Expanding the applicability of provisions on the warranty of goods for sale to other contracts and not only to goods
The article presents the characteristics of the guarantees resulting from the regulations of the Polish Civil Code, case law and selected literature. In particular, it examines the obligatory provisions concerning this institution in order to determine the scope for the application of the principle of contractual freedom. The identification of the limits of this scope allows, in turn, to determine the characteristics that must be indicated in the contracts in order to apply the guarantee to the subject of these contracts. The conclusions of the aforementioned findings make it possible to conclude that a guarantee does not have to be bound only to the contract of sale, and its subject does not have to be necessarily just an item.
Keywords: guarantee, freedom of contracts, result agreement, item, creation
Słowa kluczowe: gwarancja, swoboda umów, umowa rezultatu, rzecz, dzieło
Wprowadzenie
W praktyce często występują przypadki zawierania umów, w ramach których jedna ze stron zobowiązuje się zrealizować „wytwór” mający bardzo szczegółowo określone przez kontrahentów cechy. Co znamienne, takim „wytworem” nie jest rzecz w rozumieniu Kodeksu cywilnego. Ponadto umowa, która jest zawierana, nie jest umową sprzedaży. Natomiast zapis określający pożądane cechy „wytworu” często przyjmuje formę „strona zapewnia, iż”, albo nawet „strona gwarantuje”. Zdarza się także, że cały rozdział umowy opisujący pożądane cechy, w które ma być wyposażony „efekt końcowy”, tytułowany jest „postanowienia gwarancyjne”. Jak wiadomo, granice swobody umów określa art. 3531 k.c., zgodnie z którym strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie lub zasadom współżycia społecznego. Ustalenia wymaga zatem, czy granice te zostają przekroczone w przypadku dopuszczenia gwarancji przy umowach rezultatu, których efektem ma być dzieło posiadające cechy możliwe do szczegółowego wskazania. Niezbędne będzie także zbadanie, które regulacje dotyczące gwarancji mają charakter imperatywny.
Cechy gwarancji wynikające z obowiązujących regulacji prawnych, orzecznictwa oraz poglądów doktryny
Z treści regulacji Kodeksu cywilnego dotyczącego gwarancji wynika, że ma ona dobrowolny charakter (następuje przez złożenie oświadczenia gwarancyjnego, które może być zawarte w reklamie). Sąd Najwyższy w wyroku z 16 kwietnia 2004 r.[1] stwierdził, że „minimum ochrony zapewnia kupującemu rękojmia. O tym, w jakim zakresie gwarant chce przejąć ryzyko ponad to, lub obok tego, co wynika z rękojmi, decyduje sam gwarant”. Przedmiotem oświadczenia gwarancyjnego jest ustalenie obowiązków gwaranta i uprawnień kupującego, które aktualizują się w sytuacji, gdy okaże, się że rzecz sprzedana nie ma właściwości wskazanych w oświadczeniu gwarancyjnym. Gwarancja jest zatem udzielana dobrowolnie, a jej treść formułuje gwarant. Może być jednak wynikiem negocjacji między stronami, także zamawiający może, w zależności od pozycji kontraktowej, w sposób istotny wpłynąć na treść swoich uprawnień i obowiązków wykonawcy. Wobec dyspozycyjności przepisów w tym zakresie strony mogą w sposób dowolny ją ukształtować. Podstawowym źródłem co do zakresu i treści obowiązku gwaranta jest umowa lub dokument gwarancyjny, jeśli go wystawiono[2]. Sąd Najwyższy zwraca jednak uwagę, że dla uznania, że gwarancja rzeczywiście została udzielona, nie wystarczy samo „postanowienie o udzieleniu gwarancji kupującemu na odpowiedni okres i zapowiedź dostarczenia kontrahentowi odpowiedniej karty gwarancyjnej (dokumentu gwarancyjnego) w okresie trwania stosunku sprzedaży”[3]. Tym samym, aby stwierdzić, że strony wiąże umowa gwarancji, obowiązki gwaranta muszą być określone szczegółowo i wyraźnie.
W literaturze podkreśla się, że gwarancja jakości ma na celu zapewnienie możliwości normalnego użytkowania rzeczy. Tym samym gwarancja ma na celu zapewnienie posiadania przez rzecz cech użytkowych, jakie rzecz powinna mieć zgodnie z normami i uzasadnionymi oczekiwaniami[4]. W omawianym zakresie SN stwierdził, że naprawa rzeczy ma doprowadzić do usunięcia wszystkich ujawnionych wad rzeczy w taki sposób, że wyeliminowana zostaje możliwość ponownego wystąpienia tych samych wad. Podstawową tezą tego orzeczenia jest zatem stwierdzenie, że tylko skuteczna naprawa przywraca uprawnionemu z gwarancji możność niezakłóconego korzystania z rzeczy zgodnie z jej przeznaczeniem[5].
