Division by separation and responsibility between the participating companies – selected issues

This article addresses the issue of liability of companies involved in the procedure of division by separation, i.e. the company being divided, the newly formed company and the acquiring company. It discusses the responsibility of both the company being divided for the obligations assigned in the plan of division to the newly formed company and the acquiring company, and the responsibility of the newly formed company or the acquiring company for the obligations left to be settled in the company being divided.

Due to the fact that this issue has changed as of March 1, 2019, this article attempts to find an answer to the aforementioned issues both in the context of the legal status existing before and after the entry into force of the Act of November 9, 2018, amending certain acts in order to introduce improvements for entrepreneurs in tax and economic law. The author of this publication also provides an answer to the question of how the liability of companies participating in the separation is handled when the it took place before March 1, 2019, but the proceedings for claims are resolved after that date.

Keywords: company being divided, newly established company, acquiring company, liability, division by separation, amendment

Słowa kluczowe: spółka dzielona, spółka nowo zawiązana, spółka przejmująca, odpowiedzialność, podział przez wydzielenie, nowelizacja

Choć procedury podziałowe są w Kodeksie spółek handlowych szczegółowo uregulowane, to jednak w przypadku podziału przez wydzielenie ma to miejsce poprzez odesłanie. Zgodnie bowiem z art. 529 § 2 Kodeksu spółek handlowych do podziału przez wydzielenie stosuje się przepisy o podziale spółek dotyczące odpowiednio spółki przejmującej lub spółki nowo zawiązanej. Warto w tym miejscu zauważyć, że przepis ten nie nakazuje stosować tych przepisów odpowiednio, lecz wprost. Choć sam podział przez wydzielenie w zasadzie nie budzi większych kontrowersji, to jednak niejasne pozostawało zagadnienie odpowiedzialności spółek biorących udział w tej procedurze.

W celu wyeliminowania tych niejasności ustawą z 9 listopada 2018 r. o zmianie niektórych ustaw w celu wprowadzenia uproszczeń dla przedsiębiorców w prawie podatkowym i gospodarczym zmieniono z dniem 1 marca 2019 r. art. 546 § 1 Kodeksu spółek handlowych. Przed nowelizacją za zobowiązania przypisane w planie podziału spółce przejmującej lub spółce nowo zawiązanej pozostałe spółki, na które został przeniesiony majątek spółki dzielonej, odpowiadały solidarnie przez trzy lata od dnia ogłoszenia o podziale. Odpowiedzialność ta była ograniczona do wartości aktywów netto przyznanych każdej spółce w planie podziału. W związku z nowelizacją od 1 marca 2019 r. za zobowiązania przypisane w planie podziału spółce przejmującej lub spółce nowo zawiązanej spółka dzielona oraz pozostałe spółki, na które został przeniesiony majątek spółki dzielonej, odpowiadają solidarnie przez trzy lata od dnia ogłoszenia o podziale. Odpowiedzialność ta jest ograniczona do wartości aktywów netto przyznanych każdej spółce w planie podziału.

Na etapie prac legislacyjnych nad zmianą – w uzasadnieniu do projektu ustawy z 9 listopada 2018 r. o zmianie niektórych ustaw w celu wprowadzenia uproszczeń dla przedsiębiorców w prawie podatkowym i gospodarczym – zostało wskazane, że art. 546 § 1 k.s.h. w dotychczasowym brzmieniu expressis verbis przesądza jedynie o odpowiedzialności za zobowiązania przypisane w planie podziału spółce przejmującej lub spółce nowo zawiązanej. Oznacza to, że literalna wykładnia nowelizowanego przepisu nie pozwala na solidarne obciążenie za zobowiązania spółki wydzielającej, gdyż przepis wyraźnie stanowi o odpowiedzialności solidarnej pozostałych spółek, na które został przeniesiony majątek spółki dzielonej. Ta niekorzystna dla wierzycieli spółki dzielonej interpretacja nowelizowanego przepisu została zaaprobowana przez Sąd Najwyższy w wyroku z 24 października 2012 r., III CSK 18/12, przy czym w uzasadnieniu dostrzeżono, że przyjęcie takiego rozwiązania godzi w interesy wierzycieli spółki dzielonej[1], co akcentuje doktryna i postuluje poszerzenie zakresu ochrony wierzycieli, wskazując, że regulacja ustawowa nie jest wystarczająca. Uznając słuszność tego stwierdzenia, nowelizacja zakłada likwidację tejże luki. W literaturze przedmiotu dominuje pogląd, że literalna interpretacja art. 546 § 1 w dotychczasowym brzmieniu prowadzi do naruszenia interesów wierzycieli spółki dzielonej[2]. Przepis w dotychczas obowiązującym brzmieniu stanowił furtkę do nadużyć, stwarzając możliwość wyzbycia się przez spółkę dzieloną pasywów, przy pozostawieniu aktywów w celu stworzenia tzw. centrów zysków i strat. Brak wpływu wierzycieli na te czynności i pozbawienie ich przy wykorzystaniu legalnych, niezaskarżalnych działań prawnych możliwości zaspokojenia narusza bezpieczeństwo obrotu. W ocenie projektodawcy stworzenie podstawy prawnej do związania solidarną odpowiedzialnością za zobowiązania także spółkę dzieloną przyczyni się do skuteczniejszego zabezpieczenia interesów wierzycieli, umożliwiając realne wyegzekwowanie należności.

