Tryb autokontroli w postępowaniach prowadzonych na podstawie art. 36 – 36 (9) ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych

 The Self-Review Procedure in the Proceedings Conducted Pursuant to Article 36–36(9) of the Act of 6 July 1982 on Legal Advisers

Abstract:

This article addresses the issue of the possible application of self-review with regard to decisions issued in the proceedings conducted pursuant to Article 36 et seq. of the Legal Adviser Act (the administration of the legal adviser professional qualifications exam). The self-review procedure may be applied to the decisions issued by the first-instance authority in the course of the proceedings conducted by the examination board of the second instance under the Minister of Justice (the board of appeal). The procedure may be carried out by the examination board within the time frame stipulated in Article 133 of the Administrative Procedure Code, i.e. within seven days of receiving an appeal. This means that the examination board should, by way of self-review, re-assess the grade assigned for the written part of the exam and adopt a new resolution on the legal adviser professional qualifications exam within the aforementioned time frame.

Keywords:

legal adviser professional qualifications exam, administrative decision, administrative proceedings, appeal, self-review of decisions

Słowa kluczowe: egzamin radcowski, decyzja administracyjna, postępowanie administracyjne odwołanie, autokontrola decyzji

1.Stosowanie KPA w trakcie przeprowadzania egzaminu radcowskiego

1.1. Postępowanie w przedmiocie ustaleniami wyniku egzaminu radcowskiego jako postępowanie administracyjne

Niniejszy artykuł dotyczy dopuszczalności odpowiedniego stosowania art. 132 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego[2] (dalej: „KPA”) w postępowaniu administracyjnym, w sprawie przeprowadzenia egzaminu radcowskiego na podstawie art. 36 – 36 (9) ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych^[3] (dalej: „ustawa o radcach prawnych”). Egzamin radcowski jest obecnie egzaminem państwowym, za którego organizację i przeprowadzenie odpowiada Minister Sprawiedliwości. Egzamin radcowski przeprowadza się raz w roku w terminie wyznaczonym przez Ministra Sprawiedliwości w porozumieniu z Krajową Radą Radców Prawnych[4]. Właściwa dla siedziby komisji egzaminacyjnej rada okręgowej izby radców prawnych zapewnia obsługę administracyjną i techniczną działalności komisji egzaminacyjnej, w tym przeprowadzanie egzaminu radcowskiego jako zadanie zlecone z zakresu administracji rządowej[5].

Nadmienić należy na wstępie że przeprowadzenie egzaminu radcowskiego jest sprawą z zakresu administracji publicznej, a podjęcie przez komisję egzaminacyjną uchwały o wyniku egzaminu radcowskiego jest decyzją administracyjną. Przeprowadzenie ww. egzaminu (normowane treścią art. 36 – 36 (9) ustawy o radach prawnych) oraz system jego weryfikacji przybiera tym samym formę postępowania administracyjnego. Powyższe oznacza, że w postępowaniu prowadzonym przez organy powołane do przeprowadzenia egzaminu radcowskiego, jak i jego późniejszej weryfikacji stosuje się przepisy jurysdykcyjnego postępowania administracyjnego normowanego treścią KPA z uwzględnieniem regulacji szczególnych, które zawarto bezpośrednio w ustawie o radcach prawnych w tym względzie.

Formę prawną działania organów administracji publicznej określają przepisy prawa, przyznające kompetencje tym organom. Norma kompetencyjna, upoważniająca organ do podejmowania rozstrzygnięcia powinna co najmniej określać czynność organu, która jest przedmiotem kompetencji[6]. Komisja egzaminacyjna przeprowadzająca egzamin radcowski jest organem administracji publicznej w znaczeniu funkcjonalnym (por. art. 1 ust. 2 KPA). Jej kompetencje wynikają bowiem z zapisów zawartych w ustawie o radcach prawnych. Nieco poniżej wskazano  i omówiono organy właściwe do przeprowadzenia egzaminu radcowskiego i jego ewentualnej weryfikacji. Dla porządku rzeczy, wskazać należy już w tym miejscu, że organami tymi są: w pierwszej instancji komisja egzaminacyjna do przeprowadzenia egzaminu radcowskiego (dalej również: „komisja egzaminacyjna”), zaś w drugiej instancji, komisja egzaminacyjna II stopnia przy Ministrze Sprawiedliwości (dalej również: „komisja odwoławcza”).

Przepisy ustawy o radcach prawnych nie określają bezpośrednio charakteru prawnego uchwały komisji egzaminacyjnej po przeprowadzeniu egzaminu radcowskiego. Wykładnia ustawy wskazuje, że jest to rozstrzygnięcie konkretnej sprawy indywidualnego podmiotu biorącego udział w egzaminie radcowskim, wydawane przez organ administracji publicznej w ramach przyznanej mu ustawowo kompetencji, odnoszącej się do ustalenia wyniku (pozytywnego lub negatywnego) egzaminu radcowskiego. Jest to więc indywidualny akt administracyjny, przyjmujący proceduralną postać decyzji administracyjnej, kończącej postępowanie konkursowe (art. 104 KPA). Materialnoprawną podstawę tejże decyzji administracyjnej zawiera art. 36 (6) ust. 2 ustawy o radach prawnych. Na to, że postępowanie w przedmiocie przeprowadzenia egzaminu radcowskiego jest samodzielnym postępowaniem administracyjnym, wskazuje również możliwość uruchomienia przez zdającego faktycznej weryfikacji  ustalonego wyniku egzaminu w trybie administracyjnym (odwołanie), a następnie poddaniu rozstrzygnięcia wydanego w tym trybie sądowej kontroli.

Bez wątpienia, przy dokonywaniu kwalifikacji prawnej formy działania organu, jako decyzji administracyjnej ma również znaczenie pogląd wyrażony przez B. Adamiak, według której „władcze działania organu wykonującego administrację publiczną muszą być dokonywane w formach, które otwierają przed jednostką prawo do obrony na drodze regulowanej przepisami prawa”[7]. W tym kontekście należy zwrócić uwagę na istniejące domniemanie w ramach poszczególnych rodzajów postępowania orzekającego (jurysdykcyjnego) przed organami administrującymi drogi ogólnego postępowania administracyjnego w sprawach indywidualnych, w których przepisy materialnego prawa administracyjnego nie określają w sposób ścisły formy działania organu administracji publicznej, tj. nie wskazują wprost, czy sprawa ma być załatwiona w formie decyzji administracyjnej, czy też w formie innego aktu lub czynności[8]. Tym samym, również w orzecznictwie ugruntowany został pogląd o domniemaniu formy decyzji administracyjnej w przypadku konkretyzacji prawa w odniesieniu do indywidualnej osoby.

