Abstract
The Rights and Obligations of Attorneys at Law Employed at Local Government Units
The author of the article performs a legal analysis of the issue of employing attorneys at law at units of local government, taking into consideration both the Attorneys at Law Act and the Local Government Employees Act. The article discusses employment of attorneys at law at units of local government and terminating the employment of an attorney at law pursuant to Article 19 of the Attorneys at Law Act. The author aims at proving the thesis that practicing as attorney at law (a profession of public trust) at units of local government involves many legal requirements not only for attorneys at law but also for their employers – in this instance local government units. It should be noted that persons pursuing employment as attorneys at law at units of local government and employers themselves will find the following article very useful.
Keywords: attorney at law, employment, contract of employment, local government units, Labour Code, Attorneys at Law Act
Słowa kluczowe: Radca prawny, zatrudnienie, umowa o pracę, jednostki samorządu terytorialnego, Kodeks pracy, ustawa o radcach prawnych
Zgodnie ustawą o pracownikach samorządowych[1] pracownik może zostać zatrudniony na stanowiskach urzędniczych w:
1) urzędach marszałkowskich oraz wojewódzkich samorządowych jednostkach organizacyjnych,
2) starostwach powiatowych oraz powiatowych jednostkach organizacyjnych,
3) urzędach gminy, jednostkach pomocniczych gmin, gminnych jednostkach budżetowych i samorządowych zakładach budżetowych,
4) biurach (ich odpowiednikach) związków jednostek samorządu terytorialnego oraz samorządowych zakładach budżetowych utworzonych przez te związki,
5) biurach (ich odpowiednikach) jednostek administracyjnych jednostek samorządu terytorialnego.
Tym samym należy uznać, za pracownika samorządowego każdą osobę zatrudnioną w wyżej wymienionych urzędach, bez względu na zajmowane przez niego stanowisko oraz podstawę tego zatrudnienia.
- Sposób zatrudniania pracowników w administracji samorządowej
Należy zauważyć, że zgodnie z art. 4 u.p.s. pracownicy zatrudniani są na podstawie wyboru, powołania oraz na podstawie umowy o pracę[2]. Wobec powyższego podstawa nawiązania stosunku pracy wiąże się z rodzajem zajmowanego stanowiska. Jednocześnie nie ulega wątpliwości, że w jednostkach samorządu terytorialnego pracownicy samorządowi zatrudniani są na stanowiskach urzędniczych. Do stanowisk urzędniczych należy zaliczyć także stanowisko zajmowane przez radcę prawnego. Głównym celem powyższego działania jest zweryfikowanie przydatności danej osoby do pracy w jednostce samorządu terytorialnego.
Jednocześnie mając na uwadze przepisy ustawy o pracownikach samorządowych, pracownikiem, który podejmuje po raz pierwszy pracę na stanowisku urzędniczym w jednostce samorządu terytorialnego jest osoba, która nie była wcześniej zatrudniona w jednostkach samorządowych na czas nieokreślony lub na czas określony, dłużej niż 6 miesięcy, i nie odbyła służby przygotowawczej, która została zakończona zdaniem egzaminu z wynikiem pozytywnym. Wypada jednocześnie podkreślić, że w przypadku umowę o pracę na czas nieokreślony, to najczęściej jest ona zawierana z urzędnikami, którzy przeszli wstępną weryfikację przydatności do pracy i ukończyli służbę przygotowawczą z pozytywnym wynikiem egzaminu w samorządzie terytorialnym[3].
Tym samym biorąc powyższe pod uwagę, należy uznać, że radca prawny, pomimo zdania z wynikiem pozytywnym egzaminu państwowego, a tym samym będąc zaliczonym do grupy zawodowej zaufania publicznego, jest zmuszony dodatkowo zdać egzamin na pracownika samorządowego. Istotny jednak jest fakt, że do uprawnień kierownika jednostki samorządowe należy możliwość zwolnienia radcy prawnego z odbywania służby przygotowawczej przeprowadzanej dla pracowników samorządowych. Niemniej jednak zwolnienie to nie wyłącza konieczności zdania egzaminu końcowego. Powyższe stanowi bezwzględny warunek dalszego zatrudnienia w charakterze pracownika na stanowisku radcy prawnego w jednostce samorządowej, o czym stanowi art. 19 u.p.s.[4] Dokonując analizy powyższej kwestii należy mieć na uwadze przede wszystkim, że ustawodawca nie określa jednak kwestii, czy pozytywne zdanie egzaminu stanowi przesłankę dalszego zatrudnienie, a w konsekwencji czy mówimy o zatrudnieniu na czas określony, czy na czas nie nieokreślony – powyższa kwestia pozostaje w gestii pracodawcy – jednostki samorządowej.
