Restytucja mienia objętego działaniem tzw. dekretu Bieruta z 26 października 1945 r. w świetle działań Komisji do spraw reprywatyzacji nieruchomości warszawskich

Restitution of Assets Covered by the So-called Bierut Decree of 26 October 1945 in Light of Operations by the Commission for Reprivatization of Warsaw Real Estate

The nationalization process that took place in Poland was driven by the political ideals of communism and, in principle, did not include compensating former owners. The issue of reprivatization, understood as the return of seized property or payment of compensation, has yet to be solved. In order to restore the protection of the public interest by remedying the infringements of law committed while issuing decisions on the basis of the provisions of the Decree of 26 October 1945 on the Ownership and Usage of Real Estate within Limits of the Capital City of Warsaw (known as the Bierut Decree), the Specific Rules for Removing Legal Effects of Reprivatization Decisions Concerning Warsaw Real Estate Issued in Violation of Law Act of 9 March 2017 has been adopted. The immediate effectiveness of the orders issued by the Commission for Reprivatization of Warsaw Real Estate, which provides the basis for entries into section III of land and mortgage registers, and the final nature of the Commission’s decisions, which enables entries into section II of land and mortgage registers only seven days from their publishing on the website of the office supporting the Minister of Justice, violate the principle of reliance on public records in land and mortgage registers. Defining the Commission’s matters as urgent and precluding the possibility of reconciling the status of the entries disclosed in land and mortgage registers with the actual legal status in the course of a trial, as well as the exclusion of the application of various principles governing administrative proceedings, raise questions about the significance of the Commissions’ operations to real estate trade and the rights of its participants. Whether the Commission succeeds in overcoming the absence of systemic reprivatization regulations is an open question.

Keywords: reprivatization commission, reprivatization, real estate, Bierut Decree, Warsaw Decree, reprivatization of Warsaw real property, land and mortgage registers, electronic land and mortgage registration proceedings, right of perpetual usufruct.

Słowa kluczowe: Komisja reprywatyzacyjna, reprywatyzacja, nieruchomości, dekret Bieruta, dekret warszawski, reprywatyzacja gruntów warszawskich, księgi wieczyste, elektroniczne postępowanie wieczystoksięgowe, prawo użytkowania wieczystego.

Polski ustrojodawca w art. 21 Konstytucji[1] uregulował własność poprzez konstrukcję ochrony własności przez państwo[2]. Jednak przepisy przewidują możliwość administracyjnej ingerencji w nieruchomość na podstawie decyzji, przy których wydawaniu organ dysponuje marginesem swobody[3]. Brak systemowych regulacji reprywatyzacyjnych obejmujących dokonane nacjonalizacje, komunalizacje i indywidualne wywłaszczenia dokonane przez władze komunistyczne PRL stanowi w Polsce nierozwiązany problem. Wzór dla polskiej nacjonalizacji stanowił model radziecki marginalizujący własność prywatną. Przeprowadzając reformę rolną w trybie Dekretu PKWN z 6 września 1944 r.[4] oraz upaństwawiając przemysł zgodnie z ustawą z 3 stycznia 1946 r. o przejęciu na własność Państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej[5], dokonano przemian własnościowych w większym zakresie, niżby wymagała tego ówczesna sytuacja. Należy podkreślić, iż przeprowadzony w Polsce proces nacjonalizacyjny był oparty na koncepcjach politycznych komunizmu i ze swej istoty nie zakładał wypłaty odszkodowania byłym właścicielom. Wyjątkiem były przepisy ustawy z 3 stycznia 1946 r. o przejęciu na własność Państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej.

Działania komunistycznych władz przejawiały się również na terenach obowiązywania dekretu z 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy[6], zwanego dekretem Bieruta[7]. Pierwotnym celem wprowadzenia tego dekretu było umożliwienie odbudowy stolicy, a nie całkowite skomunalizowanie gruntów w Warszawie[8].

Przejście nieruchomości warszawskich na własność gminy

Należy przypomnieć, że na podstawie art. 1 dekretu wszelkie grunty na obszarze m.st. Warszawy przeszły na własność gminy m.st. Warszawy z dniem jego wejścia w życie, tj. 21 listopada 1945 r. Dotychczasowy właściciel, jego następcy prawni będący w posiadaniu gruntu lub osoby jego prawa reprezentujące mogli w terminie sześciu miesięcy od dnia objęcia w posiadanie gruntu przez gminę zgłosić wniosek o przyznanie prawa wieczystej dzierżawy lub prawa zabudowy (art. 7 ust. 1). Gmina uwzględniała wniosek, jeżeli były spełnione warunki określone w art. 7 ust. 2 dekretu, a więc jeżeli korzystanie z gruntu przez dotychczasowego właściciela dało się pogodzić z przeznaczeniem gruntu według planu zabudowania.

Prawo zabudowy zostało przekształcone w prawo własności czasowej na podstawie art. XXXIX § 1 dekretu z 11 października 1946 r. przepisy wprowadzające prawo rzeczowe i prawo o księgach wieczystych[9] i następnie w prawo wieczystego użytkowania na podstawie art. 40 ust. 1 ustawy z 14 lipca 1961 r. o gospodarce terenami w miastach i osiedlach[10] oraz § 2 rozporządzenia Ministra Gospodarki Komunalnej z 26 stycznia 1962 r. w sprawie zmiany niektórych praw do gruntu na prawo wieczystego użytkowania lub użytkowania[11]. Celem wprowadzenia prawa użytkowania wieczystego do polskiego systemu prawnego było umożliwienie innym podmiotom korzystania z nieruchomości państwowych w zakresie bardzo zbliżonym do prawa własności[12].

Działanie dekretu polegało na odjęciu dotychczasowym właścicielom przysługującego im prawa do nieruchomości, które były objęte jego działaniem. Zakładano jednak, że to prawo zostanie zastąpione prawem słabszym, tj. wieczystą dzierżawą lub prawem zabudowy, zaś odszkodowania przyznawano właścicielom dopiero wówczas, gdy właściciele ci nie uzyskali tych słabszych praw, co potwierdził Sąd Najwyższy w uchwale siedmiu sędziów z 13 lipca 2016 r., III CZP 14/16[13].

Próby reprywatyzacji

Dyskusja na temat kształtu procesu reprywatyzacyjnego[14] ukazuje rozbieżności co do zakresu i metod restytucji zagarniętego mienia. Przede wszystkim reprywatyzacja nie jest instytucją prawa międzynarodowego, natomiast znalazła zastosowanie w doktrynie prawnej i praktyce po 1989 r., kiedy to w byłych krajach dawnego bloku socjalistycznego podjęto próby zwrotu dawnym właścicielom znacjonalizowanych majątków. Faktyczna definicja reprywatyzacji obejmuje regulację naruszeń prawa międzynarodowego w procesie nacjonalizacji przez zwrot przejętej własności albo wypłatę odszkodowania[15].

Nierozwiązany pozostaje zakres przedmiotowy reprywatyzacji, tj. czy miałaby ona objąć całe mienie przejęte na rzecz państwa, czy też tylko to, które przejęto z naruszeniem prawa ówcześnie obowiązującego. Problemem jest także strona podmiotowa, a więc czy ograniczyć reprywatyzację wyłącznie do osób fizycznych i ich następców prawnych, czy też objąć nią również osoby prawne.

