The Revocation of a Testament in Polish Law of Succession:
A Review of Case Law and the Views of the Legal Doctrine
Revocability is one of the basic features of testaments. It is also an important manifestation of the freedom of testation. The testator or testatrix may, at any time, until his or her death, revoke the testament in whole or in part. According to the provisions of Article 946 of the Civil Code, revocation of a testament occurs either by the testator drawing up a new testament, destroying the testament or depriving it of the features that determine its validity with the intention of revoking it, or lastly, by altering the testament in a manner indicating his intention to revoke the provisions contained therein.
Keywords: law of succession, revocation of a testament
Słowa kluczowe: prawo spadkowe, odwołanie testamentu
Wstęp
Odwołalność stanowi jedną z podstawowych cech testamentu. Stanowi także istotny przejaw swobody testowania. Spadkodawca może aż do swojej śmierci w każdej chwili odwołać testament w całości lub w części. Spadkodawca swoim oświadczeniem może doprowadzić do tego, że sporządzony uprzednio testament nie wywrze po jego śmierci żadnych skutków prawnych[1]. Stosownie do regulacji art. 946 Kodeksu cywilnego (k.c.)[2] odwołanie testamentu może nastąpić bądź w ten sposób, że spadkodawca sporządzi nowy testament, bądź też w ten sposób, że w zamiarze odwołania testamentu zniszczy lub pozbawi go cech, od których zależy jego ważność, bądź wreszcie w ten sposób, że dokona w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień.
Odwołanie testamentu w drodze
sporządzenia nowego testamentu
Odwołanie testamentu w drodze sporządzenia nowego może nastąpić w sposób wyraźny lub dorozumiany. Odwołanie wyraźne następuje poprzez wyrażenie w nowym testamencie wprost woli odwołania testamentu wcześniejszego lub poszczególnych jego postanowień. Spadkodawca w tym celu nie musi użyć konkretnych, sformalizowanych zwrotów, takich jak: „odwołuję”, „anuluję”, „unieważniam”. Wystarczy, aby z treści użytych sformułowań wynikała taka wola[3]. Testament odwołujący poprzedni może zawierać tylko tę jedną dyspozycję. Wówczas testament wcześniejszy zostaje odwołany, a dziedziczenie następuje zgodnie z porządkiem ustawowym. Testament można odwołać w innej formie niż ta, w której został sporządzony testament odwoływany. Przykładowo testament notarialny może zostać odwołany testamentem ustnym. Stanowisko takie zajął Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 28 września 2000 r., IV CKN 105/00 (niepubl.), wskazując, że ważnie sporządzony testament ustny uchyla testamenty wcześniejsze i stanowi podstawę dziedziczenia[4]. Rzeczą oczywistą jest, że jeżeli odwołanie testamentu następuje w ten sposób, że spadkodawca sporządza nowy testament, to odwołanie pierwszego testamentu jest skuteczne tylko wtedy, gdy nowy testament jest ważny. W szczególności jeżeli spadkodawca oświadczył swoją wolę w warunkach uzasadniających przyjęcie tego oświadczenia za testament ustny, a następnie pod wpływem wprowadzenia w błąd sporządził testament allograficzny, który jest z mocy przepisu art. 945 § 1 pkt 2 k.c. nieważny, to nieważny testament jako niewywołujący żadnych skutków prawnych nie czyni bezskutecznym pierwszego oświadczenia woli spadkodawcy[5]. Odwołanie testamentu może mieć miejsce, jeżeli pierwsze oświadczenie woli spadkodawcy jest prawnie skuteczne jako testament i jest ono wyrażone w formie przewidzianej przez prawo, która w danej sytuacji była dopuszczalna[6].
Dokonanie w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień, dotyczyć może bądź poszczególnych rozrządzeń testamentowych (na przykład w testamencie spadkobierca został obciążony kilkoma zapisami zwykłymi i testator niektóre z tych zapisów przekreślił i opatrzył napisem „anuluję” czy „unieważniam”), bądź zmiany te powodują, że wszystkie rozrządzenia zostają odwołane (na przykład przedmiot zapisu zwykłego zostaje przeznaczony innej osobie tytułem zapisu windykacyjnego). W razie odwołania jedynie niektórych postanowień odwołane zostaną tylko postanowienia wskazane przez testatora, w pozostałym zakresie testament zachowuje pełną skuteczność[7].
