego pożądanego przez podmiot, który zleca jej rozpowszechnianie, w szczególności bez wynagrodzenia lub innych korzyści od producentów, sprzedawców i świadczących usługi[17].

Informacja handlowa musi być wyraźnie wyodrębniona i oznaczona w sposób niebudzący wątpliwości, że jest to informacja handlowa. Oznaczenie informacji jako handlowej może bowiem ochronić usługobiorcę przed niekorzystnymi decyzjami gospodarczymi[18], ponadto zaś pozwala to usługobiorcy na usunięcie takiego komunikatu, jeżeli nie chce on korzystać z oferty lub promocji.

Zgodnie z wymogami art. 9 ust. 2 pkt 1 usude informacja handlowa musi zawierać oznaczenie podmiotu, na którego zlecenie jest rozpowszechniana oraz jego adresy elektroniczne. Oznaczenie podmiotu zlecającego rozpowszechnienie informacji handlowej może nastąpić w sposób bezpośredni poprzez wskazanie, np. imienia i nazwiska, firmy lub nazwy, pod którą prowadzi działalność gospodarczą, bądź w sposób pośredni poprzez zamieszczenie linku do strony internetowej[19]. Wskazanie adresu elektronicznego obejmuje zarówno podanie adresu poczty elektronicznej, jak i adresów stron internetowych. Wymóg powyższy – w odniesieniu do informacji handlowej mającej postać wiadomości e-mail – zostanie spełniony także wówczas, gdy adres elektroniczny nie zostanie wprawdzie dodatkowo podany w treści wiadomości, lecz pojawiać się będzie jako adres odbiorcy podczas odpowiedzi na wiadomość e-mail. Dopuszczalna jest też sytuacja, gdy adres elektroniczny będzie jednocześnie oznaczeniem podmiotu zlecającego rozpowszechnianie informacji handlowej, jeżeli zawiera nazwę przedsiębiorstwa lub imię i nazwisko usługodawcy[20].

Informacja handlowa musi zawierać wyraźny opis form działalności promocyjnej, np. obniżki cen, nieodpłatne świadczenia pieniężne lub rzeczowe i inne korzyści związane z promowanym towarem, usługą lub wizerunkiem. Warunki skorzystania z tego rodzaju promocji, w tym okres obowiązywania, zakres i warunki przystąpienia, muszą być sformułowane w sposób zrozumiały dla odbiorcy i niebudzący wątpliwości[21]. Nie wyklucza to jednak możliwości odesłania usługobiorcy poprzez hiperłącze do szczegółowych warunków promocji opublikowanych na stronie internetowej usługodawcy. W taki sam sposób informacja handlowa może odsyłać do informacji mogących mieć wpływ na określenie zakresu odpowiedzialności stron (art. 9 ust. 2 pkt 3 usude)[22].

Przesyłanie niezamówionej informacji handlowej skierowanej do oznaczonego odbiorcy będącego osobą fizyczną za pomocą środków komunikacji elektronicznej, w szczególności poczty elektronicznej jest zakazane na mocy art. 10 ust. 1 usude. Polskie przepisy nie przewidują wyjątków od tej zasady, dopuszczonych w dyrektywie o prywatności i łączności elektronicznej[23].

Działanie takie jest również uznawane za czyn nieuczciwej konkurencji w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji[24]. Na gruncie usude warunkiem przesłania informacji handlowej do oznaczonej osoby jest jej uprzednie „zamówienie” przez odbiorcę (model opt-in)[25].

Informację handlową uważa się za zamówioną, jeżeli odbiorca wyraził zgodę na otrzymywanie takiej informacji, w szczególności udostępnił w tym celu identyfikujący go adres elektroniczny. Zgoda na informacji handlowych nie może być jednak zgodą domniemaną lub dorozumianą z oświadczenia woli o innej treści, a także – może być odwołana w każdym czasie. Udzielenie zgody dopuszczalne jest w dowolnej formie, w tym poprzez zaznaczenie odpowiednich pól wyboru w formularzu na stronie internetowej usługodawcy. Na usługodawcy spoczywa ciężar wykazania zgody w sytuacji, gdy z faktu tego wywodzi skutki prawne (art. 4 usude).

1.3. Wyłączenie odpowiedzialności usługodawcy
z tytułu świadczenia usług drogą elektroniczną

Odpowiedzialność usługodawców z tytułu świadczenia usług drogą elektroniczną może być wyłączona w sytuacjach określonych w art. 12–15 usude[26].

Usługodawca, który świadczy usługi transmisji danych w sieci telekomunikacyjnej lub zapewnienia dostępu do sieci telekomunikacyjnej (usługi zwykłego przesyłu, mere conduit) nie ponosi odpowiedzialności za treść tych danych, jeżeli:

  1. a) nie jest inicjatorem przekazu danych;
  2. b) nie wybiera odbiorcy przekazu danych;
  3. c) nie wybiera oraz nie modyfikuje informacji zawartych w przekazie.

Taka sama możliwość wyłączenia odpowiedzialności odnosi się także do podmiotu dokonującego automatycznego i krótkotrwałego pośredniego przechowywania transmitowanych danych, jeżeli działanie to ma wyłącznie na celu przeprowadzenie transmisji, a dane nie są przechowywane dłużej, niż jest to w zwykłych warunkach konieczne dla zrealizowania transmisji (art. 12 usude).

Z kolei podmiot, który transmituje dane oraz zapewnia automatyczne i krótkotrwałe pośrednie przechowywanie tych danych w celu przyspieszenia ponownego dostępu do nich na żądanie innego podmiotu (caching) nie ponosi odpowiedzialności za przechowywane dane ten, jeśli:

  1. a) nie modyfikuje danych;
  2. b) posługuje się uznanymi i stosowanymi zwykle w tego rodzaju działalności technikami informatycznymi określającymi parametry techniczne dostępu do danych i ich aktualizowania oraz
  3. c) nie zakłóca posługiwania się technikami informatycznymi uznanymi i stosowanymi zwykle w tego rodzaju działalności w zakresie zbierania informacji o korzystaniu ze zgromadzonych danych.

Podmiot taki jest obowiązany do niezwłocznego usunięcia danych albo uniemożliwienia do nich dostępu, gdy tylko uzyska wiadomość, że dane zostały usunięte z początkowego źródła transmisji lub dostęp do nich został uniemożliwiony, albo gdy sąd lub inny właściwy organ nakazał usunięcie danych lub uniemożliwienie do nich dostępu.

Dostawca usług hostingu[27] z kolei nie ponosi odpowiedzialności za przechowywane dane, jeśli nie wie o bezprawnym charakterze danych lub związanej z nimi działalności, a w razie otrzymania urzędowego zawiadomienia lub uzyskania wiarygodnej wiadomości o bezprawnym charakterze danych lub związanej z nimi działalności niezwłocznie uniemożliwi dostęp do tych danych.

Uniemożliwienie dostępu nie rodzi odpowiedzialności względem usługobiorcy za szkodę powstałą w wyniku uniemożliwienia dostępu do tych danych:

w przypadku zablokowania dostępu na podstawie urzędowego zawiadomienia – w każdym przypadku i bez dodatkowych obowiązków w tym zakresie (art. 14 ust. 2 usude);

w przypadku zablokowania dostępu na podstawie wiarygodnej wiadomości o bezprawnym charakterze przechowywanych danych dostarczonych przez usługobiorcę – pod warunkiem niezwłocznego zawiadomienia usługobiorcy o zamiarze uniemożliwienia do nich dostępu (art. 14 ust. 3 usude).

Istotną regulacją jest wprowadzenie braku obowiązku sprawdzania danych przez dostawców usług internetowych z art. 12–14 usude.

Rozwój usług społeczeństwa informacyjnego spowodował, że oprócz hostingu w tradycyjnej postaci, użytkownicy mają do dyspozycji gotowe narzędzia, za pomocą których mogą zamieszczać informacje w Internecie, np. serwisy społecznościowe, fora dyskusyjne, serwisy blogowe i in. Jeśli działalność usługodawców dostarczających tego typu narzędzia ma czysto techniczny, bierny i automatyczny charakter (a więc: np. nie decydują o tym, które z przesyłanych przez usługobiorców informacji są publikowane, a które nie), to również należy do nich stosować art. 14 usude[28].

1.4. Zasady ochrony danych osobowych w związku ze świadczeniem usług drogą elektroniczną

Ustawa o świadczeniu usług drogą elektroniczną zawiera szczególną w stosunku do przepisów o ochronie danych osobowych[29] regulację dotyczącą przetwarzania danych usługobiorców. Zasadą wprowadzoną przez usude jest, że dane osobowe usługobiorcy mogą być przetwarzane przez usługodawcę wyłącznie w celu i zakresie określonym w tej ustawie. W dwóch zatem kwestiach usude ma pierwszeństwo jako lex specialis przed ustawą o ochronie danych osobowych: podstaw legalizujących przetwarzanie danych oraz wyznaczania adekwatnego zakresu danych.

W związku z przepisami Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych), które zaczęły obowiązywać w dniu 25 maja 2018 r.[30] przepisy Rozdziału IV usude przestały obowiązywać w zakresie, w jakim są sprzeczne z RODO. Projekt ustawy – Przepisy wprowadzające ustawę o ochronie danych osobowych[31] przewiduje wprost uchylenie następujących przepisów usude, jako niezgodnych z unijnym rozporządzeniem: art. 16 i 17, art. 18 ust. 1–4, art. 19 ust. 1, 2, 4 i 5 oraz art. 20–22.

Jednolite w krajach UE przepisy dotyczące ochrony prywatności w Internecie wprowadzi rozporządzenie e-Privacy[32], którego ostateczna treść zostanie prawdopodobnie uchwalona w 2018 r.

