The Issue of Professional Secrecy: nn Analysis of Selected Court Judgments
The obligation to maintain professional secrecy is an indispensable element of practicing as legal adviser. Over the years, this issue has been the subject of numerous court judgments, interpretations, commentaries, and discussions – mainly due to the lack of a legal definition of “professional secrecy” under Polish law.
This article aims to briefly present selected court judgments regarding the professional secrecy of lawyers and discuss them with particular emphasis on practical issues, namely the scope of professional secrecy and the restrictions on the release the reform, as well as cases of releasing legal advisers from the obligation to maintain professional secrecy. Also mentioned are court judgments that refer to general issues related to professional secrecy, such as attempts to define and establish the boundaries of the term, the objective scope thereof, and issues related to securing documents covered by professional secrecy, which nowadays are of great significance mainly due to the use of electronic forms of communication between legal advisers and their clients.
Keywords: professional secrecy, legal adviser’s secrecy, judicial decisions, obligation to maintain professional secrecy, release from the obligation to maintain professional secrecy, professional conduct
Słowa kluczowe: tajemnica zawodowa, tajemnica radcy prawnego, judykatura, obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej, zwolnienie z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej, etyka prawnicza
Wprowadzenie
W polskim prawie obowiązuje szereg przepisów ustanawiających obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej[1], niniejsze akty prawne nie zawierają jednak definicji normatywnej tajemnicy zawodowej. Powszechnie uważa się, iż tajemnicą zawodową jest informacja uzyskana w związku z wykonywaniem określonego zawodu lub działalności albo pełnioną funkcją, o ile obowiązek zachowania tej tajemnicy wynika z ustaw lub przyjętych zobowiązań[2]. Naruszenie tajemnicy zawodowej może skutkować odpowiedzialnością dyscyplinarną, ale również odpowiedzialnością karną[3].
Zachowanie tajemnicy zawodowej stanowi jeden z naczelnych kanonów etycznych zawodów zaufania publicznego, którymi jest, w szczególności, radca prawny i adwokat, i czego odzwierciedleniem są odpowiednie przepisy znajdujące się w Kodeksie Etyki Radcy Prawnego („KERP”)[4] i Kodeksie Etyki Adwokata („KEA”)[5].
Dochowanie obowiązku tajemnicy zawodowej warunkuje powstanie pełnej więzi zaufania między klientem a radcą prawnym, czy też adwokatem. Jednocześnie każdy, kto powierza swoje sprawy prywatne radcy prawnemu, adwokatowi, tym samym oczekuje od niego pełnej poufności i zachowania dyskrecji. Dlatego też immanentną cechą zawodu radcy prawnego oraz adwokata, jest obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej – czyli obowiązek zachowania w tajemnicy informacji uzyskanych od klienta w toku świadczonej przez niego pomocy prawnej. Istotą instytucji tajemnicy zawodowej jest istnienie szczególnego stosunku zaufania pomiędzy pełnomocnikiem a klientem, dlatego też zdaniem doktryny „ze względu na wielkie znaczenie tajemnicy adwokackiej dla profesjonalnego i moralnego wykonywania zawodu adwokata budzą uzasadnione sprzeciwy wszelkie wyjątki zwalniania ich od zachowania tajemnicy adwokackiej”[6].
Zagadnienie tajemnicy zawodowej radcy prawnego uregulowane jest w art. 3 ustawy o radcach prawnych („UoRP”)[7], w świetle tego przepisu radca prawny jest obowiązany zachować w tajemnicy wszystko, o czym dowiedział się w związku z udzielaniem pomocy prawnej, jak również nie można go zwolnić z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej co do faktów, o których dowiedział się, udzielając pomocy prawnej lub prowadząc sprawę. Jednocześnie ochrona tajemnicy ma wymiar nieograniczony czasowo. Tajemnica zawodowa adwokata nie różni się z punktu widzenia treści odpowiednich przepisów, ich zakresu, odpowiedzialności, procesu karnego od tajemnicy zawodowej radcy prawnego, a jej kształt wynika z treści art. 6 ustawy prawo o adwokaturze („POA”)[8].
Z uwagi na takie samo brzmienie przepisów dotyczących tajemnicy zawodowej radcy prawnego i adwokata, wszelkie interpretacje, komentarze oraz postanowienia sądów dotyczące tej kwestii można i należy traktować jako mające zastosowanie do obu profesji.
Zakres przedmiotowy tajemnicy zawodowej obejmuje wszystko o czym radca prawny/adwokat dowiedział się w związku z udzielaniem pomocy prawnej. Oznacza to, że obowiązek zachowania dyskrecji przez radcę prawnego/adwokata obejmuje całokształt informacji uzyskanych podczas udzielania pomocy prawnej i obowiązek ten aktualizuje się bez względu na ich wagę czy znaczenie dla sprawy. Spod tajemnicy wyłączone są zatem informacje, które nie są związane z udzielaną pomocą prawną, a także informacje powszechne znane[9]. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego („TK”) obowiązek dochowania tajemnicy dotyczy także faktów lub okoliczności, które zostały przekazane przez klienta poszukującego pomocy prawnej u adwokata w przypadku komunikowania się w miejscu uzasadniającym oczekiwanie prywatności i poufności, mających związek z postępowaniem sądowym oraz gdy nie będą dotyczyć przestępstwa lub innego naruszenia prawa[10].