W przypadku kiedy testator uzależnia skuteczność nowo sporządzonego testamentu od zaginięcia testamentu wcześniejszego, nie musi to oznaczać woli odwołania. Spadkodawca może działać zarówno w zamiarze odwołania testamentu wcześniejszego, jak i w zamiarze ustanowienia spadkobiercą innej osoby, w przypadku gdyby testament wcześniejszy okazał się bezskuteczny. Konieczne jest w takiej sytuacji dokonanie wykładni w celu ustalenia rzeczywistej woli testatora[8].
Odwołanie testamentu w sposób dorozumiany następuje wtedy, gdy spadkodawca sporządza nowy testament, nie zaznaczając w nim, że odwołuje poprzedni, a postanowienia nowego testamentu nie dadzą się pogodzić z treścią poprzednio sporządzonego. Jeżeli z treścią nowego testamentu nie dadzą się pogodzić tylko niektóre spośród dyspozycji zawartych w poprzednim, testament wcześniejszy ulega odwołaniu jedynie w tej części (art. 947 k.c.). Ustalenie niezgodności pomiędzy poszczególnymi dyspozycjami spadkodawcy to problem wykładni testamentu. Trzeba przy tym brać pod uwagę rzeczywistą wolę testatora, a więc nie należy domniemywać woli odwołania. Dopiero niemożliwość jednoczesnego wykonania różnych dyspozycji różnych testamentów uzasadnia wniosek o odwołaniu testamentu wcześniejszego[9]. W przypadku istnienia kilku testamentów o różnej treści istotne jest ustalenie, w jakiej kolejności zostały one sporządzone. Decydujące znaczenie ma data umieszczona na testamencie. Jeżeli jeden z testamentów lub niektóre spośród nich nie mają daty i daty tej nie da się ustalić, testamenty są bezskuteczne. Jeżeli tego samego dnia sporządzono kilka testamentów bez wskazania godziny, oświadczenie spadkodawcy może usunąć wątpliwości co do kolejności ich sporządzania. W razie braku takiego oświadczenia i sprzeczności rozrządzeń zawartych w testamentach wszystkie one są bezskuteczne[10]. Warto jednak zaznaczyć, że w uchwale z 30 września 1971 r. SN stwierdził, iż oświadczenie spadkodawcy niemające cech testamentu i nieodpowiadające formie odwołania testamentu, a wskazujące, który z kilku testamentów sporządzonych tego samego dnia stanowi testament ostatni, może być uznane za wystarczające do usunięcia wątpliwości co do ich kolejności[11].
Zniszczenie testamentu lub pozbawienie go cech, od których zależy jego ważność, lub dokonanie w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień
Zniszczenie testamentu może nastąpić poprzez jego podarcie, spalenie, pocięcie. Pozbawienie testamentu cech, od których zależy jego ważność, to np. odcięcie lub oderwanie od testamentu holograficznego fragmentu, na którym znajduje się podpis spadkodawcy. Działania podjęte w stosunku do testamentu będą skuteczne i doprowadzą do odwołania testamentu, jeżeli zostały dokonane przez spadkodawcę mającego pełną zdolność do czynności prawnych, spadkodawca działał w zamiarze odwołania testamentu, a wola odwołania była niewadliwa. Odwołanie testamentu, także dokonane w drodze podjęcia pewnych czynności faktycznych, podlega bowiem ocenie według tych samych kryteriów, zgodnie z którymi ocenia się prawidłowość sporządzenia testamentu[12].
Spadkodawca nie musi własnoręcznie niszczyć testamentu czy pozbawiać go cech, od których zależy ważność testamentu. Działania takie może podjąć osoba trzecia, ale za wiedzą i zgodą spadkodawcy. Rola osoby trzeciej musi się sprowadzać jedynie do roli narzędzia testatora[13]. Brak woli odwołania testamentu powoduje, że czynności, o których mowa w art. 946 k.c., nie wywrą skutków prawnych. Nie zostanie odwołany testament zniszczony przez pomyłkę, na skutek zdarzeń zewnętrznych (pożar) albo w wyniku błędu lub groźby. Treść takiego testamentu może być odtwarzana w odpowiednim postępowaniu za pomocą wszelkich środków dowodowych. Natomiast jeśli treść takiego testamentu zostanie odtworzona, dziedziczenie nastąpi zgodnie z wolą spadkodawcy. Jeżeli treści takiego testamentu nie da się odtworzyć, nie wywrze on skutków prawnych i porządek dziedziczenia określi ustawa[14].