Odwołanie od uchwały komisji egzaminacyjnej do spraw przeprowadzenia egzaminu radcowskiego, o którym mowa w art. 36 (8) ust. 1 ustawy o radcach prawnych, jest odwołaniem w rozumieniu art. 127 KPA. Rozstrzygnięcie komisji egzaminacyjnej II stopnia przy Ministrze Sprawiedliwości jako organu drugiej instancji, dokonane w wyniku rozpatrzenia odwołania co do istoty sprawy, przyjmuje postać decyzji administracyjnej, jak wynika to z art. 138 KPA. Wydanie decyzji przez ten organ musi być poprzedzone ponownym zbadaniem sprawy administracyjnej, zgodnie z wymogami KPA. Przepisy ustawy o radcach prawnych nie zawierają żadnych ograniczeń dla organu odwoławczego dotyczących postępowania w przypadku rozpoznawania odwołania od uchwały komisji egzaminacyjnej. Choć komisja egzaminacyjna II stopnia jako organ odwoławczy nie przeprowadza ponownie egzaminu radcowskiego, nie oznacza to jednak, iż nie posiada uprawnienia do merytorycznej kontroli wyników egzaminu. Ta merytoryczna kontrola może m.in. polegać na ocenie prawidłowości i konkretności pytań, na które miał udzielić odpowiedzi egzaminowany, gdyż od oceny samego pytania uzależniona jest przecież ocena odpowiedzi. Organ ten, dopiero po dokonaniu wnikliwej analizy sformułowanych pytań i udzielonych na nie odpowiedzi jest w stanie ocenić, czy nie zostały przekroczone granice uznania i czy podjęte rozstrzygnięcie nie było dowolne.

1.2.Organy powołane do przeprowadzenia egzaminu radcowskiego

Zgodnie z art. 36 (1) ust. 2 ustawy o radcach prawnych, egzamin radcowski przeprowadzają komisje egzaminacyjne do przeprowadzenia egzaminu radcowskiego w składzie ośmiu członków, powoływane na obszarze właściwości jednej lub kilku okręgowych izb radców prawnych. Członków komisji egzaminacyjnych powołuje się spośród specjalistów z dziedzin prawa objętych egzaminem, których wiedza i doświadczenie dają rękojmię prawidłowego przebiegu egzaminu. Do składu komisji egzaminacyjnych kandydatów na członków wskazują: Minister Sprawiedliwości – czterech egzaminatorów, Krajowa Rada Radców Prawnych – czterech radców prawnych jako egzaminatorów. Minister Sprawiedliwości powołuje, w drodze zarządzenia, komisje egzaminacyjne na obszarze właściwości jednej lub kilku okręgowych izb radców prawnych i zastępców egzaminatorów z dziedzin prawa objętych egzaminem, a także wskazuje, po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Radców Prawnych, przewodniczącego komisji egzaminacyjnej i jego zastępcę. Komisja egzaminacyjna czuwa nad prawidłowym przebiegiem egzaminu radcowskiego. Przewodniczący komisji egzaminacyjnej kieruje jej pracami i reprezentuje ją na zewnątrz[9].

Zgodnie z treścią art. 36 (8) ustawy o radcach prawnych, od uchwały komisji egzaminacyjnej o wyniku egzaminu radcowskiego zdającemu przysługuje odwołanie do komisji egzaminacyjnej II stopnia przy Ministrze Sprawiedliwości w terminie czternastu dni od dnia otrzymania uchwały o wyniku egzaminu radcowskiego[10]. Komisję powyższą powołuje Minister Sprawiedliwości w drodze zarządzenia w składzie dziewięciu członków. Do składu komisji odwoławczej kandydatów na członków wskazują: 1) Minister Sprawiedliwości – pięciu członków, spośród których wyznacza przewodniczącego;  2) Krajowa Rada Radców Prawnych – czterech członków, spośród osób, których wiedza i doświadczenie dają rękojmię rzetelnego rozpoznania odwołań.

1.3.  Przebieg egzaminu radcowskiego oraz system jego weryfikacji

Egzamin radcowski polega na sprawdzeniu przygotowania prawniczego osoby przystępującej do egzaminu radcowskiego, zwanej dalej „zdającym”, do samodzielnego i należytego wykonywania zawodu radcy prawnego (por. art. 36 (4) ust. 1 ustawy o radcach prawnych). Egzamin radcowski składa się z pięciu części pisemnych (art. 36 (4) ust. 2 ustawy o radcach prawnych). Oceny rozwiązania każdego z zadań dokonują niezależnie od siebie dwaj egzaminatorzy z dziedzin prawa, których dotyczy praca pisemna, jeden spośród wskazanych przez Ministra Sprawiedliwości, drugi spośród wskazanych przez Krajową Radę Radców Prawnych, biorąc pod uwagę w szczególności zachowanie wymogów formalnych, zastosowanie właściwych przepisów prawa i umiejętność ich interpretacji, poprawność zaproponowanego przez zdającego sposobu rozstrzygnięcia problemu z uwzględnieniem interesu strony, którą zgodnie z zadaniem reprezentuje. Oceny rozwiązania zadania z części piątej egzaminu radcowskiego dokonują niezależnie od siebie dwaj egzaminatorzy wyznaczeni przez przewodniczącego komisji egzaminacyjnej, jeden spośród wskazanych przez Ministra Sprawiedliwości, drugi spośród wskazanych przez Krajową Radę Radców Prawnych, biorąc pod uwagę w szczególności zachowanie wymogów formalnych, zastosowanie właściwych przepisów prawa i umiejętność ich interpretacji, poprawność zaproponowanego przez zdającego sposobu rozstrzygnięcia problemu z uwzględnieniem interesu publicznego (art. art. 36 (5) ust. 2). Ustawa o radcach prawnych ustala jednocześnie wysokość oceny, jaką otrzymuje zdający za przygotowanie każdej z prac pisemnych[11].

