Przegląd orzecznictwa Sądu Najwyższego

Overview of the decisions of the Polish Supreme Court 

The resolution of seven judges of the Polish Supreme Court passed on September 2, 2019 (court case file no. III CZP 99/18) has a certain significance to performing legal practice and activities. The resolution regards the ambiguity and interpretation differences in the subject of expenses incurred by victims or transferees (entrepreneurs professionally involved in obtaining compensation claims from victims) for the preparation of a private expert opinion during post-accident settlement process (pre-trial proceedings). The Supreme Court assumes that the victims and the transferees have a claim to reimburse expenses incurred for the preparation of a private opinion of an expert (an expertise) from the civil liability insurance company if its preparation was necessary for the effective recovery of damages. It is also worth noting that the resolution of seven judges of the Polish Supreme Court passed on November 20, 2019 (court case file no. III CZP 3/19), in which it indicated that it is not allowed to impose a contractual penalty in the situation of withdrawal from the contract due to non-performance of a pecuniary obligation.

Keywords: Supreme Court, expert, private expert opinion, expertise, contractual penalty, pecuniary obligation

Słowa kluczowe: Sąd Najwyższy, biegły, prywatna opinia biegłego, ekspertyza, kara umowna, zobowiązanie pieniężne

Sprawy z zakresu prawa cywilnego i gospodarczego

Uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 2 września 2019 r., 
III CZP 99/18

Poszkodowanemu oraz cesjonariuszowi roszczeń odszkodowawczych z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych przysługuje od ubezpieczyciela odpowiedzialności cywilnej zwrot kosztów tzw. prywatnej opinii (ekspertyzy) rzeczoznawcy, jeżeli jej sporządzenie było niezbędne do efektywnego dochodzenia odszkodowania.

Sąd Najwyższy podjął powyższą uchwałę po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu niejawnym dnia 2 września 2019 roku zagadnienia prawnego przedstawionego przez Rzecznika Finansowego we wniosku z dnia 16 listopada 2018 roku: „I. Czy w świetle art. 34 ust. 1 w zw. z art. 36 ustawy z dnia 9 lutego 2018 r. (Dz.U. z 2018 r., poz. 473) o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz.U. z 2018 r., poz. 473) oraz art. 361 § 1 i § 2 ustawy z dnia 10 maja 2018 r. kodeks cywilny (Dz.U. z 2018 r., poz. 1025), koszt prywatnej ekspertyzy rzeczoznawcy poniesiony przez poszkodowanego w celu ustalenia wysokości szkody bądź odpowiedzialności ubezpieczyciela w toku postępowania likwidacyjnego (przedsądowego) podlega kompensacie w ramach odpowiedzialności gwarancyjnej ubezpieczyciela z tytułu umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych? II. Czy analogicznej kompensacie w powyższym zakresie podlega również koszt prywatnej ekspertyzy rzeczoznawcy poniesiony przez cesjonariusza, który nabył od poszkodowanego wierzytelność odszkodowawczą?”.

Rzecznik Finansowy podniósł, że z analizy orzecznictwa sądów powszechnych w sprawach odszkodowawczych z obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych wynikają niejednoznaczności i rozbieżności interpretacyjne w zakresie zasądzania wydatków poniesionych przez poszkodowanych lub cesjonariuszy (przedsiębiorców zajmujących się zawodowo pozyskiwaniem roszczeń odszkodowawczych od poszkodowanych) na sporządzenie tzw. prywatnej ekspertyzy rzeczoznawcy w toku postępowania likwidacyjnego (przedsądowego). Prezentowane są dwa stanowiska. Według przeważającego poglądu, odpowiedzialnością odszkodowawczą z umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych objęte są koszty prywatnej opinii rzeczoznawcy, jeżeli były uzasadnione i niezbędne. Według przeciwnego poglądu, koszty te nie wchodzą w zakres szkody lub nie pozostają w adekwatnym związku przyczynowo-skutkowym ze szkodą. Rozbieżności w orzecznictwie sądów powszechnych występują także wtedy, gdy w drodze cesji dochodzi do nabycia wierzytelności odszkodowawczej obejmującej koszty prywatnej opinii rzeczoznawcy. Sądy najczęściej przyjmują, że uzasadnione i konieczne koszty prywatnej ekspertyzy poniesione przez poszkodowanego przechodzą na podmiot, który nabył od poszkodowanego wierzytelność odszkodowawczą. Rozbieżności w orzecznictwie odnoszą się również do kompensacji przez ubezpieczyciela kosztów ekspertyzy poniesionych przez cesjonariusza wierzytelności odszkodowawczej.

Analizując orzecznictwo Sądu Najwyższego, Rzecznik Finansowy uwzględnił uchwałę składu siedmiu sędziów z dnia 13 marca 2012 r., III CZP 75/11 (OSNC 2012, nr 7–8, poz. 81), w której przyjęto, że „uzasadnione i konieczne koszty pomocy świadczonej przez osobę mającą niezbędne kwalifikacje zawodowe, poniesione przez poszkodowanego w postępowaniu przedsądowym prowadzonym przez ubezpieczyciela, mogą w okolicznościach konkretnej sprawy stanowić szkodę majątkową podlegającą naprawieniu w ramach obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych (art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych, Dz.U. nr 124, poz. 1152 z późn. zm.). Zdaniem Rzecznika Finansowego, uchwała ta nie rozstrzyga w pełni problematyki opisanej we wniosku, np. w zakresie uprawnień cesjonariuszy, a rozbieżności w orzecznictwie sądów powszechnych i podążającej za nimi praktyce likwidacji szkód występują nadal.