  1. Odpowiedzialność karna

Karą grzywny zagrożone jest, zgodnie z art. 23–25 usude:

1) brak spełnienia obowiązku informacyjnego z art. 5 usude lub podawanie danych nieprawdziwych lub niepełnych;

2) przesyłanie niezamówionych informacji handlowych za pomocą środków komunikacji elektronicznej.

  1. Ochrona konsumenta

2.1. Zakres regulacji

W wyniku implementacji dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2011/83/UE z dnia 25 października 2011 r. w sprawie praw konsumentów[33], doszło do istotnej zmiany ochrony konsumenta w polskim porządku prawnym. Wdrożenie tego europejskiego aktu prawnego było asumptem do stworzenia nowej ustawy dotyczącej regulacji stosunków między konsumentami a przedsiębiorcami – ustawy z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta[34]. Wraz z jej wejściem w życie uchylone zostały dwie wcześniejsze ustawy dotyczące konsumentów:

1) ustawa z dnia 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny[35];

2) ustawa z dnia 27 lipca 2002 r. o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu cywilnego[36].

Jednocześnie implementacja dyrektywy nr 2011/83/UE pociągnęła za sobą nowelizację Kodeksu cywilnego, przede wszystkim w zakresie instytucji rękojmi i gwarancji.

W polskim systemie prawnym nie ma zatem aktu prawnego, który kompleksowo reguluje ochronę konsumenta[37]. W obecnej chwili regulacja ta jest podzielona na szereg ustaw. Zaliczają się do nich nie tylko Kodeks cywilny i ustawa o prawach konsumenta, ale dla przykładu także ustawa o kredycie konsumenckim[38]. Na instytucję konsumenta powołuje się wiele aktów prawnych, m.in. ustawa – Prawo telekomunikacyjne, ustawa o świadczeniu usług drogą elektroniczną, czy też ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym[39]. Mając na względzie specyfikę ochrony konsumenta w Internecie, podstawowymi aktami prawnymi regulującymi tę materię, obok ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną, są Kodeks cywilny oraz ustawa o prawach konsumenta. Pierwsza z nich zawiera definicję legalną konsumenta, a także roszczenia przysługujące mu z tytułu rękojmi i gwarancji. Ta druga z kolei reguluje sposób zawierania umowy na odległość (w tym liczne obowiązki spoczywające na przedsiębiorcy w tym zakresie), a także prawo odstąpienia od umowy. W związku z tym, dalszą analizę należy oprzeć właśnie na tych dwóch aktach prawnych.

2.2. Definicja konsumenta

Definicja legalna pojęcia „konsument” znajduje się w art. 221 k.c., zgodnie z którym konsumentem jest osoba fizyczna[40], która dokonuje z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Taka definicja pociąga za sobą istotną konsekwencję – konsumentem może być także przedsiębiorca, który prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą, ale pod warunkiem że dokonuje czynności prawnej, która nie jest powiązana z jego działalnością (np. zakupił odzież za pośrednictwem sklepu internetowego, a zakup ten nie jest związany z wykonywaniem jego profesji). Posiadanie statusu konsumenta wiąże ze sobą szereg korzyści przewidzianych przepisami prawa, do których należy m.in. podleganie ustawie o prawach konsumenta, brak możliwości modyfikowania rękojmi na jego niekorzyść przez przedsiębiorcę (art. 558 § 1 k.c.), czy też ułatwione dowodzenie dokonania czynności prawnej, pomimo niedochowania formy ad probationem (art. 74 § 2 k.c.). Osoba nabywa status konsumenta z chwilą dokonania konsumenckiej czynności prawnej[41].

Co istotne, przytoczona definicja ma charakter podmiotowo-przedmiotowy, a jej nieodłącznym elementem jest dokonanie przez konsumenta czynności prawnej z przedsiębiorcą. Nie można zatem uznać za konsumenta osoby fizycznej, jaka pozostaje z przedsiębiorcą w stosunku prawnym, nie mającego źródła w czynności prawnej[42]. Natomiast sama czynność prawna musi wiązać się z rzeczywistym zakresem działalności gospodarczej przedsiębiorcy. Innymi słowy, nie może być to jakakolwiek umowa, jaką przedsiębiorca zawiera z osobą fizyczną[43].

Należy odnieść się ponadto do umów na rzecz osoby trzeciej. Zdaniem R. Strugały „o kwalifikacji umowy na rzecz osoby trzeciej (art. 393 KC) jako konsumenckiej nie powinny przesądzać cechy osoby, na rzecz której zastrzeżone zostało świadczenie, lecz to, kim jest strona tej umowy i w jakim celu ją zawiera”[44]. Związane jest to z faktem, że to strona umowy ponosi z ekonomicznego punktu widzenia korzyści, ciężary oraz ryzyko, jakie jest związane z transakcją[45].

Definicja konsumenta wskazana w k.c. ma charakter systemowy, co oznacza, że ma ona zastosowanie nie tylko w zakresie samego Kodeksu, ale również całego systemu prawa prywatnego[46]. Bezpośrednio odwołują się do niej takie akty, jak np. art. 6 ustawy o timeshare[47], art. 5 ustawy o kredycie konsumenckim, art. 4 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów[48].

2.3. Zawieranie umowy na odległość na podstawie ustawy o prawach konsumenta

Definicja umowy zawartej na odległość znajduje się w art. 2 pkt 2) PrKonsum. Zgodnie z tym przepisem, aby doszło do zawarcia umowy na odległość, muszą zostać spełnione łącznie następujące przesłanki:

1) stronami umowy muszą być po jednej stronie konsument, a po drugiej przedsiębiorca (tzw. obrót B2C);

2) brak jednoczesnej fizycznej obecności obu stron;

3) wykorzystanie jednego lub większej liczby środków porozumiewania się na odległość;

4) sam przedsiębiorca powinien zawierać umowy na odległość i w sposób zorganizowany[49].

Co istotne, umowa zawarta na odległość występuje także w sytuacji, w której konsument udaje się wprawdzie do lokalu przedsiębiorstwa, aby uzyskać informacje na temat interesujących go towarów, usług lub treści cyfrowych, później negocjuje warunki samej umowy, po czym zawiera ją na odległość[50]. Należy jednocześnie zaznaczyć, że nie ma znaczenia to, że strony stosują różne środki na odległość (np. konsument składa zamówienie przez telefon, a sprzedawca wysyła potwierdzenie zawarcia umowy poprzez wiadomość e-mail). W przeciwnym wypadku sprzedawcy (usługodawcy) mieliby możliwość omijania przepisów ustawy o prawach konsumenta, co miałoby m.in. wpływ na możliwość odstąpienia od umowy przez kupującego (usługobiorcę).

Wskazany sposób zawierania umów jest najczęściej stosowany w przypadku funkcjonowania sklepów internetowych. Ustawa nakłada na drugą stronę umowy – przedsiębiorcę, szereg obowiązków. Jednym z najważniejszych jest obowiązek informacyjny. Przepis art. 12 ust. 1 PrKonsum stanowi, że najpóźniej w momencie wyrażenia przez konsumenta woli związania się umową na odległość, przedsiębiorca powinien go poinformować w sposób jasny i zrozumiały m.in. o:

1) głównych cechach świadczenia, oczywiście z uwzględnieniem charakteru sposobu zawierania umowy;

2) danych identyfikujących przedsiębiorcę, włącznie z jego numerem rejestrowym (np. numer NIP, KRS), danymi kontaktowymi (m.in. adres wykonywania przez przedsiębiorcę działalności gospodarczej, numer telefonu, adres e-mail), adresem wskazanym dla składania reklamacji (pod warunkiem że jest on inny niż adres przedsiębiorstwa);

3) łącznej cenie lub wynagrodzeniu włącznie z podatkami;

4) istnieniu i treści gwarancji i usług posprzedażowych oraz sposobie ich realizacji;

5) możliwości odstąpienia od umowy;

6) braku możliwości późniejszego odstąpienia od umowy, jeżeli zachodzą przesłanki określone w ustawie;

7) sposobie i terminie zapłaty;

8) czasie trwania umowy, możliwości jej wcześniejszego wypowiedzenia;

9) kodeksie dobrych praktyk wiążących przedsiębiorcę;

10) możliwości skorzystania z pozasądowych metod rozpatrywania reklamacji i dochodzenia roszczeń, a także zasadach dostępu do tych procedur.

Należy ponadto zwrócić uwagę na fakt, że powyższy obowiązek informacyjny powinien być sformułowany jasnym i zrozumiałym językiem. Wyznacznikiem zrozumienia powinna być osoba nie posiadająca wykształcenia prawniczego[51]. Zgodnie z treścią motywu 34 dyrektywy 2011/83/UE należy zauważyć, że przedsiębiorca przy realizowaniu obowiązku informacyjnego powinien brać pod uwagę także potrzeby szczególnie wrażliwych konsumentów, mając na względzie ich niepełnosprawność umysłową, fizyczną lub psychiczną, wiek, czy też łatwowierność w sposób, który powinien był, racjonalnie oczekując, przewidzieć. Fakt ten nie powinien spowodować zróżnicowania ochrony różnych grup konsumentów. Wydaje się, że istotnym kryterium, kiedy przedsiębiorca powinien brać pod uwagę tę kategorię konsumentów, byłoby przede wszystkim to, jakie towary i usługi są przez niego oferowane, a także – co ważniejsze – jaki jest docelowy krąg potencjalnych klientów. Jako przykład można wskazać przedsiębiorcę, który opiera swoją działalność na sprzedaży gier komputerowych – krąg odbiorców jego towarów obejmuje w znacznej mierze osoby poniżej 18. roku życia. W związku z tym przedsiębiorca powinien tak zredagować niezbędne informacje, aby były przejrzyste i zrozumiałe dla młodzieży.