Ostateczną ocenę z pracy pisemnej dotyczącej danego zadania z części egzaminu radcowskiego stanowi średnia ocen cząstkowych przyznanych przez każdego z egzaminatorów, przy czym w art. 36 (5) ust. 4 wskazano, kiedy zdający otrzyma ocenę pozytywną, wyliczoną na podstawie średniej arytmetycznej oceny przyznanej z każdego egzaminu przez każdego z egzaminatorów, określając w tym przypadku cztery oceny pozytywne (od najniższej „dostatecznej” do najwyższej „bardzo dobrej”, przy uwzględnieniu wyniku średniej arytmetycznej potrzebnej do jej osiągnięcia). Wskazano również, jaka wysokość średniej arytmetycznej decyduje o konieczności wystawienia oceny negatywnej z danej części egzaminu pisemnego. Pozytywny wynik z egzaminu radcowskiego otrzymuje zdający, który z każdej części egzaminu radcowskiego otrzymał ocenę pozytywną. Komisja egzaminacyjna podejmuje uchwałę o wyniku egzaminu radcowskiego większością głosów w obecności wszystkich członków komisji egzaminacyjnej. Komisja egzaminacyjna doręcza zdającemu uchwałę, a jej odpis przesyła Ministrowi Sprawiedliwości, Prezesowi Krajowej Rady Radców Prawnych oraz dołącza do akt osobowych zdającego[12].

W przypadku nieuzyskania pozytywnego wyniku z egzaminu radcowskiego, zdający może przystępować do kolejnych egzaminów radcowskich, z tym że egzamin ten zdaje w całości[13]. Od uchwały podjętej przez komisję egzaminacyjną o wyniku egzaminu radcowskiego zdającemu przysługuje odwołanie do komisji egzaminacyjnej II stopnia przy Ministrze Sprawiedliwości w terminie czternastu dni od dnia otrzymania uchwały o wyniku egzaminu radcowskiego[14]. W każdym przypadku, od uchwały komisji egzaminacyjnej II stopnia przy Ministrze Sprawiedliwości przysługuje skarga do sądu administracyjnego.

1.4.  Prawny zakres merytorycznej weryfikacji zaskarżonego rozstrzygnięcia w przedmiocie wyników egzaminu radcowskiego

Obecne brzmienie art. 36 i nast. ustawy o radcach prawnych zostało ostatecznie ustalone na skutek nowelizacji wynikającej z treści. Wskazać należy w tym miejscu, że nowelizacja ustawy o radcach prawnych dokonana w 2009 r.[15], wprowadziła m.in. w art. 36 (8) możliwość weryfikacji rozstrzygnięć komisji egzaminacyjnych przeprowadzających egzaminy radcowskie  przez komisje egzaminacyjne II stopnia przy Ministrze Sprawiedliwości. Wcześniejszy stan prawny wskazywał na możliwość wnoszenia odwołań od rozstrzygnięć wydawanych przez komisje egzaminacyjne przeprowadzające egzamin radcowski do Ministra Sprawiedliwości[16].

W myśl art. 36 (8) ust. 12, do postępowania przed komisją odwoławczą do rozpoznania odwołań od uchwał o wynikach egzaminu radcowskiego stosuje się odpowiednio przepisy KPA. Oznacza to, że w takiej sprawie znajduje odpowiednio zastosowanie art. 138 KPA, w myśl którego zgodnie z zasadą dwuinstancyjności organ odwoławczy – Komisja Egzaminacyjna II stopnia przy Ministrze Sprawiedliwości – obowiązany jest ponownie rozpoznać i rozstrzygnąć sprawę rozstrzygniętą decyzją organu I instancji z zastrzeżeniem rozwiązania przyjętego w art. 138 § 3 KPA. Organ odwoławczy nie może zatem ograniczyć się do kontroli decyzji organu I instancji a obowiązany jest ponownie rozstrzygnąć sprawę.

Tak więc, postępowanie odwoławcze przed komisją egzaminacyjną II stopnia jest postępowaniem szczególnym, do którego stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego, w tym art. 7, art. 77 § 1, art. 80 KPA[17]. Co istotne, wynik egzaminu nie jest określony konkretną oceną, lecz ustaleniem, że jest pozytywny albo negatywny. Pozytywny wynik otrzymuje zdający, który zaliczył każdą część sprawdzianu. Komisja egzaminacyjna rozpoznająca odwołanie od uchwały o wyniku egzaminu radcowskiego może jedynie utrzymać decyzję w mocy albo ją uchylić – jeżeli była negatywna – i stwierdzić, że aplikant zdał. Nie może zaś uchylić uchwały ustalającej pozytywny wynik. W wypadku więc zdania egzaminu radcowskiego odwołanie od uchwały komisji nie przysługuje[18].

Wskazać można, iż zgodnie z wieloletnim utrwalonym orzecznictwem NSA podjętym na przestrzeni lat (również na podstawie obowiązującego ówcześnie (sprzed nowelizacji dokonanej w 2009 r.)  art. 36 (9) ust. 2), organ weryfikacyjny może ingerować merytorycznie w treść rozstrzygnięcia w przedmiocie egzaminu radcowskiego[19]. Zgodnie z powyższym orzeczeniem, wydanie decyzji przez organ weryfikacyjny (według stanu prawnego podlegającego ocenie przez sąd, organem tym był minister sprawiedliwości) musi być poprzedzone ponownym zbadaniem sprawy administracyjnej, zgodnie z wymogami KPA. I dalej sąd podkreślił, że przepisy ustawy o radcach prawnych nie zawierają żadnych ograniczeń dla organu odwoławczego dotyczących postępowania w przypadku rozpoznawania odwołania od uchwały komisji egzaminacyjnej. Choć organ odwoławczy „[…] nie przeprowadza ponownie egzaminu radcowskiego, nie oznacza to jednak, iż nie posiada uprawnienia do merytorycznej kontroli wyników egzaminu. Ta merytoryczna kontrola może między innymi polegać na ocenie prawidłowości i konkretności pytań, na które miał udzielić odpowiedzi egzaminowany, gdyż od oceny samego pytania uzależniona jest przecież ocena odpowiedzi. Organ ten dopiero po dokonaniu wnikliwej analizy sformułowanych pytań i udzielonych na nie odpowiedzi jest w stanie ocenić czy nie zostały przekroczone granice uznania i czy podjęte rozstrzygnięcie nie było dowolne”. Cytowane powyżej orzeczenie potwierdziło utrwalającą się linię orzecznictwa Naczelnego Sądu Administracyjnego, która pozwala dokonać w trakcie podjętego postępowania odwoławczego również merytorycznej treści weryfikacji egzaminu (orzeczenia w tym względzie dotyczyły m.in. również innych egzaminów korporacyjnych, w tym egzaminów wstępnych na aplikacje[20].

