Abstract

The role of a foreign official document
in matters concerning confirmation of Polish citizenship

This publication discusses one of the types of administrative proceedings conducted on the basis of the provisions of the Act of April 2, 2009 on Polish citizenship, i.e. cases concerning confirmation of Polish citizenship, and in particular the role of foreign official documents in such proceedings. The publication presents the types of foreign public documents which may be used to support such an application, as well as their scope of evidence. The study indicates the criteria for the admissibility of using such documents before Polish administrative bodies and authorities, while also pointing out issues related to the burden of proof in proceedings for confirmation of Polish citizenship. Both the impact of the phenomenon of dual citizenship and other reasons which affect the possibility of applicants to obtain a satisfactory resolution in their cases, is discussed.

Keywords: citizenship, nationality, Poland, the Polish people, Act, obtainment, loss, granting, confirmation, deprivation, President, province governor [Polish: wojewoda], Polish Supreme Administrative Court, consul, foreigner, stateless person, civil status records, birth certificate, marriage certificate, adoption [Polish: przysposobienie, adopcja], naturalization, passport, document, legalization, authentication, apostille, transcription

Słowa kluczowe: obywatelstwo, narodowość, Polska, Polak, Polka, ustawa, nabycie, utrata, nadanie, potwierdzenie, pozbawienie, Prezydent, wojewoda, Naczelny Sąd Administracyjny, konsul, obcokrajowiec, bezpaństwowiec, akta stanu cywilnego, akt urodzenia, akt małżeństwa, przysposobienie, adopcja, naturalizacja, paszport, dokument, legalizacja, uwierzytelnienie, apostille, transkrypcja

1. Uwagi wstępne

Ustawa o obywatelstwie polskim z 2 kwietnia 2009 r. (t.j. Dz.U. z 2017 r., poz. 1462) dokonała precyzyjnej klasyfikacji postępowań administracyjnych prowadzonych w sprawach obywatelskich i uporządkowała terminologię związaną z takimi postępowaniami. Obok spraw związanych z nabyciem lub utratą obywatelstwa polskiego (tj. takich, które finalizowane są wydaniem decyzji konstytutywnej: sprawy o nadanie obywatelstwa polskiego, o uznanie za obywatela polskiego, o przywrócenie obywatelstwa polskiego oraz o wyrażanie zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego) ustawa przewiduje szczególny rodzaj postępowania, jakim jest potwierdzenie posiadania (lub utraty) obywatelstwa. Zasadnicza różnica związana z przebiegiem takiego postępowania polega na tym, że nie zmierza ono do wydania decyzji, która kreowałaby nową sytuację prawną osoby fizycznej (tzn. tworzyłoby szczególną więź prawną pomiędzy daną osobą a Rzeczpospolitą Polską), ale służy stwierdzeniu, że taka więź już de facto istnieje (lub w przypadku decyzji negatywnej że przestała istnieć w określonej dacie[1]). Jego celem jest więc wydanie decyzji deklaratoryjnej, która choć nie kreuje nowego stanu prawnego, to w związku z istniejącymi wątpliwościami bez jej wydania nie jest możliwe podjęcie innych działań immanentnie związanych z faktem posiadania obywatelstwa polskiego (np. wydania polskiego dowodu osobistego lub polskiego paszportu, objęcia opieką konsularną etc.)[2]. Lakoniczne stwierdzenie, zawarte w art. 17 ust. 4 ustawy z 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 28, poz. 353 z późn. zm.), iż „Posiadanie i utratę obywatelstwa polskiego stwierdza wojewoda. Odmowa stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego lub jego utraty następuje w drodze decyzji administracyjnej”, w nowej ustawie z 2009 r. zastąpiono rozdziałem 7 (art. 55–58), co należy uznać za rozwiązanie pożądane, umożliwiające m.in. bardziej precyzyjne określenie stron postępowania (art. 55 ust. 1) oraz środków dowodowych, przedkładanych na poparcie wniosku (art. 56 ust. 2), a w rezultacie częściowe odejście od uzupełniającego stosowania w tym zakresie przepisów ustawy z 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2017 r., poz. 1257)[3].

W związku z przyjętą w polskim prawie zasadą prawa krwi, tj. sukcesji obywatelstwa w kolejnych pokoleniach, taka forma wykazania związków z Rzeczpospolitą Polską jest zazwyczaj szczególnie atrakcyjna dla potomków polskich emigrantów, którym zależy na potwierdzeniu istnienia więzi z krajem pochodzenia przodków, a którzy z uwagi na brak dotychczasowego zaangażowania w sprawy Polski mieliby niewielkie szanse na uzyskanie pozytywnego stanowiska Prezydenta RP w przedmiocie nadania obywatelstwa lub z uwagi na brak zamieszkania na terytorium RP nie mogą być uznani za obywateli polskich przez wojewodę. Należy bowiem zauważyć, że pozytywną przesłanką do potwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego nie jest wykazanie się znajomością kultury, historii czy nawet języka polskiego, a jedynie udowodnienie, że w przypadku przodków i samego zainteresowanego nie zaszły (pod rządami żadnej z czterech ustaw o obywatelstwie polskim, które obowiązywały na przestrzeni ostatnich 99 lat) przesłanki utraty obywatelstwa. Ponadto należy wykazać, że zachodzi ciągłość obywatelstwa (tj. że spełniona została przesłanka pozytywna w postaci następstwa tej więzi w kolejnych pokoleniach). Pozytywna decyzja wydana w stosunku do osoby spoza kraju członkowskiego Unii Europejskiej otwiera jej dostęp do wspólnotowego rynku pracy, umożliwiając podjęcie zatrudnienia w jednym z 28 krajów członkowskich[4]. Prawdopodobnie dlatego polskie urzędy konsularne akredytowane w Wielkiej Brytanii odnotowały ponaddwukrotny wzrost zainteresowania tą procedurą tuż przed, jak i po ogłoszeniu wyników referendum przeprowadzonego 23 czerwca 2016 r. dotyczącego opuszczenia przez Wielką Brytanię Unii Europejskiej[5].