W momencie składania zamówienia przy użyciu komunikacji elektronicznej, konsument musi w sposób wyraźny potwierdzić, że zdaje sobie sprawę z potrzeby zapłaty za to zamówienie. Przycisk, którego naciśnięcie na stronie internetowej powoduje złożenie zamówienia z obowiązkiem zapłaty, musi być oznaczone w łatwo czytelny sposób słowami „zamówienie z obowiązkiem zapłaty”, „zamawiam i płacę” lub innym równoznacznym wyrażeniem. Celem tej regulacji jest niedopuszczenie do sytuacji, kiedy np. konsument z powodu nieprzejrzystości strony internetowej sklepu przez przypadek zawrze umowę sprzedaży.

Wskazany obowiązek informacyjny dotyczy wyłącznie sytuacji zawierania umowy przy użyciu środków komunikacji elektronicznej (por. art. 2 pkt 5 usude). Dla przykładu, faks nie stanowi środka komunikacji elektronicznej w myśl wskazanej ustawy, gdyż nie jest urządzeniem informatycznym[52]. Z kolei za środek komunikacji elektronicznej uznane mogą być wiadomości SMS[53].

2.4. Prawo odstąpienia od umowy na gruncie ustawy o prawach konsumenta

Istotnym uprawnieniem konsumenta w związku z zawarciem umowy na odległość jest prawo odstąpienia od umowy. Instytucja ta została szczegółowo uregulowana w ustawie o prawach konsumenta i stanowi lex specialis w stosunku do rozwiązań przyjętych na gruncie Kodeksu cywilnego (m.in. art. 77, 395 i 492 k.c.). Zgodnie z art. 27 PrKonsum, termin na odstąpienie wynosi 14 dni, a początek jego biegu jest uzależniony od przedmiotu umowy; wyróżnione są tutaj następujące sytuacje:

1) jeżeli przedsiębiorca ma wydać rzecz, będąc jednocześnie zobowiązanym do przeniesienia własności, bieg terminu rozpoczyna się od wejścia w posiadanie konsumenta lub osoby przez niego wyznaczonej (którą nie jest przewoźnik);

2) jeżeli konsument ma wejść w posiadanie wielu rzeczy, które są mu dostarczane osobno, partiami, czy też w częściach, bieg terminu rozpoczyna się od wejścia w posiadanie tej ostatniej rzeczy, partii lub części;

3) jeżeli umowa polega na systematycznym dostarczaniu rzeczy przez oznaczony czas (np. prenumerata czasopisma), wówczas termin zaczyna biec od dostarczenia pierwszej z tych rzeczy; po drugie, jeżeli umowa nie zobowiązuje do wydania rzeczy, bieg terminu rozpoczyna się od dnia zawarcia umowy.

Co istotne, konsument korzystający z prawa odstąpienia od umowy we wskazanym powyżej okresie, nie musi wskazywać przyczyny swojej decyzji, a także ponosić dodatkowych kosztów w tym zakresie[54]. Jeżeli kupujący (usługobiorca) wskaże taką przyczynę, nie spowoduje to bezskuteczności samego oświadczenia o odstąpieniu[55]. Ponadto przedsiębiorca nie może uzależniać skuteczności odstąpienia od umowy od tego, czy zakupiony towar został zwrócony w oryginalnym i nienaruszonym opakowaniu[56]. Dokonując zakupu towaru poprzez zawarcie umowy na odległość, klient nie ma zawczasu możliwości zbadania jego stanu, co przeważnie nie miałoby miejsca przy tradycyjnej umowie sprzedaży. W tym przypadku należy brać pod uwagę nie tylko stan techniczny rzeczy, ale także m.in. to, czy rzeczywiście odpowiada ona osobistym preferencjom nabywcy (np. stwierdzenie, czy rozmiar zakupionych butów pasuje konsumentowi). Dopiero zapoznanie się z nabytym produktem (a przez to otwarciem opakowania, w którym się znajduje) będzie miało wpływ na decyzję klienta odnośnie tego, czy zamierza odstąpić od umowy, czy też nie.

W przypadku, kiedy konsument nie został poinformowany przez przedsiębiorcę o prawie odstąpienia od umowy zgodnie z art. 12 ust. 1 PrKonsum, uprawnienie to wygasa po 12 miesiącach od wydania rzeczy lub od zawarcia umowy (w zależności od tego, co było przedmiotem samego kontraktu – art. 27 PrKonsum). Jeżeli w tym okresie nabywca uzyska od sprzedawcy (usługodawcy) informacje na temat odstąpienia, konsument od tego momentu będzie miał 14 dni na zrealizowanie swojego uprawnienia.

Termin czternastodniowy zostaje zachowany wtedy, kiedy w tym okresie oświadczenie o odstąpieniu od umowy zostanie wysłane do przedsiębiorcy, przez co należy rozumieć albo złożenie mu tego oświadczenia osobiście albo nadanie do niego listu poleconego lub też wysłanie wiadomości drogą elektroniczną[57].

Przepis art. 30 PrKonsum określa sposoby przekazania przedsiębiorcy przez konsumenta samego oświadczenia o odstąpieniu od umowy. W tej kwestii nabywca (usługobiorca) ma wiele możliwości zrealizowania swojego prawa. Oświadczenie może być złożone na formularzu stanowiącym załącznik nr 2 do ustawy o prawach konsumenta[58], bądź też na wzorcu wskazanym przez samego przedsiębiorcę. Jeżeli przedsiębiorca zapewnia możliwość odstąpienia od umowy drogą elektroniczną, konsument ma prawo m.in. odstąpić od umowy poprzez złożenie oświadczenia na stronie internetowej wskazanej przez przedsiębiorcę, lub też wysłać do niego drogą elektroniczną wypełniony formularz stanowiący załącznik nr 2 do ustawy. Co jednak najważniejsze, to przedsiębiorca jest zobowiązany do poinformowania konsumenta o trybie, terminie i sposobie zrealizowania prawa odstąpienia od umowy. W sytuacji, w której prawo odstąpienia nie będzie miało zastosowania przy konkretnej umowie (w związku z regulacją art. 38 PrKonsum), konsument także musi mieć tego świadomość.

Najważniejszym skutkiem skorzystania z prawa odstąpienia umowy zawartej na odległość jest uznanie jej za niezawartą. Nie później niż w terminie 14 dni od otrzymania oświadczenia o odstąpieniu, przedsiębiorca jest zobowiązany zwrócić konsumentowi wszystkie dokonane przez niego płatności, włącznie z kosztami dostarczenia przedsiębiorcy rzeczy, jaka była przedmiotem umowy (art. 32 ust. 1 PrKonsum). Co do zasady zwrot płatności ma nastąpić tym samym sposobem zapłaty, jakiego wcześniej dokonał konsument (np. w formie przelewu bankowego). Niezależnie od tego sam konsument może zgodzić się na zwrot płatności inną drogą, przez którą nie poniesie dodatkowych kosztów.

Zgodnie z art. 34 ust. 1 PrKonsum obowiązkiem konsumenta w przypadku odstąpienia od umowy jest zwrot nabytej rzeczy. Rzecz powinna zostać zwrócona przedsiębiorcy lub innej osobie przez niego upoważnionej, chyba że sprzedawca postanowi sam ją odebrać. Zwrot powinien nastąpić w terminie 14 dni od dnia odstąpienia. Obowiązek ten zostanie zrealizowany, jeżeli w tym przedziale czasowym konsument odeśle rzecz.

Przepis art. 36 PrKonsum wskazuje koszty, od których nabywca (usługobiorca) jest zwolniony. Są to koszty związane z świadczeniem usług, dostarczaniem wody, gazu lub energii elektrycznej w sytuacji, gdy nie są one oferowane w ustalonej ilości lub ograniczonej objętości, lub energii cieplnej, w całości lub w części za czas do momentu odstąpienia od umowy, jeśli:

1) konsument nie został poinformowany przez przedsiębiorcę o prawie odstąpienia od umowy i skutkach jego wykonania, wskazując sposób i termin skorzystania z tego prawa, a także poinformowany o formularzu odstąpienia od umowy (załącznik nr 2 do ustawy);

2) konsument nie zażądał spełnienia świadczenia przez upływem terminu na skorzystanie z prawa odstąpienia od umowy.