Kluczowe znaczenie ma treść oświadczenia gwarancyjnego. Gwarant ponosi odpowiedzialność w przypadku, gdy rzecz nie ma właściwości objętych oświadczeniem i aktualizują się wtedy obowiązki oraz uprawnienia wynikające również z tego oświadczenia lub art. 577 § 3 k.c. Uzasadniony jest zatem wniosek, że gwarant ma obowiązek doprowadzić do uzyskania wskazanego w oświadczeniu gwarancyjnym efektu. W postanowieniu z 5 marca 2003 r.[6] oraz w wyroku z 16 kwietnia 2004 r.[7] Sąd Najwyższy podkreślił w omawianym zakresie, że w rzeczywistości obowiązki gwaranta do naprawienia rzeczy są ograniczone do wad możliwych obiektywnie do naprawienia. Istotne jest zatem ustalenie, czy wada była możliwa do naprawienia w chwili zawarcia umowy. Zgodnie z poglądami SN wyrażonymi w omawianym wyroku, jeżeli niemożność naprawy powstała po zawarciu umowy, to odpowiedzialność gwarancyjna zostaje zastąpiona przez odpowiedzialność odszkodowawczą i to tylko w przypadku, gdy brak możliwości naprawy będzie następstwem przyczyn, za które gwarant odpowiada. Sąd Najwyższy zwrócił także uwagę na możliwość ograniczenia odpowiedzialności gwaranta za szkodę, wyrządzoną wskutek niewykonania naprawy we właściwym czasie, na podstawie art. 362 k.c. Granice tej możliwości zostały doprecyzowane w innym wyroku SN odnoszącym się do sytuacji, gdy nabywca rezygnuje z naprawy i zgłasza żądanie, technicznie i gospodarczo nieuzasadnione, wymiany należycie funkcjonującego pojazdu, w którym usunięcie wad jest możliwe bez obniżenia standardu tego typu pojazdu[8]. Zgodnie z treścią art. 475 k.c.: jeżeli świadczenie stało się niemożliwe skutkiem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi, zobowiązanie wygasa. Do takiego właśnie przypadku odniósł się SN w uchwale z 17 marca 1993 r.: „W razie niewykonania przez gwaranta stwierdzonego wyrokiem obowiązku wymiany nadwozia samochodu na skutek zaprzestania produkcji kupującemu nie przysługuje roszczenie o wymianę samochodu”[9].
W omawianym zakresie niezbędne jest także zwrócenie uwagi na jeszcze jedno ustalone przez orzecznictwo ograniczenie. Mianowicie „wada rzeczy uzasadniająca gwarancję, o jakiej mowa w art. 577 § 1 k.c., dotyczy tylko cech użytkowych rzeczy, a nie także jej wartości (handlowej) czy też estetyki, jak to ma miejsce przy rękojmi. Polega ona między innymi na takiej cesze (lub braku cech), która zmniejsza użyteczność rzeczy ze względu na cel wynikający ze zwyczajnego jej przeznaczenia. Podobnie natomiast jak w wypadku rękojmi chodzi tu o wadę powstałą z przyczyn tkwiących w rzeczy w momencie jej wydania (art. 578 k.c.)” – zob. wyrok SN z 30 listopada 1999 r.[10]
Przy uwzględnieniu powyższych uwag należy stwierdzić, że w kodeksowym rozumieniu przedmiotem gwarancji są cechy rzeczy i może być ona udzielana „przy umowie sprzedaży”. W omawianym zakresie znaczenie ma spór, który toczył się w literaturze i orzecznictwie dotyczący ustalenia, czy dla istnienia gwarancji niezbędne są wyłącznie jednostronne oświadczenie woli gwaranta, czy zgodne oświadczenia woli gwaranta i osoby uprawnionej na podstawie gwarancji. Wspomnianą polemikę należy uznać za rozstrzygniętą na drodze kompromisu[11]. Oświadczenie gwarancyjne traktowane jest jako inicjujące i określające treść umowy gwarancji, tak aby stanowiła ona stosunek akcesoryjny wobec umowy głównej. Przy tej okazji w orzecznictwie Sądu Najwyższego ugruntowany został pogląd, zgodnie z którym „w gospodarce wolnorynkowej, w której