Wydawać by się mogło, że ustawodawca w ten sposób wyeliminował wszelkie wątpliwości interpretacyjne, które mogły mieć miejsce. Tak się jednak nie stało. W dalszym ciągu nierozstrzygnięte zostają co najmniej następujące kwestie: czy w przypadku podziału przez wydzielenie za zobowiązania pozostawione na spółce dzielonej odpowiedzialność ponoszą spółki przejmujące lub nowo zawiązane oraz czy za zobowiązania przeniesione na spółki nowo zawiązane lub przejmujące przed 1 marca 2019 r. spółka dzielona ponosi odpowiedzialność. Artykuł ten postara się odpowiedzieć na powyższe pytania.

W ocenie ustawodawcy – jak wynika z uzasadnienia projektu ustawy z 9 listopada 2018 r. – uprzednie brzmienie art. 546 § 1 Kodeksu spółek handlowych wykluczało odpowiedzialność spółki dzielonej za zobowiązania przypisane w planie podziału spółce przejmującej lub nowo zawiązanej. Uzasadnienie projektu nowelizacji w żadnej mierze nie jest źródłem prawa. Nie jest nim także cytowane w nim orzeczenie. Tym samym rozważania należy rozpocząć od odpowiedzi na pytanie, jak kwestia odpowiedzialności między spółkami biorącymi udział w podziale przez wydzielenie przedstawiała się przed 1 marca 2019 r.

Na gruncie uprzedniego brzmienia art. 546 § 1 Kodeksu spółek handlowych wskazywało się, że nie obejmuje on swym zakresem spółki dzielonej w przypadku podziału przez wydzielenie[3]. Przepis ten wyraźnie odnosi się tylko do spółek, na które został przeniesiony majątek spółki dzielonej, podczas gdy w przypadku podziału przez wydzielenie spółka dzielona (zachowując swój byt prawny) nie jest oczywiście taką spółką, na którą przechodzi jakikolwiek majątek, ale właśnie spółką, która wydziela część swojego majątku do innej spółki bądź spółek. Inny zaś z komentatorów podkreślał, iż z dniem podziału lub dniem wydzielenia spółki przejmujące lub nowo zawiązane stają się podmiotami praw i obowiązków spółki dzielonej przypisanych im w planie podziału[4]. Z punktu widzenia wierzycieli przeprowadzenie podziału oznacza, że ich nowym dłużnikiem staje się podmiot, który przejął tylko część majątku dotychczasowego dłużnika (spółki dzielonej), a jego pozostały majątek przejęły podmioty, z którymi nie pozostaje w żadnym stosunku prawnym, który mógłby uzasadniać egzekucję z ich majątku. Dodatkowo perspektywa wypłacalności nowego dłużnika, w szczególności jeżeli jest nim spółka nowo zawiązana, może przedstawiać się gorzej niż spółki dzielonej. Aby zminimalizować te ryzyka, komentowany art. 546 § 1 k.s.h. wprowadza solidarną odpowiedzialność za zobowiązania spółki dzielonej przypisane w planie podziału określonej spółce przejmującej lub określonej spółce nowo zawiązanej spoczywającą na pozostałych spółkach uczestniczących w podziale – przejmujących i nowo zawiązanych – na które został przeniesiony majątek spółki dzielonej.

Trzeba jednak podkreślić, że powyższy pogląd nie był bynajmniej poglądem jedynym. Wskazywało się bowiem między innymi, że przepis art. 546 § 1 k.s.h. mówi o zobowiązaniach przypisanych w planie podziału[5]. Potrzeba ochrony interesów wierzycieli przemawia za przyjęciem odpowiedzialności solidarnej spółki dzielonej za zobowiązania wynikające ze stosunków ciągłych (w tym umowy najmu, za należności w tytułu czynszu najmu za okres po zarejestrowaniu podziału). Uzasadnione jest to tym, że wierzyciele spółki dzielonej nie mają wpływu na rozdział pasywów spółki dzielonej. Choć pogląd ten dotyczył stosunków prawnych o charakterze ciągłym, to jednak w sposób ewidentny wynika z niego, że w przypadku zobowiązań przeniesionych na spółkę nowo zawiązaną lub przejmującą spółka dzielona także powinna ponosić za nie odpowiedzialność.