W Polsce nie uregulowano problemu restytucji zagarniętego mienia, a jedyny projekt ustawy reprywatyzacyjnej, który przeszedł cały proces legislacyjny w trakcie prac Sejmu III kadencji, został zawetowany przez ówczesnego prezydenta, ponieważ ustawa wprowadzała kosztowny model reprywatyzacji, którego realizacja wywoła znaczne skutki finansowe obciążające polską gospodarkę[16]. Ta interwencja prezydenta stanowi potwierdzenie na rodzaj weta wskazujący, iż budżet państwa nie jest w stanie ponieść kosztów wejścia w życie zawartych w zawetowanych ustawach regulacji prawnych[17]. W tym projekcie przewidziano dwa rodzaje świadczeń: przywrócenie własności i przyznanie bonów, zaś wartość świadczenia reprywatyzacyjnego miała stanowić 50% wartości utraconych nieruchomości. Jednak problemem polskiego ustawodawstwa jest brak jakichkolwiek generalnych rozwiązań reprywatyzacyjnych. Tym samym poszkodowanym pozostawiono dochodzenie swoich racji na drodze sądowej, na co zwrócił uwagę Sąd Najwyższy w wyroku z 27 listopada 2002 r., I CKN 1215/00[18].

Komisja do spraw reprywatyzacji nieruchomości warszawskich

Przywrócenie ochrony interesu społecznego poprzez usunięcie naruszeń prawa, które wystąpiły w trakcie wydawania decyzji w oparciu o przepisy tzw. dekretu Bieruta, stanowiło główny cel uchwalenia ustawy z 9 marca 2017 r. o szczególnych zasadach usuwania skutków prawnych decyzji reprywatyzacyjnych dotyczących nieruchomości warszawskich, wydanych z naruszeniem prawa[19], dalej: ustawa reprywatyzacyjna. Ustawa ta została zmieniona ustawą z 26 stycznia 2018 r. o zmianie ustawy o szczególnych zasadach usuwania skutków prawnych decyzji reprywatyzacyjnych dotyczących nieruchomości warszawskich, wydanych z naruszeniem prawa oraz niektórych innych ustaw[20], która weszła w życie z dniem 14 marca 2018 r. Określono w niej szczególny tryb postępowania w przedmiocie usuwania skutków prawnych decyzji reprywatyzacyjnych dotyczących nieruchomości warszawskich, natomiast mechanizm funkcjonowania Komisji zdefiniowano w zarządzeniu Ministra Sprawiedliwości z 10 kwietnia 2018 r. w sprawie regulaminu działania Komisji do spraw reprywatyzacji nieruchomości warszawskich[21].

Podkreślano, że celem ustawy nie było wzruszanie stanów, w których nastąpiły nieodwracalne skutki prawne, a w szczególności gdy prawa do nieruchomości nabyły osoby w dobrej wierze, a jedynie potrzeba zapewnienia należytej ochrony praw lokatorów. Przez pojęcie nieodwracalnych skutków prawnych, zgodnie z art. 2 pkt 4 ustawy reprywatyzacyjnej, należy rozumieć stan prawny powstały wskutek przeniesienia prawa własności albo prawa użytkowania wieczystego nieruchomości warszawskiej na osobę trzecią, o ile nie nastąpiło ono nieodpłatnie lub na rzecz nabywcy działającego w złej wierze, lub zagospodarowania nieruchomości warszawskiej na cele publiczne, o których mowa w art. 6 ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami[22].

Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego[23] właściciel nieruchomości, który utracił własność w dacie wejścia w życie dekretu Bieruta z 26 października 1945 r., stawał się posiadaczem samoistnym w złej wierze. Przyjęcie tego stanowiska opiera się na przyjęciu pewnej fikcji powszechnej znajomości prawa, przejawiającej się w tym, że wszyscy adresaci obowiązującej normy prawnej – a więc zarówno podmioty zobowiązane do jej przestrzegania, jak i organy zobowiązane do jej stosowania – znają jej właściwą treść, oraz że nikt nie może uchylić się od ujemnych skutków naruszenia tej normy na tej podstawie, że normy tej nie znał lub rozumiał ją opacznie. Zgodnie z zasadą ignorantia iuris nocet nie można zasłaniać się nieznajomością skutków prawnych wynikających z wejścia w życie dekretu Bieruta, który został prawidłowo opublikowany w dniu 21 listopada 1945 r. w Dzienniku Ustaw nr 50, poz. 279 i zgodnie z art. 12 dekretu wszedł w życie z dniem jego opublikowania. Przyjmując fikcję powszechnej znajomości przepisów prawnych, bez znaczenia jest okoliczność, czy adresaci danego aktu prawnego skorzystali z możliwości zapoznania się z jego prawidłowo ogłoszonym tekstem[24]. Ich następcy prawni zbywali przysługujące im roszczenia lub prawo po ustanowieniu na ich rzecz użytkowania wieczystego. Jednak wówczas zbycie przez użytkownika wieczystego nieruchomości warszawskiej prawa użytkowania wieczystego przed skorzystaniem z prawa do nieodpłatnego przekształcenia nie przenosi na nabywcę innych uprawnień niż będące przedmiotem umowy użytkowania wieczystego[25].

Ponadroczny okres funkcjonowania tej Komisji oraz dokonana zmianą ustawy reprywatyzacyjnej z 26 stycznia 2018 r. nowelizacja pozwalają na przedstawienie wniosków.

Do zadań ustawowych Komisji należy obowiązek wyjaśnienia nieprawidłowości i uchybień w działalności organów i osób prowadzących postępowania w przedmiocie wydawania decyzji reprywatyzacyjnych dotyczących nieruchomości warszawskich oraz występowanie do właściwych organów w razie stwierdzenia w toku postępowania przed Komisją istnienia okoliczności sprzyjających wydawaniu decyzji reprywatyzacyjnych z naruszeniem prawa lub popełnianiu przestępstw bądź utrudniających ich ujawnianie. Komisja jest wyposażona w kompetencje prokuratora określone w postępowaniu administracyjnym i cywilnym oraz odpowiadające im kompetencje z ustawy Prawo o prokuraturze. Jednak w żaden sposób nie przyznano Komisji uprawnień prokuratora w postępowaniu karnym. Ma jedynie możliwość wszczynania postępowań w celu wyeliminowania niezgodnych z prawem orzeczeń sądów oraz decyzji organów.

Działalność Komisji

Zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy reprywatyzacyjnej Komisja wydaje decyzje i postanowienia. Ponadto od wejścia w życie ustawy zmieniającej ustawę reprywatyzacyjną, tj. od 14 marca 2018 r., Komisja podejmuje także uchwały o stwierdzeniu nieprawidłowości lub uchybień w działalności organów i osób prowadzących postępowania w przedmiocie wydawania decyzji reprywatyzacyjnych.