Odnosząc się tylko do kosztów sporządzenia tzw. prywatnej opinii rzeczoznawcy poniesionych przez poszkodowanego, Rzecznik Finansowy stanął na stanowisku, że koszty te, jeżeli były uzasadnione i konieczne, mieszczą się w granicach wyznaczonych przez art. 361 § 1 k.c. Uznał też, że skoro wraz z wierzytelnością nabytą na podstawie art. 509 k.c. przechodzą na cesjonariusza na podstawie art. 509 § 2 k.c. wszelkie związane z nią prawa, to w ich skład, co do zasady, wchodzi także prawo do żądania od ubezpieczyciela w ramach odszkodowania zwrotu kosztów opinii rzeczoznawcy.

Sąd Najwyższy w omawianym judykacie wskazał, że w prawie cywilnym obowiązuje zasada pełnego odszkodowania (art. 361 § 2 k.c.), a ubezpieczyciel, który odpowiada z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej jak ubezpieczony, również – co do zasady – odpowiada za całą szkodę w granicach związku przyczynowego w ujęciu art. 361 § 1 k.c. Pełne odszkodowanie obejmuje wszystkie szkodliwe skutki zdarzenia stanowiącego czyn niedozwolony, z którym ustawa łączy odpowiedzialność odszkodowawczą – zarówno powstałe wraz z tym zdarzeniem, jak i powstałe później – jeżeli tylko pozostają z tym zdarzeniem w adekwatnym związku przyczynowym, tj. stanowią jego normalne następstwo.

W swoich rozważaniach Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na fakt, że na gruncie cywilnej odpowiedzialności odszkodowawczej konieczne jest wskazanie zdarzenia, z którym osoba dochodząca odszkodowania wiąże powstanie szkody, oraz określenie szkody, a następnie ustalenie, czy wskazane zdarzenie jest przyczyną tej szkody, a więc, czy było ono koniecznym warunkiem jej wystąpienia, przy czym normalny związek przyczynowy zachodzi wtedy, gdy w zestawie wszystkich przyczyn i skutków określone przyczyny wywołują normalnie, w zwykłej kolejności rzeczy albo z wysokim stopniem prawdopodobieństwa lub zazwyczaj, tego rodzaju skutki. O tym, czy określone zdarzenia pozostają w normalnym związku przyczynowym, decyduje wiedza dostępna o tych zdarzeniach w chwili orzekania i zobiektywizowane kryteria wynikające m.in. z doświadczenia życiowego (zob. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 października 2012 r., I CSK 665/11, „Izba Cywilna” 2013, nr 12, s. 37). W uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 29 maja 2019 r., III CZP 68/18 Sąd Najwyższy wskazał, że w sytuacjach granicznych rozstrzygające znaczenie przypada – ze względu na niedookreśloność zwrotu „normalne następstwa” – poczuciu prawnemu sędziego. Sąd Najwyższy podkreślił, że celem przedstawionego ujęcia przyczynowości adekwatnej jest wyznaczenie odpowiadającej słuszności granicy między tymi skutkami, które można przypisać pozwanemu o naprawienie szkody, a tymi, których przypisać mu nie można (zob. np. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 marca 2003 r., III CZP 6/03, OSNC 2004, nr 1, poz. 4 oraz wyroki Sądu Najwyższego z dnia 18 września 1964 r., II PR 507/64, OSNCP 1965, nr 7–8, poz. 125, z dnia 6 listopada 2008 r., III CSK 130/08, nie publ.).

Zdaniem Sądu Najwyższego w świetle powyższych rozważań uzasadniony jest wniosek, że zlecenie przez poszkodowanego osobie trzeciej ekspertyzy na potrzeby dochodzenia odszkodowania od ubezpieczyciela pozostaje w normalnym związku przyczynowym w rozumieniu art. 361 § 1 k.c. z wypadkiem komunikacyjnym, a jej koszt wchodzi w określony w art. 361 § 2 k.c. zakres szkody objętej należnym odszkodowaniem od ubezpieczonego i tym samym od ubezpieczyciela, jeżeli w stanie faktycznym sprawy, przy uwzględnieniu całokształtu okoliczności, zlecenie ekspertyzy, jak i jej koszt były celowe, niezbędne, konieczne, racjonalne oraz wystarczająco uzasadnione z punktu widzenia efektywnej realizacji roszczenia odszkodowawczego. Z punktu widzenia konieczności i racjonalności poniesionych wydatków niezbędne jest też uwzględnienie, czy poszkodowany prowadzi działalność gospodarczą i dysponuje wiedzą lub kadrą i sprzętem, które pozwalają bez pomocy osób trzecich ocenić rozmiar uszkodzeń pojazdów. Wymagania te powinny spełniać wydatki na ekspertyzę dotyczącą rozmiaru szkody powypadkowej, jak również na ekspertyzę zleconą w celu wykazania odpowiedzialności ubezpieczyciela, w szczególności gdy sprawca szkody lub ubezpieczyciel negują swoją odpowiedzialność, a same okoliczności wypadku komunikacyjnego wymagają profesjonalnej analizy.