W art. 38 PrKonsum wskazany został katalog sytuacji, kiedy konsument nie ma możliwości skorzystania z prawa odstąpienia od umowy zawartej m.in. na odległość. Są to umowy:

1) o świadczenie usług, kiedy konsument wyraził zgodę na wykonanie usługi przez przedsiębiorcę przed upływem terminu na skorzystanie z prawa odstąpienia od umowy, a jednocześnie przed wykonaniem usługi został poinformowany, że później nie będzie mógł skorzystać z tego prawa;

2) w których cena lub wynagrodzenie zależy od wahań na rynku finansowym, nad którymi przedsiębiorca nie sprawuje kontroli, a które mogą wystąpić przed upływem terminu do odstąpienia od umowy;

3) w których przedmiotem świadczenia są rzeczy nieprefabrykowane, wyprodukowane według specyfikacji konsumenta lub służące zaspokojeniu jego zindywidualizowanych potrzeb;

4) w których przedmiotem świadczenia są rzeczy ulegające szybkiemu zepsuciu lub mające krótki termin przydatności do użycia;

5) w których przedmiotem świadczenia są rzeczy dostarczane w zapieczętowanym opakowaniu, których po otwarciu opakowania nie można zwrócić ze względu na ochronę zdrowia lub ze względów higienicznych, jeżeli opakowanie zostało otwarte po dostarczeniu;

6) w których przedmiotem świadczenia są rzeczy, jakie po dostarczeniu, mając na względzie ich charakter, zostają nierozłącznie połączone z innymi rzeczami;

7) w których przedmiotem świadczenia są napoje alkoholowe, których cena została uzgodniona przy zawarciu umowy sprzedaży, a których dostarczenie może nastąpić dopiero po upływie 30 dni, a ich wartość zależy od wahań na rynku, w stosunku do których przedsiębiorca nie ma kontroli;

8) w których konsument wyraźnie żądał, aby przedsiębiorca do niego przyjechał w celu dokonania pilnej naprawy lub konserwacji; jeśli przedsiębiorca świadczy dodatkowo inne usługi niż te, których wykonania konsument żądał, lub dostarcza rzeczy inne niż części zamienne niezbędne do wykonania naprawy lub konserwacji, prawo odstąpienia od umowy przysługuje konsumentowi w odniesieniu do dodatkowych usług lub rzeczy;

9) w których przedmiotem świadczenia są nagrania dźwiękowe lub wizualne bądź programy komputerowe dostarczane w zapieczętowanym opakowaniu, jeśli opakowanie zostało otwarte po dostarczeniu;

10) o dostarczanie dzienników, periodyków lub czasopism, za wyjątkiem umowy o prenumeratę;

11) zawarte w drodze aukcji publicznej;

12) o świadczenie usług w zakresie zakwaterowania, innych niż do celów mieszkalnych, przewozu rzeczy, najmu samochodów, gastronomii, usług związanych z wypoczynkiem, wydarzeniami rozrywkowymi, sportowymi lub kulturalnymi, jeśli w umowie oznaczono dzień lub okres świadczenia usługi;

13) o dostarczanie treści cyfrowych, jakie nie są zapisane na nośniku materialnym, jeżeli spełnianie świadczenia rozpoczęło się za wyraźną zgodą konsumenta przed upływem terminu do odstąpienia od umowy wraz z poinformowaniem go przez przedsiębiorcę o utracie prawa odstąpienia od umowy.

2.5. Treści cyfrowe

Wraz z implementacją do polskiego porządku prawnego dyrektywy nr 2011/83/UE pojawiło się pojęcie umowy o dostarczanie treści cyfrowych. Treściami cyfrowymi, zgodnie z art. 2 pkt 5) PrKonsum są dane wytwarzane i dostarczane w postaci cyfrowej. Treścią cyfrową mogą być dla przykładu gry komputerowe zakupione przez sklep internetowy Steam, czy też filmy oglądane poprzez portal Netflix. Jeżeli dane zostaną utrwalone i sprzedane na trwałym nośniku, wówczas nie będą już uznawane za treść cyfrową (np. w sytuacji, gdy konsument zakupił grę komputerową na płycie DVD).

W sytuacji, kiedy przedmiotem umowy zawieranej na odległość (w tym przypadku przez Internet) są treści cyfrowe, na przedsiębiorcy spoczywa obowiązek poinformowania konsumenta o ich funkcjonalności i interoperacyjności. Z funkcjonalnością mamy do czynienia, kiedy treść cyfrowa posiada techniczne ograniczenia w korzystaniu z niej – przykładem tego mogą być blokady przeciwko kopiowaniu oprogramowania[59]. Z kolei pojęcie „interoperacyjności” wiąże się ze wskazaniem wymagań sprzętowych i dotyczących oprogramowania, aby możliwe było skorzystanie z treści cyfrowej (np. minimalne wymagania dla uruchomienia gry komputerowej, wskazanie niezbędnego systemu operacyjnego, pamięci RAM, jaka karta graficzna jest rekomendowana itd.).

Fakt, że przedmiotem umowy zawieranej na odległość są treści cyfrowe, ma także przełożenie na możliwość późniejszego odstąpienia od umowy. Zgodnie bowiem z art. 38 pkt 13) PrKonsum prawo odstąpienia od umowy zawartej na odległość nie przysługuje konsumentowi w odniesieniu do umów o dostarczanie treści cyfrowych, które nie są zapisane na nośniku materialnym, jeżeli spełnianie świadczenia rozpoczęło się za wyraźną zgodą konsumenta przed upływem terminu do odstąpienia od umowy i po poinformowaniu go przez przedsiębiorcę o utracie prawa odstąpienia od umowy.

Zgodnie z art. 36 pkt 2) PrKonsum konsument nie ponosi kosztów związanych z odstąpieniem od umowy związanej z dostarczaniem treści cyfrowych niezapisanych na niematerialnym nośniku, jeśli:

1) konsument nie wyraził zgody na spełnienie tego świadczenia przed upływem okresu na skorzystanie z prawa odstąpienia od umowy;

2) konsument nie został poinformowany przez przedsiębiorcę o utracie prawa odstąpienia od umowy w chwili udzielania zgody na związanie się świadczeniem;

3) przedsiębiorca nie dostarczył potwierdzenia zawarcia umowy na odległość na trwałym nośniku (czyli np. drogą elektroniczną w formie wiadomości e-mail) w rozsądnym terminie, nie później jednak niż w chwili dostarczenia rzeczy lub świadczenia usługi.

2.6. Regulacje Kodeksu cywilnego w zakresie ochrony konsumenta – rękojmia i gwarancja

Rękojmia i gwarancja są instytucjami Kodeksu cywilnego, które wpisują się w szeroką ochronę prawa konsumenckiego, i to pomimo faktu, że mogą służyć także podmiotom niespełniającym definicji konsumenta. Rękojmia za wady wynika z mocy ustawy, natomiast z gwarancją mamy do czynienia tylko wtedy, kiedy gwarant złoży odpowiednie oświadczenie gwarancyjne. Tym niemniej, oba sposoby ochrony kupującego mają na celu skuteczne dochodzenie przez niego roszczeń zgłoszonych w drodze tzw. reklamacji. Rękojmia i gwarancja mają względem siebie charakter komplementarny, zastosowanie jednej z tych instytucji przez kupującego w trakcie postępowania reklamacyjnego nie wyklucza możliwości posłużenia się drugą w celu dochodzenia roszczeń. Częstokroć jednak roszczenia z każdej z tych podstaw kierowane będą przeciwko różnym podmiotom – np. sprzedawcy z tytułu rękojmi i producentowi towaru z tytułu gwarancji. Rękojmia i gwarancja zostały poniżej opisane z perspektywy ochrony praw konsumenta.

2.7. Rękojmia za wady (art. 556–576 k.c.)

Rękojmia stanowi jedną z dwóch opcji, jakie przysługują konsumentowi w momencie wykrycia przez niego wady w nabytej od sprzedawcy rzeczy. Zgodnie z art. 556 k.c. sprzedawca jest odpowiedzialny względem kupującego, jeżeli rzecz sprzedana ma wadę fizyczną lub prawną. Wada fizyczna (art. 5561 k.c.) występuje m.in., gdy sprzedana rzecz:

1) nie ma właściwości, jakie rzecz tego rodzaju powinna mieć, mając na względzie cel oznaczony w umowie albo wynikający z okoliczności lub przeznaczenia;

2) nie ma właściwości, o których istnieniu sprzedawca zapewnił kupującego, w tym przedstawiając próbkę i wzór;

3) nie nadaje się do celu, o jakim konsument poinformował sprzedawcę przy zawarciu umowy, a sam sprzedawca nie zgłosił zastrzeżeń względem takiego jej przeznaczenia;

4) została wydana kupującemu w stanie niezupełnym.

Konsument będzie mógł skorzystać z rękojmi także w sytuacji, kiedy niezgodność towaru z umową będzie dotyczyła cech estetycznych, niemających wpływu na jego wartość lub użyteczności rzeczy, takich jak kolor produktu, jego zabezpieczenia, sposób przechowania itd.[60]

Z kolei art. 5563 k.c. wskazuje sytuacje, kiedy można mówić o wadzie prawnej zakupionej rzeczy – odpowiedzialność sprzedawcy względem kupującego aktualizuje się w momencie, gdy nabyta rzecz:

1) stanowi własność osoby trzeciej;

2) jest obciążona prawem osoby trzeciej;

3) ma ograniczenie w korzystaniu z niej lub rozporządzaniu nią na mocy decyzji lub orzeczenia właściwego organu.

W przypadku, kiedy kupującym jest konsument, na równi z zapewnieniami sprzedawcy traktuje się również publiczne zapewnienia producenta rzeczy lub jego przedstawiciela, osoby, która w zakresie swojej działalności gospodarczej wprowadziła tę rzecz do obrotu, a także osoby, która poprzez umieszczenie na sprzedanej rzeczy swojej nazwy, znaku towarowego lub innego oznaczenia przedstawia się jako producent.

Możliwość powołania się na wady prawne odróżnia rękojmię od gwarancji, gdyż ta druga instytucja dotyczy przede wszystkim wad fizycznych.

Rękojmia stanowi dla konsumenta istotną podstawę dochodzenia roszczeń przeciwko przedsiębiorcy w przypadku wystąpienia wad fizycznych lub prawnych. Zgodnie bowiem z art. 588 § 1 k.c. w przypadku, gdy kupującym jest konsument, możliwość ograniczenia lub wyłączenia rękojmi w drodze umowy jest dopuszczalna tylko wtedy, gdy przepisy szczególne będą na to pozwalały. Obecnie jednak nie ma takich regulacji. W związku z tym nie jest możliwe uzależnienie rozpatrzenia rękojmi od przedłożenia przedsiębiorcy przez konsumenta dowodu zakupu produktu. W takiej sytuacji dopuszczalne są dowolne środki dowodowe, które potwierdzą zawarcie wcześniejszej umowy między stronami (jak np. świadkowie czy potwierdzenia przelewów z rachunku bankowego kupującego).