Przedmiotem postępowania rozpoznawczego przed Komisją mogą być zarówno decyzje ostateczne, jak i nieostateczne. Zgodnie bowiem z art. 1 pkt 3 ustawy reprywatyzacyjnej ustawa ta określa skutki cywilnoprawne decyzji wydanych w postępowaniu w przedmiocie usuwania skutków prawnych decyzji reprywatyzacyjnych dotyczących nieruchomości warszawskich, wydanych z naruszeniem prawa.

Procedury działań Komisji inicjowane są przez nią samą, gdy Komisja z urzędu przeprowadza czynności sprawdzające w celu stwierdzenia, czy w związku z wydaniem decyzji reprywatyzacyjnej istnieją podstawy do wszczęcia postępowania rozpoznawczego. Zgodnie z art. 24a ust. 1 ustawy reprywatyzacyjnej Komisja może w drodze postanowienia nakazać wpis w księdze wieczystej ostrzeżenia o podjęciu czynności sprawdzających. Zabezpieczenie to Komisja uchyla postanowieniem, jeżeli w toku czynności sprawdzających nie uprawdopodobniono okoliczności uzasadniających wszczęcie postępowania rozpoznawczego. Natomiast jeżeli przeprowadzone przez Komisję czynności sprawdzające uprawdopodobnią, że decyzja reprywatyzacyjna została wydana z naruszeniem prawa, wówczas Komisja wydaje postanowienie o wszczęciu postępowania rozpoznawczego. Wszczęcie tego postępowania dokonywane jest z urzędu. Istotą tego postępowania jest to, iż zgodnie z art. 16 ust. 2 ustawy reprywatyzacyjnej strony mogą być zawiadamiane o wszczęciu postępowania, decyzjach i innych czynnościach Komisji przez ogłoszenie w Biuletynie Informacji Publicznej, na stronie podmiotowej urzędu obsługującego Ministra Sprawiedliwości. Co istotne taki sposób zawiadomienia stosuje się odpowiednio do wezwania strony lub świadka na rozprawę. Zawiadomienie lub doręczenie zawiadomienia lub wezwania uważa się za dokonane po upływie siedmiu dni od dnia publicznego ogłoszenia. Ważne jest, że skrócono do siedmiu dni termin skutkujący doręczeniem, mimo że zgodnie z art. 49 § 1 k.p.a.: Strony mogą być zawiadamiane o decyzjach i innych czynnościach organów administracji publicznej przez obwieszczenie lub w inny zwyczajowo przyjęty w danej miejscowości sposób publicznego ogłaszania, jeżeli przepis szczególny tak stanowi; w tych przypadkach zawiadomienie bądź doręczenie uważa się za dokonane po upływie czternastu dni od dnia publicznego ogłoszenia. Ponadto oprócz skrócenia terminu kodeksowego rozszerzono katalog wyłączeń zastosowania Kodeksu postępowania administracyjnego. Zgodnie z art. 38 ust. 1 ustawy reprywatyzacyjnej w sprawach nieuregulowanych ustawą stosuje się odpowiednio przepisy ustawy z 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego, z wyłączeniem przepisów k.p.a. dotyczących utrwalonej praktyki rozstrzygania spraw (art. 8 § 2), zasady polubownego załatwiania spraw (art. 13), zasady dwuinstancyjności postępowania (art. 15), wyłączenia organu (art. 25), udziału w postępowaniu organizacji społecznej (art. 31), mediacji (art. 96–96n), ugody (art. 114–122) oraz odwołania i zażalenia (art. 127–144). Wyłączenia te mają znaczenie ze względu na ograniczenie praw przysługujących stronom postępowania. Ponadto pozostają w korelacji z przepisem art. 23 ust. 2 ustawy reprywatyzacyjnej, zgodnie z którym postanowienie stanowi z chwilą wydania podstawę wpisu w księdze wieczystej. Dotyczy to postanowień wydanych przez Komisję w przypadkach, gdy jest to niezbędne dla zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania. Do postanowień tych należy postanowienie nakazujące wpis w księdze wieczystej ostrzeżenia o toczącym się postępowaniu rozpoznawczym. Natomiast w przypadku gdy decyzja reprywatyzacyjna nie wywołała nieodwracalnych skutków prawnych, Komisja może wydać postanowienie ustanawiające zakaz zbywania lub obciążania nieruchomości (art. 23 ust. 1 ustawy reprywatyzacyjnej).

Komisja po przeprowadzeniu postępowania rozpoznawczego wydaje postanowienie o wszczęciu postępowania rozpoznawczego w przypadku uprawdopodobnienia, że decyzja reprywatyzacyjna została wydana z naruszeniem prawa (art. 15 ust. 2). Ponadto w postępowaniu zabezpieczającym Komisja wydaje postanowienie nakazujące wpis w księdze wieczystej ostrzeżenia o toczącym się postępowaniu rozpoznawczym (art. 23 ust. 1). Natomiast w przypadku decyzji, która nie wywołała nieodwracalnych skutków prawnych, Komisja może ustanowić zakaz zbywania lub obciążania nieruchomości w formie postanowienia wydanego również w postępowaniu zabezpieczającym.

Postanowienia i decyzje wydawane przez Komisję stanowią podstawy wpisów w księgach wieczystych. W przypadku postanowień stanowiących podstawy wpisów do ksiąg wieczystych żądania formułowane we wnioskach dotyczą wpisów w działach III KW. Natomiast decyzje stanowią podstawy wpisów do działów II KW.

Odczytywanie wzmianek w księgach wieczystych

W praktyce radcy prawnego znaczenie ma prawidłowe odczytanie wzmianek, które wskutek złożenia przez Komisję wniosku o wpis są ujawniane w odpowiednich działach.

Od 8 sierpnia 2017 r. w treści księgi wieczystej może zostać ujawniony czteroznakowy kod podmiotu: KREP – przewidziany dla Komisji do spraw reprywatyzacji nieruchomości warszawskich. Komisja jest jedynym podmiotem, który nie jest wyłącznie zobligowany do składania wniosków za pośrednictwem systemu teleinformatycznego. Komisja może złożyć wniosek o wpis w dziale II lub w dziale III księgi wieczystej w sposób tradycyjny na formularzu KW-WPIS albo za pośrednictwem systemu teleinformatycznego. Składanie w ten sposób wniosków o wpis do księgi wieczystej umożliwiło automatyczne zamieszczanie wzmianek wyłączających rękojmię wiary publicznej ksiąg wieczystych[26]. W przypadku wniosków składanych na formularzach charakterystyczny kod KREP nie pojawi się przy wpisie wzmianki. Natomiast we wszystkich wnioskach składanych za pośrednictwem systemu teleinformatycznego obsługującego postępowanie sądowe wzmianka zawiera informację o wniosku w centralnym repertorium wniosków elektronicznych (REP. C). Numer każdej wzmianki o wniosku składa się z oznaczenia centralnego repertorium wniosków elektronicznych (REP. C), czteroznakowego kodu podmiotu składającego wniosek (KREP), kolejnego numeru w centralnym repertorium wniosków elektronicznych, którym został oznaczony wniosek, z dodaniem dwóch końcowych cyfr danego roku.