Przed dniem 1 marca 2019 r. odmienne były także poglądy doktryny i orzecznictwa w kontekście odpowiedzialności spółki przejmującej lub nowo zawiązanej za zobowiązania pozostawione przy spółce dzielonej. Można było jednak zaobserwować, że w doktrynie dominował pogląd o braku takiej odpowiedzialności. Wskazywało się, że (…) odpowiedzialność ta nie obejmuje wierzycieli, których dłużnikiem pozostaje spółka dzielona[6]. Wskazywało się, że brak dostatecznych podstaw normatywnych, aby – nawet w drodze analogii – rozszerzać na niego zastosowanie komentowanej zasady. Wniosku takiego nie da się także jednoznacznie skonstruować przez odwołanie się do art. 12 w zw. z art. 25 szóstej dyrektywy. Inni komentatorzy wskazywali natomiast, iż sytuacja wierzycieli, których wierzytelności pozostają przy spółce dzielonej w przypadku podziału przez wydzielenie, ulega osłabieniu[7]. Przejście majątku na spółki przejmujące lub nowo zawiązane prowadzi do zmniejszenia majątku spółki dzielonej, z którego mogą oni poszukiwać zaspokojenia. Przewidziana w § 1 solidarna odpowiedzialność pozostałych spółek nie obejmuje tych wierzytelności.

Orzecznictwo skłaniało się jednak do przyjęcia istnienia odpowiedzialności spółek nowo zawiązanych lub przejmujących za zobowiązania pozostawione przy spółce dzielonej w ramach podziału przez wydzielenie. Wskazywano w nim, że (…) art. 546 § 1 k.s.h. odnosi się do zobowiązań spółek dzielonych zarówno przy podziale przez rozdzielenie, jak i przez wydzielenie[8]. (…) Zobowiązanie spółki dzielonej pozostaje przy tej spółce, obie spółki odpowiadają za nie solidarnie, tyle że spółka dzielona, która zachowuje byt, odpowiada całym swoim majątkiem, bez ograniczeń, zaś odpowiedzialność spółki wydzielonej podlega ustawowemu czasowemu i wartościowemu ograniczeniu z art. 546 § 1 k.s.h. Tylko bowiem wówczas (…) dotychczasowi wierzyciele dzielonych spółek uzyskują jednakową ochronę przed skutkami podziału i zostaje spełniony cel art. 546 § 1 k.s.h. W innym orzeczeniu wyrażono zbliżoną tezę, wskazując, iż (…) w razie podziału przez wydzielenie polegające na przeniesieniu części majątku na spółkę przejmującą lub nowo zawiązaną spółka ta, na podstawie art. 546 § 1 w związku z art. 529 § 2 k.s.h., odpowiada solidarnie za zobowiązania pozostałe w spółce dzielonej, a jej odpowiedzialność jest ograniczona do wartości aktywów netto przyznanych jej w planie podziału[9].

W ocenie autora niniejszego artykułu w uprzednio obowiązującym stanie prawnym brak było podstaw do przyjęcia odpowiedzialności spółki dzielonej za zobowiązania przypisane w planie podziału spółce przejmującej lub nowo zawiązanej. Brak także podstaw do przypisania odpowiedzialności tym ostatnim spółkom za zobowiązania pozostawione przy spółce dzielonej. Wbrew twierdzeniom zawartym w części wskazanych powyżej poglądów znaczenie będzie miała tu właśnie – choć nie wyłącznie – treść szóstej dyrektywy z 17 grudnia 1982 r. wydanej na podstawie art. 54 ust. 3 lit. g) Traktatu dotycząca podziału spółek akcyjnych (82/891/EWG), a w szczególności jej art. 12 i art. 25.

Zgodnie z jej art. 12 ust. 3 w zakresie, w jakim wierzyciel spółki, na którą zostało przeniesione zobowiązanie zgodnie z planem podziału, nie został zaspokojony, spółki przejmujące są solidarnie odpowiedzialne z tytułu tego zobowiązania. Państwa członkowskie mogą ograniczyć tę odpowiedzialność do aktywów netto przyznawanych każdej ze spółek innych od tej, na którą zostało przeniesione zobowiązanie. Tym samym już w dyrektywie mowa jest wyłącznie o odpowiedzialności solidarnej między spółkami przejmującymi lub nowo zawiązanymi. Co więcej stosownie do ust. 6 wyżej wymienionego artykułu państwa członkowskie mogą ustanowić, że spółki przejmujące są solidarnie odpowiedzialne za zobowiązania spółki dzielonej. W takim wypadku nie muszą stosować powyższych ustępów. Artykuł 25 szóstej dyrektywy odnosi się natomiast do podziału przez wydzielenie i stanowi, że w przypadku gdy przepisy ustawowe państwa członkowskiego zezwalają na jedną z czynności określonych w art. l, w której spółka dzielona nie przestaje istnieć, rozdziały I, II i III stosuje się z wyjątkiem art. 17 ust. l lit. c). Nakazywałoby to przyjąć, że także i w tym przypadku art. 12 dyrektywy będzie miał pełne zastosowanie w przytoczonym powyżej brzmieniu. Również na płaszczyźnie prawa wspólnotowego nie może budzić wątpliwości, iż art. 25 nakazuje stosować art. 12 ust. 3 wprost, a nie odpowiednio.