Na podstawie art. 588 k.c. dopuszczalne jest rozszerzenie rękojmi w stosunku do konsumentów.

Sprzedawca nie odpowiada z tytułu rękojmi, jeżeli w chwili zawarcia umowy kupujący wiedział o wadach tkwiących w sprzedawanej rzeczy. Przedsiębiorca nie jest odpowiedzialny względem konsumenta za to, że sprzedana rzecz nie ma właściwości wynikających z publicznych zapewnień, jeżeli zapewnień tych nie znał, ani (oceniając rozsądnie) nie mógł znać albo nie mogły mieć one wpływu na decyzję kupującego przy zawieraniu umowy, albo też, gdy treść tych zapewnień została sprostowana przed zawarciem umowy.

W przypadku wystąpienia wad fizycznych, przedsiębiorca odpowiada za te, które istniały w chwili przejścia niebezpieczeństwa na konsumenta lub też wynikały z przyczyny tkwiącej w rzeczy sprzedanej w tej samej chwili.

Przepisy art. 560 i 561 k.c. wskazują na uprawnienia kupującego na podstawie rękojmi, kiedy nabyta rzecz posiada wady fizyczne. Na podstawie tych przepisów konsument może:

1) żądać usunięcia wady;

2) żądać wymiany towaru na wolny od wad;

3) złożyć oświadczenie o obniżeniu ceny;

4) złożyć oświadczenie o odstąpieniu od umowy.

Przedsiębiorca jest zobowiązany wymienić rzecz wadliwą na wolną od wad lub usunąć wadę w rozsądnym czasie bez nadmiernych niedogodności dla konsumenta. Może jednak odmówić żądanemu konsumenta, jeżeli:

1) doprowadzenie do zgodności z umową rzeczy wadliwej w sposób wybrany przez kupującego jest niemożliwe (np. nie jest możliwa wymiana towaru na wolny od wad z powodu tego, że przedsiębiorca nie produkuje już wskazanego modelu), albo

2) w porównaniu z drugim możliwym sposobem doprowadzenia do zgodności z umową wymagałoby nadmiernych kosztów (np. niewielkie wady zakupionego towaru przemawiają za jego naprawieniem, a nie za zażądaną przez konsumenta wymianą na nowy). To, czy mamy do czynienia z nadmiernością kosztów, decydują takie czynniki jak wartość rzeczy wolnej od wad, rodzaj i znaczenie stwierdzonej wady oraz niedogodności, na jakie narażony byłby konsument w przypadku innego sposobu zaspokojenia jego roszczenia z rękojmi.

Przeciwstawiając się żądaniu konsumenta, sprzedawca musi zaproponować alternatywny sposób doprowadzenia rzeczy wadliwej do zgodności z umową. Konsument ma prawo ustosunkować się do stanowiska przedsiębiorcy. Jeżeli zaproponowano mu usunięcie wad nabytego towaru, może zażądać wymiany towaru na nowy. Jeśli propozycja dotyczyła wymiany, może wystąpić z żądaniem usunięcia wady. Istotne jest, aby żądanie konsumenta nie spełniało wskazanych wyżej negatywnych przesłanek „niemożliwości świadczenia” lub „nadmiernych kosztów”.

Jeżeli kupujący chce zachować daną rzecz, może złożyć oświadczenie o obniżeniu ceny. Obowiązek ustalenia obniżonej ceny spoczywa na kupującym, a nie na sprzedawcy. Wartość obniżonej ceny powinna pozostawać w takiej proporcji do ceny ustalonej w umowie, w jakiej wartość rzeczy z wadą pozostaje do wartości rzeczy bez wady. Należy zauważyć, że wskazane uprawnienie ma charakter prawokształtujący[61], a przez to nie jest potrzebne uzyskanie zgody drugiej strony, aby urzeczywistnił się konkretny skutek prawny.

Najdalej idącym uprawnieniem konsumenta w przypadku wystąpienia istotnej wady nabytej rzeczy, jest złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy. Niezależnie od tego, czy kupujący skorzysta z obniżenia ceny albo odstąpienia od umowy, sprzedawca może uniknąć tych skutków, jeżeli niezwłocznie i bez nadmiernych niedogodności dla konsumenta wymieni rzecz na wolną od wad albo usunie jej wadę. To ograniczenia dla kupującego nie występuje, jeżeli rzecz była już naprawiana lub wymieniana albo też przedsiębiorca nie uczynił zadość obowiązkowi wymiany rzeczy na wolną od wad lub usunięcia wady.

Przepis art. 568 k.c. określa terminy, w jakich sprzedawca odpowiada w przypadku wykrycia wady. Wada w przypadku rzeczy ruchomych powinna być stwierdzona w okresie 2 lat od dnia wydania rzeczy konsumentowi; w przypadku nieruchomości jest to odpowiednio 5 lat. Są to terminy zawite. Samo roszczenie żądania usunięcia wady rzeczy lub wymiany na rzecz wolną od wad przedawnia się z upływem roku, licząc od dnia stwierdzenia wady. W przypadku konsumenta ten termin nie może skończyć się wcześniej niż upływem terminu odpowiedzialności sprzedawcy, określonego w § 1 art. 568 k.c. (czyli odpowiednio 2 albo 5 lat). Upływ terminu nie ma natomiast znaczenia w sytuacji, kiedy przedsiębiorca podstępnie zataił wadę sprzedanej rzeczy.

Przytoczone powyżej terminy mają charakter zawity. Dyskusyjne jest to, czy jest dopuszczalne pominięcie skutków upływu tych terminów poprzez odwołanie się do instytucji nadużycia prawa podmiotowego, przewidzianego w art. 5 k.c. Z początku stanowisko orzecznictwa dopuszczało taką możliwość. W wyroku z dnia 12 kwietnia 2001 r.[62] Sąd Najwyższy stwierdził, że w wyjątkowych sytuacjach można zarzut upływu terminu zawitego z art. 568 § 1 k.c. uznać za sytuację sprzeczną z zasadami współżycia społecznego. Koncepcja ta została rozwinięta w uchwale SN z dnia 5 lipca 2002 r.[63], gdzie wskazano, że „(…) istnieje przyjęta przez Sąd Najwyższy możliwość złagodzenia dla kupującego skutków upływu terminu zawitego z art. 568 § 1 k.c. w oparciu o art. 5 k.c., a nadto może on także po upływie tego terminu podnieść zarzuty z tytułu rękojmi wobec zgłoszonych roszczeń sprzedawcy, o ile dochował wymaganych aktów staranności (art. 568 § 3 k.c.) oraz realizować roszczenia odszkodowawcze zgodnie z art. 566 k.c.” Z czasem jednak orzecznictwo zmierzało w stronę uznania, że powyższa sytuacja jest niedopuszczalna. Zgodnie z wyrokiem SN z dnia 18 maja 2004 r.[64] „należy wykluczyć stosowanie art. 5 k.c. do terminu zawitego zawartego w przepisie art. 568 § 1 k.c., ponieważ norma tegoż przepisu nie konstruuje prawa podmiotowego, którego wykonywanie sąd mógłby oceniać w świetle założeń aksjologii prawa. W przepisie tym zawarta jest dyspozycja normy stanowiącej o wygaśnięciu uprawnienia, co sąd uwzględnia z urzędu”. Ostatecznie Uchwała składu siedmiu sędziów SN z dnia 20 czerwca 2013 r.[65] potwierdziła, że art. 5 k.c. nie ma zastosowania w przypadku upływu terminu z art. 568 § 1 k.c.

Kolejnym istotnym uprawnieniem konsumenta w zakresie rękojmi jest korzystny dla niego termin na ustosunkowanie się przez sprzedawcę do reklamacji. Zgodnie z art. 5615 k.c., jeżeli zażąda on usunięcia wady, wymiany rzeczy na wolną od wad lub też złożył oświadczenie o obniżeniu ceny, przedsiębiorca ma 14 dni na ustosunkowanie się do jego stanowiska. W przypadku braku odpowiedzi uważa się, że przedsiębiorca uznał żądania za uzasadnione. Należy pamiętać, że w powyższej sytuacji nie mamy do czynienia z domniemaniem prawnym czy też faktycznym; jest to jedynie reguła interpretacyjna, która nakazuje przypisanie zachowaniu sprzedawcy określonego skutku prawnego[66]. Konsument musi poznać stanowisko sprzedawcy w ciągu wskazanych 14 dni, co oznacza, że ten ostatni nie dochowa terminu, jeżeli w tym okresie zdąży wyłącznie wysłać do drugiej strony swoje oświadczenie (np. listem poleconym).

W przypadku, kiedy mamy do czynienia z wadami prawnymi sprzedanej rzeczy, zastosowanie znajdują przede wszystkim artykuły 573–576 k.c. Konsument, przeciwko któremu osoba trzecia dochodzi roszczeń z tytułu sprzedanej rzeczy, obowiązany jest niezwłocznie zawiadomić o tym fakcie przedsiębiorcę i wezwać go do wzięcia udziału w sprawie. Jeżeli kupujący nie uczynił tego, a osoba trzecia w toku postępowania otrzymała korzystne dla siebie orzeczenie, sprzedawca jest zwolniony z rękojmi za wady prawne o tyle, o ile jego udział w postępu był potrzebny do wykazania, że roszczenia osoby trzeciej były całkowicie lub częściowo bezzasadne.