Oprócz Komisji, jedynego podmiotu mającego możliwość wyboru sposobu składania wniosków, wyłącznie zobligowanymi do składania wniosków za pośrednictwem systemu teleinformatycznego są: notariusze (NOTA), komornicy (KOMO) oraz naczelnicy urzędów skarbowych (USKA).

Jeśli wniosek jest składany za pośrednictwem systemu teleinformatycznego, wówczas z chwilą umieszczenia go w systemie następuje zarejestrowanie go w centralnym repertorium wniosków elektronicznych i zamieszczenie wzmianki o nim w księdze wieczystej. Wpisanie wzmianek dokonuje się w czasie rzeczywistym i ujawnia się niezależnie od godzin pracy sądów wieczystoksięgowych, które różnić się mogą zależnie od czasu pracy podmiotów je składających. Jednocześnie zamieszczenie wzmianki przez system teleinformatyczny nie wyłącza nałożonego na pracowników sądowych obowiązku ujawnienia wzmianki o wniosku w odpowiednim dziale księgi wieczystej niezwłocznie po zarejestrowaniu wniosku w dzienniku ksiąg wieczystych.

Struktura identyfikatora wzmianki podmiotu uprawnionego jest taka sama jak struktura numeru wniosku elektronicznego w REP. C, czyli REP. C./(kod podmiotu)/(kolejny numer wniosku dla podmiotu)/(dwucyfrowy rok). Poszczególne sekcje numeru oznaczają: kod podmiotu, czyli cztery znaki: KOMO – komornik, NOTA – notariusz, USKA – naczelnik urzędu skarbowego, KREP – Komisja reprywatyzacyjna. Kolejny numer wniosku dla typu podmiotu to osiem cyfr, czyli kolejny numer z puli numerów dla danego typu podmiotu w danym roku[27].

W postępowaniu wieczystoksięgowym istotne znaczenie ma art. 23 ust. 1 zdanie drugie ustawy reprywatyzacyjnej, zgodnie z którym wpis ostrzeżenia o toczącym się postępowaniu rozpoznawczym oraz zakaz zbywania lub obciążania nieruchomości wywołują skutek ostrzeżenia, o którym mowa w art. 8 u.k.w.h. Dodatkowo od 14 marca 2018 r. (zgodnie z dodanym do ustawy reprywatyzacyjnej art. 24a ust. 1) Komisja, wydając postanowienie, może nakazać wpis w księdze wieczystej ostrzeżenia o podjęciu czynności sprawdzających. Skutki wpisu ostrzeżenia w takich przypadkach są analogiczne jak przy art. 23, a więc wyłączają rękojmię wiary publicznej ksiąg wieczystych.

Postanowienia Komisji zgodnie z art. 23 ust. 2 stanowią podstawę wpisu w księdze wieczystej już z chwilą wydania, zaś wnioski o wpisy w księgach wieczystych wolne są od opłat i są składane przez Komisję albo na urzędowym formularzu, albo za pośrednictwem systemu teleinformatycznego.

W przypadku wydania przez Komisję decyzji utrzymującej w mocy decyzję reprywatyzacyjną (art. 29 ust. 1 pkt 3) wykreślenie zabezpieczenia w postaci ostrzeżenia o toczącym się postępowaniu rozpoznawczym lub zakazu zbywania lub obciążania nieruchomości może nastąpić tylko na wniosek Komisji. Jednak zgodnie z art. 626² § 5 k.p.c. wniosek o dokonanie wpisu może złożyć właściciel nieruchomości, użytkownik wieczysty, osoba, na rzecz której wpis ma nastąpić, albo wierzyciel, jeżeli przysługuje mu prawo, które może być wpisane w księdze wieczystej. W sprawach dotyczących obciążeń powstałych z mocy ustawy wniosek może złożyć uprawniony organ. Za taki organ uznać należy Komisję reprywatyzacyjną, choć obciążenia w postaci wpisów w dziale III nie powstają z mocy ustawy, ale wskutek wydania przez Komisję postanowień i złożenia wniosku o wpis. Po wydaniu przez Komisję decyzji utrzymującej w mocy decyzję reprywatyzacyjną istnieje podstawa prawna do złożenia wniosku o wykreślenie ostrzeżenia z działu III KW. Jednak sama Komisja nie jest zobligowana, a jedynie uprawniona do złożenia takiego wniosku. Bezpośrednio zainteresowanym jest sam właściciel, jednak ze względu na art. 29 ust. 1 pkt 3 ustawy reprywatyzacyjnej sąd wieczystoksięgowy, rozpoznając wniosek o wykreślenie, może nie uwzględnić takiego żądania i stosownie do art. 199 k.p.c. odrzucić wniosek. Brak jest instrumentów wymuszających złożenie przez Komisję odpowiedniego wniosku o wykreślenie bezprzedmiotowego ostrzeżenia z działu III. Brak jest również podstaw prawnych do wykreślenia ostrzeżenia na podstawie orzeczenia sądu wydanego wskutek uzgodnienia treści KW z rzeczywistym stanem prawnym, gdyż to postępowanie z art. 10 u.k.w.h. jest wyłączone wprost w treści art. 40 ustawy reprywatyzacyjnej.

Jeżeli zabezpieczenie w postaci wpisu w księdze wieczystej stało się zbędne dla zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania albo wydano decyzję, w której Komisja utrzymała w mocy decyzję reprywatyzacyjną lub gdy decyzja reprywatyzacyjna wywołała nieodwracalne skutki prawne, Komisja wydaje postanowienie o uchyleniu zabezpieczenia w postaci wpisu w księdze wieczystej. Wyłącznie Komisji przyznano prawo do złożenia wniosku o wykreślenie zabezpieczenia, pozbawiając tego prawa podmiot ujawniony w dziale II. Treść art. 626¹ § 2 k.p.c. wyklucza możliwość uznania za uczestników postępowania podmioty inne niż w nim wskazane, jednak przepisy statuujące Komisję jako uczestnika uznać należy za lex specialis w stosunku do przepisów kodeksowych.

Decyzje oraz postanowienia Komisji są ostateczne z chwilą ich podpisania przez przewodniczącego (art. 10 ust. 4). Wyjątek stanowią decyzje Komisji w przedmiocie przyznania odszkodowania lub zadośćuczynienia, od których osoba zajmująca lokal w nieruchomości warszawskiej będącej przedmiotem decyzji reprywatyzacyjnej oraz m.st. Warszawa (art. 34 ust. 3) wniosły sprzeciw w terminie 14 dni od dnia doręczenia decyzji. Wniesienie sprzeciwu jest równoznaczne z żądaniem przekazania sprawy do sądu właściwego ze względu na miejsce położenia nieruchomości.

Oprócz postanowień ostatecznych z chwilą wydania, które stanowią podstawy wpisów w działach III ksiąg wieczystych, Komisja może wydawać decyzje stanowiące podstawy wpisów w działach II ksiąg wieczystych.