Zdaniem autora – wbrew twierdzeniom zawartym w wyroku Sądu Najwyższego z 14 grudnia 2018 r., I CSK 687/17 – nie sposób jest więc postawić tezę, aby szósta dyrektywa miała być w tym zakresie rozstrzygająca co do tego, w jaki sposób ustawodawca powinien uregulować kwestię odpowiedzialności w tym właśnie przypadku. Obecnie należy odwołać się także do historycznej wykładni art. 546 Kodeksu spółek handlowych i zwrócić ponownie uwagę na cytowane in extenso kwestie dotyczące przyczyn nowelizacji tego artykułu. Jedyną podstawą do objęcia nim od 1 marca 2019 r. także spółek dzielonych w przypadku odpowiedzialności za zobowiązania spółek przejmujących lub nowo związanych była wola ustawodawcy zapewnienia szerszej i niewynikającej z przepisów ochrony wierzycieli. Niemniej jednak, co warto zasygnalizować, w zakresie literalnej wykładni tego przepisu w dalszym ciągu nie rozstrzyga on o odpowiedzialności spółek nowo zawiązanych lub przejmujących za zobowiązania pozostawione przy spółce dzielonej.

W tym ostatnim kontekście warto wskazać, że przed wejściem w życie ustawy z 9 listopada 2018 r. o zmianie niektórych ustaw w celu wprowadzenia uproszczeń dla przedsiębiorców w prawie podatkowym i gospodarczym wskazywało się, że odpowiedzialności spółki nowo zawiązanej za zobowiązania pozostałe przy spółce dzielonej poszukiwać należy w innych jeszcze przepisach, np. w art. 531 § 3 Kodeksu spółek handlowych. Przepis ten stanowi, że do składników majątku spółki dzielonej nieprzypisanych w planie podziału określonej spółce przejmującej lub spółce nowo zawiązanej stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych. Udział spółki przejmującej lub spółki nowo zawiązanej we wspólności jest proporcjonalny do wartości aktywów przypadających każdej z tych spółek w planie podziału. Za zobowiązania spółki dzielonej, nieprzypisane w planie podziału spółkom przejmującym lub spółkom nowo zawiązanym, spółki te odpowiadają solidarnie. Dokonując więc literalnej wykładni tego przepisu, należałoby dojść do wniosku, że w przypadku podziału przez wydzielenie wszystkie zobowiązania, które pozostały przy spółce dzielonej, są składnikami majątkowymi spółki dzielonej nieprzypisanymi w planie podziału określonej spółce przejmującej lub spółce nowo zawiązanej, a tym samymi te ostatnie spółki ponosiłyby za nie odpowiedzialność solidarną.