Tajemnicą objęte są materiały z akt spawy, jak również wiadomości, notatki i wszelkie dokumenty dotyczące sprawy, uzyskane od klienta oraz innych osób, niezależnie od miejsca, w którym się znajdują. Tajemnicą objęte są więc także wiadomości uzyskane pośrednio od świadków, sędziego, osób trzecich, a nawet strony przeciwnej[11]. Według judykatury „dokumentami zawierającymi tajemnicę radcy prawnego będą tylko takie dokumenty, pisma czy też notatki, które zawierają treści, o których radca prawny dowiedział się w związku z udzieleniem pomocy prawnej i dotyczą przedmiotu świadczonej pomocy prawnej”[12]. Jeżeli żądanie wydania dokumentów wchodzących w skład akt adwokackich następuje na podstawie art. 217 Kodeksu postępowania karnego („k.p.k.”)[13] lub w związku z przeprowadzanym przeszukaniem, adwokat jest zobowiązany do złożenia oświadczenia co do ochrony takich materiałów tajemnicą adwokacką, a nadto, jeśli to możliwe, do dopilnowania, aby odpowiednia procedura ochrony takich materiałów po ich odebraniu była dochowana[14]. Zatem obowiązek zachowania tajemnicy, obejmuje wszystkie uzyskane przez radcę prawnego czy adwokata informacje, niezależnie od ich formy lub sposobu ich utrwalenia. Co więcej, z art. 16 KERP wynika również, że obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej obejmuje nie tylko zakaz ujawnienia informacji, lecz także skorzystania z nich w interesie własnym bądź osoby trzeciej.
Radca prawny obowiązany jest zachować w tajemnicy, zabezpieczyć przed ujawnieniem lub niepożądanym wykorzystaniem materiałów i informacji objętych tajemnicą zawodową. Uznaje się, że dochowanie tajemnicy oznacza nie tylko obowiązek milczenia, lecz także obowiązek podejmowania działań zmierzających do aktywnego zabezpieczenia powierzonych informacji przed ujawnieniem[15]. Radca prawny jest zobowiązany wymagać od swoich współpracowników i personelu oraz wszystkich osób zatrudnionych przez niego, podczas wykonywania działalności zawodowej, do przestrzegania obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej. Radca prawny posługujący się w pracy zawodowej komputerem lub innymi środkami elektronicznego utrwalania danych zobowiązany jest stosować oprogramowanie jak również inne środki zabezpieczające dane przed ich niepowołanym ujawnieniem. Przekazywanie informacji objętych tajemnicą zawodową za pomocą elektronicznych i podobnych środków przekazu wymaga zachowania szczególnej ostrożności i poinformowania klienta o ryzyku związanym z zachowaniem poufności przy wykorzystaniu tychże środków. Powyższej wskazane kwestie wynikają bezpośrednio z brzmienia przepisów Kodeksu Etyki.
Instytucja tajemnicy zawodowej prawników wykonujących wolny zawód gwarantuje prawidłowe wykonywanie zawodu, a także umożliwia ochronę indywidualnych praw człowieka. Kwestią sporną jest jednak czy ta szczególna tajemnica zabezpieczająca interesy klienta powinna mieć bezwzględny charakter[16]. W literaturze przedmiotu podkreśla się, że z natury roli zawodu adwokata i radcy prawnego wynika, iż jest on powiernikiem tajemnic klienta, a także adresatem innych poufnych informacji. Bez zagwarantowania poufności prawnik nie może zbudować właściwych relacji ze swoim klientem i tym samym w sposób należyty prowadzić jego sprawy i ostatecznie być jego pełnomocnikiem, czy też obrońcą.
Obowiązek zachowania tajemnicy radcowskiej i adwokackiej daje prawo do odmowy zeznań w przypadku tajemnicy zawodowej i zakazu przesłuchiwania w przypadku tajemnicy obrończej. Adwokatowi nie wolno zgłaszać dowodu z zeznań świadka będącego adwokatem lub radcą prawnym w celu ujawnienia przez niego wiadomości uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu[17]. Zgodnie z art. 178 pkt 1 k.p.k. nie wolno przesłuchiwać jako świadka obrońcy w sprawach, o których dowiedział się, udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę (tzw. tajemnica obrończa). Natomiast w świetle z art. 180 § 2 k.p.k. osoba obowiązana do zachowania tajemnicy adwokackiej czy radcowskiej może być przesłuchana co do faktów objętych tą tajemnicą tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu. O przesłuchaniu lub zezwoleniu na przesłuchanie decyduje sąd na posiedzeniu bez udziału stron na podstawie wniosku prokuratora, a na postanowienie sądu przysługuje zażalenie. W razie odmowy zezwolenia na przesłuchanie, zażalenie przysługuje prokuratorowi oraz stronom postępowania przygotowawczego, zaś w przypadku zarządzenia przesłuchania lub zezwolenia na jej wykonanie, to zażalenie przysługuje osobie zwolnionej od zachowania tajemnicy, jako zobowiązanej w ten sposób do zeznawania
Przyjmuje się, że art. 180 § 2 k.p.k. jest lex specialis względem ustawy zawodowej, wskutek czego dopuszcza zwolnienie w procesie karnym świadka – adwokata z obowiązku zachowania tajemnicy i odebrania od niego zeznań w tym zakresie[18]. Większość judykatury potwierdza, że art. 180 § 2 k.p.k. stanowi przepis szczególny np. wobec art. 3 ustawy o radcach prawnych[19]. Odmienny pogląd wyrażają natomiast władze adwokatury stojąc na stanowisku, że nie można uchylać tajemnicy adwokackiej, która powinna mieć charakter absolutny[20].