Obecnie zgodnie z art. 40 ust. 1 ustawy reprywatyzacyjnej Komisja ma prawo wydawać dwa rodzaje decyzji: tzw. decyzję reformatoryjną zgodnie z art. 29 ust. 3 ustawy reprywatyzacyjnej, w której Komisja uchyla decyzje o przekształceniu prawa użytkowania wieczystego w prawo własności nieruchomości. Wydawanie decyzji reformatoryjnych umożliwia Komisji przywrócenie stanu nieruchomości warszawskiej do stanu zgodnego z prawem. Drugim rodzajem decyzji, jakie może wydawać Komisja, jest decyzja, o której mowa w art. 29 ust. 1 pkt 2, pkt 3 lub pkt 3a. Zgodnie z art. 29 ust. 1 w wyniku postępowania rozpoznawczego Komisja wydaje decyzję, w której:

pkt 2 „uchyla decyzję reprywatyzacyjną w całości albo w części i w tym zakresie orzeka co do istoty sprawy albo, uchylając tę decyzję, umarza postępowanie w całości albo w części, albo”,

pkt 3 „uchyla decyzję reprywatyzacyjną w całości i przekazuje sprawę do ponownego rozpatrzenia organowi, który wydał ostateczną decyzję reprywatyzacyjną, jeżeli decyzja ta została wydana z naruszeniem prawa, a konieczny do wyjaśnienia zakres sprawy ma istotny wpływ na jej rozstrzygnięcie, albo”,

„3a) stwierdza nieważność decyzji reprywatyzacyjnej lub postanowienia w całości lub w części, jeżeli zachodzą przesłanki określone w art. 156 k.p.a. lub w przepisach szczególnych”.

Zgodnie z art. 40 ust. 1 ustawy reprywatyzacyjnej ostateczna decyzja wydana przez Komisję w postępowaniu rozpoznawczym, w którym uchyla decyzję reprywatyzacyjną w całości albo w części i w tym zakresie orzeka co do istoty sprawy, stanowi podstawę wykreślenia w księdze wieczystej wpisu dokonanego na podstawie uchylonej decyzji reprywatyzacyjnej albo na podstawie aktu notarialnego sporządzonego z uwzględnieniem uchylonej decyzji reprywatyzacyjnej z jednoczesnym wpisaniem jako właściciela odpowiednio Miasto Stołeczne Warszawa lub Skarb Państwa. Zatem treść żądania wniosku o wpis wykreślenia z działu II księgi wieczystej użytkownika wieczystego powinna zawierać żądanie wpisu prawa własności na rzecz odpowiednio Miasta Stołecznego Warszawy lub Skarbu Państwa, chociażby poprzez dopisanie przedmiotowej decyzji jako podstawy nabycia.

O ile postanowienia wydawane przez Komisję stanowią podstawy wpisów w księdze wieczystej z chwilą wydania (art. 23 ust. 2 oraz art. 24a ust. 4 ustawy reprywatyzacyjnej), o tyle do wydawanych decyzji przewidziano zawiadomienie poprzez ogłoszenie w Biuletynie Informacji Publicznej, na stronie podmiotowej urzędu obsługującego (art. 16 ust. 3 ustawy reprywatyzacyjnej). Jednak określony w art. 49 § 1 k.p.a. termin skutkujący doręczeniem skrócono z 14 do 7 dni. Dodatkowo rozszerzono zastosowanie publicznego ogłoszenia wezwań także do wezwań stron i świadków. Celem tej zmiany wprowadzonej od 14 marca 2018 r. było przyspieszenie i ułatwienie postępowania rozpoznawczego.

Istotą postępowania wieczystoksięgowego w aspekcie badania możliwości zastosowania art. 40 ustawy reprywatyzacyjnej jest ustalenie, czy wpis prawa użytkowania wieczystego w księdze wieczystej nastąpił na podstawie uchylonej decyzji reprywatyzacyjnej lub na podstawie aktu notarialnego sporządzonego z uwzględnieniem uchylonej decyzji reprywatyzacyjnej. Dopiero po stwierdzeniu, że wpis prawa użytkowania wieczystego w księdze wieczystej nastąpił na podstawie aktu notarialnego sporządzonego z uwzględnieniem uchylonej decyzji reprywatyzacyjnej, powstawały podstawy do zastosowania art. 40 ust. 1 ustawy reprywatyzacyjnej.

Jednak tych regulacji nie należy stosować rozszerzająco. Jeżeli oddanie w użytkowanie wieczyste działki nastąpiło w związku z posiadaną już przez użytkowników wieczystych działką, to sporządzenie takiego kolejnego aktu notarialnego należy potraktować jako działanie z zamiarem osiągnięcia określonego celu gospodarczego, a nie jako wykonanie decyzji administracyjnej oddającej w użytkowanie wieczyste określonej działki gruntu. Zatem w takim przypadku nabycie kolejnej, sąsiedniej działki, przyłączonej następnie do księgi wieczystej obejmującej już działkę nabytą wskutek wydania decyzji reprywatyzacyjnej, następuje bez związku z uchyloną przez Komisję decyzją, o której mowa w art. 40 ust. 1 ustawy reprywatyzacyjnej. Warto również zaznaczyć, że użyte w tym przepisie pojęcie „aktu notarialnego sporządzonego z uwzględnieniem uchylonej decyzji” odnosi się wyłącznie do sytuacji oddania nieruchomości w użytkowanie wieczyste w formie aktu notarialnego w następstwie uprzednio wydanej decyzji reprywatyzacyjnej. Powyższe stanowisko wyraził ustawodawca w uzasadnieniu do projektu ustawy reprywatyzacyjnej, stwierdzając, że „ostateczna decyzja Komisji uchylająca decyzję reprywatyzacyjną będzie stanowiła podstawę wpisu w księdze wieczystej wówczas, gdy podstawą wpisu była tylko decyzja administracyjna (przyznająca użytkowanie wieczyste), jak również wtedy, gdy podstawą był akt notarialny zawarty na podstawie takiej decyzji”.