Uprawnienia konsumenta w przypadku wystąpienia wady prawnej różnią się po części od tych, jakie są przewidziane w momencie stwierdzenia wad fizycznych. Jeżeli z powodu istnienia wady prawnej sprzedanej rzeczy kupujący złoży oświadczenie o obniżeniu ceny albo odstąpieniu od umowy, może jednocześnie domagać się naprawienia szkody, jaką poniósł z tytułu tego, że zawarł umowę nie wiedząc o istnieniu tej wady, choćby sama szkoda była następstwem okoliczności, za które przedsiębiorca nie ponosi odpowiedzialności. Kupujący może wówczas domagać się w szczególności zwrotu kosztów zawarcia umowy, kosztów odebrania, przewozu, przechowania i ubezpieczenia rzeczy, zwrotu dokonanych nakładów w takim zakresie, w jakim nie odniósł z ich korzyści, a nie otrzymał ich zwrotu od osobie trzeciej. Dodatkowo może domagać się od sprzedawcy kosztów procesu. Wskazane roszczenia nie stoją na przeszkodzie, aby dochodzić od przedsiębiorcy odpowiedzialności na zasadach ogólnych. Należy zauważyć, że roszczenie z art. 566 § 1 k.c. nie stanowi roszczenia rękojmianego, a ma charakter odrębny z tytułu odpowiedzialności kontraktowej (art. 471), które to roszczenie można podnosić samodzielnie lub w związku z wykonywaniem uprawnień z rękojmi[67].

W przypadku wystąpienia wad prawnych termin na skorzystanie z rękojmi jest analogiczny jak w art. 568 § 2 k.c. w stosunku do wad fizycznych (tj. w ciągu roku od dnia stwierdzenia wady) jednak z jedną istotną różnicą – w tym przypadku roczny bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym konsument dowiedział się o istnieniu wady, a jeżeli dowiedział się o istnieniu wady dopiero na skutek powództwa osoby trzeciej – od dnia, w którym orzeczenie wydane w sporze z osobą trzecią stało się prawomocne.

2.8. Gwarancja (art. 577–581 k.c.)

Gwarancja, obok rękojmi, stanowi uprawnienie konsumenta, które pozwala dochodzić mu roszczeń przeciwko przedsiębiorcy w przypadku stwierdzenia wad zakupionej rzeczy. Zgodnie z art. 577 § 1 k.c. z gwarancją mamy do czynienia, kiedy gwarant składa oświadczenie gwarancyjne, w którym są zawarte z jednej strony jego obowiązki, a z drugiej uprawnienia kupującego w sytuacji stwierdzenia, że zakupiona rzecz nie ma właściwości zgodnych z treścią tego oświadczenia. Co istotne, takie oświadczenie nie musi przybrać formy dokumentu, gdyż wystarczające jest jego złożenie w formie reklamy. Jeśli chodzi o gwaranta, może nim być zarówno sprzedawca, jak i producent oraz osoba trzecia na podstawie oddzielnego stosunku[68]. Zgodnie z wyrokiem SN z dnia 5 kwietnia 1974 r.[69] uprawnienia z tytułu gwarancji nie ograniczają się wyłącznie do osoby kupującej, ale przechodzą na jej następców prawnych.

Sama ustawa wskazuje na przykładowe obowiązki, jakie mogą spoczywać na gwarancie – są to zwrot zapłaconej ceny, wymiana rzeczy albo jej naprawa, a także zapewnienie innych usług (np. darmowe holowanie samochodu w przypadku awarii pojazdu na trasie).

W przeciwieństwie do rękojmi to gwarant sam ustala, czy w ogóle złoży oświadczenie gwarancyjne, a tym samym czy w ogóle dojdzie do powstania gwarancji. To on określa treść swojego oświadczenia. Przepisy Kodeksu cywilnego znajdują zastosowanie w momencie, w którym gwarant nie zawrze konkretnego postanowienia w gwarancji, przede wszystkim co do uprawnień kupującego (a przez to obowiązków gwaranta) oraz terminów gwarancji. Oznacza to, że:

1) w sytuacji, w której gwarant udzieli gwarancji co do jakości rzeczy sprzedanej, to w razie wątpliwości poczytuje się, że obowiązek gwaranta dotyczy usunięcia wady fizycznej tej rzeczy lub dostarczenia rzeczy wolnej od wad, pod warunkiem że wada zostanie stwierdzona w okresie gwarancyjnym (art. 577 § 3 k.c.);

2) jeżeli gwarant nie określi terminu obowiązywania gwarancji, obowiązuje ona 2 lata od momentu wydania rzeczy kupującemu (art. 577 § 4 k.c.);

3) jeżeli w oświadczeniu gwarancyjnym nie zastrzeżono inaczej, odpowiedzialność z tytułu gwarancji obejmuje wady, które powstały z przyczyn tkwiących w sprzedanej rzeczy (art. 578 k.c.);

4) w sytuacji, w której gwarant nie określi w oświadczeniu gwarancyjnym terminu wykonania swoich obowiązków względem kupującego, powinien to uczynić niezwłocznie, jednak nie później niż w terminie 14 dni, licząc od dnia dostarczenia rzeczy przez uprawnionego z gwarancji (art. 580 § 2 k.c.).

Oświadczenie gwarancyjne musi być sformułowane w sposób jasny i zrozumiały, a jeżeli sam rodzaj informacji na to pozwala – w formie graficznej, która jest powszechnie zrozumiała. Ponadto musi być ono sporządzone w języku polskim[70].

Regulacja art. 5771 k.c. wskazuje, jakie minimum informacji musi dochować gwarant w swoim oświadczeniu informacyjnym. Dane te są niezbędne dla kupującego, aby mógł skutecznie skorzystać z gwarancji. Należą do nich w szczególności:

1) nazwa i adres gwaranta lub jego przedstawiciela w Rzeczypospolitej Polskiej;

2) czas trwania i terytorialny zasięg ochrony gwarancyjnej;

3) uprawnienia przysługujące w razie stwierdzenia wady, oraz

4) stwierdzenie, że gwarancja nie wyłącza, nie ogranicza ani nie zawiesza uprawnień kupującego wynikających z przepisów o rękojmi za wady rzeczy sprzedanej.

Jeżeli gwarant w jakikolwiek sposób uchybił obowiązkom informacyjnym oraz dotyczącym samej formy przekazu (np. w przypadku, gdy treść oświadczenia nie jest w języku polskim), nie czyni to samej gwarancji nieważną.

Jak już wskazano, gwarancja może zostać udzielona nawet w formie reklamy. Oznacza to, że do jej powstania nie jest wymagane wręczenie kupującemu przez gwaranta dokumentu potwierdzającego istnienie tych uprawnień. Niezależnie od tego, sam uprawniony z gwarancji może domagać się wydania mu oświadczenia gwarancyjnego w formie papierowej lub na innym trwałym nośniku (np. w formie wiadomości e-mail) – tak utrwalona treść oświadczenia jest dokumentem gwarancyjnym.

Gwarant powinien wykonać swoje obowiązki względem uprawnionego w terminie określonym w oświadczeniu gwarancyjnym. Jeżeli tego nie uczynił, termin ten (jak już wcześniej zostało wspomniane) wynosi 14 dni od dostarczenia zakupionej rzeczy przez uprawnionego.

Co istotne, gwarancja ma charakter odnawialny. W przypadku, kiedy gwarant dostarczył kupującemu zamiast rzeczy wadliwej rzecz wolną od wad albo dokonał istotnych napraw rzeczy objętej gwarancją, wówczas termin obowiązywania gwarancji biegnie od nowa od chwili dostarczenia rzeczy wolnej od wad lub zwrócenia naprawionej rzeczy. W sytuacji, w której uprawniony z powodu wady zakupionej rzeczy nie mógł z niej korzystać, bieg terminu gwarancji ulega przedłużeniu o tenże okres niemocy korzystania z rzeczy (art. 581 § 2 k.c.).

Na samym końcu należy wspomnieć o relacjach między gwarancją a rękojmią. Jak już wcześniej zostało wspomniane, obie instytucje nie wykluczają się nawzajem, wykorzystanie jednej z nich nie stoi na przeszkodzie posłużenia się drugą z podstaw prawnych (oczywiście, jeżeli gwarancja została udzielona przez gwaranta). W związku z tym gwarancja i rękojmia mają względem siebie charakter komplementarny, uzupełniający się. Wykonywanie uprawnień na podstawie gwarancji nie ma znaczenia dla odpowiedzialności przedsiębiorcy z tytułu rękojmi. W momencie, w którym uprawniony wybrał gwarancję jako podstawę swojego roszczenia, bieg terminu na skorzystanie z rękojmi ulega zawieszeniu z chwilą powiadomienia sprzedawcy o wadzie zakupionej rzeczy. Termin ten biegnie dalej od momentu, gdy gwarant odmówi wykonania obowiązków ciążących na nim na podstawie gwarancji albo od upływu czasu, w jakim miał wykonać te obowiązki. Należy jednak podkreślić, że uprawniony nie może formułować tzw. roszczeń hybrydowych, tj. sytuacji, gdzie niektóre przesłanki pochodzą z roszczenia z tytułu rękojmi, a pozostałe z gwarancji. Dopuszczalna jest tylko jedna podstawa dochodzenia roszczeń[71].

2.9. Nowelizacja w zakresie przedawnienia roszczeń przeciwko konsumentom

Należy w tym miejscu wspomnieć o nowelizacji Kodeksu cywilnego oraz niektórych innych ustaw[72]. Z punktu widzenia niniejszej pracy, istotne są przepisy przedawnienia roszczeń przeciwko konsumentom. Na podstawie nowej regulacji nie będzie możliwości dochodzenia przedawnionych roszczeń przeciwko konsumentowi, chyba że ten zrzekłby się przedawnienia. Takie zrzeczenie natomiast nie będzie możliwe przed upływem przedawnienia samego roszczenia. Wraz ze złożeniem oświadczenia o zrzeczeniu się termin przedawnienia będzie biegł na nowo.