Czynności wymienione w art. 946 k.c. oznaczają, że ten sposób odwołania dotyczyć będzie przede wszystkim testamentu własnoręcznego[15]. Uogólniając to stwierdzenie, można powiedzieć, że odwołanie testamentu w drodze podjęcia czynności przeciwko testamentowi możliwe jest w stosunku do testamentu-dokumentu, a więc przede wszystkim co do testamentu własnoręcznego. Pewne wątpliwości natomiast mogą powstać w odniesieniu do testamentu sporządzonego w formie aktu notarialnego (art. 950 k.c.). Spadkodawca bowiem otrzymuje jedynie wypis aktu zawierającego jego testament (zgodnie z art. 95 prawa o notariacie[16] oryginały aktów notarialnych nie mogą być wydawane poza miejsce ich przechowywania). W obrocie prawnym wypis pełni jednak funkcję oryginału – art. 109 prawa o notariacie stanowi, że wypis ma moc prawną oryginału. Jeżeli zatem spadkodawca kieruje świadomie działania, opisane w art. 946 k.c., do wypisu aktu notarialnego zawierającego jego testament, wystąpi skutek w postaci odwołania testamentu notarialnego. Przepis art. 946 k.c. nie ogranicza określonego tam sposobu odwołania do jednej czy też niektórych tylko form testamentu. Ponadto jedną z naczelnych zasad prawa spadkowego jest możliwie najpełniejsze poszanowanie woli spadkodawcy[17]. Poza testamentem własnoręcznym i notarialnym w grę wchodzić może również testament allograficzny. Co do zasady należy uznać, iż protokół zawierający oświadczenie spadkodawcy przy testamencie allograficznym (art. 951 § 2 k.c.) może być przedmiotem działań spadkodawcy, o których mowa w art. 946 k.c. Oczywiście wyłączona jest możliwość podjęcia takich działań w stosunku do testamentu allograficznego, którego treść nie została stwierdzona dokumentem[18].
Odwołanie testamentu może nastąpić w końcu w ten sposób, że spadkodawca dokona w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień. Może to nastąpić w szczególności przez przekreślenie całego testamentu własnoręcznego lub poszczególnych jego postanowień albo też przez uczynienie wzmianki odpowiedniej treści (np. „odwołuję”, „uchylam”). W celu uniknięcia wątpliwości co do tego, od kogo pochodzą wprowadzone w testamencie zmiany, a w rezultacie w celu usunięcia wątpliwości w przedmiocie ważności rozrządzeń należy postulować, aby testator opatrzył każdą modyfikację swoim podpisem i datą[19].
Chwila utraty mocy testamentu odwołanego
i problem odwołania testamentu odwołującego
Konieczne jest także rozstrzygnięcie problemu, czy odwołany testament traci moc w chwili jego odwołania, czy też dopiero w chwili śmierci spadkodawcy. Praktycznie ma to znaczenie przede wszystkim w sytuacji, gdy odwołania dokonano w testamencie szczególnym, który następnie utracił moc. Przypomnieć bowiem wypada, że stosownie do art. 955 k.c. testament szczególny traci moc z upływem sześciu miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu. Wówczas bowiem zasadniczego znaczenia nabiera stwierdzenie, czy odwołanie było skuteczne i dziedziczenie następuje zgodnie z ustawą, czy też odwołanie stało się nieskuteczne i pozostaje w mocy testament wcześniejszy[20]. Odpowiedzi na to pytanie udzielił SN w uchwale z 30 stycznia 1963 r., w której stwierdził, że skuteczność testamentu należy ocenić według stanu rzeczy istniejącego w chwili śmierci spadkodawcy. Testament szczególny, który utracił moc prawną, nie wywołuje skutku prawnego odwołania wcześniejszego (wcześniejszych) testamentu[21].