Jednak w praktyce takie stany prawne występują rzadko, gdyż często doszło już do wtórnego zbycia prawa użytkowania wieczystego, często do przekształcenia w prawo własności, a niejednokrotnie do ustanawiania odrębnej własności lokali i wyodrębniania ich do nowo zakładanych ksiąg wieczystych. Do takich sytuacji art. 40 ust. 1 ustawy reprywatyzacyjnej nie może mieć zastosowania, gdyż nabywcy byli chronieni fundamentalną zasadą, tj. rękojmią wiary publicznej ksiąg wieczystych. Lukę tę dostrzegł ustawodawca i w projekcie zmiany ustawy reprywatyzacyjnej dodano do art. 40 ust. 2, zgodnie z którym „Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio do wpisu dokonanego na podstawie aktu notarialnego, na mocy albo wskutek którego osoba trzecia nabyła prawo lub została zwolniona z obowiązku, chyba że w chwili dokonania czynności prawnej nie wiedziała i przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć o istnieniu podstawy uchylenia decyzji reprywatyzacyjnej albo podstawy odmowy ustanowienia użytkowania wieczystego na podstawie art. 7 ust. 1 dekretu”. W uzasadnieniu projektu ustawy reprywatyzacyjnej wskazywano, że celem jej wprowadzenia nie było wzruszanie tych stanów prawnych, w których nastąpiły nieodwracalne skutki prawne, a w szczególności prawa do nieruchomości nabyły osoby w dobrej wierze. Również i w uzasadnieniu do zmiany ustawy reprywatyzacyjnej z 15 listopada 2017 r.[28] wyraźnie wskazano, iż zasadniczą zmianą jest rozszerzenie zakresu przedmiotowego podstaw dokonania wykreślenia wpisu w księdze wieczystej. Według uzasadnienia projektu zmiany ustawy reprywatyzacyjnej nowela stanowi, że „podstawą zmiany w przedmiocie wpisu prawa własności w księdze wieczystej jest także akt notarialny, na mocy albo wskutek którego osoba trzecia nabyła prawo lub została zwolniona z obowiązku, chyba że w chwili dokonania czynności prawnej nie wiedziała i przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć o istnieniu podstawy uchylenia decyzji reprywatyzacyjnej albo podstawy odmowy ustanowienia użytkowania wieczystego na podstawie art. 7 ust. 1 dekretu. Nowelizacja determinuje dopuszczalność wpisu na podstawie wskazanego aktu notarialnego od istnienia dobrej wiary nabywcy prawa i podmiotu zwolnionego z obowiązku, co koresponduje z cywilistyczną zasadą ochrony nabywców praw w dobrej wierze”. Jednak uchwalona ostatecznie treść art. 40 brzmi następująco: „Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio do wpisu dokonanego na podstawie aktu notarialnego, na mocy albo wskutek którego osoba trzecia nabyła prawo lub została zwolniona z obowiązku”. Oznacza to, iż wykreślono zupełnie całą treść odnoszącą się do wymogu dobrej wiary nabywcy, skracając projektowany przepis w taki sposób, że przecinek zastąpiono kropką i resztę zdania, mającą fundamentalne znaczenie – wykreślono. Tym samym w każdym przypadku, gdy Komisja wyda decyzję, będzie ona mogła stanowić podstawę do wpisu jako właściciela odpowiednio Miasto Stołeczne Warszawa lub Skarb Państwa w każdym przypadku, także i wtedy gdy nabywcy działają w dobrej wierze i gdy będą chronieni rękojmią wiary publicznej ksiąg wieczystych. Jednak w rządowym projekcie ustawy o przekształceniu prawa użytkowania wieczystego gruntów zabudowanych na cele mieszkaniowe w prawo własności gruntów[29] jeszcze bardziej rozszerzono katalog przypadków, w których na podstawie decyzji Komisji sąd wieczystoksięgowy wpisuje Miasto Stołeczne Warszawa lub Skarb Państwa. Zgodnie z projektowanym art. 19 tejże ustawy w tzw. ustawie reprywatyzacyjnej z 9 marca 2017 r. zmieniono brzmienie art. 40 ust. 1 poprzez dodanie albo dokonanych po tym wpisie wpisów użytkowania wieczystego lub własności. Zapis ten oznacza, iż po jego uchwaleniu w każdym przypadku wydania przez Komisję decyzji stanowiącej podstawę wpisu w dziale II księgi wieczystej sąd wieczystoksięgowy dokona zmiany właściciela bądź użytkownika wieczystego, nawet jeśli dokonano wielokrotnie nabycia tych praw w dobrej wierze. Rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych stanie się fikcją, co może utrudnić obrót nieruchomościami na terenie objętym działaniem dekretu Bieruta.

Za zbyt daleko idące należy uznać koncepcje, zgodnie z którymi po wydaniu decyzji w trybie art. 40 ustawy reprywatyzacyjnej Komisja może składać wnioski o zamknięcie ksiąg wieczystych prowadzonych dla odrębnej własności lokali. Księgi wieczyste zamknięte nie mają jednak znaczenia, ponieważ z chwilą zamknięcia księgi wieczystej nie jest możliwe dokonywanie w niej żadnych wpisów[30]. Żądanie zamykania ksiąg wieczystych oznacza uznanie lokali za części składowe budynku, którymi w istocie są, jednak tylko do czasu ich wyodrębnienia. Stają się wówczas odrębnymi nieruchomościami. Wpisy w księgach wieczystych zawierające żądania zamknięcia ksiąg lokalowych założonych w konsekwencji wyodrębnienia lokali należy uznać za niedopuszczalne, bowiem po ustanowieniu odrębnej własności lokalu i po prawomocnym założeniu dla niego nowej księgi wieczystej powstaje odrębna nieruchomość lokalowa[31]. Zmianie ulega także wielkość udziału we współwłasności lub we współużytkowaniu wieczystym gruntu, związanego z prawem do lokalu i jako prawo akcesoryjne, związane z prawem własności lokalu, prawo to nie może stanowić przedmiotu samodzielnego obrotu. Należy również przychylić się do stanowiska, zgodnie z którym prawo własności lokalu jest prawem nadrzędnym w stosunku do użytkowania wieczystego gruntu pod budynkiem[32].

Szczególne regulacje dotyczące Komisji do spraw reprywatyzacji nieruchomości warszawskich zawarto także w Rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości regulamin urzędowania sądów powszechnych z 23 grudnia 2015 r.[33], zgodnie bowiem z § 208a dodanym rozporządzeniem z 8 sierpnia 2017 r.[34], które weszło w życie 26 sierpnia 2017 r., wpisu do księgi wieczystej ostrzeżenia o toczącym się postępowaniu rozpoznawczym lub ustanowieniu zakazu zbywania lub obciążania nieruchomości na podstawie postanowienia Komisji sąd dokonuje niezwłocznie. Niezależnie od doręczenia zawiadomienia, o którym mowa w art. 626¹⁰ k.p.c., sąd zawiadamia o dokonaniu wpisu Komisję w sposób zapewniający jak najszybsze przekazanie tej informacji. Za najbardziej efektywny sposób takiego zawiadomienia, ugruntowany praktyką sądów wieczystoksięgowych, uznać należy przesyłanie Komisji zawiadomienia za pośrednictwem systemu teleinformatycznego. Dodatkowo sprawy z wniosków Komisji zdefiniowano jako sprawy pilne, gdyż zgodnie z § 2 pkt 5 lit. m) sprawy pilne to sprawy o wpis do księgi wieczystej ostrzeżenia o toczącym się postępowaniu rozpoznawczym lub ustanowieniu zakazu zbywania lub obciążania nieruchomości na podstawie postanowienia Komisji. Przepis § 2 pkt 5 został zmieniony rozporządzeniem z 28 grudnia 2017 r.[35], które weszło w życie 1 stycznia 2018 r. Należy zauważyć, że sprawami pilnymi podlegającymi niezwłocznemu rozpoznaniu nie są wszystkie sprawy z wniosków Komisji, ale wyłącznie te zawierające żądania wpisu do księgi wieczystej ostrzeżenia o toczącym się postępowaniu rozpoznawczym lub ustanowieniu zakazu zbywania lub obciążania nieruchomości. Per analogiam nie podlegają niezwłocznemu rozpoznaniu jako sprawy pilne wnioski Komisji dotyczące wpisów w dziale II księgi wieczystej oraz wniosek zawierający żądanie nakazujące wpis w księdze wieczystej ostrzeżenia o podjęciu czynności sprawdzających (art. 24a ustawy reprywatyzacyjnej).