Uznanie, zgodnie z zasadą pełnego odszkodowania wyrażoną w art. 361 § 2 k.c., że koszty sporządzenia ekspertyzy zleconej przez poszkodowanego stanowią w określonych okolicznościach składnik szkody, ma istotne znaczenie z punktu widzenia nabywcy wierzytelności odszkodowawczej. Jeżeli sporządzenie ekspertyzy zostało zlecone przez poszkodowanego, który pokrył związane z tym koszty przed dokonaniem cesji, żądanie zwrotu tych kosztów zostaje przeniesione na cesjonariusza jako integralna część roszczenia o naprawienie szkody. W takiej sytuacji nabywca wierzytelności (roszczenia) poszkodowanego wobec ubezpieczyciela z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej wstępuje w pozycję prawną cedenta (poszkodowanego). Należy przy tym podkreślić, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego nie budziło dotychczas wątpliwości, że przedmiotem cesji może być wierzytelność odszkodowawcza (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2009 r., III CZP 18/09, OSNC 2010, nr 1, poz. 11, wyroki Sądu Najwyższego z dnia 9 marca 2018 r., I CSK 197/17, nie publ., z dnia 25 maja 2016 r., V CSK 579/15, OSNC-ZD/2017, nr D, poz. 61, z dnia 22 stycznia 2015 r., I CSK 694/13, nie publ., z dnia 23 stycznia 2013 r., sygn. akt I CSK 296/12, nie publ., z dnia 12 maja 1980 r., I CR 110/80 nie publ. oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2017 r., sygn. akt III CZP 61/16, OSNC 2018, nr 11, poz. 108).

Sąd Najwyższy dodaje, że stosownie do art. 509 § 1 k.c., wierzyciel może bez zgody dłużnika, przenieść wierzytelność na osobę trzecią, chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania. Poza wynikającym z art. 449 k.c. ograniczeniem zbywania roszczeń o odszkodowanie z tytułu majątkowych i niemajątkowych szkód na osobie nie ma innych ustawowych ograniczeń możliwości przelewu roszczeń odszkodowawczych, w szczególności przelewu przez poszkodowanego roszczeń wobec ubezpieczyciela z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej za wyrządzone w wypadkach komunikacyjnych osobom trzecim szkody w mieniu, w tym także za zniszczenie lub uszkodzenie pojazdu. Zbywalności tych roszczeń nie sprzeciwia się też właściwość zobowiązania (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 6 kwietnia 2018 r., III CZP 114/17, OSNC 2019, nr 3, poz. 26), przy czym do każdej umowy przelewu wierzytelności mają zastosowanie ogólne reguły prawa cywilnego, w tym dotyczące ważności czynności prawnych (art. 58 k.c.) oraz wykładni oświadczenia woli (art. 65 k.c.), np. odnośnie do zakresu przelanej wierzytelności.

Wobec tego, w razie zlecenia ekspertyzy przez cesjonariusza wierzytelności odszkodowawczej, okoliczności miarodajne do ustalenia istnienia związku przyczynowego odnoszą się do cesjonariusza. Roszczenie o zwrot kosztów ekspertyzy stanowi własne roszczenie, które ma oparcie w nabytym roszczeniu i w jego dynamice (tak Sąd Najwyższy w wymienionej uchwale z dnia 29 maja 2019 r.). Podobnie jak w odniesieniu do poszkodowanego, który zlecił opinię, wymagane jest uwzględnienie, z punktu widzenia konieczności i racjonalności poniesionych wydatków, w szczególności tego, czy cesjonariusz prowadzi działalność gospodarczą obejmującą nabywanie i dochodzenie roszczeń odszkodowawczych. Zwrot kosztów będzie uzasadniony wówczas, gdy opinia służy bezpośrednio dochodzeniu roszczenia o odszkodowanie wcześniej przez poszkodowanego, a następnie przez cesjonariusza, nie jest zaś powiązana wyłącznie z umową cesji, np. w celu oceny ryzyka, jakie wiąże się z nabywaną wierzytelnością.

Co więcej, w uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 29 maja 2019 r. III CZP 68/18 Sąd Najwyższy podkreślił, że chociaż prowadzenie przez cesjonariusza działalności gospodarczej obejmującej nabywanie i dochodzenie roszczeń odszkodowawczych nie wyłącza a liminemożliwości dochodzenia przez niego od ubezpieczyciela równowartości kosztów zleconej ekspertyzy, to jednak w sposób istotny wpływa na ocenę przysługiwania mu takiej możliwości. Wskazał przy tym, że nie mogą być uznane za pozostające w adekwatnym związku przyczynowym z wypadkiem komunikacyjnym i nie mogą wejść w zakres odszkodowania ubezpieczeniowego wydatki na ekspertyzy zlecone przez cesjonariusza osobie trzeciej, które służą ocenie opłacalności cesji, nawet gdyby były poniesione już po nabyciu wierzytelności od poszkodowanego.

Powyższe rozważania ostatecznie skłoniły Sąd Najwyższy do przyjęcia w uchwale z dnia 2 września 2019 r. (III CZP 99/18), że poszkodowanemu oraz cesjonariuszowi roszczeń odszkodowawczych z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych przysługuje od ubezpieczyciela odpowiedzialności cywilnej zwrot kosztów tzw. prywatnej opinii (ekspertyzy) rzeczoznawcy, jeżeli jej sporządzenie było niezbędne do efektywnego dochodzenia odszkodowania.

Uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada 2019 r., III CZP 3/19

Nie jest dopuszczalne zastrzeżenie kary umownej na wypadek odstąpienia od umowy z powodu niewykonania zobowiązania o charakterze pieniężnym.

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 8 listopada 2019 r., III CZP 36/19

Małżonek dłużnika osobistego jest – na podstawie art. 41 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego – dłużnikiem ponoszącym wobec wierzyciela odpowiedzialność ograniczoną do składników majątku wspólnego małżonków.

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 8 listopada 2019 r., III CZP 32/19

​Zasądzenie odszkodowania za szkodę określoną w art. 129 ust. 2 w zw. z art. 136 ust. 3 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (jedn. tekst: Dz.U. z 2019 r., poz. 1396 ze zm.) według cen z dnia jego ustalenia nie wyłącza przyznania odsetek za opóźnienie od dnia powstania stanu opóźnienia.