Jeżeli spadkodawca sporządzi kilka identycznych co do treści testamentów – w tej samej dacie lub datach różnych – to wówczas jest kilka jednakowo skutecznych testamentów. Odwołanie (art. 946 k.c.) jednego z tych testamentów nie pozbawia ważności pozostałych, z samego zaś odwołania jednego z nich nie można wnosić, iż spadkodawca odwołał w ten sposób pozostałe testamenty, chyba że co innego wynika z okoliczności konkretnego wypadku[22].
Może wystąpić sytuacja, w której spadkodawca odwoła dokonane już odwołanie testamentu. Polskie prawo spadkowe nie reguluje skutków takiego zdarzenia, a w szczególności nie przewiduje przywrócenia skuteczności testamentowi odwołanemu. Taki pogląd przyjęty jest powszechnie w doktrynie[23]. Sąd Najwyższy w jednym ze swoich orzeczeń wyraził pogląd, iż „odwołanie testamentu odwołującego testament w zasadzie nie przywraca skuteczności testamentu pierwotnie odwołanemu. Skoro pierwszy testament sporządzony przez spadkodawcę został odwołany przez drugi testament, to fakt odwołania tego drugiego testamentu przez testament trzeci sam przez się nie spowodował, iż niejako »odżył« testament pierwszy. Skutek taki mógłby nastąpić tylko wówczas, gdyby wynikał z woli spadkodawcy wyrażonej w ważnym i skutecznym testamencie, którym był testament sporządzony przez spadkodawcę jako trzeci”[24]. Z oczywistych względów omawiany problem nie powstanie w sytuacji odwołania testamentu przez jego zniszczenie lub pozbawienie go cech, od których zależy jego ważność. Jego odwołanie jest wtedy definitywne i nie może być odwołane[25].
Na marginesie należy zauważyć, iż przewidziany w art. 646 Kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.)[26] obowiązek złożenia testamentu w sądzie spadku przez osobę, u której znajduje się testament, gdy dowie się ona o śmierci spadkodawcy, obejmuje każdy testament, w tym także testament odwołany[27].
Powództwo o ustalenie odwołania testamentu jest niedopuszczalne dla braku wymagań z art. 3 d.k.p.c. (art. 189 k.p.c.), gdyż chodzi w nim o ustalenie faktu[28]. Przedmiotowe zagadnienie wymagałoby jednak odrębnego omówienia, na co nie pozwalają ramy niniejszego opracowania.
Podsumowanie
Odwołalność testamentu jest jedną z jego cech i przejawem swobody testowania. Spadkodawca może nie tylko sporządzić testament, lecz może go także w każdej chwili odwołać. Ustawodawca przewidział trzy podstawowe formy odwołania testamentu. Po pierwsze spadkodawca może sporządzić testament, w którym w sposób wyraźny odwoła swoje poprzednie rozrządzenie bądź też w ten sposób, że sporządzi nowy testament, co prawda nie zaznaczając w nim, że poprzedni odwołuje, ale czyniąc postanowienia, które nie dadzą pogodzić się z treścią poprzednio sporządzonego testamentu. Po drugie spadkodawca może w celu odwołania testamentu zniszczyć go (podrzeć, spalić) lub pozbawić go cech, od których zależy jego ważność (np. „oderwać podpis” pod testamentem holograficznym). Po trzecie spadkodawca może odwołać testamenty w ten sposób, że dokona w testamencie zmian, z których wynika wola jego odwołania (np. poprzez przekreślenie treści testamentu). Oczywiście powyższe sposoby odwołania testamentu będą skuteczne jedynie pod takim warunkiem, że zostały dokonane przez spadkodawcę mającego pełną zdolność do czynności prawnych, spadkodawcę działającego w zamiarze odwołania testamentu (a nie na przykład przez przypadkowe zniszczenie testamentu), a wola odwołania była niewadliwa (brak błędu, groźby lub stanu wyłączającego świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli). Odwołanie testamentu, zarówno w drodze czynności prawnej (sporządzenie nowego testamentu), jak i czynności faktycznych (podarcie testamentu) podlega bowiem ocenie według tych samych kryteriów, zgodnie z którymi ocenia się prawidłowość sporządzenia testamentu. Prawo spadkowe nie różnicuje „mocy” poszczególnych form testamentu. Testament notarialny może być odwołany także testamentem własnoręcznym i ustnym. Warto zaznaczyć, iż odwołanie testamentu poprzez jego fizyczne zniszczenie dotyczyć może nie tylko testamentu własnoręcznego, lecz także testamentu notarialnego (poprzez zniszczenie odpisu takiego testamentu), a nawet pisma stwierdzającego treść testamentu ustnego.