Funkcjonowanie Komisji do spraw nieruchomości warszawskich pomimo wydawać by się mogło ograniczonego terytorialnie zasięgu, obejmującego tereny podlegające pod przepisy dekretu z 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy, odgrywa duże znaczenie ze względu na wartość tych terenów położonych w najatrakcyjniejszych inwestycyjnie miejscach stolicy. Zdefiniowanie spraw o wpis do księgi wieczystej ostrzeżenia o toczącym się postępowaniu rozpoznawczym lub ustanowieniu zakazu zbywania lub obciążania nieruchomości na podstawie postanowienia Komisji jako spraw pilnych oznacza, że sprawy te są rozpoznawane niezwłocznie, nawet poza kolejnością w sytuacjach długotrwałego oczekiwania na wpis. W postępowaniu wieczystoksięgowym wszystkie wnioski składane przez Komisję reprywatyzacyjną są traktowane priorytetowo, mimo że do katalogu spraw pilnych zgodnie z § 2 pkt 5 lit. m) zaliczono wyłącznie sprawy o wpis do księgi wieczystej ostrzeżenia o toczącym się postępowaniu rozpoznawczym lub ustanowieniu zakazu zbywania lub obciążania nieruchomości na podstawie postanowienia Komisji do spraw usuwania skutków prawnych decyzji reprywatyzacyjnych dotyczących nieruchomości warszawskich, wydanych z naruszeniem prawa[36]. Należy podkreślić, iż jako sprawy pilne nie zostały w tym przepisie wymienione wszystkie sprawy o wpis do działu II księgi wieczystej oraz o wpis ostrzeżenia o podjęciu czynności sprawdzających. O ile brak ostrzeżenia o podjęciu czynności sprawdzających wśród spraw pilnych tłumaczyć można wprowadzeniem tego przepisu dopiero na podstawie art. 24a dodanego do ustawy reprywatyzacyjnej ustawą z 26 stycznia 2018 r., która weszła w życie 14 marca 2018 r., o tyle nieuznanie jako pilnych wszystkich spraw Komisji o wpis do działu II jest nieuzasadnione.

Przyspieszeniu postępowania przed Komisją służą wyłączenia obowiązujących strony w postępowaniu administracyjnym przepisów dotyczących utrwalonej praktyki rozstrzygania spraw, zasady polubownego załatwiania spraw, zasady dwuinstancyjności postępowania, wyłączenia organu, udziału w postępowaniu organizacji społecznej, mediacji, ugody oraz odwołania i zażalenia. Jednak równocześnie ogranicza się prawa stron postępowania, jak chociażby w przypadku zawiadamiania o wszczęciu postępowania, decyzjach i innych czynnościach Komisji przez ogłoszenie w Biuletynie Informacji Publicznej, na stronie podmiotowej urzędu obsługującego Ministra Sprawiedliwości, które jest stosowane także do wezwania strony lub świadka na rozprawę.

Skrócenie uznania skuteczności takiego doręczenia z 14 dni – według art. 49 § 1 k.p.a. – do 7 dni z jednej strony służy ekonomice postępowania, z drugiej zaś jednak znacząco ogranicza prawa uczestników.

Bibliografia

Bernatowicz Ł., Reprywatyzacja na przykładzie gruntów warszawskich, Warszawa 2015.

Biernacki P., Mikołajczuk G., Wniosek o wpis w księdze wieczystej po nowelizacji. Komentarz praktyczny. Opłaty sądowe, wzór wniosku o wpis, C.H.Beck, Warszawa 2017.

Ciepła H., Brzeszczyńska S., Obrót nieruchomościami w praktyce notarialnej, sądowej, egzekucyjnej, podatkowej z wzorami umów, Warszawa 2018.

Ciepła H., Pytlewska-Smółka M., Elektroniczne postępowanie wieczystoksięgowe w praktyce i orzecznictwie z wzorami wniosków, Warszawa 2018.

11. Ciepła, M. Pytlewska-Smółka, Ustanawianie odrębnej własności lokali w budynkach jednorodzinnych po 11.09.2011 r., „Rejent” 3 (323)/ 2018.

Dziczek R., Użytkowanie wieczyste w obrocie prawnym. Roszczenia o przewłaszczenie. Wzory pozwów sądowych. Przepisy, LexisNexis, Warszawa 2013.

Fleszer D., Gurdek M., Strzępek Ł. (red.), Własność w systemie prawa, Sosnowiec 2012.

Gonet W., Ustawa o przekształceniu prawa użytkowania wieczystego w prawo własności nieruchomości. Komentarz, LexisNexis, Warszawa 2012.

Grabowska-Toś A., Wancke P., Ustawa o przekształceniu prawa użytkowania wieczystego w prawo własności nieruchomości. Komentarz, C.H.Beck, Warszawa 2016.

Hetko A., Dekret warszawski: postępujące wywłaszczenie nieruchomości, C.H.Beck, Warszawa 2008.

Hetko A., Dekret warszawski: wybrane aspekty systemowe, C.H.Beck, Warszawa 2012.

Klat-Górska E., Uwłaszczenie użytkowników wieczystych w drodze decyzji administracyjnej, Wolters Kluwer S.A., Warszawa 2015.

Klat-Górska E., Klat-Wertelecka L., Ustawa o gospodarce nieruchomościami. Komentarz, Warszawa 2015.

Luterek T., Reprywatyzacja. Źródła problemu, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 2016.

Marciniak A. (red.), Elektronizacja postępowania wieczystoksięgowego. Komentarz praktyczny. Akty wykonawcze, C.H.Beck, Warszawa 2016.

Muszyński M., Nacjonalizacja mienia cudzoziemców w Polsce a problem rekompensaty za mienie pozostawione, „Przegląd Sejmowy” 1 (72)/2006.

Pisz M., Ograniczenia własności i gwarancje jej ochrony w polskim prawie konstytucyjnym, WUW, Warszawa 2016.

Problematyka reprywatyzacji w świetle projektów ustaw w latach 1989–2010 ze szczególnym uwzględnieniem propozycji ostatnich regulacji, Kancelaria Sejmu Biuro Analiz i Dokumentacji, październik 2010.

Pytlewska-Smółka M., Reprywatyzacja nierozwiązanym problemem, „W Sieci Historii” 8 (39), 2016.

Reforma prawa użytkowania wieczystego – prawo zabudowy. Kierunki zmian, wydawnictwo pokonferencyjne, Europejski Instytut Nieruchomości, Warszawa–Kraków 2009.

Więckowska A., Weto prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej w praktyce politycznej po wejściu w życie nowej konstytucji, „Przegląd Sejmowy” 6 (59)/2003.

[1]  Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r., Dz.U. nr 78, poz. 483 ze zm.

[2]  M. Pisz, Ograniczenia własności i gwarancje jej ochrony w polskim prawie konstytucyjnym, WUW, Warszawa 2016, s. 13.

[3]  Ł. Strzępek, Kształtowanie treści i zakresu prawa własności nieruchomości mocą indywidualnych aktów administracyjnych – zarys problemu, [w:] D. Fleszer, M. Gurdek, Ł. Strzępek (red.), Własność w systemie prawa, Sosnowiec 2012, s. 155.

[4]  Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz.U. z 1944 r., nr 4, poz. 17).