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 8 listopada 2019 r., III CZP 29/19

Artykuł 91 ust. 2 ustawy z dnia 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych (jedn. tekst: Dz.U. z 2017 r., poz. 2203) nie wyłącza drogi sądowej do dochodzenia po dniu 1 stycznia 2018 r. w postępowaniu przed sądem powszechnym roszczeń dotyczących dotacji przyznawanych niepublicznym przedszkolom w okresie przed dniem 1 stycznia 2017 r. na podstawie ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (jedn. tekst: Dz.U. z 2017 r., poz. 2198 ze zm.).

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 8 listopada 2019 r., III CZP 28/19

Roszczenie przewidziane w art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (tekst jedn. Dz.U. z 2018 r., poz. 1234 ze zm.) przysługuje osobie będącej właścicielem lokalu w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 2 tej ustawy w okresie, którego dotyczy żądanie pozwu.

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 8 listopada 2019 r., III CZP 27/19

Wykładnia umowy, na podstawie której powód dochodził wynagrodzenia za świadczenie usług, nie jest objęta mocą wiążącą wyroku (art. 365 § 1 k.p.c.) w sprawie o inną część przewidzianego tą umową wynagrodzenia za świadczenie usług.

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 8 listopada 2019 r., III CZP 26/19

Dokument z podpisem uznanym przez notariusza za własnoręczny (art. 88 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie, jedn. tekst: Dz.U. z 2019 r., poz. 540 ze zm.) jest dokumentem prywatnym z podpisem urzędowo poświadczonym w rozumieniu art. 788 § 1 k.p.c.

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 8 listopada 2019 r., III CZP 24/19

Udzielenie przez sąd zezwolenia na zbycie nieruchomości położonej w Polsce przez osobę pełnoletnią, pozbawioną zdolności do czynności prawnych, nie stanowi „rozstrzygnięcia dotyczącego praw rzeczowych na nieruchomości położonej w Rzeczypospolitej Polskiej” w rozumieniu art. 1110 [2] k.p.c.

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 8 listopada 2019 r., III CZP 22/19

Przepis art. 130 § 1 zdanie drugie k.p.c. nie ma zastosowania w razie wniesienia przez zawodowego pełnomocnika zażalenia na postanowienie wydane przez referendarza sądowego, skierowanego do sądu drugiej instancji za pośrednictwem sądu pierwszej instancji, z wnioskiem o zmianę tego postanowienia lub o jego uchylenie i przekazanie do ponownego rozpoznania.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 października 2019 r., IV CSK 309/18

W razie sporu o ważność umowy kredytu bankowego denominowanego do obcej waluty, w której treści znajduje się niedozwolona klauzula konsumencka dotycząca sposobu tej denominacji, rozważyć należy dwie możliwości rozstrzygnięcia. Pierwsza, to ustalenie, czy po wyeliminowaniu klauzuli niedozwolonej, zgodnie z przepisami krajowymi, umowa kredytu bankowego może obowiązywać w pozostałym zakresie jako ta właśnie umowa, mająca strony, przedmiot oraz prawa i obowiązki stron. Druga możliwość rozstrzygnięcia, to uznanie umowy za nieważną lub w zależności od spełnionych przesłanek – unieważnienie zawartej umowy, która bez klauzuli niedozwolonej nie może dalej funkcjonować w obrocie prawnym, zwłaszcza ze względu na brak (odpadnięcie) któregoś z koniecznych składników (essentialia negotii) umowy nazwanej kredytu bankowego. Po ustaleniu okoliczności rozpoznawanej konkretnie sprawy konsument winien oświadczyć, które rozwiązanie wybiera jako dla niego korzystniejsze.

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 23 października 2019 r., III CZP 23/19

​Dalszy zstępny spadkodawcy nie jest uprawniony do zachowku po nim, jeśli – w razie dziedziczenia testamentowego – zstępny spadkodawcy złożył oświadczenie o odrzuceniu spadku z ustawy.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 października 2019 r., I CSK 211/19

W systemie oświaty szkoła nie ma podmiotowości prawnej, a ma ją tylko organ ją prowadzący. W konsekwencji świadczenie zawsze uzyskuje organ prowadzący, a nie szkoła – istota dotacji z art. 90 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz.U. z 2018 r., poz. 1457 ze zm.) dotyczy jedynie tego, że ma być przeznaczona na prowadzenie szkoły. W razie dochodzenia zapłaty zaległej dotacji jest jasne, że nie jest to świadczenie o zapłatę dotacji, ponieważ minął czas, w jakim mogła zostać wykorzystana, jest to zaś dochodzenie refundacji prywatnych środków podmiotu prowadzącego szkołę, które musiał wykorzystać na działalność szkoły wobec nieuzyskania dotacji we właściwej wysokości. Odmienna interpretacja byłaby nieakceptowalna, ponieważ w istocie uniemożliwiałaby żądanie należnych środków po upływie czasu, w którym dotacja miałaby zostać wydatkowana. W konsekwencji zatem po upływie czasu, w jakim dotacja miała być wydatkowana, nie ma znaczenia, czy organ prowadzący szkołę dalej ją prowadzi, żąda on bowiem zwrotu własnych środków, których sposób wydatkowania nie podlega już żadnej kontroli.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 września 2019 r., II CSK 796/18