Skuteczność odwołania testamentu ocenia się nie w dacie jego odwołania, lecz dopiero w chwili śmierci spadkodawcy. Zasada ta ma znaczenie w sytuacji, gdy odwołania dokonano testamentem szczególnym, który następnie utracił moc na skutek upływu sześciu miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego. Zgodnie z uchwałą SN testament taki nie wywołuje skutku prawnego odwołania wcześniejszego testamentu.
Prawo spadkowe nie przewiduje automatycznego przywrócenia ważności odwołanego testamentu w sytuacji odwołania testamentu odwołującego. Skutek taki mógłby jedynie nastąpić w przypadku, gdyby spadkodawca w sposób wyraźny w testamencie odwołującym testament, którym wcześniej odwołał poprzedni testament, wyraził wolę przywrócenia ważności testamentu pierwotnie odwołanego.
Bibliografia
Akty prawne
Ustawa z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, Dz.U. z 1964 r., nr 16, poz. 93 z późn. zm.
Ustawa z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego, Dz.U. z 1964 r., nr 43, poz. 296 z późn. zm.
Ustawa z 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie, Dz.U. z 1991 r., nr 22, poz. 91 z późn. zm.
Orzeczenia
Orzeczenie SN z 7 marca 1952 r., C 235/52, „PiP” 1953, nr 10, poz. 557.
Orzeczenie SN z 9 stycznia 1962 r., 1 CR 460/61, LexPolonica nr 316028.
Uchwała SN z 30 stycznia 1963 r., III CO 42/62, LexisNexis nr 315355, OSPiKA 1964, nr 7–8, poz. 150.
Orzeczenie SN z 21 września 1965 r., II CR 265/65, LEX nr 4525.
Uchwała SN z 30 września 1971 r., III CZP 56/71, OSNCP 1972, nr 3, poz. 47.
Postanowienie SN z 30 czerwca 1972 r., I CR 403/72, OSNC 1973, nr 3, poz. 49.
Postanowienie SN z 22 stycznia 1974 r., III CRN 326/73, OSNC 1974/11/199.
Postanowienie SN z 6 grudnia 2002 r., IV CKN 1587/00, LEX nr 1162961.
Uchwała SN z 25 czerwca 2003 r., III CZP 14/03, OSNC 2004/7–8/106.
Postanowienie z 28 stycznia 2009 r., IV CSK 355/08, OSP 2011, z. 6, poz. 61.
Postanowienie SN z 23 listopada 2011 r., IV CSK 141/11, LEX nr 1111010.
Postanowienie SN z 6 sierpnia 2015 r., V CSK 635/14, OSNC 2016/6/79.
Literatura
Bielski J.I., Ignatowicz J., Pietrzykowski J., Resich Z. (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 1972.
Ciszewski J. (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, wyd. II, LexisNexis 2014.
Gudowski J. (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, t. VI, Spadki, wyd. II, WKP 2017.
Gwiazdomorski J., Glosa do uchwały SN z 30 stycznia 1963 r., III CO 42/62, OSPiKA 1964, nr 7–8.
Gwiazdomorski J., Glosa do orzeczenia SN z 9 stycznia 1962 r., 1 CR 460/61, OSPiKA 1964, nr 4.
Gwiazdomorski J., Prawo spadkowe w zarysie, Warszawa 1985.
Justyński T., Glosa do postanowienia SN z 8 stycznia 2002 r., I CKN 482/00, „PiP” 2005, z. 11.
Justyński T., Glosa do postanowienia SN z 28 stycznia 2009 r., IV CSK 355/08, „PiP” 2010, z. 12.
Kidyba A. (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, t. IV, Spadki, wyd. IV, LEX 2015.
Kordasiewicz B. (red.), System prawa prywatnego, t. 10, Prawo spadkowe, Warszawa 2009.
Niedośpiał M., Glosa do postanowienia SN z 28 stycznia 2009 r., IV CSK 355/08, „PS” 5/2012.