[5]  Ustawa z 3 stycznia 1946 r. o przejęciu na własność Państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej (Dz.U. z 1946 r., nr 3, poz. 17).

[6]  Dekret z 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy (Dz.U. z 1945 r., nr 50, poz. 279).

[7]  Zob. szerzej: A. Hetko, Dekret warszawski: postępujące wywłaszczenie nieruchomości, C.H.Beck, Warszawa 2008; A. Hetko, Dekret warszawski: wybrane aspekty systemowe, C.H.Beck, Warszawa 2012.

[8]  Zob. szerzej: M. Pytlewska-Smółka, Reprywatyzacja nierozwiązanym problemem, „W Sieci Historii” 8 (39)/2016, s. 72–73.

[9]   Dekret z 11 października 1946 r. przepisy wprowadzające prawo rzeczowe i prawo o księgach wieczystych (Dz.U. nr 57, poz. 321 ze zm.).

[10] Dz.U. nr 32, poz. 159 ze zm.

[11] Rozporządzenie Ministra Gospodarki Komunalnej z 26 stycznia 1962 r. w sprawie zmiany niektórych praw do gruntu na prawo wieczystego użytkowania lub użytkowania (Dz.U. z 1962 r., nr 15, poz. 67).

[12] E. Klat-Górska, [w:] E. Klat-Górska, L. Klat-Wertelecka, Ustawa o gospodarce nieruchomościami. Komentarz, Warszawa 2015, s. 160.

[13] Uchwała Sądu Najwyższego z 13 lipca 2016 r., III CZP 14/16, lex nr 2068055.

[14] Zob. T. Luterek, Reprywatyzacja. Źródła problemu, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 2016; Ł. Bernatowicz, Reprywatyzacja na przykładzie gruntów warszawskich, Warszawa 2015.

[15] M. Muszyński, Nacjonalizacja mienia cudzoziemców w Polsce a problem rekompensaty za mienie pozostawione, „Przegląd Sejmowy” 1 (72)/2006, Studia i materiały, s. 43.

[16] Problematyka reprywatyzacji w świetle projektów ustaw w latach 1989–2010 ze szczególnym uwzględnieniem propozycji ostatnich regulacji, Kancelaria Sejmu Biuro Analiz i Dokumentacji, październik 2010, s. 22.

[17] A. Więckowska, Weto prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej w praktyce politycznej po wejściu w życie nowej konstytucji, „Przegląd Sejmowy” 6 (59)/2003, Studia i materiały, s. 54.

[18] Wyrok Sądu Najwyższego z 27 listopada 2002 r., I CKN 1215/00, lex nr 78330.

[19] Ustawa z 9 marca 2017 r. o szczególnych zasadach usuwania skutków prawnych decyzji reprywatyzacyjnych dotyczących nieruchomości warszawskich, wydanych z naruszeniem prawa (Dz.U. z 2017 r., poz. 718).

[20] Ustawa z 26 stycznia 2018 r. o zmianie ustawy o szczególnych zasadach usuwania skutków prawnych decyzji reprywatyzacyjnych dotyczących nieruchomości warszawskich, wydanych z naruszeniem prawa, oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r., poz. 431).

[21] Zarządzenie Ministra Sprawiedliwości z 10 kwietnia 2018 r. w sprawie regulaminu działania Komisji do spraw reprywatyzacji nieruchomości warszawskich (Dz.Urz. Ministra Sprawiedliwości z 2018 r., poz. 166).

[22] Ustawa z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami, Dz.U. z 2016 r., poz. 2147 i 2260 oraz z 2017 r., poz. 624.

[23] Zob. postanowienia Sądu Najwyższego: z 25 stycznia 2006 r., I CK 233/05, OSNC 2006, nr 10, poz. 173; z 5 grudnia 2007 r., I CSK 300/07, OSNC – ZD 2008, nr 3, poz. 91 i z 11 lutego 2010 r., I CSK 322/09, lex nr 686079.

[24] Por. uchwała TK z 7 marca 1995 r., W 9/94, OTK Zb.Urz. 1995 nr 1, poz. 36; wyrok TK z 20 grudnia 1999 r., K 4/99, publ. OTK Zb.Urz. 1999, nr 7, poz. 165; postanowienie SN z 25 lutego 1998 r., II UKN 519/97, publ. OSNAPUS 1999, nr 1, poz. 36.

[25] E. Klat-Górska, Uwłaszczenie użytkowników wieczystych w drodze decyzji administracyjnej, Wolters Kluwer, Warszawa 2015, s. 259. Zob. szerzej: R. Dziczek, Użytkowanie wieczyste w obrocie prawnym. Roszczenia o przewłaszczenie. Wzory pozwów sądowych. Przepisy, LexisNexis, Warszawa 2013; A. Grabowska-Toś, P. Wancke, Ustawa o przekształceniu prawa użytkowania wieczystego w prawo własności nieruchomości. Komentarz, C.H.Beck, Warszawa 2016; W. Gonet, Ustawa o przekształceniu prawa użytkowania wieczystego w prawo własności nieruchomości. Komentarz, LexisNexis, Warszawa 2012; Reforma prawa użytkowania wieczystego – prawo zabudowy. Kierunki zmian, wydawnictwo pokonferencyjne, Europejski Instytut Nieruchomości, Warszawa–Kraków 2009.

[26] P. Biernacki, G. Mikołajczuk, Wniosek o wpis w księdze wieczystej po nowelizacji. Komentarz praktyczny. Opłaty sądowe, wzór wniosku o wpis, C.H.Beck, Warszawa 2017, s. 57.

[27] Zob. szerzej: H. Ciepła, M. Pytlewska-Smółka, Elektroniczne postępowanie wieczystoksięgowe w praktyce i orzecznictwie z wzorami wniosków, Wolters Kluwer, Warszawa 2018, s. 237.

[28] Druk Sejmowy nr 2033, s. 39.

[29] Druk Sejmowy nr 2673, https://orka.sejm.gov.pl/Druki8ka.nsf/0/4EB6B1A­070­19­90­8DC12582CD002703F5/%24File/2729.pdf, dostęp: 18 lipca 2018 w zakresie treści dokumentu.

[30] A. Marciniak (red.), Elektronizacja postępowania wieczystoksięgowego. Komentarz praktyczny. Akty wykonawcze, C.H.Beck, Warszawa 2016, s. 36.

[31] Zob. szerzej: H. Ciepła, M. Pytlewska-Smółka, Ustanawianie odrębnej własności lokali w budynkach jednorodzinnych po 11.09.2011 r., „Rejent” 3 (323)/2018, marzec, s. 9–26.

[32] H. Ciepła, S. Brzeszczyńska, Obrót nieruchomościami w praktyce notarialnej, sądowej, egzekucyjnej, podatkowej z wzorami umów, Warszawa 2018, s. 855.

[33] Dz.U. z 2015 r., poz. 2316 ze zm.

[34] Dz.U. z 2017 r., poz. 1527.

[35] Dz.U. z 2017 r., poz. 2481.

[36] Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości Regulamin Urzędowania Sądów Powszechnych z 23 grudnia 2015 r., Dz.U. z 2015 r., poz. 2316 z późn. zm.