zniesiono odrębności regulacji prawnej dla jednostek gospodarki uspołecznionej, a stosunki obligacyjne zostały poddane zasadzie swobody umów (art. 3531 k.c.), instytucja gwarancji zmieniła naturę prawną; ma ona bez wątpienia charakter umowny, jest udzielana dobrowolnie, jej treść formułuje gwarant, kupujący zaś przez przyjęcie dokumentu gwarancyjnego wyraża zgodę na zawarte w nim warunki gwarancji, które – wyjąwszy przepisy imperatywne – mogą odbiegać od regulacji zawartej w Kodeksie cywilnym[12]. Za nieprzekraczające granic swobody umów uznana została także możliwość rozciągnięcia gwarancji na całość dzieła, jak i na jego poszczególne etapy – zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 23 marca 2018 r.[13]
Imperatywne przepisy dotyczące gwarancji –
analiza orzecznictwa
Ustawodawca wymaga, aby gwarant usunął wadę fizyczną rzeczy lub dostarczył rzecz wolną od wad. Trzeba jednak podkreślić, że obowiązki te są obwarowane trzema warunkami: jeżeli gwarancja dotyczyła jakości rzeczy oraz jeżeli treść oświadczenia gwarancyjnego jest sporna, a wady rzeczy ujawniły się w trakcie okresu ustalonego w oświadczeniu gwarancyjnym. Warunki te muszą być spełnione jednocześnie. Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 14 lutego 2003 r.[14] orzekł, że zgodne z prawem jest udzielenie gwarancji tylko do bezpłatnej naprawy lub wymiany uszkodzonych części, ponieważ nie przekracza granic swobody stron w kształtowaniu stosunku prawnego określonych w art. 3531 k.c. W omawianym zakresie SN dopuścił jako dalszą możliwość ograniczenia odpowiedzialności gwaranta, stwierdzając, że umowa gwarancji jakości może ograniczyć obowiązki gwaranta do naprawy rzeczy i wyłączyć możliwość żądania wymiany rzeczy wadliwej na wolną od wad – zob. postanowienie SN z 5 marca 2003 r.[15] oraz uzasadnienie wyroku SN z 16 kwietnia 2004 r.[16] Uzasadniając takie rozstrzygnięcie, SN powołał się na treść art. 577, który zawiera wyłącznie przykładowe wyliczenie obowiązków gwaranta. Zgodnie ze słusznym poglądem SN powyższe stanowi usprawiedliwienie dla wniosku, że przywołane rozstrzygnięcie jest zgodne z ustawą. Badając z kolei zgodność dopuszczonego ograniczenia z naturą stosunku prawnego, SN postanowił odnieść się do fundamentalnej funkcji gwarancji jakości, którą jest zapewnienie uprawnionemu niewadliwego korzystania z rzeczy sprzedanej przez określony czas. Swoje rozważania w tym zakresie SN odniósł do regulacji art. 579 k.c., z której wynika, iż kupujący może wykonywać uprawnienia z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy niezależnie od uprawnień wynikających z gwarancji. Zdaniem SN z powyższego wynika wniosek, iż „jeśli tak, to nie można czynić sprzedawcy zarzutu, że w ramach gwarancji jakości bierze na siebie tylko część ryzyka wadliwości rzeczy”. Sąd także w tym zakresie stwierdził, że naprawa rzeczy zapewnia właściwą realizację tej funkcji. Powyżej przedstawiony wniosek należy uznać za jak najbardziej słuszny, jednak rozumowanie, które do niego doprowadziło, stało się nieaktualne w świetle późniejszych wyroków SN. Chodzi w szczególności o możliwość udzielania gwarancji przy innych umowach rezultatu, w szczególności umowie o dzieło i umowie o roboty budowlane. Obecnie zasadne jest stwierdzenie, że gwarancja pełni funkcję zapewnienia uprawnionemu niewadliwego korzystania z rzeczy sprzedanej przez określony czas nie tylko wtedy, gdy oprócz niej uprawnionemu przysługuje prawo do rękojmi[17].