Wartym zauważenia jest fakt, że dodatkowym wymogiem, jaki musi spełniać osoba zatrudniona na stanowisku urzędniczym radcy prawnego, jest wymóg posiadania obywatelstwa polskiego (art. 6 ust. 1 u.p.s.). Wobec powyższego, dokonując analizy powyższej kwestii, należy dojść do wniosku, że pracownikiem samorządowym może być osoba, która jest obywatelem polskim. Należy zaznaczyć, że w rozumieniu ustawy o radcach prawnych[5] radcami prawnymi mogą być prawnicy zagraniczni wykonujący stałą praktykę, niebędący obywatelami polskimi. Niemniej jednak nie można zapominać, że zgodnie z art. 11 ust. 1 u.p.s. w zakresie urzędów samorządowych katalog stanowisk dla cudzoziemców wskazuje kierownik urzędu samorządowego. Wobec powyższego możliwa jest sytuacja, zgodnie z którą w danej jednostce samorządowej cudzoziemiec wpisany na listę radców prawnych nie będzie mógł starać się o posadę urzędnika samorządowego. Skutkiem takich rozwiązań mogą być zróżnicowane praktyki zatrudnienia cudzoziemców w poszczególnych urzędach samorządowych na stanowiskach radców prawnych[6].
- Prawa i obowiązki radcy prawnego
Odnosząc się do statusu radcy prawnego, zaliczany on jest do grupy zawodów zaufania publicznego, którego wykonywanie związane jest z koniecznością legitymowania się specjalistyczną wiedzą potwierdzoną zdaniem zawodowego egzaminu państwowego.
Warty podkreślenia jest fakt, że mimo braku legalnej definicji pojęcia „zawód zaufania publicznego”, literatura fachowa wskazuje następujące cechy, którymi charakteryzuje się zawodów zaufania publicznego:
- a) szczególna doniosłość prawidłowego i zgodnego z interesem publicznym wykonywania zawodu – istotnego z racji roli, jaką dana dziedzina społecznej aktywności zawodowej odgrywa w społeczeństwie, oraz z racji konieczności zapewnienia ochrony gwarantowanych Konstytucją RP praw podmiotowych jednostki;
- b) powierzanie uprawiającym taki zawód – w warunkach wysokiego zaufania – informacji osobistych i dotyczących życia prywatnego osób korzystających z ich usług;
- c) uznawanie tych informacji za tajemnicę zawodową, która nie może być ujawniona;
- d) objęcie osób dysponujących taką tajemnicą – w przypadku możliwości naruszenia istotnych dóbr jednostki w razie jej ujawnienia – immunitetem zwalniającym je od odpowiedzialności karnej za nieujawnienie informacji;
- e) korzystanie ze świadczeń tych zawodów często w razie nastąpienia realnego albo choćby potencjalnego niebezpieczeństwa dla dóbr jednostki o szczególnym charakterze (np. życia, zdrowia, wolności, godności, dobrego imienia);
- f) niepodleganie regułom hierarchii urzędniczej;
- g) występowanie sformalizowanej deontologii zawodowej oraz rękojmi należytego i zgodnego z interesem publicznym wykonywania zawodu, gwarantowanej z jednej strony przez wysokie bariery dostępu do wykonywania każdego z zawodów zaufania publicznego (obejmujące nie tylko wymóg ukończenia odpowiedniego szkolenia, lecz także reprezentowanie odpowiedniego poziomu etycznego), z drugiej – sprawowaną w interesie publicznym pieczą organów samorządu zawodowego[7].