Piątowski J.S. (red.), System prawa cywilnego, t. IV, Prawo spadkowe, Ossolineum 1986.
Piątowski J.S., Prawo spadkowe. Zarys wykładu, Warszawa 2002.
Skowrońska-Bocian E., Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga czwarta. Spadki, wyd. X, LexisNexis 2011.
Wierciński J., Glosa do postanowienia SN z 28 stycznia 2009 r., IV CSK 355/08, „OSP” 2011, z. 6, poz. 61.
Wolak G., Jeszcze o odwołaniu odwołania testamentu, „Rejent” 9/2012.
Żarnowiec Ł., Odwołanie testamentu w polskim prawie spadkowym, „Rejent” 12/2011.
[1] E. Skowrońska-Bocian, Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga czwarta. Spadki, wyd. X, LexisNexis, 2011, teza 1 do art. 946.
[2] Ustawa z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, Dz.U. z 1964 r., nr 16, poz. 93 z późn. zm.
[3] J. Ciszewski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, wyd. II, LexisNexis, 2014, teza 2 do art. 946.
[4] E. Skowrońska-Bocian, Komentarz…, op. cit., teza 4 do art. 946.
[5] Postanowienie SN z 22 stycznia 1974 r., III CRN 326/73, OSNC 1974/11/199.
[6] Postanowienie SN z 22 stycznia 1974 r., III CRN 326/73, OSNC 1974/11/199.
[7] A. Kidyba (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, t. IV, Spadki, wyd. IV, LEX 2015, teza 6 do art. 946.
[8] E. Skowrońska-Bocian, Komentarz…, op. cit., teza 10 do art. 946.
[9] Ibidem, teza 7 do art. 946. Por. orzeczenia SN z 7 marca 1952 r., C 235/52, „PiP” 1953, nr 10, poz. 557 oraz z 9 stycznia 1962 r., 1 CR 460/61, LexPolonica nr 316028, z aprobującą glosą J. Gwiazdomorskiego, OSPiKA 1964, nr 4, poz. 85; orzeczenia te zachowały nadal aktualność.
[10] J. Gudowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, t. VI, Spadki, wyd. II, WKP, 2017, teza 8 do art. 946.
[11] Uchwała SN z 30 września 1971 r., III CZP 56/71, OSNCP 1972, nr 3, poz. 47. Na marginesie należy zaznaczyć, iż w cytowanej uchwale SN uznał również, iż powołanie tego samego spadkobiercy w kilku testamentach sporządzonych tego samego dnia jest ważne mimo niemożności ustalenia ich kolejności i zachodzącej różnicy dotyczącej zapisów.
[12] E. Skowrońska-Bocian, Komentarz…, op. cit., teza 15 i 16 do art. 946.
[13] J. Gudowski (red.), Kodeks…, op. cit., teza 17 do art. 946, za: F. Błahuta [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, J.I. Bielski, J. Ignatowicz, J. Pietrzykowski, Z. Resich (red.), Warszawa 1972, s. 1864.
[14] J. Gudowski (red.), Kodeks…, op. cit., teza 18 do art. 946.
[15] Zob. postanowienie SN z 30 czerwca 1972 r., I CR 403/72, OSNC 1973, nr 3, poz. 49, w którym SN uznał, iż tylko oryginał testamentu jest testamentem w rozumieniu Kodeksu cywilnego. Odpis testamentu zwykłego, chociażby sporządzony własnoręcznie przez spadkodawcę, nie jest testamentem.
[16] Ustawa z 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie, Dz.U. z 1991 r., nr 22, poz. 91 z późn. zm.
[17] E. Skowrońska-Bocian, Komentarz…, op. cit., teza 19 do art. 946. Podobny pogląd wypowiedział SN w uzasadnieniu postanowienia z 6 sierpnia 2015 r., V CSK 635/14, OSNC 2016/6/79, w którym stwierdził: „odwołanie testamentu sporządzonego w formie aktu notarialnego może nastąpić przez świadome zniszczenie przez spadkodawcę wypisu aktu notarialnego zawierającego testament. Za takim poglądem przemawia brak w treści art. 946 k.c. ograniczeń wskazanego w nim sposobu odwołania testamentu do określonych jedynie form testamentu”.