W tym miejscu można tylko zaznaczyć, że interpretacja regulacji art. 579 k.c., zgodnie z którą kupujący może wykonywać uprawnienia z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy niezależnie od uprawnień wynikających z gwarancji, nie oznacza, że kupujący może jednocześnie korzystać z uprawnień wynikających z gwarancji i rękojmi. Bardzo dokładnie interpretację treści art. 579 k.c. przedstawił SN: „Dokonany wybór wiąże w odniesieniu do tej wady do końca jej istnienia i powoduje zawieszenie roszczeń wynikających z drugiej podstawy odpowiedzialności. Roszczenia te stają się bezprzedmiotowe z chwilą zaspokojenia roszczenia wybranego. Jeśli natomiast nie zostało ono zaspokojone, kupujący może pozostać przy roszczeniach wybranej podstawy odpowiedzialności albo sięgnąć po roszczenia wynikające z drugiego reżimu odpowiedzialności. Jeśli zatem kupujący w odniesieniu do stwierdzonej wady żąda naprawy rzeczy w oparciu o udzieloną gwarancję, to wybór ten wiąże w tym znaczeniu, że dopiero niezrealizowanie tego żądania przez sprzedawcę (gwaranta) w odpowiednim terminie otwiera uprawnionemu drogę do skorzystania z rękojmi albo do dochodzenia dalszych uprawnień z gwarancji. Natomiast skuteczne zrealizowanie przez gwaranta zgłoszonego żądania naprawy rzeczy i usunięcie wady w stosownym terminie sprawia, że przywrócona zostaje konieczna ekwiwalentność świadczeń i inne roszczenia zarówno z gwarancji, jak i rękojmi stają się w odniesieniu do tej wady bezprzedmiotowe”[18]. W późniejszym wyroku SN potwierdził prawidłowość dokonanej wcześniej interpretacji w bardzo skondensowanej formie: „Kupujący, wybierając uprawnienia gwarancyjne, traci uprawnienia z tytułu rękojmi. Przy wyborze uprawnień płynących z rękojmi kupujący traci możliwość realizacji uprawnień wynikających z gwarancji”[19].
Regulację o charakterze imperatywnym zawiera także art. 581 k.c. Przewiduje on odnowienie oraz przedłużenie okresu gwarancji. W przypadku dostarczenia przez gwaranta uprawnionemu rzeczy wolnej od wad albo dokonania istotnych napraw rzeczy objętej gwarancją termin gwarancji biegnie na nowo od chwili dostarczenia rzeczy wolnej od wad lub zwrócenia rzeczy naprawionej. Zasady odnowienia gwarancji mają odpowiednie zastosowanie, jeżeli gwarant wymienił tylko część rzeczy. Termin gwarancji ulega przedłużeniu o czas, w ciągu którego wskutek wady rzeczy objętej gwarancją uprawniony z gwarancji nie mógł korzystać z rzeczy. Koszty przedstawionej regulacji obciążają gwaranta.
Możliwość zastosowania gwarancji przy innych umowach niż tylko umowa sprzedaży w granicach swobody umów
W orzecznictwie SN możliwość dopuszczenia gwarancji przy umowie o dzieło została uznana za zasadną już w 1986 r. Sąd Najwyższy orzekł, iż „do gwarancji udzielonej zamawiającemu dzieło przez przyjmującego zamówienie mają, w braku odmiennej umowy, zastosowanie w drodze analogii przepisy normujące gwarancję przy sprzedaży”[20]. Zgodnie z orzecznictwem sądowym stosowanie regulacji prawnej przez analogię wymaga istnienia luki prawnej, czyli braku odpowiedniej regulacji pozwalającej na stosowanie przepisu wprost lub odpowiednio. Natomiast możliwość odpowiedniego stosowania określonych przepisów musi wynikać z „odesłania do regulacji odrębnej, podyktowanego techniką legislacyjną (zredukowanie konieczności powtórzeń) i koniecznością modyfikacji tej regulacji ze względu na odmienną istotę jej przedmiotu”[21]. W wyroku z 18 października 2006 r.[22] SN podkreślił, że „założeniem analogii jest podobieństwo pomiędzy hipotetycznym stanem faktycznym, który został wyraźnie uregulowany, a podobną sytuacją nieuregulowaną”. Brak odpowiedniej regulacji pozwalającej na stosowanie przepisu wprost lub odpowiednio nie występuje w przypadku, gdy ustawodawca pozwala na odpowiednie zastosowanie tylko niektórych przepisów. Pominięcie możliwości odpowiedniego stosowania innych przepisów należy rozumieć w ten sposób, że ustawodawca nie chciał, aby były one stosowane odpowiednio, a nie że dopuszcza stosowanie analogii w pozostałym zakresie[23].