Warty podkreślenia jest fakt, że zgodnie z treścią art. 6 ust. 1 u.r.p. zawód „radcy prawnego polega na świadczeniu pomocy prawnej, a w szczególności na udzielaniu porad prawnych, sporządzaniu opinii prawnych, opracowaniu projektów aktów prawnych oraz występowaniu przed sądami i urzędami”. Wobec powyższego radca prawny, jako przedstawiciel zawodu zaufania publicznego, zobowiązany jest do wypełniania wyjątkowego zadania służenia interesom sprawiedliwości, jak i podmiotom, które powierzyły mu dochodzenie i ochronę swojej wolności i praw. Wobec powyższego należy uznać, że zasadniczym zadaniem radcy prawnego jest sumienne wykonywanie obowiązków, jakie wiążą się z wykonywaniem zawodu radcy prawnego, a także przestrzeganiu zasad wynikających z Kodeksu etyki radców prawnych.
Stosownie do treści art. 23 u.r.p. prawo wykonywania zawodu radcy prawnego powstaje z chwilą wpisu na listę radców prawnych i złożenia ślubowania. Wobec powyższego na listę radców prawnych może zostać wpisana jedynie osoba spełniająca przesłanki określone w art. 24 u.r.p., tj. która ukończyła wyższe studia prawnicze w Rzeczypospolitej Polskiej i uzyskała tytuł magistra lub zagraniczne studia prawnicze uznane w Rzeczypospolitej Polskiej, korzysta w pełni z praw publicznych, ma pełną zdolność do czynności prawnych, jest nieskazitelnego charakteru i swym dotychczasowym zachowaniem daje rękojmię prawidłowego wykonywania zawodu radcy prawnego, odbyła w Rzeczypospolitej Polskiej aplikację radcowską i złożyła egzamin radcowski, z zastrzeżeniem art. 25 ust. 1 i 2.
Natomiast art. 8 ust. 1 u.r.p. wyraźnie wskazuje, że radca prawny jest uprawniony do wykonywania zawodu w ramach stosunku pracy, na podstawie umowy cywilnoprawnej, w kancelarii radcy prawnego oraz w spółce:
1) cywilnej lub jawnej, w której wspólnikami są radcowie prawni, adwokaci, rzecznicy patentowi, doradcy podatkowi lub prawnicy zagraniczni wykonujący stałą praktykę na podstawie przepisów ustawy z 5 lipca 2002 r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej;
2) partnerskiej, w której partnerami są radcowie prawni, adwokaci, rzecznicy patentowi, doradcy podatkowi lub prawnicy zagraniczni wykonujący stałą praktykę na podstawie przepisów ustawy o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej;
3) komandytowej lub komandytowo-akcyjnej, w której komplementariuszami są radcowie prawni, adwokaci, rzecznicy patentowi, doradcy podatkowi lub prawnicy zagraniczni wykonujący stałą praktykę na podstawie przepisów ustawy o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej[8].
W konsekwencji odmiennie niż w stosunku do adwokatów, radca prawny ma możliwość wykonywania zawodu w ramach stosunku pracy. Powyższe uprawnienie nadane przez ustawodawcę wywołuje jednak kontrowersję. W środowisku prawniczym toczy się w dalszym ciągu dyskusja czy powyższe uprawnienie przyznane radcom prawnym nie jest sprzeczne z istotą niezależności, a zarazem tworzy stosunek zależności pomiędzy radcą prawnym a pracodawcą. Niemniej jednak, dokonując analizy obowiązujących przepisów ustawy o radcach prawnych i Kodeksu Etyki Radcy Prawnego, należy uznać powyższą tezę za błędną[9]. Nie da się jednak zaprzeczyć, że radca prawny wykonujący zawód radcy prawnego w ramach stosunku pracy zobowiązany jest do przestrzegania nie tylko przepisów korporacyjnych, lecz także przepisów wynikających z prawa pracy oraz ustaw szczególnych ze względu na rodzaj jednostki czy podmiotu, w którym jest zatrudniony. Tym samym powyższy artykuł ma na celu dokonanie szczegółowej charakterystyki statusu radcy prawnego świadczącego pracę w ramach umowy o pracę w jednostce samorządu terytorialnego.