Rozwiązania ustawowe wskazują, że komisja egzaminacyjna ma obowiązek podjąć uchwałę o wyniku egzaminu radcowskiego (por. art. 36 (6) ust. 2) za wyjątkiem sytuacji, kiedy na podstawie art. 36 (5) ust. 5 dochodzi do wniosku, że przynajmniej dwie oceny cząstkowe prac pisemnych zdającego z zadań, z części od drugiej do piątej są negatywne, a średnia arytmetyczna ustalona dla każdej z części pisemnej wskazuje na pozytywną ostateczną ocenę tych prac. W powyższej sytuacji ma ona (zgodnie z tym, co wskazano nieco powyżej) obowiązek odstąpić od wystawienia ostatecznych ocen z tych prac (prac z ocenami negatywnymi) i przekazać prace pisemne zdającego oraz ich oceny cząstkowe wraz z uzasadnieniami, w celu ustalenia ostatecznych ocen tych prac komisji egzaminacyjnej II stopnia przy Ministrze Sprawiedliwości. Komisja egzaminacyjna II stopnia dokonuje wówczas ponownej oceny tychże prac i wówczas dopiero podejmuje uchwałę o wyniku egzaminu radcowskiego (por. art. 36 (5) ust. 6 w zw. z art. 36 (6) ust. 1 i ust. 2).

Tym samym, komisja egzaminacyjna jest uprawniona do podjęcia uchwały o:

• wyniku pozytywnym egzaminu radcowskiego wówczas, gdy zdający otrzymał ocenę pozytywną z każdej części – od drugiej do piątej – egzaminu radcowskiego i jednocześnie dwóch negatywnych ocen cząstkowych z którejkolwiek z części egzaminu pisemnego (od drugiej do piątej);
• wyniku negatywnym egzaminu radcowskiego wówczas, gdy nie zachodzi przypadek wskazany w art. 36 (5) ust. 5 nakazujący przekazanie dokonania oceny wyniku egzaminu komisji egzaminacyjnej II stopnia, tj. średnia arytmetyczna którejkolwiek z prac weryfikowanych przez dwóch egzaminatorów odrębnie wskaże ocenę negatywną.

2.Odpowiednie stosowanie KPA do odwołań od decyzji komisji egzaminacyjnej do przeprowadzenia egzaminu radcowskiego

2.1.Forma decyzji administracyjnej wydawanej w indywidualnej sprawie jako właściwa dla rozstrzygnięć podejmowanych przez komisję egzaminacyjną oraz komisję odwoławczą

Jak wskazano  już powyżej, przeprowadzenie egzaminu radcowskiego jest sprawą z zakresu administracji publicznej rozstrzyganą na drodze decyzji administracyjnej,  wydawanej w postępowaniu jurysdykcyjnym administracyjnym. O rozstrzygnięciu przyjmującym formę decyzji administracyjnej decyduje charakter sprawy, to jest rozstrzygnięcie indywidualnej kwestii stanowiącej konkretyzację określonej normy prawnej, a z drugiej strony właściwość rzeczowa organu. Uchwała komisji egzaminacyjnej stanowi indywidualny akt administracyjny o charakterze zewnętrznym, mający charakter działania jednostronnego i władczego, skierowanego na wywołanie konkretnych, indywidualnie oznaczonych skutków prawnych. Jest zatem decyzją administracyjną, od której przewidziano, wynikający wprost z ustawy o radcach prawnych tryb odwoławczy do komisji odwoławczej.

Komisja egzaminacyjna, podejmując uchwałę, działa jako organ administracji w znaczeniu wynikającym z art. 1 pkt 2 KPA. Uchwała komisji egzaminacyjnej stanowi więc przejaw władczego oświadczenia woli kompetentnego organu, podjętego w wyniku zastosowania prawa materialnego do ustalonego stanu faktycznego (wyników egzaminu radcowskiego), w trybie i formie uregulowanej prawem proceduralnym, zakomunikowany stronie w celu wywołania skutku prawnego w sferze stosunku materialnoprawnego.

Uchwała komisji egzaminacyjnej o wyniku egzaminu radcowskiego wydawana na podstawie art. 36 (6) ust. 2 jest indywidualnym, władczym rozstrzygnięciem, którego adresatem jest osoba uczestnicząca w egzaminie radcowskim. Uchwała komisji egzaminacyjnej stanowi zatem czynność o charakterze prawnym. Wywołuje ona bezpośrednie skutki prawne w stosunku do zdającego. Polegają one, stosownie do art. 31 ust. 1, na przyznaniu indywidualnego uprawnienia do żądania wpisania zdającego na listę radców prawnych. Uprawnienie to ma przy tym charakter definitywny w tym sensie, że ustalony przez uprawniony organ (komisję egzaminacyjną) wynik egzaminu nie podlega kontroli w postępowaniu o wpis na listę radców prawnych.

Zgodnie z treścią cytowanego już powyżej art. 36 (8) ust. 1, od uchwały komisji egzaminacyjnej o wyniku egzaminu radcowskiego zdającemu przysługuje odwołanie do komisji odwoławczej w terminie czternastu dni od dnia otrzymania uchwały. Art. 36 (8) ust. 9 wskazuje, iż komisja odwoławcza rozpatruje odwołania od wyników egzaminu radcowskiego. Odwołanie jest podstawowym środkiem weryfikacji decyzji administracyjnych w postępowaniu administracyjnym, umożliwiającym zaskarżanie decyzji nieostatecznych. Ustawa o radcach prawnych, wprowadzając możliwość zaskarżenia uchwały w przedmiocie egzaminu radcowskiego wydawanej przez komisję egzaminacyjną i posługując się terminem „odwołanie” nie nadała innego znaczenia temu środkowi kontroli działania komisji, niż ten, jaki wynika z KPA. Wynika to zresztą bezpośrednio z cytowanego już art. 36 (8) pkt 12. Z powyższych powodów należy przyjąć, że odwołanie od uchwały komisji egzaminacyjnej do komisji odwoławczej na podstawie art. 36 (8), jest odwołaniem w rozumieniu art. 127 § 1 KPA.