Analiza wybranych orzeczeń sądowych
Orzecznictwo dotyczące szeroko rozumianej tajemnicy zawodowej należy uznać za bogate, w jednym z postanowień Sąd Najwyższy orzekł, iż: „tajemnica zawodowa radcy prawnego, obejmująca wszystko, o czym dowiedział się on w związku z udzielaniem porady prawnej i prowadzeniem sprawy, wyklucza możliwość złożenia przez niego zeznań w charakterze świadka w postępowaniu karnym, w którym stroną jest osoba reprezentowana przez niego uprzednio w innych postępowaniach, bez uprzedniego zwolnienia z powyższej tajemnicy przez sąd w trybie określonym w art. 180 § 2 k.p.k., i to także wtedy, gdyby miał zeznawać na prośbę swojego klienta i w jego interesie odnośnie okoliczności, które były przedmiotem jawnego procedowania przez Sąd w sprawach innych niż karne, a tym bardziej, gdyby dotyczyło to okoliczności związanych z pertraktacjami między stronami tamtych postępowań i wzajemnych ich stosunków, gdyż tajemnica zawodowa radcy prawnego stanowi dobro samo w sobie, jako element prawidłowego i etycznego wykonywania tej profesji”[21]. Z niniejszego orzeczenia wynika, że tajemnica zawodowa ma charakter szeroki, a wyjątkiem jest zwolnienie z tajemnicy przez sąd. Ponadto, większość judykatury wskazuje, że nakaz zachowania tajemnicy zawodowej przez radcę prawnego stanowi jego powinność zawodową i nie ma on prawa, bez takiego zwolnienia, dysponować swoją wiedzą potrzebną organom procesowym[22].
Powyższe ograniczenia w zwalnianiu z tajemnicy zawodowej radców prawnych uzasadnione jest przede wszystkim tym, że należyte udzielanie pomocy prawnej przez radców prawnych ściśle łączy się z zaufaniem do ich dyskrecji – co należy uznać za jak najbardziej uzasadnione. Otóż jak podkreślono w jednym z orzeczeń – profesjonalny pełnomocnik, prowadząc negocjacje handlowe w imieniu swojego mocodawcy, kieruje się jego interesami i motywacjami, a nie swoimi własnymi, dlatego otrzymuje od mandanta odpowiednie instrukcje i tym samym jest zobowiązany dbać o to, aby nadać przyszłym uzgodnieniom między stronami kształt prawny korzystny dla swojego mandanta i zgodny z jego wolą. Wprawdzie przesłuchanie działających w imieniu stron ich profesjonalnych pełnomocników mogłoby zapewne okazać się pomocne dla danego postępowania karnego, ale nie jest to wystarczającą przesłanką do zwolnienia pełnomocnika z jego tajemnicy zawodowej[23].
W jednym z orzeczeń Sąd Apelacyjny uznał, że „Sąd jako organ stojący na straży praworządności w demokratycznym państwie prawa, bacząc na okoliczność, że tajemnica ta stanowi istotę i esencję wykonywanego zawodu adwokata, musi być w takim wypadku gwarantem zachowania zarówno właściwej formuły procedowania, jak i merytorycznej zasadności wniosku prokuratora, zaś podjęta decyzja procesowa, zmierzająca do wyjątkowego wzruszenia zakazu dowodowego w imię dobra wymiaru sprawiedliwości, musi w swej logice uwzględniać istotę praw i wolności obywatelskich zawarowanych w Konstytucji”[24]. Co więcej, z orzecznictwa wynika również, że funkcją zakazów związanych z tajemnicą zawodową radcy prawnego nie jest ochrona interesów osób, które te zawody wykonują, lecz nade wszystko ochrona osób, które w zaufaniu do publicznych funkcji adwokata, radcy prawnego, notariusza, lekarza, dziennikarza powierzają im wiedzę o faktach, z którą nie chcą na ogół dzielić się z innymi osobami. Gwarancja zachowania przekazanych informacji w tajemnicy jest podstawą wzajemnego zaufania i warunkiem swobodnego wykonywania zawodu radcy prawnego[25].