- Uprawnienia radcy prawnego zatrudnionego w administracji samorządowej
Stosunek prawny radcy prawnego zatrudnionego w jednostce samorządu terytorialnego, tak jak w przypadku pracownika, oparty jest na podstawie umowy o pracę. Na podstawie umowy o pracę strony wspólnie określają miejsce, czas pracy, wynagrodzenie jak również rodzaj umowy o pracę. Odmiennie niż w stosunku pracownik–pracodawca, odnośnie umów o pracę zawartych z radcą prawnym jako pracownikiem nadrzędne znaczenie w przypadku określania treści umowy o pracę mają przepisy ustawy o radcach prawnych i Kodeks Etyki Radcy Prawnego. Podejmowanie działań sprzecznych z postanowieniami przepisów korporacyjnych w powyższym zakresie będzie stanowiło podstawę do wszczęcia postępowania dyscyplinarnego przeciwko radcy prawnemu. Należy mieć na uwadze, że ustawodawca bardzo szczegółowo określił przepisy dotyczące np. czasu pracy radcy prawnego. Jednocześnie na podstawie art. 8 ust. 5 u.r.p. ilekroć w ustawie mowa o „stosunku pracy”, „zatrudnieniu”, „wynagrodzeniu”, rozumie się przez to również odpowiednio stosunek służbowy, „pełnienie służby” i „uposażenie”.
Na podstawie art. 9 ust. 1 u.r.p. radca prawny wykonujący zawód na podstawie stosunku pracy może zajmować jedynie samodzielne stanowisko podległe bezpośrednio kierownikowi jednostki organizacyjnej. Powyższe ma na celu przede wszystkim zapewnić niezależność radcy prawnemu zatrudnionemu w jednostce samorządu terytorialnego. Tym samym radca prawny, nawet wykonując obowiązki na podstawie umowy o pracę, jest niezależny i podlega tylko ustawie. Powyższa hierarchizacja jest niesamowicie istotna, gdyż zapewnia ochronę praw i wolności obywatela oraz sprawowania wymiaru sprawiedliwości. Powyższe oznacza, że podstawowym obowiązkiem radcy prawnego jest zachowanie bezstronności od wszelkich wpływów, nacisków, w szczególności tych, których podstawy mogą wynikać z jego osobistych interesów czy nacisków zewnętrznych, ograniczeń, nakłaniania. Tym samym nie ulega wątpliwości, że art. 9 ust. 1 u.r.p. stanowi gwarancję niezależności, która ma na celu zapewnienie braku wpływu czynników zewnętrznych na pracę radcę prawnego lub stosunku podległości radcy prawnego wobec innych pracowników. W związku z powyższym pracodawca nie ma prawa do wydawania poleceń radcy prawnemu zatrudnionemu na podstawie umowy o pracę w zakresie wykonania czynności wynikających ze świadczenie pomocy prawnej lub wywierania na niego jakiegokolwiek wpływu. Wobec powyższego pracownik będący radcą prawnym jest uprawniony podejmować się jedynie zadań, o których mowa w ustawie o radach prawnych, m.in. świadczenia pomocy prawnej, a w szczególności udzielania porad prawnych, sporządzania opinii prawnych, opracowywania projektów aktów prawnych oraz występowania przed sądami i urzędami. Jednocześnie pracownik – radca prawny nie jest nigdy związany poleceniem przełożonego, co do treści opinii prawnej. Ze względu na konieczność zachowania niezależności na podstawie art. 22 ust. 1 u.r.p. radca prawny z ważnych powodów ma prawo również odmówić udzielenia pomocy prawnej. Powyższe uprawnienie nadane przez ustawodawcę ma na celu podkreślenie niezależności radcy prawnego a zarazem nie możności występowania stosunku zależności w przypadku radcy prawnego zatrudnionego na podstawie umowy o pracę. Jest to kluczowe dla radcy prawnego, jako pracownika wykonującego zawód zaufania publicznego, zwłaszcza w kontekście wymagania od radcy prawnego pełnej transparentności i niezawisłości w relacjach służbowych.