Ustawa nie przewiduje przy tym żadnych ograniczeń co do stopnia pokrewieństwa w linii prostej, który uniemożliwiałby wydanie decyzji pozytywnej, co daje możliwość potwierdzania obywatelstwa nie tylko po rodzicu (rodzicach), ale także po dziadkach, pradziadkach etc. Niemniej na im dalszy stopień pokrewieństwa powołuje się sam zainteresowany, tym lepiej powinna być udokumentowana jego sytuacja rodzinna i prawna. Jako że z wnioskiem o potwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego będą najczęściej występować osoby urodzone poza granicami RP, to siłą rzeczy głównymi środkami dowodowymi w tego typu postępowaniach będą zagraniczne dokumenty urzędowe. Zaś im dłużej dana osoba (i jej przodkowie) zamieszkiwali poza granicami Polski, tym obszerniejszy będzie zakres zdarzeń prawnych podlegających dowodowi z takiego właśnie dokumentu[6].

Zanim przejdę do omówienia charakteru zagranicznych dokumentów, jakie mogą służyć wykazaniu faktu pochodzenia od polskiego przodka (jak również okoliczności, iż przodek ten i jego zstępni nigdy nie utracili obywatelstwa polskiego), warto przyjrzeć się przesłankom sukcesji (i utraty) obywatelstwa polskiego pod rządami obowiązujących na przestrzeni ostatniego stulecia ustaw. To właśnie te przesłanki będą determinować zakres postępowania dowodowego w sprawach związanych z potwierdzaniem posiadania obywatelstwa. Od odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 r. nabywanie i utratę obywatelstwa polskiego regulowały cztery akty generalne w randze ustawowej: ustawa o obywatelstwie Państwa Polskiego z 20 stycznia 1920 r. (Dz.U. RP nr 7, poz. 44 z późn. zm.); ustawa o obywatelstwie polskim z 8 stycznia 1951 r. (Dz.U. nr 4, poz. 25) oraz już wymienione ustawy z 15 lutego 1962 r. oraz 2 kwietnia 2009 r. Oprócz tego obowiązywało wiele aktów normatywnych mających węższy zakres przedmiotowy, dotyczących bądź to określonych grup etnicznych, bądź związanych z określonym zdarzeniem historycznym, które wymuszało wydanie takiego aktu[7]. W niniejszym opracowaniu skupię się przede wszystkim na ww. ustawach, które ujmowały przedmiotowe kwestie całościowo.

Już na wstępie warto odnotować zasadniczą różnicę pomiędzy przepisami wstępnymi, zawartymi w ustawie z 1920 r., a uregulowaniami późniejszych aktów. Analiza art. 2 ustawy z 1920 r. wskazuje, że ówczesny ustawodawca stanął przed niełatwym zadaniem zdefiniowania pojęcia „obywatelstwa polskiego” po 123 latach nieistnienia Rzeczpospolitej Polskiej na mapie Europy. Nie wdając się w tym miejscu w szczegółowe analizy na temat tego, kogo ustawa uznawała za obywateli odrodzonego państwa, należy przypomnieć, że na przestrzeni XIX w. zaszły poważne zmiany społeczno-polityczne (odejście od społeczeństwa feudalnego, wyodrębnienie się państw narodowych); a ponadto że przed 1795 r. w obrocie prawnym nie istniało pojęcie obywatelstwa w dzisiejszym rozumieniu tego terminu. Dlatego też, o ile w przypadku ustawy z 1920 r. konieczne było zdefiniowanie de novo kategorii osób, które uznaje się za obywateli polskich, o tyle kolejne ustawy odwoływały się do zasady ciągłości obywatelstwa, tzn. uznawały za obywateli te osoby, które posiadały obywatelstwo polskie w chwili wejścia w życie nowej regulacji. Przyjęcie zasady ciągłości obywatelstwa ma doniosłe konsekwencje w prowadzonych dzisiaj postępowaniach o potwierdzenie posiadania obywatelstwa, gdyż skutkuje koniecznością dokonywania oceny zdarzeń prawnych powodujących zaistnienie (bądź ustanie) węzła prawnego między osobą fizyczną a państwem polskim według przepisów ustaw obowiązujących w momencie danego zdarzenia. Dlatego też chociaż ustawy z 1920, 1951 oraz 1962 r. zostały już uchylone, ich przepisy nadal znajdują zastosowanie dla oceny zdarzeń, które miały miejsce w czasie ich obowiązywania. Także w przypadku weryfikowania możliwości utraty obywatelstwa po rządami jednego z ww. aktów prawnych.

Jeśli chodzi o przesłanki utraty obywatelstwa, to w kontekście przeprowadzania dowodu z zagranicznego dokumentu urzędowego na szczególną uwagę zasługuje pozbawienie obywatelstwa polskiego w związku z nabyciem obywatelstwa innego państwa. Artykuł 11 pkt 1) ustawy z 1920 r. wskazywał, że nabycie obywatelstwa obcego skutkuje de iure utratą obywatelstwa polskiego. Unormowanie to korespondowało z art. 1 przedmiotowej ustawy, zgodnie z którym obywatel polski nie mógł być jednocześnie obywatelem innego państwa, i było w umiarkowany tylko sposób łagodzone treścią art. 11 in fine, zgodnie z którą osoby obowiązane do czynnej służby wojskowej mogły nabyć obywatelstwo obce jedynie po uzyskaniu zezwolenia Ministra Spraw Wojskowych. W przeciwnym razie wobec Państwa Polskiego nie przestawały być uważane za obywateli polskich. Unormowania zmierzające do przeciwdziałania podwójnemu obywatelstwu nie były charakterystyczne jedynie ustawie z 1920 r., ale zostały powtórzone w aktach normatywnych z 1951 oraz 1962 r. Z tą istotną różnicą, że inaczej niż w przypadku ustawy z 1920 r. utrata obywatelstwa polskiego następowała nie z samego faktu nabycia obywatelstwa obcego, lecz w wyniku nabycia takiego obywatelstwa za zgodą właściwych władz polskich (art. 11 ustawy z 1951 r. oraz art. 13 ustawy z 1962 r. w jego pierwotnym brzmieniu). Nabycie obywatelstwa obcego bez zgody odnośnych władz polskich pod rządami ustaw z 1951 oraz 1962 r. nie skutkowało samo z siebie utratą obywatelstwa polskiego.

W związku z tym w toku postępowania o potwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego (wyłączywszy inne możliwości nabycia lub utraty obywatelstwa, które mogą być dowodzone polskimi dokumentami urzędowymi), mając na uwadze wspomniane zasady prawa krwi i ciągłości, zagraniczne dokumenty urzędowe powinny móc dowieść: sukcesję obywatelstwa w linii prostej; okoliczność, że przodkowie (lub sam zainteresowany) nie nabyli obywatelstwa obcego przed 19 stycznia 1951 r. (data wejścia w życie ustawy z 1951 r.)[8] oraz tożsamość wnioskodawcy. Dlatego też zagranicznymi dokumentami o podstawowym znaczeniu dowodowym będą w takim wypadku zagraniczne akta stanu cywilnego, orzeczenie zagranicznych sądów, akty naturalizacji oraz dokumenty stwierdzające tożsamość (paszporty, dowody osobiste, niekiedy prawa jazdy).