Z wielu orzeczeń wynika, że zwolnienie może mieć zastosowanie jedynie w wyjątkowych przypadkach, gdy ujawnienie faktów objętych tajemnicą zawodową adwokata jest niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczności te nie mogą być ustalone na podstawie innych dowodów[26]. Ponadto, decyzję o zwolnieniu od obowiązku jej zachowania należy podejmować, gdy jest to „rzeczywiście nieodzowne dla zapewnienia prawidłowego wyrokowania, bo brak jest w tym przedmiocie innych dowodów w sprawie[27] Zauważyć należy, że stwierdzenie „dobro wymiaru sprawiedliwości” ma charakter szeroki w przeciwieństwie do przesłanki braku innych środków dowodowych, która to przesłanka jest konkretna, wymierna i sprawdzalna. Wymiar sprawiedliwości to imperatywna działalność sądów, polegająca na wymierzaniu kar, orzekaniu o winie, czy też rozstrzyganiu konfliktów lub spraw niekonfliktowych w sferze praw i obowiązków podmiotów prawem określonych w celu zabezpieczenia przestrzegania i realizowania obowiązujących norm prawnych[28]. Wdaje się zatem, że niezbędność zeznań dla dobra wymiaru sprawiedliwości oznacza istotny charakter okoliczności, która ma być wykazana zeznaniami, dla realizacji przestrzegania i realizowania obowiązujących norm prawnych, mająca na celu doprowadzić do pociągnięcia do odpowiedzialności osoby naruszające dane normy prawa, przy niemożności stwierdzenia jej na podstawie innych istniejących dowodów.
O każdorazowym uchyleniu tajemnicy zawodowej, sąd powinien orzekać po wcześniejszym, starannym rozważeniu okoliczności konkretnej sprawy i przy spełnieniu przesłanek zwolnienia. Potwierdza to Sąd Apelacyjny w orzeczeniu, w którym stwierdził, że „uchylenie tajemnicy adwokackiej powinno być stosowane jedynie incydentalnie, po starannym rozważeniu okoliczności konkretnej sprawy, obligatoryjnym wypełnieniu ustawowych przesłanek oraz po przeprowadzeniu wnikliwej analizy tego, czy in concreto interesy wymiaru sprawiedliwości uzasadniają naruszenie chronionego przez nią interesu publicznego i prywatnego. Tajemnica adwokacka stanowi esencję wykonywania zawodu adwokata i musi gwarantować zachowanie zarówno właściwej formuły procedowania, jak i merytorycznej zasadności wniosku prokuratora. Uznanie rangi tej tajemnicy jest warunkiem sine qua non prawidłowego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości w demokratycznym państwie prawnym”[29].
Jednocześnie dla zwolnienia radcy prawnego z tajemnicy zawodowej konieczne jest przekonanie właściwego sądu, że okoliczność, którą chce się dowodzić przez przesłuchanie radcy prawnego, ma znaczenie dla ustalenia prawdy o popełnionym czynie i jego sprawcy[30]. Zwolnienie musi być uzasadnione każdorazowo nie tylko niemożnością ustalenia okoliczności na podstawie innego dowodu, lecz także koniecznością dla dobra wymiaru sprawiedliwości. Przepis art. 180 § 2 k.p.k. odkreśla wyjątkowość zwolnienia z tajemnicy, dlatego nie może być szeroko interpretowany i przesądza to o niemożliwości uchylania tajemnicy w sytuacji, kiedy chodzi o okoliczność inną, niż kluczowa dla spraw, tak więc zwolnienie z tajemnicy zawodowej nie znajduje uzasadnienia wówczas, gdy ma to dotyczyć okoliczności nieistotnych dla rozstrzygnięcia w sprawie. Co więcej, to na prokuratorze spoczywa ciężar wskazania i udowodnienia przesłanek uzasadniający zwolnienie z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej radcy prawnego lub adwokata, przy czym zwolnienie z tajemnicy zawodowej jest dopuszczalne dopiero po wyczerpaniu innych znanych oraz dostępnych dowodów w danej sprawie.
Zdaniem doktryny poświęcenie sekretu zawodowego w imię dotarcia w procesie do prawdziwych ustaleń faktycznych, może być traktowane jedynie jako ostateczność[31]. Tezę tę potwierdza judykatura przyjmując, że uchylenie tajemnicy adwokackiej winno być stosowane, z uwagi na funkcje i znaczenie tej tajemnicy, jedynie incydentalnie, po starannym rozważeniu okoliczności konkretnej sprawy i przy obligatoryjnym wypełnieniu ustawowych przesłanek. W szczególności zaś możliwość przeprowadzenia dowodu w oparciu o informacje objęte tajemnicą adwokacką musi być zawsze poprzedzone wnikliwą analizą tego, czy in concreto interesy wymiaru sprawiedliwości, w drodze wyjątku, uzasadniają naruszenie chronionego przez nią interesu publicznego i prywatnego. Sąd, jako organ stojący na straży praworządności w demokratycznym państwie prawa, bacząc na okoliczność, że tajemnica ta stanowi istotę wykonywanego zawodu adwokata, musi być w takim wypadku gwarantem zachowania zarówno właściwej formuły procedowania, jak i merytorycznej zasadności wniosku[32]. Z orzeczeniem tym koresponduje teza, że „doniosłość społeczna zawodów objętych przepisem art. 180 § 2 k.p.k., w tym zawodu radcy prawnego, sprawia, że decyzja o zwolnieniu z tajemnicy zawodowej nie może być traktowana jak formalność. Zaufanie mocodawcy do radcy prawnego, warunkujące prawidłowe wykonywanie zadań powierzonych radcy prawnemu, jest wielką wartością, której naruszenie stanowi cenę za osiągnięcie sprawiedliwości, której bez tego by nie osiągnięto”, tym samym oznacza to, że sąd powinien rozważyć okoliczności konkretnej sprawy w sposób nadzwyczaj staranny i podejmować decyzję o zwolnieniu z obowiązku zachowania tajemnicy jedynie wtedy, jeżeli ujawnienie okoliczności objętych tą tajemnicą jest rzeczywiście nieodzowne dla zapewnienia prawidłowego orzekania, z uwagi na brak w tym przedmiocie innych wystarczających dowodów[33]. Powyższe potwierdza również inne orzeczenie, w którym Sąd Apelacyjny stwierdził, że ogólnikowe określenie zakresu zwolnienia sprawiałoby, że zwolnienie nie dotyczyłoby konkretnych okoliczności, ale było carte blanche dowolnego korzystania przez organy śledcze do uchylania tajemnicy zawodowej[34].