Radca prawny zatrudniony w organie samorządowym świadczy pomoc prawną w komórce lub w jednostce organizacyjnej, w biurze, w wydziale lub na wyodrębnionym stanowisku do spraw prawnych podległym bezpośrednio kierownikowi tego organu. Jednakże w organach państwowych radca prawny ma możliwość świadczenia pomocy prawnej również w innej wyodrębnionej komórce lub jednostce organizacyjnej, i podlegać jej kierownikowi. Natomiast w sytuacji zawarcia przez jednostkę organizacyjną lub organ państwowy umów o pracę z dwoma lub więcej radcami prawnymi, jednemu z nich należy powierzyć obowiązki związane z koordynacją pomocy prawnej w tej jednostce. Pracodawca jest zobligowany stworzyć takie warunki pracy, aby w stosunku do radców prawnych świadczących pomoc prawną na podstawie umowy o pracę nie występowała podległość służbowa w zakresie wykonywanych czynności. W konsekwencji radcy prawni zatrudnieni na postawie umowy o pracę w jednostce samorządu terytorialnego muszą być wobec siebie niezależni. Tym samym żaden radca prawny nie jest uprawniony do wydawania poleceń służbowych innemu radcy prawnemu. Tego typu zachowanie stanowiłoby naruszeniem przepisów ustawy o radcach prawnych, a tym samym prowadziłoby do wszczęcia postępowania dyscyplinarnego. Zgodnie z art. 33 Kodeksu Etyki Radcy Prawnego: „Radcowie prawni powinni udzielać sobie pomocy i służyć radą w sprawach związanych z wykonywaniem zawodu, o ile to nie szkodzi interesom podmiotów, na rzecz których świadczą pomoc prawną”.
Powyższe rozważania nie stanowią podstawy do stawiania tezy jakoby ustawodawca nie przewidział możliwości powołania w jednostkach samorządu terytorialnego koordynatora zespołu prawnego. Należy odróżnić rolę koordynatora od roli przełożonego, są to dwa zupełnie inne stanowiska. Głównym zadaniem koordynatora radców prawnych jest koordynowanie pracy zatrudnionych radców prawnych. W żadnym wypadku koordynator radców prawnych nie ma prawa zobowiązywać żadnego z radców prawnych do wykonywania jego poleceń czy też nadzoru lub kontroli podejmowanych przez nich czynności. Należy przy tym pamiętać, że zgodnie z art. 37 Kodeksu Etyki Radcy Prawnego: „Radca prawny koordynujący pracę zespołu nie może naruszać niezawisłości i samodzielności radców prawnych zatrudnionych w koordynowanym zespole w wykonywaniu ich obowiązków zawodowych”. Pracodawca, którego zamiarem jest skategoryzowanie, a zarazem usystematyzowanie pracy zatrudnionych radców prawnych, powinien stworzyć regulamin, którego celem będzie określenie pól działania zespołu prawnego w danej jednostce samorządu terytorialnego.
Należy przy tym pamiętać, że oceny pracy radcy prawnego dokonuje wyłącznie kierownik jednostki organizacyjnej po wcześniejszej opinii radcy prawnego wskazanego przez właściwą radę okręgowej izby radców prawnych. W konwekcji dyspozycji tego przepisu pracodawca jest zobowiązany każdorazowo zwracać się do izby radców prawnych w przypadku formalnej oceny pracy radcy prawnego. Pracodawca nie jest uprawniony do dokonywania oceny pracy radcy prawnego, gdyż powyższe mogłoby podważyć stosunek niezależności pomiędzy pracodawcą a radcą prawny. Zgodnie z uchwałą nr 112/VII/2010 z 30 stycznia 2010 r. Krajowej Rady Radców Prawnych (Regulamin zakresu i trybu działania oraz zasad wynagradzania wizytatorów) na żądanie pracodawcy dziekan Okręgowej Izby Radców Prawnych jest uprawniony do przeprowadzenia wizytacji dla oceny pracy radcy prawnego przez dwuosobowy zespół wizytatorów. W związku z przeprowadzoną wizytacją zespół wizytatorów sporządza sprawozdanie, na podstawie którego dziekan wydaje, na żądanie pracodawcy, właściwą opinię. Pracodawca nie jest jednak związany opinią wydaną przez zespół wizytatorów.