Obecnie udzielenie gwarancji jakości na wykonane dzieło czy roboty budowlane jest już powszechną praktyką. Jest to jak najbardziej dopuszczalne, w ramach swobody umów, mimo że przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące umów o dzieło i robót budowlanych nie zawierają regulacji dotyczących gwarancji jakości. Instytucja ta jest jedynie uregulowana wśród przepisów k.c. o umowie sprzedaży. Sąd Najwyższy w uchwale z 10 lipca 2008 r.[24] potwierdził zasadność i aktualność wyrażonego wcześniej poglądu (w postanowieniu SN z 5 marca 2003 r., III CZP 101/02, „Prokuratura i Prawo” 2003, nr 9, dodatek „Orzecznictwo”, poz. 29), iż okoliczność, że ustawodawca nie przewidział gwarancji w innych typach umów, zwłaszcza przy umowie o roboty budowlane oraz umowie o dzieło, nie stoi na przeszkodzie udzieleniu gwarancji przez wykonawców robót lub przyjmujących zamówienia, na ogólnej zasadzie swobody umów (zob. także wyrok SA z 23 marca 2018 r.[25]). W 2012 r. Sąd Apelacyjny we Wrocławiu stwierdził nawet, że „jeśliby powód w umowie tylko ogólnie wskazał, iż udziela gwarancji na wykonane roboty budowlane (bez dalszego jej skonkretyzowania), to wtedy ewentualnie można by i to jedynie w drodze analogii odwoływać się do regulacji ustawowej. Jeśli natomiast strony w umowie o roboty budowlane wyraźnie uregulowały kwestie związane z udzieloną gwarancją (w tym jej zakres oraz całą procedurę z nią związaną), to te postanowienia umowne są dla stron wiążące i brak jest podstaw do sięgania w zakresie tak umownie udzielonej gwarancji do regulacji ustawowej przewidzianej przy umowie sprzedaży, w tym art. 581 k.c.”[26].
Zasada swobody umów ma granice, określone w art. 3531 k.c., zgodnie z którym strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie lub zasadom współżycia społecznego. Powstaje w związku z tym pytanie, do jakich jeszcze innych umów może mieć zastosowanie gwarancja. Wydaje się, że najlepszym sposobem, aby to ocenić, będzie analiza specyfiki umowy o roboty budowlane i umowy o dzieło, co pozwoli uogólnić problematykę przedmiotu tych umów.
Przedmiot umów rezultatu
Zarówno w przypadku umowy o roboty budowlane, jak i umowy o dzieło strony umawiają się na uzyskanie konkretnego „rezultatu” – zob. wyrok Sądu Najwyższego z 5 października 1978 r.[27] oraz uzasadnienie uchwały SN z 10 lipca 2008 r.[28]W przypadku umowy o roboty budowlane umówionym rezultatem będzie obiekt, wykonany zgodnie z projektem i z zasadami wiedzy technicznej (art. 647 k.c.). Obiektem zawsze będzie rzecz w rozumieniu Kodeksu cywilnego. Jednak w przypadku umowy o dzieło rezultatem ma być wytwór, który nie istnieje w chwili zawierania umowy, będący efektem pracy lub działalności twórczej[29]. Pojęcie „wytwór działalności twórczej” ma charakter bardzo ogólny i od razu wskazuje na potrzebę analizy treści innego pojęcia – „utworu”. W doktrynie bezsporne było, że utwór musi mieć charakter materialny, sporne było natomiast, w jaki sposób rozumieć tę „materialność”. W tym zakresie do wypracowania kompromisu przyczyniło się orzecznictwo. W postanowieniu z 24 kwietnia 2013 r.[30] SN wskazał, że „poza rezultatami materialnymi istnieją także rezultaty niematerialne, które mogą, ale nie muszą być ucieleśnione w jakimkolwiek przedmiocie materialnym. W każdym razie takim rezultatem nieucieleśnionym w rzeczy nie może być czynność, a jedynie jej wynik, dzieło bowiem musi istnieć w postaci postrzegalnej, pozwalającej nie tylko odróżnić je od innych przedmiotów, ale i uchwycić istotę osiągniętego rezultatu”. Sąd Najwyższy stwierdził także, że „wykłady prowadzone w dłuższym okresie mogą być przedmiotem umowy o dzieło, jeżeli miały autorski charakter i zostały ucieleśnione na przykład w postaci utworu audio-wizualnego”[31] w przeciwieństwie do szkolenia kierowców, które zdaniem SN „nie mają charakteru czynności przynoszących konkretny, indywidualny rezultat niematerialny, lecz jest realizowane w ramach starannego działania, właściwego wykonaniu usług, choćby bez nadzoru ze strony zamawiającego”[32]. Z powyższego można wyprowadzić wniosek, że dzieło może mieć postać niematerialną, czyli być utworem w rozumieniu ustawy z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. W takim przypadku materialny charakter mają rezultaty takiego dzieła, np. aplikacja informatyczna, dokumentacja projektowa. „Dzięki temu dzieło nabywa cech niezbędnych do jego indywidualnego oznaczenia”[33]. „Dzieło zatem musi istnieć w takiej postaci, która pozwala nie tylko odróżnić je od innych przedmiotów, ale i uchwycić istotę osiągniętego rezultatu”[34]. Problem dotyczący zdefiniowania charakteru materialnego dzieła związany był, jak widać, z odróżnieniem dzieła niematerialnego od usługi. W przypadku usługi nie można analizować rezultatu, lecz tylko staranne działanie.