O czym była już mowa powyżej, wnioskodawcą w sprawie zwolnienia z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej jest prokurator i to na prokuratorze spoczywa ciężar wskazania i udowodnienia przesłanek uzasadniających zwolnienie z tego obowiązku[35]. Jak wynika bowiem z brzmienia orzecznictwa, to nie sąd jest organem uprawnionym według własnego uznania do określenia obszaru istotnych dla postępowania okoliczności, co do których udziela zgody na zwolnienie od tajemnicy zawodowej, ale wnioskodawca powinien sprecyzować swoje postulaty, zaś sąd nie może wyjść poza ich zakres, choć może je zawęzić. Brak precyzyjnego wykazania faktów objętych tajemnicą zawodową i wykazania, że okoliczności te nie mogą być ustalone w oparciu o inne dowody nie pozwala na zwolnienie z tajemnicy zawodowej w trybie, o którym mowa w art. 180 § 2 k.p.k.[36]
Zwolnienie z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej w ramach postępowania przygotowawczego ma formę postanowienia sądu o zezwoleniu na przesłuchanie w charakterze świadka[37]. W przypadku udowodnienia podstaw do zwolnienia z tajemnicy zawodowej niniejsze stwierdzenie powinno być wykazane w uzasadnieniu danego postanowienia sądu, które z kolei powinno, w sposób szczegółowy, wskazywać, jakie fakty i wnioski uzasadniają podjęcie takiej decyzji przez sąd.
Próbę wyjaśnienia istoty tajemnicy zawodowej i zwolnienia z tajemnicy zawodowej dokonał Sąd Apelacyjny w jednym ze swoich postanowień stwierdzając, że „zagadnienie zawodowej tajemnicy adwokackiej jest kwestią o dużej doniosłości, warunkujące prawidłowe wykonywanie zawodu adwokata, zatem sprawowanie społecznie użytecznej obsługi prawnej społeczeństwa, rzetelne wykonywanie adwokackich czynności zawodowych jest warunkowane zaufaniem klienta do adwokata. Gdyby tego zaufania nie było, klient wstrzymywałby się z przekazaniem adwokatowi informacji, które mogłyby go następnie narazić na odpowiedzialność, nie tylko karną, a wtedy działanie adwokata nie byłoby adekwatne do stanu faktycznego, które je spowodował. Tak byłoby, gdyby zwolnienie z tajemnicy adwokackiej było przez sądy stosowane bez spełnienia ustawowych wymagań niezbędności dla wymiaru sprawiedliwości poznania faktów, o których wie adwokat i niezbędności jego zeznań z powodu niemożności poznania ich na podstawie innego dowodu (art. 180 § 2 k.p.k.). Nie mowa tutaj o faktach, które prowadzący śledztwo chce z jakichkolwiek powodów poznać, ale o faktach niezbędnych dla sprawiedliwości. Istotnym jest też wykazanie, że nie ma innych dowodów dla zbadania tychże faktów. Gdyby warunki te były traktowane w sposób pobłażliwy, udzielenie zwolnienia z tajemnicy byłoby formalnością, a doniosła społecznie rola adwokatów zostałaby sprowadzona do funkcji informatorów organów ścigania opłacanych przez ich klientów. Zwolnienie z tajemnicy jest wyjątkiem od zasady możności odmówienia zeznań przez adwokata. Korzystanie z wyjątku powinno być uzasadnione, a wyjątku nie można dowolnie rozszerzać”[38].
Wprowadzenie możliwości zwolnienia z tajemnicy zawodowej to bez wątpienia wyjątek od reguły zakazującej ujawniania informacji objętych tajemnicą zawodową. Jednocześnie zakres tajemnicy wyznacza związek pozyskania informacji przez profesjonalnego pełnomocnika z wykonywaniem merytorycznych czynności zawodowych. Dlatego informacje, choć związane z wykonywaniem zawodu nie są objęte tajemnicą zawodową, o ile nie zostały pozyskane w związku z udzielaniem pomocy prawnej. Chroniona jest informacja, która ma bezpośredni związek ze świadczoną pomocą prawną, a przekazanie przez klienta szerszych informacji oznacza, że w pozostałym zakresie tajemnica zawodowa adwokata nie obowiązuje[39].