2. Zagraniczne akta stanu cywilnego

W przypadku zamieszkałych za granicą potomków polskich emigrantów podstawowe znaczenie dla wykazania następstwa pokoleń (i związanej z nim sukcesji obywatelstwa) będą mieć zagraniczne akta stanu cywilnego. Rejestracja zdarzeń stanu cywilnego (urodzeń, małżeństw, rozwodów, zgonów, zmian imion i nazwisk, adopcji, uznań) jest najprostszą metodą wykazania pochodzenia od określonej osoby, dokonanych na przestrzeni lat zmiany danych osobowych (imion, nazwisk, przydomków), a w konsekwencji możliwości dzielenia z przodkiem statusu obywatelskiego. Pewną wątpliwość może wywoływać moc i zakres dowodowy odpisu wydanego przez zagraniczny urząd stanu cywilnego. W szczególności zakres danych uwidaczniany w odpisach zagranicznych dokumentów oraz okoliczność, czy dany dokument jest zgodny z prawem miejsca jego wydania i czy osoba (instytucja) wydająca była umocowana do jego sporządzenia. W tym ostatnim wypadku polski organ prowadzący postępowanie może zażądać uwierzytelnienia dokumentu.

Dokument urzędowy może być uwierzytelniany na dwa sposoby. W przypadku krajów, które ratyfikowały Konwencję znoszącą wymóg legalizacji zagranicznych dokumentów urzędowych, sporządzoną w Hadze 5 października 1961 r. (Dz.U. z 2005 r. nr 112, poz. 938), uwierzytelnienie następuje w wyznaczonym urzędzie państwa, z którego pochodzi dokument, poprzez opatrzenie go klauzulą apostille (na przykład dokument urzędowy wystawiony przez urząd brytyjski, niezależnie od kraju-strony ww. Konwencji, w którym ma zostać użyty, będzie podlegał uwierzytelnieniu w brytyjskim Foreign and Commonwealth Office)[9]. W przypadku państw niebędących stroną ww. Konwencji legalizacja następuje w urzędzie konsularnym państwa, na którego terytorium ma zostać użyty dany dokument urzędowy, akredytowanego na terytorium państwa, z którego dokument pochodzi (np. dokument urzędowy wystawiony przez urząd algierski, który ma zostać użyty w Polsce, będzie podlegał legalizacji w Wydziale Konsularnym Ambasady RP w Algierze).

Niemniej, mając na względzie okoliczność, że akta stanu cywilnego są jednymi z najpowszechniej używanych w obrocie międzynarodowym dokumentów urzędowych i konieczność uwierzytelnienia (dokonywanego przez konsula lub w formie apostille) utrudnia sprawne załatwienie życiowych nieraz spraw, z inicjatywy Międzynarodowej Komisji Stanu Cywilnego przyjęto wiele umów na rzecz usprawnienia tego obrotu. W postępowaniach związanych z potwierdzeniem posiadania obywatelstwa polskiego zastosowanie znajdą szczególnie dwie takie umowy: Konwencja nr 16 sporządzona w Wiedniu 8 września 1976 r. dotycząca wydawania wielojęzycznych odpisów skróconych aktów stanu cywilnego (Dz.U. z 2004 r. nr 166, poz. 1735) oraz Konwencja nr 17 sporządzona w Atenach 15 września 1977 r. dotycząca zwolnienia od legalizacji niektórych aktów i dokumentów z zakresu rejestracji stanu cywilnego (Dz.U. z 2003 r. nr 148, poz. 1446). Artykuł 8 Konwencji nr 16 zwalnia od obowiązku tłumaczenia i legalizacji odpisy akt stanu cywilnego wydane przez państwa-strony Konwencji[10] sporządzone na drukach międzynarodowych. Z kolei art. 2 Konwencji nr 17 zwalnia od obowiązku legalizacji wszystkie odpisy akt stanu cywilnego, wydane przez państwa, które ratyfikowały ww. umowę[11], niemniej z zachowaniem obowiązku sporządzenia tłumaczenia dokumentu (w przypadku zamiaru użycia takiego dokumentu przed polskimi organami administracji powinien on zostać przetłumaczony przez tłumacza przysięgłego lub przez właściwego rzeczowo konsula). Należy podkreślić, że w przypadku Konwencji nr 17 (oraz odpisów międzynarodowych sporządzonych na podstawie Konwencji nr 16) chodzi o pełne zwolnienie od obowiązku legalizacji, a nie tylko zastąpienie jej uwierzytelnieniem z klauzulą apostille. Jeżeli dokument spełnia wymogi wskazane w jednej z ww. umów opracowanych przez Międzynarodową Komisję Stanu Cywilnego i został wydany przez państwo będące jej stroną, to organ krajowy, prowadzący sprawę o potwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego, nie może żądać od wnioskodawcy zalegalizowania lub innego uwierzytelnienia takiego dokumentu. Może co najwyżej przeprowadzić we własnym zakresie postępowanie sprawdzające, o którym mowa w art. 3 Konwencji, tzn. w razie poważnej wątpliwości dotyczącej wiarygodności podpisu, autentyczności pieczęci lub stempla czy choćby funkcji osoby, która złożyła podpis, spowodować sprawdzenie aktu lub dokumentu przez władzę, która go wydała. Natomiast jakiekolwiek żądania legalizacji czy uwierzytelnienia, skierowane do petentów posługujących się takim dokumentem wydanym przez państwa będące stroną Konwencji nr 17, są niedopuszczalne.