Rozstrzygnięcie, które zapada w wyniku rozpatrzenia odwołania zdającego egzamin radcowski, ma dla określenia jego uprawnień (ubiegania się o wpis na listę radców prawnych) znaczenie zasadnicze. Przy ponownym rozpoznaniu sprawy komisja odwoławcza skontroluje wynik egzaminu radcowskiego, badając, oprócz spełnienia wymogów formalnych, zasadność zarzutów merytorycznych odwołania, a w szczególności zarzutu dotyczącego błędnej oceny prac ze wskazanych dziedzin prawa. Komisja odwoławcza posiada uprawnienia do merytorycznej kontroli wyników egzaminu radcowskiego.

Przybierające formę uchwały rozstrzygnięcie komisji odwoławczej jako organu drugiej instancji, dokonane w wyniku rozpatrzenia odwołania co do istoty sprawy, przyjmuje postać decyzji administracyjnej, jak wynika to z art. 138 KPA.

2.2. Odpowiednie stosowanie przepisów KPA w postępowaniu przed komisją odwoławczą

Do postępowania przed komisją odwoławczą stosuje się odpowiednio przepisy KPA (por. art. 36 (8) ust. 12). Przepis powyższy ma charakter normy odsyłającej do innego aktu prawnego. W literaturze przedmiotu wskazuje się, że instytucja odesłań nie ma jednolitego charakteru[21]. W związku z powyższym, możliwość praktycznego jej stosowania zależy w każdym przypadku od indywidualnej oceny dokonywanej przez organ stosujący prawo, czy możliwe jest bezpośrednie zastosowanie danego przepisu w konkretnej sprawie, czy ewentualnie potrzebna jest modyfikacja normy prawnej znajdującej zastosowanie, czy w końcu „odpowiednie stosowanie” danego przepisu jest wykluczone.

Nie ulega wątpliwości, że istota postępowania prowadzonego na podstawie art. 36 (6) i nast. zakłada wykorzystanie przepisów jurysdykcyjnego postępowania administracyjnego normowanego w KPA. Jak wskazywano to już wielokrotnie powyżej, uchwały podejmowane przez właściwe komisje egzaminacyjne (i następnie, komisje odwoławcze) przybierają postać indywidualnych aktów administracyjnych wykazujących cechy jednostronności i władczości. Stąd też, przy ich wydawaniu znajdzie zastosowanie większość przepisów KPA, przy uwzględnieniu szczególnych instytucji proceduralnych, jakie ustawodawca umieścił w tym względzie w treści samej ustawy o radcach prawnych.

Zawarte w art. 36 (8) ust. 12 odesłanie do „odpowiedniego stosowania” KPA w postępowaniu prowadzonym przez komisje odwoławcze należy rozumieć przede wszystkim, jako podkreślenie konieczności stosowania przez te organy przepisów KPA zawartych w art. 127-140 (Rozdział 10, Dział II KPA – „Odwołania”). Oczywiście, ustawodawca zakłada ewentualnie możliwość dokonywania pewnych modyfikacji w zakresie stosowania tychże przepisów, o ile charakter określonej regulacji prawnej, w której wskazane powyżej przepisy KPA znajdują zastosowanie, będzie determinować konieczność uwzględnienia „specyfiki proceduralnej” określonego postępowania.

Nie ulega wątpliwości, że w postępowaniu prowadzonym przez komisje odwoławcze na podstawie art. 36 (8), znajdą w szczególności zastosowanie następujące przepisy: art. 128 KPA (wymogi formalne odwołania); art. 129 § 1 KPA (wskazanie pośrednictwa organu pierwszej instancji, jako właściwego do przyjęcia tegoż środka weryfikacyjnego), art. 130 § 1 KPA (wskazanie suspensywnego charakteru środka weryfikacyjnego); art. 138 § 1 KPA (określenie rozstrzygnięć, które może wydać organ odwoławczy – w tym przypadku komisja odwoławcza, działająca na podstawie art. 36 (8)); art. 132 KPA (instytucja autokontroli rozstrzygnięć organu pierwszej instancji – kwestia ta zostanie omówiona w sposób szczegółowy w punkcie poniżej); art. 134 KPA (stwierdzenie niedopuszczalności odwołania); art. 140 KPA (odesłanie do przepisów normujących postępowanie przed organem pierwszej instancji, w przypadkach nieuregulowanych bezpośrednio w przepisach odwoławczych).

2.3. Odpowiednie stosowanie art. 132 § 1 KPA

Należy wyraźnie zauważyć, że tryb autokontroli decyzji administracyjnej związany jest z możliwością dokonania przez organ I instancji ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy administracyjnej rozstrzygniętej decyzją nieostateczną  tego organu. W postępowaniu prowadzonym na podstawie art. 36 (8) może znaleźć zastosowanie art. 132 § 1 KPA. Instytucja powyższa ma jednak charakter fakultatywny, a nie obligatoryjny, co wynika z treści powoływanego przepisu, w którym ustawodawca użył sformułowania „organ może”. Tym samym, w postępowaniu prowadzonym przez komisję egzaminacyjną II stopnia przy Ministrze Sprawiedliwości (komisję odwoławczą) może być stosowana instytucja autokontroli decyzji wydanych przez organ pierwszej instancji, o ile organ uzna zasadność całości zarzutów zawartych w treści odwołania (szczegółowo, odnośnie przesłanki zastosowania instytucji samokontroli, nieco poniżej)[22].

Możliwość zastosowania trybu autokontroli potwierdzają również pośrednio przepisy organizujące funkcjonowanie komisji egzaminacyjnej. Komisja egzaminacyjna nie jest organem działającym ad hoc, tj. wyłącznie do czasu podjęcia uchwały w przedmiocie wyników egzaminu radcowskiego – okres jej działania nie zostaje „skonsumowany” w powyższym momencie. Zgodnie z art. 36 (1) ust. 2 w zw. z art. 33 (5) ust. 5, kadencja komisji egzaminacyjnej trwa dwa lata.

Jak już podkreślono, odpowiednie zastosowanie w przedmiotowej procedurze odwoławczej znajdzie art. 129 § 1 KPA. W związku z powyższym, odwołania od uchwały podjętej przez komisje egzaminacyjne (przez zainteresowanych, tj. zdających) powinny zostać wniesione do komisji odwoławczej za pośrednictwem komisji egzaminacyjnej.