Przedmiot gwarancji
Zasygnalizowany we wstępie do niniejszego artykułu „wytwór” umów rezultatu, który ma możliwe do umownego wskazania cechy, zostanie omówiony na przykładzie programów komputerowych oraz projektów architektonicznych. Wybór ten jest uzasadniony nie tylko częstotliwością występowania takich właśnie przypadków w praktyce, lecz także dającym się zauważyć różnym podejściem do wytworów swojej pracy informatyka i architekta. Bardzo często informatyk czuje się twórcą (autorem) i z tego powodu dąży do ustalenia jasnych wymagań wobec programu, który ma stworzyć. Tym samym zastosowanie regulacji o charakterze gwarancyjnym jest dla niego tożsame ze stworzeniem czytelnych umownych ram. Architekci z kolei czują się bardziej artystami i w ich odczuciu używanie pojęcia gwarancji w odniesieniu do zamówionego przez inwestora projektu architektonicznego prowadzi do zrównania ich dzieła z pudełkiem butów. Należy jednak zauważyć, że zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór). W art. 1 ust. 2 przywołanej ustawy prawodawca wskazał przykładowo utwory będące przedmiotem ochrony prawa autorskiego. Analiza tego wyliczenia wskazuje, że zarówno program komputerowy, jak i projekt architektoniczny stanowią normatywną kategorię utworów. Zgodnie natomiast z przedstawionymi wcześniej poglądami wyrażanymi w literaturze i orzecznictwie stosunek gwarancji ma charakter umowny i podlega zasadzie swobody umów, co oznacza, że treść zobowiązania gwaranta może być określona swobodnie. Oświadczenie gwarancyjne dotyczące programu komputerowego zazwyczaj zawiera zapewnienie, że program komputerowy będzie działał przez oznaczony czas, zgodnie ze specyfikacją opracowaną przez jego autora. Natomiast w przypadku wystąpienia błędu w działaniu zakupionego programu dostawca (twórca) zobowiązuje się do jego naprawienia. Umowy zazwyczaj wprowadzają rozróżnienia na kategorie błędów: błąd krytyczny, błąd istotny i błąd nieistotny. Ponadto na korzystającym z programu komputerowego ciąży obowiązek zgłaszania wystąpienia błędu wyznaczonej przez dostawcę (twórcę) osobie, a ta z kolei zarządza procesem usunięcia błędu w umówionym terminie. Termin ten zależy od kategorii błędu, którego zgłoszenie dotyczyło. Proces usuwania błędu polega zwykle na dokonaniu zdalnej analizy zgłoszenia. Jej podstawowym elementem jest stwierdzenie, czy rzeczywiście błąd w funkcjonowaniu programu wynika z jego niezgodności ze specyfikacją, czy też na przykład z niewłaściwego użytkowania, stosowania innych nieautoryzowanych programów współpracujących z licencjonowanym programem. Ze względu na specyfikę środowiska informatycznego licencjodawca zwykle zobowiązuje się także do dostarczania okresowych aktualizacji programu, których celem jest dostosowanie go do zmieniających się warunków, w których ma funkcjonować, lub ulepszenie jego funkcjonalności.
W odniesieniu do projektu architektonicznego w praktyce najczęściej spotyka się oświadczenia gwarancyjne zawierające zapewnienia, że zostanie on wykonany profesjonalnie i w sposób prawidłowy. Profesjonalnie oznacza zazwyczaj: zgodnie z zasadami współczesnej wiedzy technicznej i architektonicznej, sztuki budowlanej, przy zastosowaniu nowoczesnych rozwiązań technologicznych, zgodnie z obowiązującymi standardami projektowania. Natomiast w sposób prawidłowy odnosi się do: zgodności z postanowieniami umowy, wymogami określonymi w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego (decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu) oraz parametrami oraz obowiązującymi w Polsce przepisami techniczno-budowlanymi i normami. Zatem brak właściwości przedmiotu gwarancji w przypadku projektu architektonicznego polega w szczególności na wystąpieniu w nim: błędów obliczeniowych, luk w opracowaniach, niezgodności odpowiednio z miejscowym planem zagospodarowania lub ustalonymi dla inwestycji warunkami zabudowy oraz parametrami, niezgodności z przepisami prawa budowlanego i warunkami technicznymi, niekompletności dokumentacji projektowej z punktu widzenia celu, któremu ma służyć, jak również przyjęciu nieekonomicznych lub niefunkcjonalnych rozwiązań dla celów budowlanych.