Niedopuszczalny jest wniosek o nabycie przez zasiedzenie fizycznego fragmentu nieruchomości. Możliwe jest bowiem, zasiedzenie ułamka (idealnego udziału) w prawie własności przysługującego innym osobom. Oczywistym jest, że to rzeczony udział podlega procesowi zasiadywania, a nie fizyczny fragment nieruchomości, do którego zasiadującemu przysługuje prawo własności. W rezultacie stwierdzić należy, że istnieje możliwość zasiedzenia idealnego udziału we współwłasności nieruchomości miedzy współwłaścicielami, przy spełnieniu jednak ściśle określonych warunków. Do takiej zmiany charakteru władztwa konieczne jest wyraźne zamanifestowanie woli władania cum animo rem sibi habendi, w sposób widoczny dla współwłaścicieli i dla otoczenia. Surowe wymagania wobec współwłaściciela zmieniającego zakres posiadania samoistnego uzasadnione jest bezpieczeństwem stosunków prawnych i ochroną własności, która narażona byłaby na uszczerbek, gdyby współwłaściciel, uprawniony do współposiadania całości, mógł łatwo doprowadzić do utraty praw pozostałych współwłaścicieli, powołując się na zmianę swojej woli, a więc elementu subiektywnego.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 września 2019 r., III CSK 232/17

Przedawnienie roszczenia uzupełniającego rozpoczyna się z chwilą wymagalności (art. 120 zd. 1 k.c.) i ulega przedawnieniu według terminów określonych w art. 118 k.c., chyba że w czasie jego biegu nastąpi zwrot rzeczy właścicielowi. W takim przypadku terminy określone w art. 118 k.c. ulegają, zgodnie z art. 229 k.c., odpowiedniemu skróceniu do jednego roku, liczonego właśnie od dnia zwrotu rzeczy właścicielowi przez posiadacza. Z chwilą wydania, jeśli do tego momentu nie upłynęły terminy ogólne przedawnienia z art. 118 k.c., przestają one biec dalej i rozpoczyna się bieg terminu określonego w art. 229 k.c.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 września 2019 r., III CSK 230/17

Uchwały zebrań grup członkowskich spółdzielni mogą być zaskarżane do sądu na podstawie art. 42 ustawy z 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze (t.j. Dz.U. z 2018 r., poz. 1285) z pominięciem określonego w statucie trybu wewnątrzspółdzielczego – odwołania do zebrania przedstawicieli.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 września 2019 r., III CSK 217/17

Zarzucenie przez pracodawcę byłemu pracownikowi, że w okresie wskazanym w umowie o pracę naruszył tajemnicę jego przedsiębiorstwa, o ile przedsiębiorca wykazuje, że określone informacje podpadają pod definicję zawartą w art. 11 ust. 4 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, skutkuje przerzuceniem na byłego pracownika ciężaru dowodu, że ujawnione informacje nie stanowiły tajemnicy przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 11 ust. 4 u.z.n.k., względnie że utworzone przez byłego pracownika przedsiębiorstwo zostało zorganizowane na zasadach, które są powszechnie znane i stosowane przez inne podmioty, prowadzące tego typu działalność gospodarczą albo zostało zorganizowane na nowych zasadach – w stosunku do zasad stosowanych przez przedsiębiorcę domagającego się ochrony – wypracowanych w wyniku wiedzy i doświadczenia zawodowego tego pracownika.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 września 2019 r., III CSK 189/17

Nie ma uzasadnienia dla rozszerzającej wykładni skutków pełnomocnictwa procesowego wyznaczonych zakresem określonym w art. 91 k.p.c., zwłaszcza gdy pozew i treść pełnomocnictwa są redagowane przez zawodowego pełnomocnika. Od zawodowego pełnomocnika trzeba wymagać profesjonalizmu w formułowaniu pozwu i pełnomocnictwa w tych przypadkach, gdy pozew, który jest kwalifikowanym pismem procesowym, a jego wniesienie czynnością procesową, ma obejmować także czynność prawną o charakterze materialnym. Wówczas w pozwie należy wyraźnie wyodrębnić elementy wskazujące także na odwołanie darowizny i okoliczności faktyczne, na których jest ono oparte. Natomiast dokument pełnomocnictwa powinien zawierać jednoznaczne umocowanie do dokonania także i tej czynności o skutku materialnoprawnym.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 września 2019 r., III CSK 161/17

Wydanie wyroku na korzyść jednego z dłużników solidarnych w następstwie uwzględnienia zarzutu wspólnego dla wszystkich dłużników uzasadnia uwzględnienie powództwa przeciwegzekucyjnego drugiego z dłużników.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 września 2019 r., II CSK 410/18

Jeżeli instalacja elektryczna została wykonana przed zawarciem umowy najmu, to okoliczność ta nie ma żadnego znaczenia z punktu widzenia zakresu świadczenia wynajmującego. Bez względu bowiem na to, kto wykonywał wcześniej remont, kto dokonywał poszczególnych instalacji w budynku, z punktu widzenia obowiązków pozwanego, jako strony umowy najmu, istotne jest to, czy wydał on powodom lokal mieszkalny w stanie przydatnym do umówionego użytku. Rzecz powinna być wydana najemcy w stanie przydatnym do używania jej w zakresie i w sposób określony w umowie najmu. Natomiast, jeżeli w umowie nie ma stosownego postanowienia w tym zakresie, rzecz powinna być wydana najemcy w stanie nadającym się do użytku zgodnego z właściwością i przeznaczeniem rzeczy. W przypadku z kolei lokali mieszkalnych, muszą one nadto spełniać wymogi wynikające z ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego, a wcześniej z ustawy o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach miesz­kaniowych.