2.3.1.Odpowiednie stosowanie art. 132 § 1 KPA – zakres możliwego stosowania

Zgodnie z treścią art. 132 § 1 KPA, jeśli organ który wydał decyzję (w przedmiotowej sprawie, komisja egzaminacyjna powoływana na podstawie art. 36 (1) uzna, że odwołanie zasługuje w całości na uwzględnienie (tzw. przesłanka materialna autokontroli), może wydać nową decyzję, w której uchyli lub zmieni zaskarżoną decyzję. Bez wątpienia, przepis powyższy powinien być stosowany w postępowaniu prowadzonym przez komisje egzaminacyjne w taki sposób, aby nie wypaczyć istoty instytucji zawartej w przedstawionym przepisie art. 132 § 1 KPA. W związku z powyższym, komisja egzaminacyjna będzie posiadać możliwość zmiany treści wydanego przez siebie uprzednio rozstrzygnięcia (w formie uchwały o wyniku egzaminu radcowskiego) jedynie, wówczas, gdy uwzględni w całości treść żądania przedstawionego przez zdającego w treści odwołania.

Zwrócić należy uwagę na fakt, że w postępowaniu odwoławczym prowadzonym w przedmiotowej sprawie na podstawie ustawy o radcach prawnych oraz KPA znajdzie zastosowanie przepis art. 128 KPA, który wskazuje, że odwołanie nie wymaga szczegółowego uzasadnienia. Wystarczy jeżeli z odwołania wynika, że strona nie jest zadowolona z wydanej decyzji. Żaden z poddanych analizie, a dotyczących trybu przeprowadzenia egzaminu radcowskiego przepisów ustawy o radcach prawnych nie wskazuje na bardziej rygorystyczną formę wnoszonego odwołania niż przewiduje to KPA. Uznać więc należy, że jeżeli zdający, który otrzymał uchwałę komisji egzaminacyjnej o negatywnym wyniku egzaminu radcowskiego, nie uzasadnił szczegółowo, dlaczego jego zdaniem wynik tegoż egzaminu, w jakimkolwiek jego zakresie, nie jest zgodny z jego subiektywną oceną własnych osiągnięć, to jego wniosek może być rozpatrzony w trybie omawianej samokontroli przez organ odwoławczy.

Możliwość zastosowania instytucji samokontroli własnego rozstrzygnięcia (uchwały o przeprowadzeniu egzaminu radcowskiego) będzie możliwa do zastosowania tylko wówczas, o ile ustalenia podjęte w wyniku zastosowania art. 132 § 1 KPA doprowadzą komisję egzaminacyjną do wniosku, że kwestionowane w szczegółowy sposób wyniki egzaminu radcowskiego, w każdej z jego części pozwalają na uzyskanie średniej arytmetycznej z każdej z części pisemnej egzaminu, która w gruncie rzeczy umożliwi uzyskanie z każdej z nich oceny pozytywnej (zgodnie z wytycznymi zawartymi w art. 36 (5) ust. 4 pkt 1).            W każdym innym przypadku – w sytuacji, gdy komisja egzaminacyjna dochodzi do wniosku, iż odwołanie nie zasługuje w całości na uwzględnienie – ma ona obowiązek przesłać w terminie siedmiu dni od dnia, w którym otrzymała odwołanie, pismo zawierające odwołanie wraz z aktami sprawy, jeśli w tym terminie nie podjęła nowej uchwały w przedmiocie wyniku egzaminu[23].

Zwrócić należy uwagę na fakt, iż podjęcie – na podstawie art. 36 (6) ust. 2 – uchwały o wyniku egzaminu radcowskiego następuje w trakcie postępowania prowadzonego przez komisję egzaminacyjną, po:

• dokonaniu ponownej weryfikacji prac pisemnych przez dwóch niezależnie od siebie działających egzaminatorów, w stosunku do każdej z tychże części z osobna (por. art. 36 (5) ust. 1);
• podjęciu uchwały o wyniku egzaminu przez komisję egzaminacyjną większością głosów w obecności wszystkich członków komisji egzaminacyjnej (por. art. 36 (6) ust. 2 zd. pierwsze).

Kwestia ewentualnego, proceduralnego zastosowania instytucji autokontroli stanie się przedmiotem odrębnej analizy w kolejnym punkcie. Należy jednakże zwrócić uwagę w tym miejscu, że „pełen cykl czynności administracyjnych” podjętych w trybie autokontroli, a opisanych powyżej (ponowne badanie prac pisemnych przez egzaminatorów, jak również podjęcie przez komisję egzaminacyjną uchwały o wyniku egzaminu) powinny zawrzeć się w określonym ustawowo terminie siedmiu dni od dnia wniesienia odwołania. Brak możliwości „zmieszczenia się” w powyższym terminie niweczy możliwość zastosowania instytucji autokontroli przez organ, który wydał decyzję w I instancji.

Jak się wydaje również brak przeszkód, aby w postępowaniu autokontrolnym ponownej weryfikacji prac pisemnych dokonywali ci sami lub inni, wyznaczeni przez właściwe podmioty egzaminatorzy (w tym zapewne zastępcy egzaminatorów). Zgodnie z art. 36 (5) ust. 2, oceny rozwiązania każdego z zadań egzaminu radcowskiego dokonują niezależnie od siebie dwaj egzaminatorzy z dziedzin prawa, których dotyczy praca pisemna, jeden spośród wskazanych przez Ministra Sprawiedliwości, drugi spośród wskazanych przez Krajową Radę Radców Prawnych.

Przyjęte powyżej ustalenia wskazują, iż odwołanie od rozstrzygnięcia podejmowanego w formie uchwały przez komisję egzaminacyjną w przedmiocie wyniku egzaminu radcowskiego jest instytucją, w której znajduje odpowiednie zastosowanie instytucja odwołania od decyzji zawarta w KPA. Środek odwoławczy od rozstrzygnięcia podejmowanego w  formie uchwały przez komisję egzaminacyjną ma w tym przypadku charakter względnie dewolutywny, co oznacza możliwość dokonania w terminie siedmiu dni od wniesienia przez zdającego odwołania od ww. uchwały jej autokontroli przez komisję egzaminacyjną.

Na zakończenie przedstawionych uwag w niniejszym punkcie opinii wskazać należy również na to, iż w postępowaniu prowadzonym na podstawie art. 36 i nast. znajdzie zastosowanie również § 3 art. 132 KPA. W związku z powyższym, od nowego rozstrzygnięcia wydanego przez komisję egzaminacyjną w trybie samokontroli zdającemu będzie ponownie przysługiwać odwołanie na podstawie art. 36 (8) ust. 1 ustawy o radach prawnych.