Warto przy tym odnotować, że unormowania polskiej ustawy z 28 listopada 2014 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego (t.j. Dz.U. z 2016 r., poz. 2064 z późn. zm.) wprowadzają jeszcze jedną, niejako konkurencyjną wobec bezpośredniego dowodu z dokumentów zagranicznych możliwość pozyskiwania dokumentacji. Chodzi w tym przypadku o dokonywanie transkrypcji zagranicznego aktu do polskiego rejestru stanu cywilnego (art. 107 i nast. ww. ustawy). W takim wypadku treść zagranicznego dokumentu stwierdzającego urodzenie, zawarcie małżeństwa lub zgon jest przenoszona do polskiego Systemu Rejestrów Państwowych „Źródło”, a kierownik urzędu stanu cywilnego, który dokonał transkrypcji, wydaje zainteresowanemu odpis zupełny polskiego aktu urodzenia, małżeństwa lub zgonu. Transkrypcja zagranicznych aktów nie jest obligatoryjna na etapie sprawy o potwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego, niemniej zgodnie z art. 104 ust. 5 ustawy – Prawo o aktach stanu cywilnego staje się obligatoryjna m.in. w wypadku, gdy osoba, której dotyczy, ubiega się o nadanie numeru PESEL lub wydanie polskiego dokumentu tożsamości. Jako że najczęściej osoba, która uzyska pozytywną decyzję w przedmiocie posiadania przez nią obywatelstwa polskiego, będzie w dalszej kolejności zainteresowana uzyskaniem polskiego dokumentu tożsamości (paszportu lub dowodu osobistego), przeprowadzenie transkrypcji już na etapie sprawy obywatelskiej może znacząco skrócić późniejsze formalności związane z uzyskaniem takiego dokumentu. W szczególności jeżeli aplikujący o potwierdzenie obywatelstwa przewiduje uzyskanie pozytywnej decyzji. Pozyskanie w drodze transkrypcji polskiego aktu stanu cywilnego (w szczególności chodzi tu o akt urodzenia) może w jeszcze jeden sposób przyczynić się do usprawnienia postępowania o potwierdzenie posiadania obywatelstwa. Treść zagranicznych aktów stanu cywilnego nie zawsze odpowiada wymogom polskiego prawa. Na przykład brytyjskie akty urodzenia zawierają jedynie informację o imionach, nazwiskach i zawodach rodziców, bez ich dat i miejsc urodzenia (które to dane zawarte są w polskim odpisie zupełnym aktu), zaś brytyjskie akty małżeństwa nie zawierają informacji o nazwie miejscowości, w której urodzili się nupturienci (art. 30 ust. polskiej ustawy – Prawo o aktach stanu cywilnego), i uwidaczniają nie zawsze dość precyzyjne dane na temat nazwisk rodowych matek nupturientów. Dodatkowym problemem staje się niekiedy zniemczenie czy zangielszczenie pisowni imion i nazwisk osób, których dotyczy akt. Transkrypcja daje natomiast możliwość uzupełnienia brakujących danych w oparciu o te zawarte w aktach wcześniejszych, dostępne w polskich rejestrach. Na przykład uzupełnienie treści aktu urodzenia osoby urodzonej za granicą o daty i miejsca urodzenia rodziców albo dostosowanie pisowni ich nazwisk do reguł pisowni polskiej daje większą pewność co do pochodzenia dziecka od osób, które posiadały lub mogły posiadać obywatelstwo polskie. W tym miejscu należy jednak wyraźnie zaznaczyć, że treść dowodowa aktu urodzenia dotyczy samego faktu narodzenia się dziecka (w określonej dacie i w określonym miejscu) oraz pochodzenia tego dziecka od określonej matki i określonego ojca. Podobnie jak dysponowanie polskim aktem małżeństwa świadczy jedynie o zawarciu związku w określonym miejscu i czasie przez osoby, których dotyczy akt. Niemniej samo posiadanie odpisu polskiego aktu urodzenia (sporządzonego czy to w drodze transkrypcji, czy w wyniku urodzenia się na terytorium RP) albo odpisu polskiego aktu małżeństwa nie oznacza, że osoby, których takie akty dotyczą, posiadają obywatelstwo polskie. Treścią dowodową akt stanu cywilnego jest zaistnienie zdarzeń mających wpływ na stan cywilny, nie zaś przynależność państwowa osób, których dotyczą. Jedynymi dokumentami, które swoją treścią dowodową obejmują fakt posiadania obywatelstwa polskiego, są polski paszport i polski dowód osobisty. Akta stanu cywilnego mogą więc tę okoliczność co najwyżej uprawdopodabniać i być traktowane jako dowód pośredni.

Choć jak wskazano, transkrypcja zagranicznych akt stanu cywilnego bywa pomocna w sprawach o potwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego, to na tym etapie jest procedurą w pełni fakultatywną. Naczelny Sąd Administracyjny kilkukrotnie podnosił, że w postępowaniu administracyjnym zastosowanie znajduje art. 1138 ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2016 r., poz. 1822 z późn. zm.), który zrównuje moc dowodową zagranicznych dokumentów urzędowych z mocą dowodową dokumentów polskich[12]. Zapatrywanie takie koresponduje z poglądem wyrażanym w orzecznictwie Sądu Najwyższego, iż uzależnianie samodzielności dowodowej aktów sporządzonych za granicą od ich umiejscowienia byłoby niewłaściwe, także dlatego że po dokonaniu transkrypcji posługiwanie się dokumentem zagranicznym stawałoby się bezprzedmiotowe[13]. W związku z tym brak jest podstawy prawnej, w oparciu o którą wojewoda prowadzący postępowanie mógłby wzywać stronę do uzupełnienia braków formalnych poprzez uprzednie umiejscowienie zagranicznego aktu stanu cywilnego do polskiego rejestru. Strona postępowania nie ma takiego obowiązku, a co najwyżej może ponieść negatywne konsekwencje takiego zaniechania w przypadku, gdyby transkrybowany akt miałby szerszą (aniżeli dokument zagraniczny) treść dowodową (np. w wyniku uzupełnienia jego treści w oparciu o akta stanu cywilnego przodków urodzonych w Polsce albo w związku z możliwością dostosowania pisowni danych do reguł pisowni polskiej). I odwrotnie: w przypadku w którym zagraniczny akt stanu cywilnego posiada szerszą treść dowodową, aniżeli posiadałby polski akt stanu cywilnego po dokonanej transkrypcji, strona może wywodzić pozytywne skutki prawne związane z posługiwaniem się takim zagranicznym aktem, np. odpisem swojego aktu urodzenia, który zawiera wzmiankę o małżeństwie rodziców, w sytuacji gdy sam akt małżeństwa jest obecnie niedostępny[14].

3. Orzeczenia sądów zagranicznych

Zakres dowodowy orzeczeń wydawanych przez sądy zagraniczne w sprawach o potwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego może być definiowany zarówno w wymiarze negatywnym, jak i pozytywnym.