Na podstawie art. 659 § 1 k.c. w zw. z art. 662 § 1 k.c., można zrekonstruować normę prawną określającą treść zobowiązania wynajmującego. Otóż, powinien on świadczyć poprzez wydanie najemcy do używania rzeczy w stanie przydatnym do umówionego użytku i utrzymywać ją w takim stanie przez czas trwania najmu. Zatem, z normy tej wynika obowiązek wynajmującego, polegający na wydaniu rzeczy w odpowiednim stanie oraz drugi obowiązek obejmujący dbałość o wynajętą rzecz w trakcie trwania stosunku najmu.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 września 2019 r., IV CSK 297/18

Dobra osobiste osób prawnych to wartości niemajątkowe, dzięki którym osoba prawna może funkcjonować zgodnie ze swym zakresem działań, takie jak dobre imię (dobra sława, reputacja, autorytet), nazwa (firma) lub tajemnica korespondencji. Dobre imię osoby prawnej naruszają takie zarzuty, które – obiektywnie oceniając – przypisują jej niewłaściwe postępowanie mogące spowodować utratę zaufania do niej, potrzebnego do realizacji zamierzonych przez nią celów w ramach prowadzonej działalności. Za tego rodzaju naruszenia uważa się formułowanie nieprawdziwych zarzutów dotyczących przykładowo niskiej jakości wytwarzanych produktów lub świadczonych usług, nierzetelnego wypełniania przez daną osobę prawną zobowiązań publicznoprawnych i prywatnoprawnych (nieuiszczanie podatków, składek na ubezpieczenie społeczne, niespłacanie kredytów bankowych lub innych długów), niewłaściwego traktowania pracowników (mobbing, zaleganie z wypłacaniem wynagrodzeń), niewłaściwego podejścia do klientów (niekulturalne traktowanie klientów, nierzetelne załatwianie skarg i reklamacji).

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 września 2019 r., IV CSK 292/18

Oceniając odpowiedzialność cywilną za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdu, należy każdorazowo ustalać, czy istnieje powiązanie szkody z funkcją komunikacyjną pojazdu. Nie bez znaczenia jest określenie normalnej funkcji pojazdu, a więc, czy chodzi o pojazd, którego zasadniczą funkcją jest komunikacja (służy głównie do transportu), czy o pojazd specjalistyczny, który służy do wykonywania określonych prac, z tym jednak zastrzeżeniem, że ostatecznie decydujące jest konkretne przeznaczenie pojazdu w chwili zdarzenia.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 września 2019 r., V CSK 283/18

Chociaż poręczyciel odpowiada jak współdłużnik solidarny, to jednak w razie spełnienia przez niego świadczenia zastosowanie ma art. 518 § 1 pkt 1 k.c., a nie art. 376 § 1 k.c.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 września 2019 r., V CSK 267/18

Wierzyciel hipoteczny może domagać się zapłaty z tytułu zaspokojenia swojej wierzytelności od dłużnika osobistego lub od właściciela przedmiotu hipoteki, a więc od dłużnika rzeczowego, co oznacza, że obowiązek tegoż dłużnika polega na zapłacie, a nie na znoszeniu egzekucji kierowanej do tego przedmiotu.

Wpis hipoteki zwykłej stanowi dla wierzyciela hipotecznego wystarczającą legitymację do dochodzenia roszczenia oraz do dowiedzenia istnienia wierzytelności. Obalenie domniemania należy do dłużnika.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 września 2019 r., IV CSK 277/19

Istnienie zabezpieczenia hipotecznego na nieruchomości będącej przedmiotem darowizny nie wyłącza możliwości pokrzywdzenia wierzyciela w drodze wyzbycia się danego składnika majątku, gdyż do pokrzywdzenia dochodzi również wskutek takiego stanu faktycznego majątku dłużnika, który powoduje niemożność, utrudnienie lub odwleczenie zaspokojenia wierzyciela.

Sąd II instancji rozpoznający sprawę na skutek apelacji nie jest związany przedstawionymi w niej zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa materialnego, natomiast wiążą go zarzuty dotyczące naruszenia prawa procesowego. Związanie zarzutami procesowymi w swym pozytywnym wymiarze wyraża się w obowiązku zbadania tych zarzutów.

Sprawy z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych 

Uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 28 listopada 2019 r., 
III UZP 5/19

Przepis art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2018 r., poz. 1270 ze zm.) ma zastosowanie do urodzonej w 1952 r. ubezpieczonej, która od 2008 r. pobierała wcześniejszą emeryturę, warunki uprawniające do przyznania emerytury z powszechnego wieku emerytalnego spełniła w 2012 r., a wniosek o przyznanie jej prawa do emerytury z powszechnego wieku emerytalnego złożyła w 2016 r.

Uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 17 października 2019 r., III PZP 5/19

​Sprawę o odszkodowanie w przypadku nieuzasadnionego lub naruszającego przepisy wypowiedzenia oraz rozwiązania stosunku pracy dochodzone przez pracownika od pracodawcy na podstawie art. 415 k.c. w związku z art. 300 k.p. rozpoznaje sąd w składzie jednego sędziego jako przewodniczącego i dwóch ławników (art. 47 § 2 pkt 1 lit. a k.p.c.).

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 3 października 2019 r., III UZP 9/19

W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych o należności z tytułu składek i wysokość zadłużenia stawkę wynagrodzenia radcy prawnego ustala się na podstawie § 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (jednolity tekst: Dz.U. z 2018 r., poz. 265).

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 września 2019 r., III UK 252/18

Jeśli umowa wykazuje cechy wspólne dla co najmniej dwóch różnych rodzajów (typów) umów (np. umowy rezultatu i umowy starannego działania), to w celu dokonania jej właściwej kwalifikacji prawnej należy posłużyć się metodą typologiczną, której istota sprowadza się do poczynienia ustaleń w kierunku, jakie cechy przeważają (dominują) w umowie. W razie wątpliwości, czy dana umowa jest umową o dzieło czy umową zlecenia, należy ustalić, czy w treści i sposobie jej wykonywania przeważają cechy jednej z tych umów. Dopiero wówczas, gdy umowa poddawana analizie (w swej treści, a zwłaszcza w sposobie wykonywania) wykazuje z ich jednakowym nasileniem cechy wspólne dla co najmniej dwóch różnych wzorców umownych, o jej typie (rodzaju) decyduje zgodny zamiar stron i cel umowy, który może (ale wcale nie musi) wyrażać się także w nazwie umowy. Istotne (pomocne) przy kwalifikacji takiej umowy jest też uwzględnienie okoliczności towarzyszących jej zawarciu. Nazwa umowy z eksponowaniem terminologii służącej podkreśleniu charakteru umowy jako umowy zlecenia lub umowy o dzieło, nie jest elementem decydującym samodzielnie o rodzaju zobowiązania, w oderwaniu od oceny rzeczywistego przedmiotu tej umowy i sposobu oraz okoliczności jej zawarcia i wykonania.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 września 2019 r., III PK 126/18