Podsumowanie
Konkludując, jak słusznie twierdzi doktryna – zagadnienia związane z tajemnicą zawodową, pomimo że poruszane w literaturze prawa i orzecznictwie od ponad kilkudziesięciu lat, wciąż potrafią wzbudzać liczne emocje i dostarczają ciągłych problemów interpretacyjnych – zapewne związane jest to m.in. z faktem coraz szybszego postępu technologicznego, coraz szybszej wymiany informacji oraz powstawania coraz to nowszych form i sposobów wymiany informacji, które zdecydowanie wyprzedzają znaczenie obowiązujących przepisów. Ponadto, aspekt istnienia swoistego sekretu pomiędzy klientem oraz jego pełnomocnikiem jak i obowiązek dochowania dyskrecji przez radcę prawnego zawsze będzie nieodłącznym elementem wykonywania tego zawodu. W związku z powyższym, można stwierdzić, iż dopóki ustawodawca nie wprowadzi do polskiego porządku prawnego legalnej definicji „tajemnicy zawodowej” i zawód radcy prawnego będzie wykonywany, dopóty będą powstawać kolejne orzeczenia sądów oraz komentarze i liczne opinie doktryny.
Bibliografia
Akty prawne
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. z 1997 r., Nr 88, poz. 553 ze zm.).
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz.U. z 1997 r., nr 89, poz. 555 ze zm.).
Ustawa z dnia 2 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze (t.j. Dz.U. z 2017 r., poz. 1139).
Ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (t.j. Dz.U. z 2017 r., poz. 1870).
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (t.j. Dz.U. z 2017 r., poz. 1904).
Kodeks Etyki Radcy Prawnego (Uchwała Nr 3/2014 Nadzwyczajnego Krajowego Zjazdu Radców Prawnych z dnia 22 listopada 2014 r. w sprawie Kodeksu Etyki Radcy Prawnego).
Zbiór Zasad Etyki Adwokackiej i Godności Zawodu (Kodeks Etyki Adwokackiej), (Obwieszczenie Prezydium Naczelnej Rady Adwokackiej z 14 grudnia 2011 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu Zbioru Zasad Etyki Adwokackiej i Godności Zawodu (Kodeks Etyki Adwokackiej); na podstawie uchwały nr 52/2011 NRA z 19 listopada 2011 r. ogłasza się jednolity tekst Zbioru Zasad Etyki Adwokackiej i Godności Zawodu (Kodeksu Etyki Adwokackiej) uchwalony przez Naczelną Radę Adwokacką 10 października 1998 r. (uchwała nr 2/XVIII/98) ze zmianami wprowadzonymi uchwałą Naczelnej Rady Adwokackiej nr 32/2005 z 19 listopada 2005 r. oraz uchwałami Naczelnej Rady Adwokackiej nr 33/2011–54/2011 z dnia 19 listopada 2011 r.).
Orzeczenia
Wyrok TK z dnia 2 lipca 2007 r., sygn. K 41/05, Dz.U. z 2007 r., nr 124, poz. 871.
Postanowienie SA w Warszawie z dnia 15 maja 2008 r., sygn. II Akz 284/08, LEX nr 509771.
Postanowienie SA w Krakowie z dnia 30 grudnia 2009 r., sygn. II AKz 536/09, „Prokuratura i Prawo” 2010, nr 9, dodatek „Orzecznictwo”, poz. 24.
Postanowienie SN z dnia 15 listopada 2012 r., sygn. SDI 32/12, www.sn.pl.
Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 30 marca 2009 r., sygn. II AKz 110/09, OSN, „Prokuratura i Prawo” 2009, nr 10, poz. 47.
Postanowienie SA w Krakowie z dnia 13 grudnia 2011 r., sygn. II AKz 477/2011, „Krakowskie Zeszyty Sądowe” 2012, nr 1, poz. 28.
Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 29 października 2013 r., sygn. II AKz 330/13, „Kwartalnik Sądu Apelacyjnego w Szczecinie” 2014, nr 2.
Postanowienie SA we Wrocławiu z dnia 4 listopada 2010 r., sygn. II Akz 588/10, LEX nr 621274.
Wyrok SA w Katowicach z dnia 12 października 2011 r., sygn. II AKz 664/11, Lex nr 1102940.
Postanowienie SA w Katowicach z dnia 4 marca 2009 r., sygn. II AKz 151/09.
Wyrok SA w Szczecinie z dnia 29 października 2013 r., sygn. II AKz 330/13, Legalis.
Wyrok TK z dnia 22 listopada 2004 r., sygn. SK 64/03, OTK–A 2004, nr 10, poz. 107.
Wyrok SA w Łodzi z dnia 6 maja 2015 r., sygn. II AKz 225/15, „Orzecznictwo Sądu Apelacyjnego w Łodzi” 2015, nr 1.
Postanowienie SA w Katowicach z dnia 19 czerwca 2013 r., sygn. II Akz 303/13, LEX nr 1378300.
Orzeczenie SA w Krakowie z dnia 19 marca 2009 r., sygn. II AKz 64/09, publ. KZS 2009/4/35.
Postanowienie SA we Wrocławiu z dnia 18 września 2009 r., sygn. II Akz 472/09, LEX nr 534456.
Postanowienie SA we Wrocławiu z dnia 5 czerwca 2012 r., sygn. II AKz 241/12, Legalis.
Postanowienie SA w Białymstoku z dnia 9 września 2008 r., sygn. II AKz 28608, Legalis.