W wymiarze negatywnym będzie odnosił się do tych orzeczeń, które nie mogą zostać uznane i wzięte pod uwagę przez organy polskiej administracji, choćby ich treść mogła wpływać na wynik sprawy obywatelskiej. Chodzi więc o przypadki braku uznawalności orzeczeń sądów zagranicznych, wymienione w art. 1146 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego, w przypadku spraw obywatelskich mogące polegać w szczególności na: braku prawomocności orzeczenia zagranicznego (definiowanej w oparciu o prawo państwa, w którym orzeczenie zostało wydane); okoliczności, iż pozwanemu, który nie wdał się w spór co do istoty sprawy, nie doręczono należycie i w czasie umożliwiającym podjęcie obrony pisma wszczynającego postępowanie (np. polski rodzic, który nie został należycie poinformowany o postępowaniu toczonym przez sąd zagraniczny w sprawie przysposobienia jego dziecka przez obywateli obcego państwa); okoliczności, iż strona w toku postępowania była pozbawiona możliwości obrony (np. z uwagi na uniemożliwienie udziału tłumacza); okoliczność zawisłości lub rozstrzygnięcia przedmiotowego sporu przez sąd polski lub inny sąd zagraniczny (np. w przypadku gdy o ojcostwie dziecka rozstrzygał uprzednio sąd krajowy); albo gdy uznanie orzeczenia byłoby sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczpospolitej Polskiej (np. problematyka rozwiązania małżeństwa przez akt lub działanie, które w europejskiej kulturze prawnej nie mogą zostać uznane za orzeczenie). Warto przy tym zaznaczyć, iż o tym, czy przedmiotowe orzeczenie podlega (bądź nie podlega) uznaniu na terytorium RP, decyduje organ prowadzący postępowanie (a więc w przypadku spraw o potwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego wojewoda). Natomiast w przypadku wątpliwości co do uznawalności orzeczenia sam zainteresowany może wytoczyć na podstawie art. 1148 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego tzw. fakultatywne postępowanie delibacyjne, tj. zażądać stwierdzenia, że podlega ono lub nie podlega uznaniu na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej. Wojewoda prowadzący postępowanie w sprawie obywatelskiej będzie w takim wypadku związany stanowiskiem sądu polskiego w przedmiocie uznawalności (lub braku uznawalności) orzeczenia sądu zagranicznego.

W wymiarze pozytywnym zakres dowodowy orzeczeń sądów zagranicznych wiązać się będzie z tą kategorią postępowań sądowych, które choć same z siebie nie powodują nabycia obywatelstwa polskiego czy obcego (gdyż to jest zazwyczaj nadawane aktem naturalizacji albo inną decyzją o charakterze administracyjnym lub quasi-administracyjnym), to mogą wywoływać skutki prawne, które po uwzględnieniu w sprawie obywatelskiej rzutują na jej końcowe rozstrzygnięcie. W związku z tym zakres dowodowy orzeczeń sądów zagranicznych w wymiarze pozytywnym dotyczyć będzie rozstrzygnięć oddziaływujących na stan cywilny samego zainteresowanego lub jego przodków, mających doniosłość z punktu widzenia jednej z czterech ustaw o obywatelstwie polskim, obowiązujących na przestrzeni ostatniego stulecia. Do najczęstszych przypadków będą więc należeć wyroki orzekające rozwiązanie małżeństwa (w związku z art. 5 i 10 ustawy z 1920 r.), orzeczenia o przysposobieniu dziecka (art. 4 pkt 2 i art. 6 ustawy z 1920 r.; art. 7 ustawy z 1962 r.; art. 6 ust. 1 oraz 16 ustawy z 2009 r.), sądowe ustalenia ojcostwa (art. 7 ust. 1 ustawy z 1962 r., art. 6 ust. 1 ustawy z 2009 r.) oraz sądowe zaprzeczenie ojcostwa (art. 7 ust. 2 ustawy z 1962 r., art. 6 ust. 2 ustawy z 2009 r.).

Jakkolwiek sama okoliczność orzeczenia rozwodu (i wcześniejszego zawarcia związku małżeńskiego) nie budzi większych wątpliwości i może mieć doniosłość prawną jedynie w zakresie stanów faktycznych zaistniałych pod rządami ustawy z 1920 r. (z uwagi na przyjęte wówczas rozróżnienie pomiędzy sytuacją obywatelską dzieci małżeńskich i pozamałżeńskich, jak również z uwagi na rzutowanie faktu zawarcia małżeństwa na obywatelstwo nupturientki[15]), o tyle warto uczynić dłuższą dygresję na temat obywatelstwa dziecka przysposabianego. W sprawach, w których pojawia się wątek adopcyjny, możliwe są przynajmniej cztery rodzaje orzeczeń, które mogą oddziaływać na sytuację obywatelską małoletniego:

1.  orzeczenie przez sąd zagraniczny przysposobienia małoletniego przez obywateli obcego państwa, w sytuacji gdy przynajmniej jedno z rodziców biologicznych było obywatelem polskim (ewentualna utrata obywatelstwa polskiego przez przysposabiane dziecko);

2.  orzeczenie przez sąd zagraniczny przysposobienia małoletniego przez obywateli polskich, w sytuacji gdy żadne z rodziców biologicznych nie było obywatelem polskim (ewentualne nabycie obywatelstwa polskiego przez przysposabiane dziecko);

3.  orzeczenie przez sąd polski przysposobienia małoletniego, którego rodzice biologiczni są obywatelami obcego państwa, w sytuacji gdy przynajmniej jedno z rodziców przysposabiających jest obywatelem polskim (ewentualne nabycie obywatelstwa polskiego przez przysposabiane dziecko);

4.  orzeczenie przez sąd polski przysposobienia małoletniego, którego rodzice biologiczni są obywatelami polskimi, w sytuacji gdy rodzice adopcyjni są obywatelami obcego państwa (ewentualna utrata obywatelstwa polskiego przez przysposabiane dziecko).

Jedynie w sytuacjach 1) i 2) w potencjalnej sprawie o potwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego może zajść konieczność przeprowadzenia dowodu z zagranicznego dokumentu urzędowego.