Odejście od wykładni językowej, mimo jednoznaczności brzmienia przepisu, jest możliwe, jeśli dosłowne jego brzmienie prowadzi do niesprawiedliwych lub irracjonalnych konsekwencji, a przemawiają za tym szczególnie ważne racje prawne, społeczne lub moralne.

Zwrot „naruszenie przepisów niniejszego oddziału” z art. 67 kodeksu pracy, przez rozszerzenie zawarte w art. 63 kodeksu pracy odnosi się do wygaśnięcia stosunku pracy wskazanego w Kodeksie pracy, a także zawartego w przepisach szczególnych. Oznacza to, że „naruszenie przepisów” statuujące prawo pracownika do roszczeń rozciągnięte zostało także na przepisy szczególne (pozakodeksowe).

Uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 25 września 2019 r., III UZP 6/19

Osobie, która osiągnęła 25 lat życia, będąc na ostatnim roku studiów podyplomowych, przedłuża się prawo do renty rodzinnej do zakończenia tego roku studiów (art. 68 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych; jednolity tekst: Dz.U. z 2018 r., poz. 1270 ze zm.).

Uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 11 września 2019 r., III PZP 4/19

Wychowawcy placówek opiekuńczo-wychowawczych typu socjalizacyjnego zatrudnieni przed dniem 1 stycznia 2004 r. nie zachowali na mocy art. 237 ust. 1 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (aktualnie jednolity tekst: Dz.U. z 2019 r., poz. 1111 ze zm.) prawa do wynagrodzenia za godziny, o których mowa w art. 35 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (aktualnie jednolity tekst: Dz.U. z 2018 r., poz. 967 ze zm.).

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 września 2019 r., II PK 172/18

Pracownik powinien udowodnić lub wykazać z wysokim prawdopodobieństwem, że we wskazanych dniach pracy lub dniach wolnych od pracy pracował w interesie i co najmniej za dorozumianą akceptacją pracodawcy w konkretnej i weryfikowalnej liczbie godzin nadliczbowych, co pracodawca może kontestować przeciwdowodami, że taka potrzeba nie wystąpiła, ponieważ zadania te pracownik mógł i powinien był wykonać w granicach normalnego czasu pracy.

Sprawy z zakresu prawa karnego

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 października 2019 r., V KK 178/19

W realiach spraw dotyczących urządzania gier na automatach bez posiadania koncesji, co do zasady, nie może być mowy o tym, by sprawca wykorzystywał sprzyjającą okazję. W realizacji takich zachowań nie ma przecież żadnego elementu już istniejącego, albo takiego, który pojawia się na początkowym etapie realizacji czynu przestępczego i jest później wykorzystany. Sprawca niczego więc nie wykorzystuje dla realizacji znamion czynu zabronionego.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 września 2019 r., IV KK 365/18

Wypowiedzi stanowiące realizację uprawnień lub wykonywania obowiązków, nie mogą, jako mające charakter działań prawnych, być traktowane jako zniesławienie. Do takich wypowiedzi zalicza się, między innymi, oświadczenia składane w uzasadnieniu lub w obronie praw (np. skargi sądowe, odpowiedzi na zarzuty procesowe, zażalenia, doniesienia pokrzywdzonych o przestępstwie), a także oświadczenia składane w wykonaniu obowiązku nałożonego przez prawo publiczne (np. oświadczenia prokuratorów i sędziów, raporty policji, opinie z akt osobowych, itp.). Warunkiem natomiast pozbawienia omawianego oświadczenia cech bezprawności jest to, aby działanie w każdej z tych sytuacji nie wykraczało poza wyznaczone granice kompetencji (uprawnienia, upoważnienia, obowiązki), w tym nie było działaniem pozornym, podyktowanym zamiarem zniesławienia.

Ośrodek pomocy społecznej ma obowiązek wystąpić do wydziału rodzinnego i nieletnich właściwego sądu rejonowego, gdy istnieje podejrzenie zaniedbań względem dzieci, zagrożenia bezpieczeństwa lub życia nieletnich, zaniedbań rodzicielskich, stosowania przemocy, braku umiejętności opiekuńczo-wychowawczych, które mają destrukcyjny wpływ na rozwój dzieci lub osób niepełnosprawnych zamieszkujących w rodzinie oraz w przypadku każdej niepokojącej sytuacji, która może wpływać na bezpieczeństwo osób wchodzących w skład rodziny. Uzasadnienie takiego wystąpienia powinno zawierać informację o znanych urzędowi wszelkiego rodzaju niepokojących zdarzeniach wskazujących na potrzebę podjęcia przewidzianych prawem działań przez sąd rodzinny i nieletnich. Ewentualne oceny zawarte w pisemnym wystąpieniu muszą opierać się na znanych faktach i nie mogą wykraczać poza rzeczową potrzebę uzasadnienia tego pisma.

Dla przyjęcia, iż funkcjonariusz publiczny działał w granicach uprawnień i obowiązków służbowych, to taki funkcjonariusz musi być rzeczowo i miejscowo uprawniony do ingerencji w chronione prawem dobra należące do obywatela, muszą też zachodzić zarówno formalne, jak i merytoryczne warunki uzasadniające zainicjowanie i realizację ingerencji, a jej przebieg musi być zgodny z przepisaną prawną procedurą jej wykonania.