Radca prawny zatrudniony w jednostce samorządu terytorialnego na podstawie umowy o pracę jest uprawniony do świadczenia pracy w wielu jednostkach organizacyjnych i w wymiarze przekraczającym jeden etat. Problematyka możliwości ograniczenia świadczenia pracy przez radcę prawnego lub czasu obowiązywania zakazu konkurencji, biorąc pod uwagę stanowisko doktryny, musi być uregulowane przez jednostkę samorządu terytorialnego oraz radcę prawnego w dokumentach wewnętrznych danego pracodawcy. Działanie to jest świadome, gdyż rolą ustawodawcy nie jest wywieranie wpływu na kwestię swobody umów zawartych przez strony. Obowiązkiem ustawodawcy jest jedynie określenie formy prowadzenia działalności gospodarczej przez radcę prawnego, jak i wskazania minimalnego czasu pracy oraz wysokości wynagrodzenia.
Odnosząc się do problematyki czasu pracy radcy prawnego świadczącego pomoc prawną w jednostce organizacyjnej, należy podkreślić, że nie może być on krótszy niż dwie piąte czasu pracy ustalonego w zawartej z radcą prawnym umowie. Niemniej jednak do czasu pracy radcy prawnego zalicza się także czas niezbędny do załatwiania spraw poza lokalem jednostki organizacyjnej, w szczególności w sądach i w innych organach, oraz czas przygotowania się do tych czynności. Ze względu na ten fakt, ustawa o radcach prawnych wskazuje powyższym przepisem wymiar czasu pracy, tym samym stanowi on o normie obowiązującej konkretnego radcę prawnego u pracodawcy. W tym przypadku ustawa o radcach prawnych stanowi ustawę szczególną w stosunku do przepisów Kodeksu pracy[10], jako że jest źródłem prawa pracy w rozumieniu art. 9 k.p. Natomiast materia długości czasu pracy każdego radcy prawnego powinna być indywidualnie uzgadniana przez strony. Pracodawca, opierając się na treści art. 18 ust. 2 u.r.p., powinien mieć na uwadze specyfikację świadczenia pomocy prawnej przez radcę prawnego w ramach stosunku pracy, a tym samym uzgodnić z danym radcą prawnym taką organizację pracy, która umożliwi staranne, rzeczowe i w pełni profesjonalne wykonywanie zawodu. Umowa o pracę zawarta z radcą prawnym nie może kategorycznie zawierać zapisów świadczącym o tym, że czas pracy radcy prawnego w lokalu jednostki ma odpowiadać pełnemu wymiarowi ustalonemu w umowie, gdyż stoi to w sprzeczności z treścią art. 18 ust. 1 u.r.p. Strony, ustalając treść umowy o pracę, są zobowiązane do ustalenia dni, w których radca prawny będzie zobowiązany do wykonywania zawodu, biorąc pod uwagę zadania i specyfikację danej jednostki samorządu terytorialnego.
Radca prawny świadczący pomoc prawną na podstawie umowy o pracę stosownie do art. 224 ust. 1 u.r.p. ma prawo do wynagrodzenia i innych świadczeń określonych w układzie zbiorowym pracy lub w przepisach o wynagradzaniu pracowników, obowiązujących w jednostce organizacyjnej zatrudniającej radcę prawnego. Odnosząc się do poziomu wysokości wynagrodzenia, należy uznać, że nie może być ono niższe od wynagrodzenia przewidzianego dla stanowiska pracy głównego specjalisty lub innego równorzędnego stanowiska pracy. Jednocześnie uprawnienie do dodatków nie może być uzależnione od opinii kierowania zespołem prawników. Radcy prawnemu przysługuje prawo do otrzymywania dodatkowego wynagrodzenia w wysokości nie niższej niż 65% kosztów zastępstwa sądowego zasądzonych na rzecz strony przez niego zastępowanej lub przyznanych jej w ugodzie, postępowaniu polubownym, arbitrażu zagranicznym lub w postępowaniu egzekucyjnym, jeżeli koszty te zostały ściągnięte od strony przeciwnej. Sposób wypłaty powyższego wynagrodzenia jest dowolny i wymaga ustalenia przez strony na podstawie umowy cywilnoprawnej. Powyższy zapis ma charakter rękojmi. Jednostka samorządu terytorialnego zobowiązana jest do wypłacenia radcy prawnemu uposażenia nie mniejszego niż grupom zawodowym określonym w art. 224 ust. 1 u.r.p.
Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 17 sierpnia 2007 r., I PK 74/07: „Przepisy płacowe należy interpretować ściśle, z wyłączeniem wykładni rozszerzającej, ścieśniającej lub analogii”[11]. Taka interpretacja przepisów ma na celu zapewnienie radcom prawny wynagrodzenia o stosownej wysokości. Powyższy pogląd został utrwalony w orzecznictwie Sądu Najwyższego porównującym wynagrodzenie radcy prawnego do wynagrodzenia głównego specjalisty według zasad jego kształtowania, a nie według konkretnego wynagrodzenia w wysokości wypłacanej.
Nie można jednak wywodzić z treści art. 224 ust. 1 u.r.p. konkretnej kwoty, jaka ma zostać wypłacona radcy prawnemu w związku z świadczeniem pomocy prawnej, przepis ten ma jedynie za zadanie wskazanie jedynie reguł zasad, na podstawie których ma być ustalony poziom wynagrodzenie dla radcy prawnego świadczącego pomoc prawną na podstawie umowy o pracę.
Tym samym w przypadku, gdy układ zbiorowy pracy lub inne unormowanie szczególne zakreśla jedynie ramy, w jakich powinno zostać określone wynagrodzenie w porównaniu z postanowieniami indywidualnej umowy o pracę, radca prawny ma roszczenie do pracodawcy o wypłacanie mu najniższego, mieszczącego się w tych ramach wynagrodzenia, chyba że uprawniony przedstawiciel pracodawcy ustalił dla niego wynagrodzenie wyższe. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego roszczenie radcy prawnego z tytułu wynagrodzenie za pracę dotyczy tylko poziomu najniższego wynagrodzenia przewidzianego dla głównego specjalisty[12].
Istotną kwestią jest natomiast problematyka zawierania przez radcę prawnego z jednostką samorządu terytorialnego umów cywilnoprawnych określających wysokość wypłaty wynagrodzenia z tytułu kosztów sądowych. Odnosząc się do utartej linii doktryny w zakresie art. 224 ust. 2 zd. 2 u.r.p., należy wywieść, że cywilnoprawna umowa o dodatkowe wynagrodzenie radcy prawnego, tytułem kosztów zastępstwa sądowego, jest ściśle związana ze stosunkiem pracy, albowiem zawierana jest przez strony tegoż stosunku, a prawo do spornego wynagrodzenia przysługuje z racji reprezentacji pracodawcy w postępowaniu sądowym, polubownym, arbitrażowym czy egzekucyjnym, sprawowanej przez radcę prawnego w ramach jego obowiązków pracowniczych. Nie można jednak zapominać, że umowa ta ma samodzielny byt, a wykreowany przez nią stosunek zobowiązaniowy nie wygasa wraz z ustaniem zatrudnienia radcy prawnego. Istnieje on do momentu spełnienia przez strony wszystkich świadczeń objętych jego treścią. Umowa o dodatkowe wynagrodzenie radcy prawnego jest umową cywilnoprawną. Wynika to z faktu, że została ona poddana reżimowi prawa cywilnego z wszelkimi tego konsekwencjami, także w zakresie biegu terminów przedawnienia roszczeń wywodzonych z przedmiotowej umowy. Natomiast, gdy ten sam podmiot w postępowaniu sądowym reprezentowany był przez kilku radców prawnych, dodatkowe wynagrodzenie z tytułu kosztów zastępstwa sądowego musi zostać rozdzielone proporcjonalnie, stosownie do nakładu pracy.
Na podstawie art. 19 u.r.p. pracodawca jest uprawniony rozwiązać stosunku pracy za wypowiedzeniem z radcą w przypadku nienależytego wykonywania obowiązków radcy prawnego wynikających z przepisów ustawy. Niemniej jednak powyższe może nastąpić po uprzednim zasięgnięciu opinii rady okręgowej izby radców prawnych. Opinia rady okręgowej izby radców prawnych powinna być przesłana pracodawcy – jednostce organizacyjnej w terminie 14 dni od dnia otrzymania od tej jednostki zawiadomienia o zamiarze rozwiązania stosunku pracy z radcą prawnym. Odnosząc się do przedmiotowego przepisu, należy mieć na uwadze na charakter ochronny tegoż artykułu, który zobowiązuje pracodawcę zamierzającego rozwiązać stosunek pracy z radcą prawnym do uprzedniego zwrócenia się do okręgowej izby radców prawnych w celu uzyskania jej opinii. Taka treść art. 19 u.r.p. ma na celu zagwarantowanie radcy prawnemu szczególnego „parasola ochronnego”, gdy wypowiedzenie umowy o pracę nie jest związane z wykonywaniem zawodu radcy prawnego, lecz spowodowane jest czynnikami subiektywnymi. Pracodawca nie jest zobowiązany zwrócić się do okręgowej izby radców prawnych w celu wydania przedmiotowej opinii, gdy przyczyna rozwiązania stosunku pracy wynika z reorganizacji (likwidacja) stanowiska pracy radcy prawnego, niełącząca się z negatywną oceną jego pracy[13]. W przypadku niezastosowanie się przez pracodawcę do opisanego wyżej trybu, skutkuje to możliwością wystąpienia przez radcę prawnego z żądaniem orzeczenia bezskuteczności wypowiedzenia.