Stany faktyczne wskazane w punkcie 1) obejmował art. 6 ustawy z 1920 r. W myśl wskazanego przepisu przysposobione dziecko, liczące nie więcej niż 18 lat, nabywało obywatelstwo osoby przysposabiającej. Brak przy tym było jakiegokolwiek odniesienia się do stanów faktycznych, w których w wyniku przysposobienia prawnymi rodzicami dziecka stawały się osoby o różnych obywatelstwach. Pod rządami obowiązującej wówczas ustawy miało to o tyle większą doniosłość, iż jej pozostałe uregulowania (np. art. 7 oraz art. 11 pkt 1) przeciwdziałały zjawisku dwupaństwowości, a taka mogłaby zaistnieć w przypadku orzeczenia adopcji przez rodziców o różnej przynależności państwowej. Na gruncie ustaw z 1962 oraz 2009 r. (ustawa z 1951 r. całkowicie przemilczała problematykę wpływu przysposobienia na obywatelstwo dziecka) sytuacja jest o tyle prostsza, że dopuszczają one możliwość posiadania więcej niż jednego obywatelstwa, niemniej bez możliwości wywodzenia z tego faktu skutków prawnych wobec organów polskiej administracji. Dlatego też ewentualne zmiany obywatelstwa dziecka przysposabianego będą dotyczyć tylko takich stanów faktycznych, gdy oboje przysposabiający rodzice posiadaliby wyłącznie obywatelstwo obce. Obie ustawy uregulowały te kwestie w sposób identyczny, stanowiąc, że zmiany w ustaleniu osoby albo obywatelstwa jednego lub obojga rodziców podlegają uwzględnieniu przy określeniu obywatelstwa dziecka, jeżeli nastąpiły przed upływem roku od dnia urodzenia się dziecka (art. 7 ust. 1 ustawy z 1962 r. oraz art. 6 ust. 1 ustawy z 2009 r.). Oznacza to, że przedkładany w sprawie o potwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego odpis orzeczenia sądu zagranicznego powinien jednoznacznie stwierdzać, w jakim dniu doszło do jego uprawomocnienia. Jeżeli orzeczenie uprawomocniło się przed ukończeniem przez dziecko pierwszego roku życia, to w takim wypadku małoletni utracił obywatelstwo polskie. Jeżeli natomiast do uprawomocnienia orzeczenia o przysposobieniu doszło w momencie, kiedy dziecko ukończyło przynajmniej pierwszy rok, to zachowa ono obywatelstwo polskie i m.in. za pomocą odpisu orzeczenia sądu zagranicznego (ewentualnie poddanego dodatkowo legalizacji lub uwierzytelnieniu apostille) będzie mogło dochodzić potwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego (oprócz tego powinno wykazać, że przynajmniej jedno z rodziców biologicznych było Polakiem).

Sytuacja wskazana w puncie 2) to à rebours stanu faktycznego, opisanego w punkcie 1), gdyż odnosi się do możliwości nabycia obywatelstwa polskiego przez przysposabiane dziecko, w sytuacji gdy przysposobienie zostało orzeczone przez sąd zagraniczny, a przynajmniej jedno z rodziców adopcyjnych posiada obywatelstwo polskie. Na gruncie ustawy z 1920 r. aktualność zachowują uwagi dotyczące przysposobienia polskiego dziecka przez obywateli obcego państwa (gdyż ustawa ta nie dokonywała rozróżnienia takich stanów faktycznych). W przypadku ustawy z 1962 r. wskazane wydaje się posiłkowe posługiwanie się przywołanym wcześniej art. 7 ust. 1. Natomiast ustawa z 2009 r. odniosła się expressis verbis do kwestii nabycia obywatelstwa przez przysposobienie, stanowiąc (art. 16), iż małoletni cudzoziemiec, przysposobiony przez osobę lub osoby posiadające obywatelstwo polskie, nabywa obywatelstwo polskie, jeżeli przysposobienie pełne nastąpiło przed ukończeniem przez niego 16 lat. Uregulowanie to może być szczególnie kłopotliwe w przypadku rozstrzygania spraw obywatelskich, w którym o przysposobieniu dziecka przez obywateli polskich rozstrzygnął sąd zagraniczny. O ile bowiem przepisy ustawy z 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2017 r., poz. 682) dość precyzyjnie określają różnice pomiędzy przysposobieniem niepełnym (art. 124), przysposobieniem pełnym (art. 121) oraz przysposobieniem pełnym nierozwiązywalnym (zwanym inaczej przysposobieniem całkowitym – art. 1241), o tyle w przypadku przysposobienia cudzoziemca przez obywateli polskich, lecz orzeczonego przez sąd zagraniczny, może być znacznie trudniej zdefiniować, którym polskim uregulowaniom odpowiadają więzy rodzinne stworzone taką decyzją organu zagranicznego i czy takie orzeczenie będzie w ogóle uznawalne na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej[16]. Linie demarkacyjne pomiędzy rozwiązaniami prawnymi dotyczącymi instytucji przysposobienia, obowiązującymi w obcych jurysdykcjach, mogą znacząco odbiegać od rozwiązań przyjętych przez polskiego ustawodawcę. Wydaje się, że w takim wypadku, aby nie pozostawiać rozstrzygnięcia możliwych wątpliwości organowi prowadzącemu postępowanie obywatelskie, zainteresowani mają przynajmniej trzy możliwości skompletowania materiału dowodowego.

Pierwszą z nich jest przedłożenie wydanego z urzędu zagranicznego aktu urodzenia zawierającego dane tylko rodziców przysposabiających oraz ewentualna transkrypcja takiego aktu do polskiego rejestru stanu cywilnego. W takiej sytuacji nie będzie bowiem wątpliwości, że przysposobienie orzeczone przez organ zagraniczny odpowiada (w zakresie skutków prawnych) przysposobieniu pełnemu orzekanemu przez polski sąd. Zgodnie z art. 71 ust. 1 ustawy – Prawo o aktach stanu cywilnego w przypadku przysposobienia pełnego nierozwiązywalnego (całkowitego) obligatoryjnie sporządza się nowy akt urodzenia dziecka. W przypadku przysposobienia pełnego oraz niepełnego sporządzenie nowego aktu urodzenia ma jedynie charakter fakultatywny (art. 72 ustawy – Prawo o aktach stanu cywilnego). Rozwiązanie takie może nie być możliwe w przypadku państw, w których przysposobienie nie wiąże się ze sporządzeniem nowego aktu urodzenia, a jedynie wydaniem tzw. certyfikatu adopcji, który wraz z oryginalnym aktem urodzenia opisuje sytuację prawną małoletniego.