Na tej kanwie pojawił się pogląd, zgodnie z którym art. 531 § 3 Kodeksu spółek handlowych ma zastosowanie zarówno do podziału połączonego z rozwiązaniem spółki dzielonej, jak i do podziału przez wydzielenie[10]. Artykuł 531 Kodeksu spółek handlowych jako całość dotyczy obydwu modeli podziału (§ 1 wyraźnie wskazuje na skutki związane z nadejściem dnia zarówno podziału, jak i wydzielenia), dlatego przepis § 3 musiałby wyraźnie wskazywać, że chodzi o składniki majątku spółki rozwiązanej, czego nie czyni. Nie można się też sugerować niewymienieniem w zdaniu drugim czy trzecim spółki dzielonej przez wydzielenie, gdyż z brzmienia ustawy wyraźnie wynika, że nie było takiej potrzeby. Odesłanie do przepisów o wspólności (zdanie drugie) dotyczy składników majątku niepowołanych w planie podziału (hipoteza normy z § 3 zd. 1 komentowanego artykułu), co nakazuje objąć wspólnością wszystkie spółki uczestniczące w podziale, które istnieją po dniu wydzielenia (jak również podziału przez rozwiązanie spółki dzielonej). Co do odpowiedzialności za zobowiązania niewymienione w planie to spółka dzielona przez wydzielenie jest dłużniczką pierwotną – jej odpowiedzialność już istnieje. Wreszcie wskazać należy, że ustawodawca – jeśli chodzi o unormowanie odrębności podziału przez wydzielenie – dokonał odesłania częściowego w art. 529 § 2 (tj. do przepisów dotyczących spółki przejmującej lub nowo zawiązanej w podziale połączonym z rozwiązaniem spółki). Oznacza to, że tam, gdzie ustawodawca dostrzega konsekwencje podziału (nie tylko skutki prawne w znaczeniu następstw podziału) w odniesieniu także do spółki dzielonej (która przecież nie przestaje istnieć), to wymaga to traktowania spółki dzielonej jako równoprawnej względem spółki przejmującej czy nowo zawiązanej. Innymi słowy spółka dzielona jest niejako wspólnie ze spółką przejmującą lub nowo zawiązaną sukcesorem samej siebie. Nie ma też żadnych racji funkcjonalnych, które uprawniałyby do wniosku, że to, co w planie podziału zostało pominięte, uchowało się w spółce dzielonej przez wydzielenie. Przeciwnie ustawa wymaga dla każdego rodzaju podziału wymieniania składników przypisanych, co oznacza, że plan podziału przez wydzielenie musi wskazywać, co zostaje w spółce dzielonej, natomiast składniki w ogóle niewymienione w planie podlegają reżimowi art. 531 § 3. Gdyby bowiem przyjmować, że plan podziału przez wydzielenie – ze względu na brzmienie art. 534 § 1 pkt 7 Kodeksu spółek handlowych – ma wymieniać tylko składniki otrzymywane od spółki dzielonej przez wydzielenie, to wówczas plan nie byłby w ogóle czytelny, ponieważ dotyczyłby tylko części składników majątku spółki dzielonej (podczas gdy w drugim modelu, tj. podziale z rozwiązaniem spółki dzielonej, plan obejmuje cały majątek). Przyjęcie takiego rozwiązania niemożliwą czyniłoby ponadto weryfikację prawidłowości ustaleń zawartych w tej pozycji planu, którą określa art. 534 § 1 pkt 8 Kodeksu spółek handlowych.

W literaturze przedmiotu wskazuje się jednak zgoła odmiennie. Zgodnie z tymi poglądami[11] art. 531 § 3 Kodeksu spółek handlowych z istoty rzeczy nie może dotyczyć podziału przez wydzielenie, gdyż składniki majątkowe nieprzypisane w planie podziału spółce wydzielonej (przejmującej albo nowo zawiązanej) pozostają po prostu po stronie spółki dzielonej, która po wydzieleniu nadal funkcjonuje w obrocie prawnym. Za zobowiązania spółki dzielonej nieprzypisane w planie podziału spółkom przejmującym lub nowo zawiązanym spółki te również odpowiadają solidarnie (art. 531 § 3 zd. 3 Kodeksu spółek handlowych). Dotyczy to jedynie podziału, w którym spółka dzielona ulega rozwiązaniu, gdyż w przypadku wydzielenia spółka dzielona istnieje nadal, w związku z czym zobowiązania tej spółki nieprzypisane wyraźnie w planie podziału spółkom przejmującym i nowo zawiązanym pozostają nadal zobowiązaniami tej spółki[12]. Analogiczny pogląd wyraził inny z komentatorów, który wskazał, iż inaczej niż w przypadku podziału przez rozdzielenie nie występuje tu problem nierozdzielonych praw i obowiązków spółki dzielonej, skoro wszystkie nieprzekazane wyraźnie spółce wydzielanej w planie podziału aktywa i pasywa spółki dzielonej pozostają w tej spółce. Dlatego też przepisy art. 531 § 3 Kodeksu spółek handlowych nie mają zastosowania do podziału przez wydzielenie. Dotyczy to także odpowiedzialności solidarnej z art. 531 § 3 zd. 3 Kodeksu spółek handlowych[13]. Dotyczy on jedynie podziału, w którym spółka dzielona ulega rozwiązaniu, gdyż w przypadku wydzielenia spółka dzielona istnieje nadal, w związku z czym zobowiązania tej spółki nieprzypisane wyraźnie w planie podziału spółkom przejmującym i nowo zawiązanym pozostają nadal zobowiązaniami tej spółki[14].