W zawieranych umowach z reguły zamieszcza się zastrzeżenie, iż do ujawnienia powyższych wad projektu architektonicznego musi dojść po dacie odbioru dokumentacji projektowej – do upływu terminu obowiązywania gwarancji. Uprawniony z gwarancji obowiązany jest zawiadomić gwaranta o dostrzeżonej wadzie dokumentacji projektowej – pisemnie lub pocztą elektroniczną. Zawiadomienie powinno zawierać wykaz dostrzeżonych wad związanych z wykonaną przez gwaranta dokumentacją projektową. Usunięcie wad przez gwaranta stwierdzane jest zazwyczaj protokolarnie. W przypadku nieusunięcia wad dokumentacji projektowej w terminie na ogół zastrzega się, iż uprawnionemu z gwarancji przysługiwać będzie prawo zlecenia usunięcia występujących wad osobie trzeciej na koszt i ryzyko gwaranta, bez utraty przez inwestora lub inny podmiot uprawniony z gwarancji uprawnień z niej wynikających. Wszelkie koszty związane z wykonaniem napraw gwarancyjnych, a także naprawienia powstałych na skutek wady szkód, ponosi gwarant.
Warty zauważenia jest także przypadek udzielenia gwarancji jakości na wykonanie robót. Sąd apelacyjny rozstrzygał sprawę, w której strony zawarły umowę o wykonanie robót budowlano-montażowych, której przedmiotem było określenie zasad współpracy w zakresie zadania obejmującego wykonywanie instalacji sanitarnych, centralnego ogrzewania, wentylacji i instalacji tryskaczowej. Oświadczenie gwarancyjne dotyczyło „jakości wykonywanych robót”. Z uwagi na charakter dzieła była to ewidentna umowa rezultatu, której celem było wykonanie i zmontowanie szczelnych i skutecznych instalacji, których jakość była możliwa do ocenienia po finalnym uruchomieniu – zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 23 marca 2018 r.[35]Stwierdzając prawidłowość zastosowania gwarancji w omawianym przypadku, sąd swoją ocenę oparł na zasadzie swobody kontraktowania (zob. także wyrok SA z 23 września 2009 r.[36]).
Wnioski
W ramach swobody umów mieści się udzielanie gwarancji przy innych umowach niż tylko umowa sprzedaży, pod warunkiem że jest to umowa rezultatu, a nie zobowiązująca wyłącznie do starannego działania. W konsekwencji rezultatem może być wszystko, co może być przedstawione w materialnej postaci, np. rzecz, wykład w postaci nagrania, projekt architektoniczny w postaci dokumentacji projektowej, program komputerowy w postaci zapisu cyfrowego. Konieczne jest także, aby pożądane cechy umówionego rezultatu były opisane w sposób szczegółowy i niebudzący wątpliwości w oświadczeniu gwaranta.
Bibliografia
Brzozowski A., Gwarancja przy sprzedaży, [w:] K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny, t. II: Komentarz art. 450–1088. Przepisy wprowadzające, Warszawa 2015.
Chudzik M. et al., Sprzedaż, Warszawa 2005.
Gawlik Z., [w:] A. Kidyba, Kodeks cywilny. Komentarz, t. III: Zobowiązania – część szczególna, Warszawa 2014.
Gudowski J., Kodeks cywilny. Orzecznictwo i piśmiennictwo, t. III: Zobowiązania, cz. 1, Warszawa 2019.
Kozieł G., [w:] A. Kidyba, Kodeks cywilny. Komentarz, t. III: Zobowiązania – część szczególna, Warszawa 2014.
Łętowska E., Prawo umów konsumenckich, Warszawa 2002.
Pietrzyk A., Istota i znaczenie gwarancji przy sprzedaży, LEX/el 2015.
Tanajewska R., [w:] J. Ciszewski, P. Nazaruk (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2019.
Wyrzykowski W., [w:] M. Fras, M. Habdas (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, t. IV: Zobowiązania. Część szczegółowa art. 535–764(9), Warszawa 2018.
[1] I CK 599/03, OSNC 2005/5/82.
[2] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 23 marca 2018 r., I AGa 55/18, LEX nr 2571683.
[3] Zob. wyrok SN z 24 października 2001 r., III CKN 425/00, LEX nr 52362.
[4] E. Łętowska, Prawo umów konsumenckich, Warszawa 2002, s. 296; Z. Gawlik, [w:] A. Kidyba, Kodeks cywilny. Komentarz, t. III: Zobowiązania – część szczególna, Warszawa 2014, s. 196.
[5] Wyrok SN z 26 listopada 1996 r., II CKU 35/96, LEX nr 28779.
[6] Postanowienie SN z 5 marca 2003 r., III CZP 101/02, „Prokuratura i Prawo” 2003, nr 9, dodatek „Orzecznictwo”, poz. 29.