Sprawy z zakresu prawa publicznego

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada 2019 r., I NSW 130/19

Nie jest wykluczone ustalenie tożsamości wyborcy przebywającego w areszcie śledczym na podstawie wewnętrznej karty identyfikacyjnej. Taka weryfikacja odbywa się nie tylko na podstawie zamieszczonej na niej fotografii, ale również danych osobowych (imię, nazwisko, data urodzenia), porównywanych z informacjami zawartymi w wykazie wyborców przebywających w areszcie śledczym, w którym utworzono obwód głosowania (dane te określa rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 29 grudnia 2014 r. w sprawie spisu wyborców, Dz.U. z 2015 r., poz. 5). Nie jest do tego konieczne porównanie serii i numeru dowodu osobistego czy numeru PESEL.

Uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 22 października 2019 r., I NSNZP 2/19

Osobie bliskiej poszkodowanego, który na skutek czynu niedozwolonego doznał ciężkiego i trwałego rozstroju zdrowia, nie przysługuje zadośćuczynienie pieniężne na podstawie art. 448 Kodeksu cywilnego.

Uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 10 października 2019 r., I NSNZP 1/19

​Oddalenie przez Sąd Najwyższy kasacji wniesionej od orzeczenia sądu powszechnego jest orzeczeniem wydanym w „toku postępowania” w rozumieniu art. 94 § 2 ustawy o Sądzie Najwyższym. W konsekwencji Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę nadzwyczajną wniesioną w takiej sytuacji procesowej w składzie: 5 sędziów Sądu Najwyższego orzekających w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych oraz 2 ławników Sądu Najwyższego.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 października 2019 r., I NSK 59/18

Wobec braku przepisu analogicznego do art. 11 k.p.c. (związanie sądu cywilnego skazującym wyrokiem karnym) brak jest podstaw do stwierdzenia, że sąd, rozpoznając sprawę w postępowaniu cywilnym, ma obowiązek uwzględnić stan faktyczny ustalony przez organ administracyjny i przyjęty za podstawę wydanej przez niego decyzji.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 września 2019 r., I NSP 100/19

Suma pieniężna, o której mowa w art. 12 ust. 4 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (t.j. Dz.U. z 2018 r., poz. 75 ze zm.), nie stanowi odszkodowania za poniesione straty i utracone korzyści (art. 361 § 2 k.c.). Nie jest również zadośćuczynieniem pieniężnym za doznaną krzywdę w rozumieniu art. 445 k.c. Suma ta pełni z jednej strony funkcję sankcji za wadliwe zorganizowanie wymiaru sprawiedliwości przez państwo, z drugiej zaś – funkcję rekompensaty dla strony za doznaną szkodę niematerialną, będącą wynikiem przewlekłości.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 września 2019 r., I NSK 56/18

Wpis postanowienia do rejestru, o którym mowa w art. 479⁴⁵§ 2 k.p.c., działa wyłącznie na niekorzyść przedsiębiorcy pozwanego w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolony, nie działa natomiast na niekorzyść innych przedsiębiorców, nawet wówczas, gdy stosują oni we wzorcach postanowienia identyczne (tożsame) z tymi, które zostały wpisane do rejestru. To zaś oznacza, że stosowanie przez przedsiębiorcę postanowienia identycznego (tożsamego) z postanowieniem wpisanym do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, który nie uczestniczył w postępowaniu zakończonym wpisem do rejestru, nie jest zachowaniem bezprawnym.

Bibliografia

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada 2019 r., I NSW 130/19.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 października 2019 r., I CSK 211/19.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 września 2019 r., II CSK 796/18.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 września 2019 r., I NSP 100/19.

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 8 listopada 2019 r., III CZP 36/19.

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 8 listopada 2019 r., III CZP 32/19.

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 8 listopada 2019 r., III CZP 29/19.

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 8 listopada 2019 r., III CZP 28/19.

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 8 listopada 2019 r., III CZP 27/19.

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 8 listopada 2019 r., III CZP 26/19.

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 8 listopada 2019 r., III CZP 24/19.

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 8 listopada 2019 r., III CZP 22/19.

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 23 października 2019 r., III CZP 23/19.

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 3 października 2019 r., III UZP 9/19.

Uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 28 listopada 2019 r., III UZP 5/19.

Uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada 2019 r., III CZP 3/19.

Uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 22 października 2019 r., I NSNZP 2/19.

Uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 17 października 2019 r., III PZP 5/19.

Uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 10 października 2019 r., I NSNZP 1/19.

Uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 25 września 2019 r., III UZP 6/19.

Uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 11 września 2019 r., III PZP 4/19.

Uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 2 września 2019 r., III CZP 99/18.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 października 2019 r., IV CSK 309/18.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 października 2019 r., V KK 178/19.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 października 2019 r., I NSK 59/18.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 września 2019 r., III PK 126/18.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 września 2019 r., III UK 252/18.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 września 2019 r., III CSK 232/17.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 września 2019 r., III CSK 230/17.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 września 2019 r., III CSK 217/17.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 września 2019 r., III CSK 189/17.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 września 2019 r., III CSK 161/17.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 września 2019 r., II CSK 410/18.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 września 2019 r., I NSK 56/18.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 września 2019 r., IV CSK 297/18.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 września 2019 r., IV CSK 292/18.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 września 2019 r., V CSK 283/18.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 września 2019 r., V CSK 267/18.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 września 2019 r., IV CSK 277/19.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 września 2019 r., IV KK 365/18.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 września 2019 r., II PK 172/18.