Kwestia ta została ostatecznie rozstrzygnięta wyrokiem Sądu Najwyższego z 23 marca 2017 r., I CSK 462/16, w którym zostało wskazane, że specyfika podziału przez wydzielenie powoduje, że nie ma potrzeby istnienia reguły określającej los składników majątku, w tym zobowiązań, spółki dzielonej, które w planie podziału nie zostały przypisane określonej spółce przejmującej lub spółce nowo zawiązanej. Składniki te, w tym zobowiązania, pozostają w spółce dzielonej, skoro zachowuje ona swój byt, a istota podziału przez wydzielenie polega na tym, że na spółki przejmujące lub spółki nowo zawiązane przenoszona jest część majątku spółki dzielonej, określona w planie podziału. W wypadku podziału przez wydzielenie w planie podziału konieczny jest dokładny opis i podział składników (aktywów oraz pasywów) przypadających spółkom przejmującym lub spółkom nowo zawiązanym (art. 534 § 1 pkt 7 Kodeksu spółek handlowych). Oznacza to, że składniki majątku, w tym zobowiązania, które w planie podziału nie są przypisane spółkom przejmującym lub spółkom nowo zawiązanym, pozostają w spółce dzielonej. Ewentualne postanowienie planu podziału wskazujące składniki majątku pozostające w spółce dzielonej ma jedynie charakter deklaratywny.

Z powyższą tezą należy się zgodzić, ponieważ w sposób oczywisty podział przez wydzielenie wyklucza pozostanie nieprzypisanego majątku czy też zobowiązań. Ilekroć dany składnik majątkowy czy też zobowiązanie nie zostanie przypisany do żadnej ze spółek nowo zawiązanych lub przejmujących, pozostanie on przy spółce dzielonej. Trzeba też zauważyć, że w art. 3 ust. 3 a) w związku z art. 25 szóstej dyrektywy Rady z 17 grudnia 1982 r. wskazuje się, że w przypadku gdy przeznaczenie jednego z aktywów spółki nie jest określone przez plan podziału, a interpretacja tego planu uniemożliwia podjęcie decyzji o jego przeznaczeniu, składnik ten lub jego wartość są rozdzielone między wszystkie spółki przejmujące proporcjonalnie do części aktywów netto przyznanych każdej ze spółek w projekcie podziału. Nie sposób więc nie zauważyć, że plan podziału podlega wykładni, a w sytuacji, gdy podział jest dokonywany przez wydzielenie, oczywiste jest, iż aktywa i pasywa nieprzypisane spółce przejmującej lub nowo zawiązanej pozostają przy spółce dzielonej, a więc są one jednak „przypisane”.

Zważywszy na wszystkie powyższe argumenty, zdaniem autora tego artykułu w stanie prawnym obowiązującym do 1 marca 2019 r. zarówno spółki nowo zawiązana oraz spółka przejmująca nie ponosiły odpowiedzialności za zobowiązania pozostałe przy spółce dzielonej, jak i ta ostatnia nie ponosiła odpowiedzialności za zobowiązania przypisane w planie podziału tym pierwszym spółkom.

W związku z nowelizacją od 1 marca 2019 r. wprowadzona została odpowiedzialność spółki dzielonej za zobowiązania przypisane w planie podziału spółce przejmującej lub nowo zawiązanej. Brak natomiast jakichkolwiek zmian prawnych w zakresie odpowiedzialności spółek nowo zawiązanych lub przejmujących za zobowiązania pozostałe przy spółce dzielonej, a więc nie sposób przyjąć inaczej, jak tylko że w tym zakresie nie doszło do zmiany w obowiązującym stanie prawnym. Otwarte jednak pozostaje pytanie, czy na gruncie znowelizowanego art. 546 § 1 Kodeksu spółek handlowych skutki nowelizacji rozciągają się także na zobowiązania przypisane w planie podziału spółkom przejmującym lub nowo zawiązanym powstałym przed 1 marca 2019 r. Na to pytanie udzielę odpowiedzi w ostatniej części tego artykułu.

Rozpoczynając rozważania dotyczące powyższej kwestii, trzeba przede wszystkim wskazać, że w ustawie z 9 listopada 2018 r. o zmianie niektórych ustaw w celu wprowadzenia uproszczeń dla przedsiębiorców w prawie podatkowym i gospodarczym brak jest przepisów przejściowych, które by tę kwestię regulowały. Jak wynika z rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej”, w przepisach przejściowych rozstrzyga się w szczególności, czy i w jakim zakresie stosuje się nowe przepisy do uprawnień, obowiązków, kompetencji oraz czynności (§ 30 ust. 2 pkt 4). Co więcej zgodnie z rzeczonym rozporządzeniem, jeżeli w stosunku do spraw, o których mowa powyżej, zamierza się stosować przepisy nowej albo znowelizowanej ustawy, zaznacza się to wyraźnie. Sugerowałoby to więc, że znowelizowany art. 546 § 1 Kodeksu spółek handlowych nie powinien mieć zastosowania do podziałów przez wydzielenie dokonanych przed jego wejściem w życie. W innym przypadku mógłby być on ponadto oceniany jako godzący w zasadę lex retro non agit. Warto podkreślić, że zgodnie z wypowiedziami Trybunału Konstytucyjnego zasada ta stanowi istotny składnik zasady zaufania obywateli do państwa, a tym samym ma szczególną doniosłość[15]. Zasada niedziałania prawa wstecz polega na tym, aby nie stanowić prawa, które nakazywałoby stosowanie nowo ustanowionych norm do sytuacji zaistniałych przed wejściem ich w życie. Odstępstwo od tej zasady dopuszczalne jest wtedy, gdy jest to konieczne w celu realizacji wartości konstytucyjnej, ocenionej jako ważniejsza od wartości chronionej zakazem retroakcji, a także jeżeli przemawia za tym konieczność realizacji innej zasady konstytucyjnej, a realizacja tej zasady nie jest możliwa bez wstecznego działania prawa.