Niezależnie od powyższego, sąd będzie miał możliwość nieuwzględnienia upływu okresu przedawnienia, jeżeli po wysłuchaniu stron stwierdzi, że wymagają tego względy słuszności. Przed podjęciem decyzji w tej kwestii sąd powinien zwrócić uwagę m.in. na:

1) długość terminu przedawnienia;

2) długość okresu od upływu terminu przedawnienia do chwili dochodzenia roszczenia;

3) charakter okoliczności, które spowodowałyby niedochodzenie roszczenia przez uprawnionego, w tym wpływ zachowania zobowiązanego na opóźnienie uprawnionego w dochodzeniu roszczenia.

Przepisy przejściowe stanowią natomiast, że roszczenia przedawnione przeciwko konsumentom, względem których do dnia wejścia w życie nowelizacji nie podniesiono zarzutu przedawnienia, podlegałyby z tym dniem skutkom przedawnienia określonym w ustawie.

Bibliografia

Bar G., Charakter prawny komunikatów typu „push notification”, PME 2013, Nr 1.

Kaczmarek-Templin K., Stec P., Szostek D. (red.), Ustawa o prawach konsumenta. Kodeks cywilny (wyciąg). Komentarz, Warszawa 2014.

Barta J., Markiewicz R., Odpowiedzialność za odesłania w Internecie [w:] Handel elektroniczny. Problemy prawne, Zakamycze 2005.

Gutowski M.(red.), Kodeks cywilny. Tom II. Komentarz. Art. 450–1088, Warszawa 2016.

Frań A., Komentarz do ustawy z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną, Warszawa 2002.

Frań A., Uwagi do ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną, TPP 2002, nr 4.

Gołaczyński J. (red.), Pojęcie i klasyfikacja umów elektronicznych. Swoboda umów elektronicznych i jej ograniczenia, PME 2014, Nr 1.

Gniewek E., Machnikowski P. (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 8, Warszawa 2017, Legalis.

Konarski X., Komentarz do ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną, Warszawa 2003.

Podrecki P. (red.), Prawo Internetu, Warszawa 2004.

Lubasz D. (red.), Namysłowska M. (red.), Świadczenie usług drogą elektroniczną oraz dostęp warunkowy. Komentarz do ustaw, Warszawa 2011.

Pręda B. (red.), Wyłączenie odpowiedzialności za udostępnianie linków – uwagi do projektu nowelizacji ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną, PME 2012, Nr 2.

Widło J., Rękojmia za wady fizyczne w świetle nowelizacji Kodeksu cywilnego, „Monitor Prawniczy” 2015, Nr 4.

Wieczorek D., Strężyńska A., Otoczenie prawne dla obrotu elektronicznego – ustawa o świadczeniu usług drogą elektroniczną, „Prawo i Ekonomia w Telekomunikacji” 2002, nr 4.

Żok K., Obniżenie ceny w świetle nowelizacji przepisów o rękojmi, „IUS­NOVUM” 2016, Nr 4.

[1]              Tekst jednolity z dnia 9 czerwca 2017 r., Dz.U. z 2017 r., poz. 1219.

 

[2]              Dyrektywa 2000/31/WE z dnia 8 czerwca 2000 r. w sprawie niektórych aspektów prawnych usług społeczeństwa informacyjnego, w szczególności handlu elektronicznego na rynku wewnętrznym (Dz.Urz. WE L 178 z 17 lipca 2000 r.), dalej jako: dyrektywa o handlu elektronicznym.

 

[3]              Polski ustawodawca, inaczej niż w prawie europejskim, zdefiniował nie pojęcie usługi świadczonej drogą elektroniczną (jako odpowiednika usługi społeczeństwa informacyjnego), a świadczenie tego rodzaju usług. Zakres pojęcia usługi świadczonej drogą elektroniczną określono poprzez wskazanie elementów sposobu jej świadczenia, nie definiując samej usługi jako takiej. Zob. D. Wieczorek, A. Strężyńska, Otoczenie prawne dla obrotu elektronicznego – ustawa o świadczeniu usług drogą elektroniczną, „Prawo i Ekonomia w Telekomunikacji” 2002, nr 4.

 

[4]              Tekst jednolity z dnia 15 września 2017 r., Dz.U. z 2017 r., poz. 1907.

 

[5]              P. Litwiński [w:] P. Podrecki (red.), Prawo Internetu, Warszawa 2004, s. 173.

 

[6]              W uzasadnieniu projektu usude ustawodawca wskazał, że usługi świadczone drogą elektroniczną nie są ograniczone wyłącznie do usług odpłatnych, ale obejmują i takie usługi, które są lub mogą być udostępniane także nieodpłatnie, np. usługi dostępu do informacyjnych baz danych w trybie bezpośredniego podłączenia do sieci teleinformatycznej. Usługi świadczone drogą elektroniczną obejmują również usługi polegające na przechowywaniu i udostępnianiu danych dostarczanych przez usługobiorców (ang. hosting), a także usługi dostępu do sieci Internet świadczone przez właściwych usługodawców (ang. Internet Service Providers).

 

[7]              Tego zakresu dotyczy ustawa z dnia 5 lipca 2002 r. o ochronie niektórych usług świadczonych drogą elektroniczną lub polegających na dostępie warunkowym (tekst jednolity z dnia 24 sierpnia 2015 r. Dz.U. z 2015 r., poz. 1341).

 

[8]               Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jednolity z dnia 9 lutego 2017 r., Dz.U. z 2017 r., poz. 459).

 

[9]               Wprowadzenie w art. 5 usude obowiązku informacyjnego stanowi realizację zasady jawności świadczenia usług drogą elektroniczną. Zob. X. Konarski, Komentarz do ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną, Warszawa 2003, s. 92. Zob. także: A. Frań, Uwagi do ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną, TPP 2002, nr 4, s. 71. ETS w wyroku w sprawie internetowego sklepu deutsche internet versicherung AG (DIV), sygn. C-298/07, orzekł, że dyrektywę o handlu elektronicznym należy interpretować tak, że usługodawca musi podać klientom – zanim zostanie z nimi zawarta jakakolwiek umowa – oprócz adresu e-mail także inne dane umożliwiające szybki kontakt oraz bezpośrednie porozumiewanie się. Dane te jednak nie muszą koniecznie zawierać numeru telefonu. Może to być formularz online do kontaktu przez Internet.

 

[10]             Dz.U. z 2018 r., poz. 646.

 

[11]             Ustawa z dnia z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (tekst jednolity z dnia 20 lipca 2017 r., Dz.U. z 2017 r., poz. 1577).

 

[12]             Por. art. 5 ust. 1 dyrektywy o handlu elektronicznym. Zob. także: J. Gołaczyński (red.), Pojęcie i klasyfikacja umów elektronicznych. Swoboda umów elektronicznych i jej ograniczenia, PME 2014, Nr 1, s. 19; X. Konarski, Komentarz…, s. 94. Ten ostatni wskazuje, iż niedopuszczalne są praktyki polegające na stosowaniu tzw. pop-up windows – „okienek” pojawiających się na ekranie monitora usługobiorcy tylko na krótki czas w czasie odwiedzin danej strony internetowej bez możliwości „powrotu” do przekazanych tym sposobem informacji.

 

[13]             X. Konarski, Komentarz…, s. 96. Na temat sposobu udostępnienia tych informacji zob.: P. Litwiński [w:] P. Podrecki (red.), Prawo…, s. 195.

 

[14]             Zob. Dyrektywę 2009/136/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 25 listopada 2009 r. zmieniającą dyrektywę 2002/22/WE w sprawie usługi powszechnej i związanych z sieciami i usługami łączności elektronicznej praw użytkowników, dyrektywę 2002/58/WE dotyczącą przetwarzania danych osobowych i ochrony prywatności w sektorze łączności elektronicznej oraz rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 w sprawie współpracy między organami krajowymi odpowiedzialnymi za egzekwowanie przepisów prawa w zakresie ochrony konsumentów (Dz.Urz. UE L 337/11 z 18 grudnia 2009 r.).

 

[15]             J. Gołaczyński, Pojęcie i klasyfikacja…, s. 15.

 

[16]             P. Machnikowski [w:] E. Gniewek, P. Machnikowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, wyd. 8, Warszawa 2017, Legalis.

 

[17]             Na temat informacji handlowe mającej postać komunikatu systemowego: G. Bar, Charakter prawny komunikatów typu „push notification”, PME 2013, Nr 1, s. 5 i nast.

 

[18]             Zob. Raport Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady i Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Pierwszy raport o stosowaniu dyrektywy 2000/31/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 8 czerwca 2000 r. w sprawie niektórych aspektów prawnych usług społeczeństwa informacyjnego, w szczególności handlu elektronicznego w ramach rynku wewnętrznego (dyrektywa o handlu elektronicznym) z 21 listopada 2003 r., COM (2003) 702 final, s. 9.

 

[19]             M. Namysłowska [w:] D. Lubasz (red.), M. Namysłowska (red.), Świadczenie usług drogą elektroniczną oraz dostęp warunkowy. Komentarz do ustaw, Warszawa 2011, Lexis.pl 2013 – komentarz do art. 9 usude.

 

[20]             Ibidem.

 

[21]             A. Frań, Komentarz do ustawy z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną, Lex 2002, komentarz do art. 9 usude.

 

[22]             M. Namysłowska [w:] D. Lubasz (red.), M. Namysłowska (red.), Świadczenie usług…, Lexis.pl.

 

[23]             Dyrektywa 2002/58/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 lipca 2002 r. dotyczącej przetwarzania danych osobowych i ochrony prywatności w sektorze łączności elektronicznej (Dz.U. UE z 31 lipca 2002 r., L 201/37).