Drugą możliwością (w przypadku braku wątpliwości co do uznawalności orzeczenia zagranicznego na terytorium RP, ale przy wątpliwościach co do charakteru wykreowanych więzi prawnych) jest uprzednie (tj. przed złożeniem wniosku o potwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego) wytoczenie przed polskim sądem powództwa z art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego i zażądanie przez zainteresowanych ustalenia, że orzeczenie sądu zagranicznego skutkowało utworzeniem więzi, o których mowa w art. 121 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. W szczególności stwierdzenie, że pomiędzy przysposabiającymi obywatelami polskimi a przysposobionym małoletnim cudzoziemcem powstał taki stosunek jak między rodzicami a dziećmi; że przysposobiony nabył prawa i obowiązki wynikające z pokrewieństwa w stosunku do krewnych przysposabiającego; że ustały prawa i obowiązki przysposobionego wynikające z pokrewieństwa względem jego krewnych biologicznych oraz że ustały prawa i obowiązki tychże krewnych biologicznych względem przysposobionego. Zasadnicza różnica pomiędzy przysposobieniem pełnym a niepełnym polega bowiem na tym, że w przypadku przysposobienia niepełnego skutki ograniczają się wyłącznie do powstania stosunku prawnego między przysposabiającym a przysposobionym.

Trzecią możliwością uzupełnienia materiału dowodowego w przypadku wątpliwości co do samej uznawalności orzeczenia sądu zagranicznego jest zainicjowanie wspomnianego wcześniej tzw. fakultatywnego powództwa delibacyjnego z art. 1148 Kodeksu postępowania cywilnego. Problematyka związana z uznawalnością wyroków zagranicznych dotyczy jednak nie tylko orzeczeń o przysposobieniu małoletniego cudzoziemca, ale wszystkich decyzji sądowych mających wpływ na stan cywilny zainteresowanych, rzutujących w dalszej perspektywie na rozstrzygnięcie w sprawie obywatelskiej. We wcześniejszej części artykułu mówiono o nich jako o negatywnym wymiarze zakresu dowodowego orzeczeń zagranicznych, tj. sytuacji, w której pomimo ich zaistnienia w sferze prawnej obcego państwa, nie będą mogły zostać uznane na terytorium RP (a tym samym oddziaływać na rozstrzygnięcia wydawane przez polskie organy administracji).

Wyżej wymienione rozważania dotyczące wpływu zagranicznego orzeczenia o przysposobieniu małoletniego na jego obywatelstwo (tj. utratę lub nabycie obywatelstwa polskiego) można odnieść per analogiam do orzeczeń o ustaleniu lub zaprzeczeniu ojcostwa.

4. Akty naturalizacji i dokumenty tożsamości

Pomijając stosunkowo rzadkie przypadki bezpaństwowości, osoba występująca o stwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego będzie najczęściej legitymować się dokumentami potwierdzającymi jej aktualną przynależność państwową. De facto będzie to oznaczać, że w określonym czasie w przeszłości stała się ona (lub któryś z jej wstępnych) obywatelem innego kraju. I choć obecnie obowiązująca ustawa o obywatelstwie polskim nie zabrania posiadania tzw. podwójnego obywatelstwa, to ustalenie dokładnej daty nabycia obcego obywatelstwa przez samego zainteresowanego lub któregoś z jego przodków będzie mieć istotne znaczenie na gruncie wspomnianych wcześniej uregulowań z 1920, 1951 i 1962 r. Ustawa z 1920 r. (poza bardzo nielicznymi wyjątkami) zabraniała posiadania podwójnej przynależności państwowej. Oznaczało to, że w przypadku nabycia obywatelstwa obcego w czasie obowiązywania ww. ustawy (tj. przed 19 stycznia 1951 r.) traciło się obywatelstwo polskie, a fakt utraty tego obywatelstwa nie musiał być stwierdzany ani sanowany żadnym aktem administracyjnym wydawanym przez polskie władze. Nieco odmiennie przedmiotowe kwestie uregulowano pod rządami dwóch późniejszych ustaw. Zgodnie z przyjętymi rozwiązaniami do utraty obywatelstwa dochodziło w przypadku nabycia obywatelstwa obcego „za zezwoleniem właściwego organu polskiego”. W praktyce oznaczało to, że jeżeli naturalizowana osoba nie wystarała się o zgodę na zmianę obywatelstwa (której w pierwotnym brzmieniu ww. regulacji udzielała Rada Państwa, a później Minister Spraw Wewnętrznych), to samo nabycie obcego obywatelstwa nie wiązało się z utratą polskiej przynależności państwowej.

W związku z tym rolą dowodu z aktu naturalizacji, będącego zagranicznym dokumentem urzędowym (lub z innego aktu równoważnego w zakresie kreowanych skutków prawnych), jest przede wszystkim ustalenie daty, w której przodkowie lub sama osoba występująca o stwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego nabyli obywatelstwo obce (tj. daty wydania decyzji naturalizacyjnej lub daty, w której taka decyzja stała się prawomocna). W tym wypadku należy jedynie wziąć poprawkę na fakt, iż nabycie obywatelstwa nie zawsze wiąże się z faktem naturalizacji. Na przykład polski ustawodawca zaproponował w ustawie z 2009 r. alternatywną ścieżkę nabycia obywatelstwa poprzez uznanie za obywatela polskiego przez wojewodę[17] (która to instytucja stała się powodem skierowania całej ustawy przez Prezydenta RP do Trybunału Konstytucyjnego), zaś niektóre państwa (np. Stany Zjednoczone Ameryki Północnej) wywodzą nabycie obywatelstwa z samego faktu urodzenia się na ich terytorium. W tym ostatnim przypadku, tj. w przypadku nabycia obywatelstwa państwa stosującego tzw. prawo ziemi, podstawowe znaczenie wydawałby się mieć dowód z zagranicznego aktu urodzenia pierwszego przodka poza granicami Polski.

Końcowym „łącznikiem” pomiędzy sytuacją obywatelską przodków a sytuacją obywatelską osoby występującej z wnioskiem o stwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego jest weryfikacja jej tożsamości, która siłą rzeczy musi odbywać się w oparciu o dokumenty zagraniczne. Preferowaną formą kontaktu jest w takim wypadku wylegitymowanie się paszportem obcego państwa jako dokumentem podróżnym stwierdzającym nie tylko tożsamość, lecz także obywatelstwo[18]. Mając na uwadze, że w wielu państwach (np. w Wielkiej Brytanii czy w Stanach Zjednoczonych) nie istnieje obowiązek posiadania dokumentu tożsamości, wskazane wydaje się dopuszczenie do legitymowania się przy składaniu wniosku o potwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego dokumentem stwierdzającym tożsamość, w rozumieniu prawodawstwa państwa, którego obywatelstwo posiada wnioskodawca. Per analogiam można w takim wypadku rozważyć powołanie się na art. 85 ustawy z 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie (t.j. Dz.U. z 2017 r., poz. 2291 z późn. zm.), zgodnie z którym stwierdzenie tożsamości powinno nastąpić na podstawie prawem przewidzianych dokumentów, a w braku takich dokumentów w sposób wyłączający wszelką wątpliwość co do określenia tożsamości osoby biorącej udział w czynności notarialnej.