Trzeba jednak wskazać, że w orzecznictwie i literaturze przedmiotu na długo przed 1 marca 2019 r. wskazywało się właśnie o celowości rozszerzenia odpowiedzialności spółek biorących udział w podziale przez wydzielenie. Ze względu na to wydaje się więc celowe kwestię tę rozważyć bardziej dogłębnie poprzez odwołanie się do przepisów przejściowych zawartych w Kodeksie spółek handlowych. W tym kontekście celowe wydaje się sięgnięcie jeszcze do regulacji wprowadzających Kodeks spółek handlowych, a nawet Kodeks cywilny, gdyż regulacje te posiadają także przepisy wprowadzające i przejściowe.

Odwołanie się do przepisów wprowadzających i przejściowych dany akt prawny jest niekiedy stosowane przy ocenie kwestii intertemporalnych aktów prawnych następnie go zmieniających, jeśli te nie zawierają własnych przepisów w tym zakresie[16].

Przede wszystkim, jak wynika z art. 612 Kodeksu spółek handlowych, do stosunków prawnych w zakresie spółek handlowych istniejących w dniu wejścia w życie ustawy stosuje się jej przepisy, chyba że przepisy poniższe stanowią inaczej. Trzeba jednak wskazać, że zgodnie z art. 620 § 1 Kodeksu spółek handlowych do oceny skutków zdarzeń prawnych stosuje się przepisy obowiązujące w dniu, w którym zdarzenia te nastąpiły. Tym samym nie sposób postawić tezy odmiennej jak tylko ta, że to właśnie ten przepis będzie miał zastosowanie do odpowiedzialności spółki dzielonej za zobowiązania przypisane spółce przejmującej lub nowo zawiązanej w planie podziału, który miał miejsce przed dniem 1 marca 2019 r. Dodatkowo zgodnie z art. 622 Kodeksu spółek handlowych do spraw wszczętych przed sądami powszechnymi lub sądami polubownymi w zakresie spółek handlowych przed dniem wejścia w życie ustawy stosuje się przepisy dotychczasowe. Tym samym także ten przepis prowadziłby do analogicznej konkluzji. Powyższe prowadziłoby do wniosku, że art. 546 § 1 Kodeksu spółek handlowych w brzmieniu obowiązującym od 1 marca 2019 r. będzie miał zastosowanie wyłącznie do podziałów przez wydzielenie dokonanych od tego dnia.

Za przyjęciem takiej tezy przemawia także stosowany poprzez art. 2 Kodeksu spółek handlowych art. XLIX ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Przepisy wprowadzające kodeks cywilny. Jak wynika z tej regulacji, do zobowiązań, które powstały przed dniem wejścia w życie Kodeksu cywilnego, stosuje się przepisy tego kodeksu, jeżeli chodzi o skutki prawne zdarzeń, które nastąpiły po dniu wejścia kodeksu w życie, a które nie są związane z istotą stosunku prawnego. W szczególności stosuje się do tych zobowiązań przepisy Kodeksu cywilnego o przejściu praw i obowiązków, odnowieniu, potrąceniu, skutkach niemożliwości świadczenia, wygaśnięciu lub zmianie zobowiązań, jeżeli zdarzenie, z którego skutki te wynikły, nastąpiło po dniu wejścia kodeksu w życie. Przepisy Kodeksu cywilnego o skutkach niewykonania zobowiązań i o zwłoce wierzyciela stosuje się do zobowiązań powstałych przed dniem wejścia kodeksu w życie, jeżeli niewykonanie zobowiązania lub zwłoka wierzyciela nastąpiły po tej dacie. Z powyższego wynika więc, że nowe brzmienie art. 546 § 1 Kodeksu spółek handlowych nie będzie dotyczyć podziałów przez wydzielenie dokonanych przed dniem 1 marca 2019 r.

Bibliografia

Bieniak J., Bieniak M., Nita-Jagielski G., Kodeks spółek handlowych. Komentarz, wyd. 2, Legalis, Warszawa 2012.

Kohutek K., Komentarz do ustawy z dnia 12 grudnia 2003 r. o zmianie ustawy –Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.03.229.2276), LEX/el 2004.