[7] Wyrok SN I CK 599/03, OSNC 220/5/82.
[8] Wyrok SN z 14 sierpnia 1985 r., II CR 232/85, OSNC 1986/7–8/123.
[9] Uchwała SN z 17 marca 1993 r., III CZP 31/93, LEX nr 9095.
[10] I CKN 821/99, LEX nr 603854.
[11] A. Brzozowski, Gwarancja przy sprzedaży, [w:] K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny, t. II: Komentarz art. 450–1088. Przepisy wprowadzające, Warszawa 2015, s. 334; A. Pietrzyk, Istota i znaczenie gwarancji przy sprzedaży, LEX/el 2015.
[12] Zob. np. uzasadnienie postanowienia SN z 5 marca 2003 r., III CZP 101/02, „Prokuratura i Prawo” 2003, nr 9, dodatek „Orzecznictwo”, poz. 29; uzasadnienie wyroku SN z 16 kwietnia 2004 r., I CK 599/03, OSNC 2005/5/82, uzasadnienie wyroku SN z 10 stycznia 2010 r., III CKN 270/99, LEX nr 51804.
[13] I AGa 55/18, LEX nr 2571683.
[14] I ACa 850/02, „Wokanda” 2004/5/36.
[15] III CZP 101/02, „Prokuratura i Prawo” 2003, nr 9, dodatek „Orzecznictwo”, poz. 29.
[16] I CK 599/03OSNC 2205/5/82.
[17] Zob. uzasadnienie uchwały SN z 10 lipca 2008 r., II CZP 62/08, OSNC 2009/7–8/106. Należy jeszcze podkreślić, że są takie wady fizyczne rzeczy, które powodują wyłączną odpowiedzialność gwaranta (np. wady, które ujawniły się po upływie okresu rękojmi, ale jeszcze przed upływem gwarancji), jak również wady, które powodują wyłączną odpowiedzialność sprzedawcy (np. wada polegająca na braku właściwości rzeczy, o których sprzedawca zapewnił kupującego, a których brak nie zmniejsza wartości lub użyteczności rzeczy ze względu na jej zwykłe, powszechne przeznaczenie). Zob. szerzej M. Chudzik et al., Sprzedaż, Warszawa 2005, s. 182.
[18] Wyrok SN z 5 lutego 2003 r., II CKN 1248/00, LEX nr 78871. Zob. także: J. Gudowski, Kodeks cywilny. Orzecznictwo i piśmiennictwo, t. III: Zobowiązania, cz. 1, Warszawa 2019, s. 455–457; Z. Gawlik, [w:] A. Kidyba, op. cit., s. 199–200.
[19] Wyrok SN z 23 lipca 2003 r., II CKN 350/01, LEX nr 137515.
[20] Wyrok SN z 22 kwietnia 1986 r., I CR 16/86, OSNC 1987/8/119.
[21] Zob. uchwałę SN siedmiu sędziów z 29 września 2009 r., III CZP 41/09, LEX nr 518164.
[22] Wyrok SN z 18 października 2006 r., II CSK 121/06, LEX nr 278679.
[23] Zob. uzasadnienie wyroku SN z 6 maja 2004 r., II CK 315/03, OSP 2005/5/60.
[24] III CZP 62/08, OSNC 2009/7–8/106.
[25] I AGa 55/18, LEX nr 2571683.
[26] Wyrok SA z 20 grudnia 2012 r., I ACa 1319/12, LEX nr 1272037.
[27] IV CR 340/78, OSNCP 1979, nr 7–8, poz. 152.
[28] II CZP 62/08, OSNC 2009/7–8/106.
[29] Zob. także: G. Kozieł, [w:] A. Kidyba, op. cit., s. 295–296; W. Wyrzykowski, [w:] M. Fras, M. Habdas (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, t. IV:Zobowiązania. Część szczegółowa art. 535–764 (9), Warszawa 2018, s. 205–206.
[30] Postanowienie SN z 24 kwietnia 2013 r., II UK 432/12, LEX nr 15555533.
[31] Wyrok SN z 10 maja 2016 r., II UK 217/15, LEX nr 20565874.
[32] Wyrok SN z 13 czerwca 2012 r., II UK 308/11, LEX nr 1235841.
[33] R. Tanajewska, [w:] J. Ciszewski, P. Nazaruk (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2019, s. 1118.
[34] W. Wyrzykowski, [w:] M. Fras, M. Habdas (red.), op. cit., s. 206.
[35] I AGa 55/18, LEX nr 2571683.
[36] I ACa 712/09, POSAG 2010, nr 2, poz. 2.