Postanowienie SA w Krakowie z dnia 13 stycznia 2009 r., sygn. II AKz 651/08, KZS 2009, z. 1, poz. 72, „Prokuratura i Prawo” 2009, z. 7–8, poz. 45.
Wyrok SN z dnia 1 grudnia 2016 r., sygn. SDI 65/16, www.sn.pl.
Literatura
Frąckowiak K., Karnoprawne aspekty ochrony tajemnicy adwokackiej, „Studia Prawnoustrojowe” 2010, t. 10.
Gruszecka D., [w:] J. Skorupka (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2015.
Hoc S., Ochrona informacji niejawnych i innych tajemnic ustawowo chronionych. Wybrane zagadnienia, Opole 2006.
Krzemiński Z., Etyka adwokacka. Teksty, orzecznictwo, komentarz, Warszawa 2008.
Kwapisz K., Ustawa o radcach prawnych. Komentarz, Warszawa 2013.
Kucharczyk M., Charakter prawny tajemnicy adwokackiej, „Przegląd Sądowy” 2008, nr 11/12.
Kunicka-Michalska M, Ochrona tajemnicy w Kodeksie karnym, [w:] Księga ku czci Profesora Jerzego Śliwowskiego, AUNC, Prawo XVI, Nauki Humanistyczno-Społeczne, z. 89, Toruń 1978.
Lubiński K., Pojęcie i zakres wymiaru sprawiedliwości, „Studia Prawnicze”, nr 4, 1987.
Rusinek M., Tajemnica zawodowa i jej ochrona w polskim procesie karnym, Kraków 2007.
Skorupka J., Glosa do postanowienia SA we Wrocławiu z dnia 4 listopada 2010 r., II AKz 588/10, „Wrocławskie Studia Sądowe” 2011, nr 1.
Tokarczyk S., Etyka prawnicza, Warszawa 2011.
Wrzosek A., Tajemnica adwokacka i tajemnica obrończa w procesie karnym, „Votum Separartum. Kwartalnik Studenckiego Koła Naukowego Prawa Karnego” 2016, nr 2.
[1] M. Rusinek, Tajemnica zawodowa i jej ochrona w polskim procesie karnym, Kraków 2007, s. 44–49.
[2] S. Hoc, Ochrona informacji niejawnych i innych tajemnic ustawowo chronionych. Wybrane zagadnienia, Opole 2006, s. 53 i n.
[3] Por. art. 266 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. z 1997 r., Nr 88, poz. 553 ze zm.): „Kto, wbrew przepisom ustawy lub przyjętemu na siebie zobowiązaniu, ujawnia lub wykorzystuje informację, z którą zapoznał się w związku z pełnioną funkcją, wykonywaną pracą, działalnością publiczną, społeczną, gospodarczą lub naukową, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2”.
[4] Kodeks Etyki Radcy Prawnego (Uchwała Nr 3/2014 Nadzwyczajnego Krajowego Zjazdu Radców Prawnych z dnia 22 listopada 2014 r.).
[5] Zbiór Zasad Etyki Adwokackiej i Godności Zawodu (Kodeks Etyki Adwokackiej), (Obwieszczenie Prezydium Naczelnej Rady Adwokackiej z 14 grudnia 2011 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu Zbioru Zasad Etyki Adwokackiej i Godności Zawodu (Kodeks Etyki Adwokackiej); na podstawie uchwały nr 52/2011 NRA z 19 listopada 2011 r. ogłasza się jednolity tekst Zbioru Zasad Etyki Adwokackiej i Godności Zawodu (Kodeksu Etyki Adwokackiej) uchwalony przez Naczelną Radę Adwokacką 10 października 1998 r. (uchwała nr 2/XVIII/98) ze zmianami wprowadzonymi uchwałą Naczelnej Rady Adwokackiej nr 32/2005 z 19 listopada 2005 r. oraz uchwałami Naczelnej Rady Adwokackiej nr 33/2011–54/2011 z dnia 19 listopada 2011 r.).
[6] R. Tokarczyk, Etyka prawnicza, Warszawa 2011, s. 184.
[7] Art. 3 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych, (t.j. Dz.U. z 2017 r., poz. 1870) brzmi następująco: „ust. 3. Radca prawny jest obowiązany zachować w tajemnicy wszystko, o czym dowiedział się w związku z udzieleniem pomocy prawnej. ust. 4. Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej nie może być ograniczony w czasie. ust. 5. Radca prawny nie może być zwolniony z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej co do faktów, o których dowiedział się udzielając pomocy prawnej lub prowadząc sprawę. ust. 6. Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej nie dotyczy informacji udostępnianych na podstawie przepisów ustawy z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (Dz.U. z 2017 r., poz. 1049) – w zakresie określonym tymi przepisami”.
[8] Artykuł 6 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze (t.j. Dz.U. z 2017 r., poz. 1139) ma treść następującą: „ust. 1. Adwokat obowiązany jest zachować w tajemnicy wszystko, o czym dowiedział się w związku z udzieleniem pomocy prawnej. ust. 2. Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej nie może być ograniczony w czasie. ust. 3. Adwokata nie można zwolnić od obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej co do faktów, o których dowiedział się udzielając pomocy prawnej lub prowadząc sprawę. ust. 4. Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej nie dotyczy informacji udostępnianych na podstawie przepisów ustawy z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (Dz.U. z 2003 r., Nr 153, poz. 1505, z późn. zm.) w zakresie określonym tymi przepisami”.