                  2.3.2. Odpowiednie stosowanie art. 132 § 1 KPA – czynności proceduralne organu w trybie samokontroli

Na zakończenie odnieść należy się również do tego, w jaki sposób powinien działać organ rozpatrujący odwołanie wniesione w trybie autokontroli. W punkcie poprzednim wskazano wyraźnie, że w terminie określonym w art. 133 KPA, rozstrzygnięcie wydane w trybie autokontroli powinno być wydane (ostatecznie uchwała w przedmiocie wyniku egzaminu radcowskiego powinna być podjęta oraz podpisana przez wszystkich członków komisji) w terminie siedmiu dni od dnia otrzymania odwołania. Przypomnieć trzeba, że przesłanka materialna autokontroli decyzji w postępowaniu odwoławczym przybiera postać uznania przez organ I instancji, że odwołanie zasługuje w całości na uwzględnienie. Należy przyjąć za B. Adamiak, że ustalenie zaistnienia przesłanki materialnoprawnej samokontroli wymaga w pierwszej kolejności ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy będącej przedmiotem decyzji nieostatecznej (faza pierwsza), a następnie zestawienia ponownego rozstrzygnięcia z żądaniem strony (faza druga)[24].

Organ dokonujący autokontroli przeprowadza więc czynności identyczne w swym zakresie, jak organ odwoławczy. Oznacza to, że w toku postępowania odwoławczego, którego częścią jest również tryb autokontroli, komisja egzaminacyjna może dokonać (o ile, zdecyduje się zastosować ten tryb) ponownej oceny treści egzaminu pisemnego zdającego, który wniósł odwołanie. Komisja egzaminacyjna w trybie autokontroli nie przeprowadza więc ponownie egzaminu pisemnego, a jedynie dokonuje ponownego sprawdzenia (weryfikacji) treści egzaminu pisemnego zdającego, który wniósł odwołanie.

Zgodnie z powyższym, obowiązkiem komisji egzaminacyjnej jest zastosowanie w trybie autokontroli treści art. 36 (5) ust. 2 i 3. Ponownej (w trybie autokontroli) oceny rozwiązania każdego z zadań egzaminu radcowskiego dokonują niezależnie od siebie dwaj egzaminatorzy z dziedzin prawa, których dotyczy praca pisemna, jeden spośród wskazanych przez Ministra Sprawiedliwości, drugi spośród wskazanych przez Krajową Radę Radców Prawnych, biorąc pod uwagę w szczególności zachowanie wymogów formalnych, właściwość zastosowanych przepisów prawa i umiejętność ich interpretacji, poprawność zaproponowanego przez zdającego sposobu rozstrzygnięcia problemu z uwzględnieniem interesu strony, którą zgodnie z zadaniem reprezentuje. I dalej, zgodnie z art. 36 (5) ust. 3, każdy z egzaminatorów sprawdzających pracę pisemną wystawia ocenę cząstkową i sporządza pisemne uzasadnienie wystawionej oceny cząstkowej i przekazuje je niezwłocznie przewodniczącemu komisji egzaminacyjnej, który załącza wszystkie uzasadnienia ocen cząstkowych dotyczące prac zdającego do protokołu z przebiegu egzaminu radcowskiego.

Podkreślić należy, że czynności pierwszej fazy trybu samokontroli wymagają  „ścisłego przestrzegania tożsamości sprawy wyznaczonej treścią zaskarżonej decyzji. Nie jest tutaj dopuszczalna choćby częściowa zmiana elementów decydujących o jej zachowaniu”[25]. Czynności drugiej fazy postępowania podjętego w trybie samokontrolnym należą do najtrudniejszych, w całym procesie stosowania powyższej instytucji. Kwestie powyższe były przedmiotem szczegółowej analizy powyżej. Podstawową czynnością tego etapu będzie zatem ustalenie treści żądania odwołującej się strony (zdającego). W sytuacji braku wskazania konkretnych zarzutów należy przyjąć stanowisko zaprezentowane przez J. Zimmermanna, iż zwrot „w całości” przestaje mieć znaczenie i pozostaje tylko przesłanka zawarta w art. 132 par. 1 KPA – „odwołanie [..] zasługuje na uwzględnienie[26].

Wymóg uwzględnienia odwołania ma charakter bezwarunkowy. Jeśli więc organ uznaje, że w całości lub w jakiekolwiek tylko części odwołanie nie może być uwzględnione, przesłanka materialnoprawna nie może zostać zrealizowana[27]. W związku z powyższym, organ I instancji dokonujący autokontroli może: 1) podjąć czynność orzeczniczą w postaci wydania nowej decyzji, albo też 2) dokonać materialno-technicznej czynności przekazania odwołania organowi odwoławczemu, jeśli uznaje, iż odwołanie nie zasługuje w całości na uwzględnienie.

3.Zakończenie

Wykształcona od wielu już lat linia orzecznictwa sądów administracyjnych potwierdza możliwość merytorycznej weryfikacji treści egzaminu korporacyjnego, w tym egzaminu radcowskiego. Odwołanie od uchwały komisji egzaminacyjnej do spraw przeprowadzenia egzaminu radcowskiego, o którym mowa w art. 36 (8) ust. 1 ustawy, jest odwołaniem w rozumieniu art. 127 i nast. KPA.

Zawarte w art. 36 (8) ust. 12 odesłanie do „odpowiedniego” stosowania KPA w postępowaniu prowadzonym przez komisje odwoławcze zakłada możliwość zastosowania większości przepisów normowanych w art. 127-140 KPA (Rozdział 10, Dział II KPA – „Odwołania”).

W postępowaniu prowadzonym przez komisję egzaminacyjną II stopnia przy Ministrze Sprawiedliwości (komisję odwoławczą) może być zastosowana instytucja autokontroli decyzji wydanych przez organ pierwszej instancji. Zastosowanie tejże instytucji nie jest obligatoryjne, lecz fakultatywne. Możliwość dokonania autokontroli własnego rozstrzygnięcia nie dotyczy jednakże tych przypadków, w których zgodnie z art. 36 (5) ust. 5, komisja egzaminacyjna po przeprowadzeniu egzaminu radcowskiego stwierdziła, że przynajmniej dwie oceny cząstkowe prac pisemnych zdającego z zadań są negatywne, a średnia arytmetyczna dla każdego egzaminu z ocen wystawionych przez dwóch egzaminatorów odrębnie, wskazuje na pozytywną ostateczną ocenę tych prac.