Litwińska-Werner M., Kodeks spółek handlowych. Komentarz, wyd. 3, C.H.Beck, Warszawa 2007.

Pinior P., Podział spółki kapitałowej przez wydzielenie majątku, „Pr. Sp.” 2002, nr 5.

Rodzynkiewicz M., Kodeks spółek handlowych. Komentarz, wyd. 3, Lexis­Nexis, Warszawa 2009.

Rodzynkiewicz M., Kodeks spółek handlowych. Komentarz, LexisNexis, Warszawa 2014.

Roge U., Komentarz do art. 546 KSH, [w:] Z. Jara (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz, wyd. XVII, C.H.Beck, Warszawa 2014.

Siemiątkowski T. (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Tytuł IV. Łączenie, podział i przekształcanie spółek. Tytuł V. Przepisy karne. Tytuł VI. Zmiany w przepisach obowiązujących, przepisy przejściowe i przepisy końcowe, LexisNexis, Warszawa 2011.

Strzępka J.A. (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Legalis 2015.

Sołtysiński S., Kodeks spółek handlowych, t. IV: Łączenie, podział i przekształcanie spółek. Przepisy karne. Komentarz do artykułów 491–633, Legalis, Warszawa 2012.

Orzecznictwo

Wyrok Sądu Najwyższego z 24 października 2012 r., III CSK 18/12, LEX nr 1375408.

Wyrok Sądu Najwyższego z 21 kwietnia 2010 r., V CSK 318/09, LEX nr 1360343.

Wyrok Sądu Najwyższego z 23 marca 2017 r., I CSK 462/16.

Wyrok Sądu Najwyższego z 14 grudnia 2018 r., I CSK 687/17, OSNC 2019/10/101.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 16 października 2013 r., I ACa 416/13, LEX nr 1433871.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 5 września 2007 r., P 21/06, OTK-A 2007/8/96.

Uchwała Sądu Najwyższego z 28 lutego 1994 r., III CZP 9/94, LEX nr 5389.

Uchwała Sądu Najwyższego z 12 czerwca 2002 r., III CZP 35/02, OSNC 2003/6/77.

[1]  Wyrok Sądu Najwyższego z 24 października 2012 r., III CSK 18/12, LEX nr 1375408.

[2]  P. Pinior, Podział spółki kapitałowej przez wydzielenie majątku, „Pr. Sp.” 2002, nr 5, s. 25; U. Roge, Komentarz do art. 546 KSH, [w:] Z. Jara (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz, wyd. XVII, C.H.Beck, Warszawa 2014.

[3]  M. Rodzynkiewicz, [w:] Kodeks spółek handlowych, wyd. 3, Warszawa 2009, s. 1192; podobnie M. Litwińska-Werner, [w:] ibidem, s. 1234–1235.

[4]  J. Bieniak, M. Bieniak, G. Nita-Jagielski, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, wyd. 2, Legalis, Warszawa 2012.

[5]  Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 16 października 2013 r., I ACa 416/13, LEX nr 1433871.

[6]  J. Bieniak, M. Bieniak, G. Nita-Jagielski, op. cit.

[7]  K. Kohutek, Komentarz do ustawy z dnia 12 grudnia 2003 r. o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.03.229.2276), LEX/el 2004.

[8]  Wyrok Sądu Najwyższego z 21 kwietnia 2010 r., V CSK 318/09, LEX nr 1360343.

[9]   Wyrok Sądu Najwyższego z 14 grudnia 2018 r., I CSK 687/17, OSNC2019/10/101.

[10] T. Siemiątkowski (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Tytuł IV. Łączenie, podział i przekształcanie spółek. Tytuł V. Przepisy karne. Tytuł VI. Zmiany w przepisach obowiązujących, przepisy przejściowe i przepisy końcowe, LexisNexis, Warszawa 2011.

[11] M. Rodzynkiewicz, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, LexisNexis, Warszawa 2014.

[12] J.A. Strzępka (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Legalis, Warszawa 2015.

[13] S. Sołtysiński, Kodeks spółek handlowych, t. IV: Łączenie, podział i przekształcanie spółek. Przepisy karne. Komentarz do artykułów 491–633, Legalis, Warszawa 2012.

[14] J.A. Strzępka (red.), Kodeks spółek handlowych…, op. cit.; czy też S. Sołtysiński, Kodeks spółek handlowych…, op. cit.

[15] Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 5 września 2007 r., P 21/06, OTK-A 2007/8/96.

[16] Tak choćby: uchwała Sądu Najwyższego z 28 lutego 1994 r., III CZP 9/94, LEX nr 5389, czy też uchwała Sądu Najwyższego z 12 czerwca 2002 r., III CZP 35/02, OSNC 2003/6/77.

PODOBNE ARTYKUŁYWIĘCEJ OD AUTORA