[9] K. Kwapisz, Ustawa o radcach prawnych. Komentarz, Warszawa 2013, s. 17.
[10] Wyrok TK z dnia 2 lipca 2007 r. (sygn. akt: K 41/05, Dz.U. z 2007 r., nr 124, poz. 871).
[11] Z. Krzemiński, Etyka adwokacka. Teksty, orzecznictwo, komentarz, Warszawa 2008, s. 16.
[12] Postanowienie SA w Warszawie z dnia 15 maja 2008 r., (sygn. akt.: II Akz 284/08, LEX nr 509771).
[13] Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (t.j. Dz.U. z 2017 r., poz. 1904).
[14] K. Frąckowiak, Karnoprawne aspekty ochrony tajemnicy adwokackiej, „Studia Prawnoustrojowe” 2010, t. 10, s. 79–81.
[15] J. Skorupka, Glosa do postanowienia SA we Wrocławiu z 4 XI 2010, II AKz 588/10, „Wrocławskie Studia Sądowe” 2011, nr 1, s. 65.
[16] B. Kunicka-Michalska, Ochrona tajemnicy w Kodeksie karnym, [w:] Księga ku czci Profesora Jerzego Śliwowskiego, AUNC, Prawo XVI, Nauki Humanistyczno-Społeczne, Toruń 1978, z. 89, s. 85 i n.
[17] M. Kucharczyk, Charakter prawny tajemnicy adwokackiej, „Przegląd Sądowy” 2008, nr 11/12, s. 106–110.
[18] M. Rusinek, Tajemnica…, s. 135; D. Gruszecka, [w:] J. Skorupka (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2015, s. 42.
[19] Postanowienie SA w Krakowie z 30 XII 2009, sygn. II AKz 536/09, „Prokuratura i Prawo” 2010, nr 9, dodatek „Orzecznictwo”, poz. 24.
[20] A. Wrzosek, Tajemnica adwokacka i tajemnica obrończa w procesie karnym, „Votum Separartum. Kwartalnik Studenckiego Koła Naukowego Prawa Karnego” 2016, nr 2, s. 9.
[21] Postanowienie SN z dnia 15 listopada 2012 r., sygn. SDI 32/12, www.sn.pl.
[22] Postanowienie SA w Krakowie z dnia 30 marca 2009 r., sygn. II AKz 110/09, OSN „Prokuratura i Prawo” 2009, nr 10, poz. 47.
[23] Postanowienie SA w Krakowie z dnia 13 grudnia 2011 r., sygn. II AKz 477/2011, „Krakowskie Zeszyty Sądowe” 2012, nr 1, poz. 28.
[24] Postanowienie SA w Szczecinie z dnia 29 października 2013 r., sygn. II AKz 330/13, „Kwartalnik Sądu Apelacyjnego w Szczecinie” 2014, nr 2, s. 55.
[25] Postanowienie SA we Wrocławiu z dnia 4 listopada 2010 r., sygn. II Akz 588/10, LEX nr 621274.
[26] Wyrok SA w Katowicach z dnia 12 października 2011 r., sygn. II AKz 664/11, Lex nr 1102940.
[27] Postanowienie SA w Katowicach z dnia 4 marca 2009 r., sygn. II AKz 151/09, „Biuletyny – Orzecznictwo Sądu Apelacyjnego w Katowicach” 2009, nr 2, poz. 9.
[28] K. Lubiński, Pojęcie i zakres wymiaru sprawiedliwości, „Studia Prawnicze” 1987, nr 4, s. 26.
[29] Wyrok SA w Szczecinie z dnia 29 października 2013 r., sygn. II AKz 330/13, Legalis.
[30] Wyrok TK z dnia 22 listopada 2004 r., sygn. SK 64/03, OTK–A 2004, nr 10, poz. 107.
[31] M. Rusinek, Tajemnica…, op. cit., s. 44.
[32] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 6 maja 2015 r., II AKz 225/15, „Orzecznictwo Sądu Apelacyjnego w Łodzi” 2015, nr 1, s. 94.
[33] Postanowienie SA w Katowicach z dnia 19 czerwca 2013 r., sygn. II Akz 303/13, LEX nr 1378300.
[34] Orzeczenie SA w Krakowie z dnia 19 marca 2009 r., sygn. II AKz 64/09, publ. KZS 2009/4/35.
[35] Postanowienie SA we Wrocławiu z dnia 18 września 2009 r., sygn. II Akz 472/09, LEX nr 534456.
[36] Postanowienie SA we Wrocławiu z dnia 5 czerwca 2012 r., sygn. II AKz 241/12, Legalis.
[37] Postanowienie SA w Białymstoku z dnia 9 września 2008 r., sygn. II AKz 28608, Legalis.
[38] Postanowienie SA w Krakowie z dnia 13 stycznia 2009 r., sygn. II AKz 651/08, KZS 2009, z. 1, poz. 72, „Prokuratura i Prawo” 2009, z. 7–8, poz. 45.
[39] Wyrok SN z dnia 1 grudnia 2016 r., sygn. SDI 65/16, www.sn.pl.