[18] Postanowienie SN z 6 sierpnia 2015 r., V CSK 635/14, OSNC 2016/6/79. Pogląd odmienny, iż nie jest uzasadnione stosowanie art. 946 in fine k.c., w drodze analogii, w odniesieniu do pisma stwierdzającego treść testamentu ustnego, zob. Ł. Żarnowiec, Odwołanie testamentu w polskim prawie spadkowym, „Rejent” 12/2011, s. 125–147.
[19] J. Ciszewski (red.), Kodeks…, op. cit., teza 6 do art. 946.
[20] E. Skowrońska-Bocian, Komentarz…, op. cit., teza 21 do art. 946.
[21] Uchwała SN z 30 stycznia 1963 r., III CO 42/62, LexisNexis nr 315355, OSPiKA 1964, nr 7–8, poz. 150, z krytyczną glosą J. Gwiazdomorskiego, OSPiKA 1964, nr 7–8, s. 324.
[22] Postanowienie SN z 23 listopada 2011 r., IV CSK 141/11, LEX nr 1111010. Zob. także postanowienie SN z 30 czerwca 1972 r., I CR 403/72, OSNC 1973/3/49.
[23] J. Gudowski (red.), Kodeks…, op. cit., teza 23 do art. 946. Za tym poglądem opowiadają się: J. Gwiazdomorski, Prawo spadkowe w zarysie, Warszawa 1985, s. 117; S. Wójcik, [w:] System prawa cywilnego, t. IV, Prawo spadkowe, red. J.S. Piątowski, Ossolineum 1986, s. 216; J.S. Piątowski, Prawo spadkowe. Zarys wykładu, Warszawa 2002, s. 118; J. Wierciński, Glosa do postanowienia SN z 28 stycznia 2009 r., IV CSK 355/08, OSP 2011, z. 6, poz. 61. Odmienny pogląd prezentują: S. Wójcik, F. Zoll, [w:] System prawa prywatnego, t. 10. Prawo spadkowe, B. Kordasiewicz (red.), Warszawa 2009, s. 341 i n.; T. Justyński, Glosa do postanowienia SN z 8 stycznia 2002 r., I CKN 482/00, „PiP” 2005, z. 11, s. 118 i n.; T. Justyński, Glosa do postanowienia SN z 28 stycznia 2009 r., IV CSK 355/08, „PiP” 2010, z. 12, s. 121 i n.; M. Niedośpiał, Glosa do postanowienia SN z 28 stycznia 2009 r., IV CSK 355/08, „PS” 5/2012, s. 131. Ich zdaniem odwołanie testamentu odwołującego powinno prowadzić do przywrócenia mocy testamentowi odwołanemu.
[24] Postanowienie SN z 6 grudnia 2002 r., IV CKN 1587/00, LEX nr 1162961. Nieco inne stanowisko zajął SN w uzasadnieniu postanowienia z 28 stycznia 2009 r., IV CSK 355/08, OSP 2011, z. 6, poz. 61, w którym stwierdził: „Nie ma podstaw do przyjmowania automatycznej restytucji pierwotnego testamentu jako skutku testamentu odwołującego jego odwołanie, z tym jednak że odzyskanie skuteczności pierwszego rozrządzenia nie jest wykluczone i może nastąpić jako skutek woli spadkodawcy. Brak zarówno podstawy ustawowej do konstruowania »odżycia« testamentu, jak i brak podstaw do formułowania uogólnionej tezy upatrującej źródła owej restytucji w samym fakcie odwołania wcześniejszego odwołania. Odwołanie testamentu powoduje utratę skuteczności pierwszego testamentu, której nie odzyskuje on w wyniku kolejnego odwołania. Przywrócenie skuteczności pierwotnego powołania może nastąpić jedynie w wyniku wyrażenia takiej woli przez spadkodawcę”.
[25] G. Wolak, Jeszcze o odwołaniu odwołania testamentu, „Rejent” 9/2012, s. 123–145, teza 4.
[26] Ustawa z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego, Dz.U. z 1964 r., nr 43, poz. 296 z późn. zm.
[27] Uchwała SN z 25 czerwca 2003 r., III CZP 14/03, OSNC 2004/7–8/106.
[28] Orzeczenie SN z 21 września 1965 r., II CR 265/65, LEX nr 4525.