Tryb autokontroli decyzji administracyjnej związany jest z możliwością dokonania przez organ I instancji ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy administracyjnej rozstrzygniętej decyzją nieostateczną tego organu Tryb autokontroli decyzji może być dokonany przez komisję egzaminacyjną w terminie określonym w art. 133 KPA, tj. w terminie siedmiu dni od dnia otrzymania odwołania. Oznacza to, że komisja egzaminacyjna powinna w trybie samokontroli ponownie zweryfikować ocenę części pisemnej egzaminu oraz podjąć nową uchwałę w przedmiocie egzaminu radcowskiego w ww. terminie.

Zgodnie z brzmieniem art. 132 § 1 KPA, jeśli organ który wydał decyzję (w przedmiotowej sprawie, komisja egzaminacyjna powoływana na podstawie art. 36 (1) uzna, że odwołanie zasługuje w całości na uwzględnienie, może wydać nową decyzję, w której uchyli lub zmieni zaskarżoną decyzję.

Bibliografia:

Adamiak B., Zagadnienie domniemania formy decyzji administracyjnej, w: Podmioty administracji publicznej i prawne formy ich działania, Studia i materiały z konferencji jubileuszowej Profesora Eugeniusza Ochendowskiego, Toruń 2005, s. 18

Adamiak B., Borkowski J., Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, Warszawa 2009

Łaszczyca G., Matan C., Martysz A., Kodeks postępowania administracyjnego, Zakamycze 2002, Tom I

Nowacki J., „Odpowiednie” stosowanie przepisów prawa, „Państwo i Prawo” 1964, Z. 3

Zimmermann J., Administracyjny tok instancji, Kraków 1986

[1] Dr hab. nauk prawnych; pracownik Instytutu Nauk Prawno-Administracyjnych Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego; radca prawny w OIRP w Warszawie; członek Krajowej Rady Radców Prawnych;  Kierownik Ośrodka Badań, Studiów i Legislacji Krajowej Rady Radców Prawnych.

[2] Tekst jedn. Dz.U. z  2017 r., poz 1257.

[3]  Tekst jedn. Dz.U. z 2017 r., poz. 1870 ze zm.

[4] Art. 36 (1) ust. 9 ustawy o radcach prawnych.

[5] Art. 36 (1) ust. 13 ustawy o radach prawnych.

[6] Por. m.in. uchw. siedmiu sędziów NSA z 29.3.2006 r., II GPS 1/06, niepubl.

[7] Por. B. Adamiak, Zagadnienie domniemania formy decyzji administracyjnej, w: Podmioty administracji publicznej i prawne formy ich działania, Studia i materiały z konferencji jubileuszowej Profesora Eugeniusza Ochendowskiego, Toruń 2005, s. 18, s. 134.

[8] Zob. bogatą i wciąż aktualną argumentację przedstawioną w tym zakresie w wyr. NSA: z 22.9.1981 r., SA 791/81, ONSA 1981, Nr 2, poz. 91; z 5.10.1982 r., II SA 969/82, ONSA 1982, Nr 2, poz. 94; z 19.7.1983 r., II SA 771/83, ONSA 1983, Nr 2, poz. 61; por. też post. NSA z 13.7.1983 r., II SA 983/83, ONSA 1983, Nr 2, poz. 57). Por. w tym względzie również wnioski płynące z wyr. TK z 23.2.2005 r., OSK 1185/04, Legalis.

[9] Por. art. 36 (1) ust. 3-6 ustawy o radach prawnych.

[10]W przypadku, kiedy przemawiają za tym względy organizacyjne, a w szczególności duża liczba odwołań od uchwał o wynikach egzaminu radcowskiego, Minister Sprawiedliwości może powołać więcej niż jedną komisję odwoławczą do rozpoznania odwołań od uchwał o wynikach danego egzaminu radcowskiego, wskazując ich właściwość terytorialną (por. art. 36 (8) ust. 2a) ustawy o radach prawnych).

[11] Art. 36 (4) ust. 10 ustawy o radach prawnych.

[12] Por. art. 36 (6) ustawy o radcach prawnych.

[13] Art. 36 (9) ustawy o radcach prawnych.

[14] Art. 36 (8) ust. 1 ustawy o radcach prawnych.

[15] Por. art. 2 ustawy z dnia 20 lutego 2009 r. o zmianie ustawy – Prawo o adwokaturze, ustawy o radcach prawnych oraz ustawy – Prawo o notariacie (Dz.U Nr 37, poz. 286).

[16] Brzmienie art. 36 (9) ust. 2 w tym względzie obowiązywało do dnia 31 grudnia 2006 r. Art. 36 (9) ust. 2 został uznany za niezgodny z art. 17 ust. 1 Konstytucji RP, wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 listopada 2006 r.

[17] Por. wyr. NSA z 24.5.2013 r., II GSK 303/12, Legalis

[18] Por. wyr. NSA z 10.1.2013 r., II GSK 1949/11, Legalis

[19] Por. wyr. NSA z 4.4.2008 r., II GSK 479/07, Legalis.

[20] Por. m.in. wyr. NSA z 16.1.2008 r., II GSK 314/07, Legalis.

[21] Por. J. Nowacki, „Odpowiednie” stosowanie przepisów prawa, „Państwo i Prawo” 1964, Z. 3, s. 376-371.

[22] Możliwość dokonania autokontroli własnego rozstrzygnięcia nie dotyczy jednakże tych przypadków, w których zgodnie z art. 36 (5) ust. 5, komisja egzaminacyjna po przeprowadzeniu egzaminu radcowskiego stwierdziła, że przynajmniej dwie oceny cząstkowe prac pisemnych zdającego są negatywne, a średnia arytmetyczna dla każdego egzaminu z ocen wystawionych przez dwóch egzaminatorów odrębnie, wskazuje na pozytywną ostateczną ocenę tych prac.

[23] Por. art. 36 (8) ust. 1 w zw. z art. 36 (6) ust. 2 ustawy o radach prawnych w zw. z art. 132 § 1 KPA.

[24] Por. B. Adamiak, w: B. Adamiak, J. Borkowski, Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, Warszawa 2009, s. 477

[25] Por. G. Łaszczyca, w: G. Łaszczyca, C. Matan, A. Martysz, Kodeks postępowania administracyjnego, Zakamycze 2002, Tom II, s. 222.

[26] Por. J. Zimmermann, Administracyjny tok instancji, Kraków 1986, s. 102.

[27] Por. m.in. wyr. NSA z dnia 19.11.1982 r., II SA 1428/82, niepubl.