Bibliografia
Dubownik A., Pisarczyk Ł., Prawo urzędnicze, Warszawa 2011.
Jagielski J. [w:] Prawo administracyjne, Wierzbowski M. (red.), Warszawa 2011.
Morek T., Co zmienia nowa ustawa o pracownikach samorządowych, „Samorząd Terytorialny” 2009, nr 1–2.
Sarnecki P., Komentarz do art. 17 Konstytucji [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Garlicki L. (red.), Warszawa 1999–2007, t. 4.
Sarnecki P., Opinia w sprawie wykładni art. 17 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, „Przegląd Sejmowy” 2001, nr 2.
Tabernacka M., Pojęcie zawodu zaufania publicznego, „Acta Uniwersitatis Wratislaviensis” 2663.
Ura E., Prawo urzędnicze, Warszawa 2011.
[1] Ustawa z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (Dz.U. Nr 223, poz. 1458), dalej: u.p.s.
[2] J. Jagielski [w:] Prawo administracyjne, M. Wierzbowski (red.), Warszawa 2011, s. 289 i n.
[3] A. Dubownik, Ł. Pisarczyk, Prawo urzędnicze, Warszawa 2011, s. 95.
[4] E. Ura, Prawo urzędnicze, Warszawa 2011, s. 148.
[5] Ustawa z 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (tekst jedn.: Dz.U. z 2010 r. Nr 10, poz. 65 ze zm.), dalej: u.r.p.
[6] T. Morek, Co zmienia nowa ustawa o pracownikach samorządowych, „Samorząd Terytorialny” 2009, nr 1–2, s. 51.
[7] Zob. P. Sarnecki, Komentarz do art. 17 Konstytucji [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, L. Garlicki (red.), Warszawa 1999–2007, t. 4; P. Sarnecki, Opinia w sprawie wykładni art. 17 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, „Przegląd Sejmowy” 2001, nr 2, s. 75–76; M. Tabernacka, Pojęcie zawodu zaufania publicznego, „Acta Uniwersitatis Wratislaviensis” 2663, s. 302.
[8] Ustawa z 5 lipca 2002 r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jedn.: Dz.U. z 2014 r., poz. 134 ze zm.).
[9] Kodeks Etyki Radcy Prawnego, https://www.kirp.pl/Akty-Prawne/Kodeks-Etyki-Radcy-Prawnego (dostęp: 10 kwietnia 2014).
[10] Ustawa z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.), dalej: k.p.
[11] Zob. wyrok SN z 17 sierpnia 2007 r. (I PK 74/07), www.sn.pl (por. wyrok Sądu Najwyższego z 10 kwietnia 1967 r., II PR 151/67, OSNCP z 1968 r. nr 3, poz. 40; także uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z 17 września 1966 r., III PZP 20/66, OSNCP z 1967 r. nr 3, poz. 44; uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 25 lutego 1972 r., III PZP 39/71, OSNCP z 1972 r. nr 7–8, poz. 123, wyrok Sądu Najwyższego z 21 maja 1999 r., I PKN 74/99, OSNAPiUS z 2000 r. nr 15, poz. 211).
[12] Zob. wyrok SN z 18 maja 2006 r. (III PK 22/06), OSNP 2007/9–10, poz. 132; wyrok SN z 15 września 2006 r. (I PK 97/06), niepubl.
[13] Por. np. wyrok SN z 26 marca 1998 r. (I PKN 3/98), OSNP 1999/6, poz. 200.