 

[24]             Tekst jednolity z dnia 26 czerwca 2003 r. (Dz.U. Nr 153, poz. 1503).

 

[25]             Model opt-out wymaga bowiem aktywności odbiorcy w postaci wyrażenia sprzeciwu wobec otrzymywania informacji handlowych i nie zapobiega otrzymywaniu pierwszej niezamówionej informacji handlowej. Na ten temat: D. Kasprzycki, Spam, czyli niezamawiana komercyjna poczta elektroniczna. Zagadnienia cywilnoprawne, Kraków 2005, s. 61–69.

 

[26]             Szerzej na ten temat: J. Barta, R. Markiewicz, Odpowiedzialność za odesłania w Internecie [w:] Handel elektroniczny. Problemy prawne, Zakamycze 2005, s. 489 i nast.; B. Pręda (red.), Wyłączenie odpowiedzialności za udostępnianie linków – uwagi do projektu nowelizacji ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną, PME 2012, Nr 2, s. 23.

 

[27]             Ten, kto udostępnia zasoby systemu teleinformatycznego w celu przechowywania danych przez usługobiorcę (art. 14 ust. 1 zd. 1 usude).

 

[28]             B. Pręda (red.), Wyłączenie odpowiedzialności…, s. 24. Por. także: wyrok SA we Wrocławiu z 15 stycznia 2010 r., I ACa 1202/09, LEX oraz Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 18 stycznia 2011 r., I ACa 544/10, LEX.

 

[29]             Do 25 maja 2018 r. była to ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (tekst jednolity z dnia 13 czerwca 2016 r. (Dz.U. z 2016 r., poz. 922).

 

[30]             Dz.Urz. UE L 119/1, zwane dalej RODO.

 

[31]             Opracowany przez Ministerstwo Cyfryzacji we wrześniu 2017 r., https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12302951, dostęp: 21 stycznia 2018 r.

 

[32]             Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie poszanowania życia prywatnego oraz ochrony danych osobowych w łączności elektronicznej i uchylające dyrektywę 2002/58/WE (rozporządzenie w sprawie prywatności i łączności elektronicznej).

 

[33]             Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE z dnia 25 października 2011 r. w sprawie praw konsumentów, zmieniająca dyrektywę Rady 93/13/EWG i dyrektywę 1999/44/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz uchylająca dyrektywę Rady 85/577/EWG i dyrektywę 97/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (Dz.Urz.UE.L Nr 304, s. 64).

 

[34]             Tekst jednolity z dnia 9 marca 2017 r. (Dz.U. z 2017 r., poz. 683), dalej jako PrKonsum.

 

[35]             (Dz.U. z 2012 r. poz. 1225).

 

[36]             (Dz.U. poz. 1176, z 2004 r. poz. 959, z 2009 r. poz. 960 oraz z 2011 r. poz. 169 i 432).

 

[37]             W ramach niniejszej pracy będę posługiwał się kontekście konsumenta także takimi terminami, jak „nabywca”, „usługobiorca”, „uprawniony”, czy też „kupujący”. Fakt ten ma szczególne znaczenie w przypadku, gdy poszczególne przepisy nie zawierają w sobie terminu „konsument”, ale pośrednio mają dla tego podmiotu zastosowanie (jak np. przy rękojmi mamy do czynienia z kupującym). W takiej sytuacji, mając na względzie temat pracy, także będę zamiennie posługiwał się słowem „konsument”. W przypadku przedsiębiorcy zamiennie będę używał zwrotu „sprzedawca”, „usługodawca”, „gwarant” (w zależności od omawianej instytucji).

 

[38]             Ustawa z dnia 12 maja 2011 r., tekst jednolity z dnia 9 maja 2018 r. (Dz.U. z 2018 r., poz. 993).

 

[39]             Ustawa z dnia 23 sierpnia 2007 r., tekst jednolity z dnia 30 października 2017 r. (Dz.U. z 2017 r., poz. 2070).

 

[40]             Konsumentem nie może być zatem przedsiębiorca w myśl art. 431 k.c., osoba prawna, czy też jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, której ustawa nadaje zdolność prawną z art. 331 k.c.

 

[41]             B. Sołtys [w:], B. Kaczmarek-Templin, P. Stec, D. Szostek (red.), Ustawa o prawach konsumenta. Kodeks cywilny (wyciąg). Komentarz, Warszawa 2014, s. 292.

 

[42]             Tak: R. Strugała [w:] E. Gniewek, P. Machnikowski (red.), Kodeks cywilny…, komentarz do art. 221 k.c., Nb. 7.

 

[43]             Ibidem, Nb. 8.

 

[44]             Ibidem, Nb. 12.

 

[45]             Ibidem.

 

[46]             B. Sołtys [w:] B. Kaczmarek-Templin, P. Stec, D. Szostek (red.), Ustawa…, s. 284.

 

[47]             Ustawa z dnia 16 września 2011 r. (Dz.U. Nr 230, poz. 1370).

 

[48]             Ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. (tekst jednolity: z dnia 23 marca 2018 r., Dz.U. z 2018 r., poz. 798).

 

[49]             B. Kaczmarek-Templin [w:] B. Kaczmarek-Templin, P. Stec, D. Szostek (red.), Ustawa…, s. 10.

 

[50]             Ibidem, s. 12.

 

[51]             G. Bar [w:] B. Kaczmarek-Templin, P. Stec, D. Szostek (red.), Ustawa…, s. 97.

 

[52]             Por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 5 grudnia 2006 r., III SA/WA 1836/06, Legalis.

 

[53]             B. Kaczmarek-Templin [w:] B. Kaczmarek-Templin, P. Stec, D. Szostek (red.), Ustawa…, s. 124.

 

[54]             Wyjątkiem od nieponoszenia kosztów są przepisy art. 33, 34 ust. 2 oraz art. 35 PrKonsum. Po pierwsze, jeżeli konsument wybrał sposób dostarczenia towaru inny niż najtańszy zwykły sposób dostarczenia oferowanego przez przedsiębiorcę, to ten ostatni nie jest zobowiązany do ponoszenia dodatkowych kosztów z tym związanych. Po drugie, sam konsument w przypadku odstąpienia od umowy jest zobowiązany wydać rzecz przedsiębiorcy lub osobie przez niego upoważnionej; w tej sytuacji konsument ponosi wyłącznie koszty bezpośredniego zwrotu tej rzeczy, chyba że sam przedsiębiorca zgodził się je ponieść lub nie poinformował konsumenta o konieczności poniesienia takich kosztów. Po trzecie, w sytuacji, kiedy zgodnie z art. 21 ust. 2 PrKonsum nabywca zażądał wykonania umowy lub dostarczenia odpowiedniej ilości mediów (np. energii elektrycznej, cieplnej itd.), przed upływem terminu na odstąpienie od umowy, wówczas jest zobowiązany do zapłacenia za świadczenia spełnione do momentu odstąpienia od umowy.

 

[55]             Wyrok Sądu Okręgowego w Elblągu z dnia 8 kwietnia 2013 r., I CA 55/13, Legalis.

 

[56]             Por. wyrok Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 22 listopada 2011 r., XVII AmC 1894/11.

 

[57]             B. Kaczmarek-Templin [w:] B. Kaczmarek-Templin, P. Stec, D. Szostek (red.), Ustawa…, s. 160.

 

[58]             Przedsiębiorca musi poinformować konsumenta o wzorcu odstąpienia od umowy.

 

[59]             Zgodnie z motywem 19. preambuły dyrektywy nr 2011/83/UE pod pojęciem funkcjonalności należy rozumieć możliwe sposoby wykorzystywania treści cyfrowych, np. do śledzenia zachowania konsumenta; funkcjonalność powinna również odnosić się do braku lub do istnienia jakichkolwiek ograniczeń technicznych, takich jak ochrona za pośrednictwem zarządzania prawami autorskimi do treści cyfrowych lub kodowania regionalnego.

 

[60]             J. Widło, Rękojmia za wady fizyczne w świetle nowelizacji Kodeksu cywilnego, „Monitor Prawniczy” 2015, Nr 4, s. 179.

 

[61]             Tak: K. Żok, Obniżenie ceny w świetle nowelizacji przepisów o rękojmi, „IUSNOVUM” 2016, Nr 4, s. 181. Obniżenie ceny jako roszczenie traktuje m.in. J. Widło, Rękojmia za wady fizyczne…, s. 181–182.

 

[62]             II CKN 588/99, Legalis.

 

[63]             III CZP, 39/02, Legalis.

 

[64]             II CK 270/03, Legalis.

 

[65]             III CZP 2/13, Legalis.

 

[66]             E. Chabryn-Chojnacka [w:] M. Gutowski (red.), Kodeks cywilny. Tom II. Komentarz. Art. 450–1088, Warszawa 2016, Legalis, komentarz do art. 5615 k.c., Nb. 2.

 

[67]             Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 10 listopada 2011 r., ACa 496/11, OSAB Nr 4/2011, s. 25–30.

 

[68]             J. Jezioro [w:] E. Gniewek, P. Machnikowski (red.), Kodeks cywilny…, komentarz do art. 577 k.c., Nb. 17.

 

[69]             II CR 109/74, Legalis.

 

[70]             Wymogu używania języka polskiego nie stosuje się do nazw własnych, znaków towarowych, nazw handlowych, oznaczeń pochodzenia towarów, a także zwyczajowo stosowanej terminologii naukowej i technicznej.

 

[71]             Por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 listopada 2010 r., IV CNP 42/10, Legalis.

 

[72]             Ustawa o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw z dnia 13 kwietnia 2018 r., (Dz.U. z 2018 r., poz. 1104).

 

PODOBNE ARTYKUŁYWIĘCEJ OD AUTORA