5. Uwagi końcowe

W sprawach związanych z potwierdzaniem posiadania obywatelstwa polskiego krzyżują się wątki o charakterze prawnym, historycznym i rodzinnym. W związku z tym proces dowodzenia będzie różny w każdym z prowadzonych postępowań. Dlatego warto pamiętać o pewnych elementach węzłowych, które mogą być szczególnie pomocne przy gromadzeniu materiału dowodowego. Mając na uwadze ostatnie przemiany polityczne obejmujące Unię Europejską, w szczególności zamiar opuszczenia Wspólnoty przez Wielką Brytanię, można oczekiwać w najbliższych latach wzrostu liczby składanych wniosków i spraw rozpatrywanych przez wojewodów.

Bibliografia

Jagielski J., Obywatelstwo polskie. Komentarz do ustawy, Warszawa 2016.

Jagielski J., Obywatelstwo polskie. Zagadnienia podstawowe, Warszawa 1998.

Leraczyk I., Wójcik B., Zaprzaluk A., Sieniow T. (red.), Nabywanie obywatelstwa polskiego, Lublin 2013.

Piasecki K. (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, Warszawa 2001.

Pudzianowska D., Obywatelstwo w procesie zmian, Warszawa 2013.

Zdanowicz M., Wielokrotne obywatelstwo w prawie międzynarodowym i krajowym, Warszawa 2001.

[1]  Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 22 grudnia 2009 r. (II OSK 1868/08).

[2]  Tak m.in. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 16 maja 2013 r. (II OSK 73/12), w którym NSA stwierdził, iż w związku z deklaratoryjnym charakterem takiej decyzji nie wymaga ona wykonania, a co za tym idzie nie wiąże się dla stron z obowiązkiem działania, zaniechania czy też nakazem znoszenia zachowania innych podmiotów.

[3]  Na konieczność uzupełniającego stosowania przepisów k.p.a. w sprawach o potwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego pod rządami starej ustawy zwrócił uwagę m.in. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z 14 maja 2008 r. (IV SA/Wa 568/08).

[4]  Stan na styczeń 2019 r.

[5]  Przykładowo: Wydział Konsularny Ambasady RP w Londynie przyjął 108 wniosków o potwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego w całym 2013 r., 85 w 2014 r., 130 w 2015 r. oraz 85 wniosków w okresie od 24 czerwca do 20 października 2016 r.

[6]  Pozostałe przypadki będą np. dotyczyć osób, które wyjechały z kraju na podstawie polskiego dokumentu podróżnego, następnie zostały naturalizowane w obcym państwie i przez dłuższy czas nie legitymowały się polskim dokumentem tożsamości. Nierzadko wniosek składają też osoby urodzone w Polsce, a następnie adoptowane przez obcokrajowców.

[7]  Do takich aktów należały np. ustawa z 28 kwietnia 1946 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego osób narodowości polskiej zamieszkałych na obszarze Ziem Odzyskanych (Dz.U. RP nr 15, poz. 106) oraz dekret z 22 października 1947 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego osób narodowości polskiej zamieszkałych na obszarze b. Wolnego Miasta Gdańska (Dz.U. nr 65, poz. 378).

[8]  W przypadku nabycia obywatelstwa obcego po 19 stycznia 1951 r. przedmiotem dowodu jest brak uzyskania zgody władz polskich na zmianę obywatelstwa lub nabycie obywatelstwa obcego, która to okoliczność podlega jednak dowodowi z polskich dokumentów urzędowych i polskich archiwów.

[9]   Status ratyfikacji Konwencji: https://www.hcch.net/en/instruments/conventions/status-table/?cid=41; lista urzędów upoważnionych do opatrywania dokumentu klauzulą apostille: https://www.hcch.net/en/instruments/conventions/authorities1/?cid=41.

[10] Stronami Konwencji nr 16 są: Austria, Belgia, Bośnia i Hercegowina, Bułgaria, Chorwacja, Czarnogóra, Estonia, Francja, Hiszpania, Litwa, Luksemburg, Holandia, Macedonia, Mołdawia, Niemcy, Portugalia, Rumunia, Serbia, Słowenia, Szwajcaria, Turcja, Włochy.

[11] Stronami Konwencji nr 17 są: Austria, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Luksemburg, Portugalia, Turcja, Włochy.

[12] Tak m.in. NSA w wyroku z 30 października 2012 r. (II OSK 1966/11), w którym potwierdził stosowanie art. 1138 k.p.c. w postępowaniach administracyjnych w zw. z art. 76 § 1 k.p.a. oraz art. 3 obecnie obowiązującej ustawy – Prawo o aktach stanu cywilnego (wcześniej art. 4 ustawy z 29 września 1986 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego; t.j. Dz.U. z 2011 r. nr 212, poz. 1264 z późn. zm.).

[13] Wyrok Sądu Najwyższego z 20 listopada 2012 r. (III CZP 58/12).

[14] Za dopuszczalnością przeprowadzenia w takiej sytuacji dowodu pośredniego opowiedział się Naczelny Sąd Administracyjny w orzeczeniu z 17 stycznia 2013 r. (II OSK 2528/12). NSA stwierdził, że wnioskodawca mógł powoływać się na wzmiankę o małżeństwie rodziców zawartą w jego austriackim akcie urodzenia z 1949 r. w sytuacji, w której odpis aktu małżeństwa zawartego w czasie wojny w Związku Radzieckim był niedostępny. Okoliczność zawarcia małżeństwa miała istotne znaczenie, gdyż pod rządami ustawy z 1920 r. obywatelstwo przechodziło z ojca na syna tylko w przypadku dzieci małżeńskich.

[15] Z podobnych rozwiązań zrezygnowano powszechnie po II wojnie światowej m.in. w związku z przyjęciem Konwencji nowojorskiej o obywatelstwie kobiet zamężnych z 20 lutego 1957 r. (Dz.U. z 1959 r. nr 56, poz. 334 z zał.).

[16] Więcej o rodzajach przysposobienia w prawie polskim: Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, K. Piasecki (red.), wydanie 5, LexisNexis 2001.

[17] Rozdział 4, art. 30–37 ustawy o obywatelstwie polskim z 2009 r.

[18] W Unii Europejskiej dowody osobiste pełnią analogiczną funkcję w oparciu o przepisy dyrektywy 2004/38/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich.

PODOBNE ARTYKUŁYWIĘCEJ OD AUTORA