Abstract
Personal Performance of Work
in the Age of Artificial Intelligence
The development of artificial intelligence poses a significant challenge for contemporary labor law. It influences both the organization and the performance of work. Growing reliance on, or substitution of, employees by AI systems raises important questions. These concern the compatibility of such practices with the key features of the employment relationship, especially the employee’s obligation to perform work personally.
Under the current legal framework, AI is not considered an employee or a substitute for one. It is seen as a tool, permissible as long as labor law provisions and internal regulations are followed. The use of AI without the employer’s consent may cause legal risks. These include issues with personal data protection and copyright. Clear organizational and legal policies must guide AI use in the workplace. In the future, labor law may require amendments to reflect the digital work environment and growing automation.
Keywords: employment relationship, artificial intelligence, employee, employer
Słowa kluczowe: stosunek pracy, sztuczna inteligencja, pracownik, pracodawca
Wstęp
Dynamiczny rozwój nowoczesnych technologii, w szczególności systemów opartych na sztucznej inteligencji (Artificial Intelligence, AI), istotnie wpływa na sposób organizacji i wykonywania pracy. Coraz częściej sztuczna inteligencja wspomaga pracowników w realizacji powierzonych im zadań. Niekiedy częściowo lub całkowicie przejmuje ich obowiązki.
Powstaje więc pytanie o zgodność wykorzystywania przez pracowników systemów sztucznej inteligencji z konstytutywną cechą stosunku pracy, jaką jest obowiązek pracownika osobistego świadczenia pracy. Wątpliwości może budzić, czy i w jakim zakresie korzystanie przez pracownika z AI podczas świadczenia pracy może być uznane za podważenie tej cechy, a tym samym prowadzić do zanegowania istnienia stosunku pracy. W tym kontekście pojawia się również pytanie, czy system sztucznej inteligencji może być potraktowany jako „zastępca” pracownika, czy jedynie jako narzędzie do wykonywania pracy?
Jeżeli przyjmiemy, że AI pełni jedynie funkcję instrumentu do wykonywania pracy, to konieczne staje się określenie dopuszczalnych granic jej stosowania oraz obowiązków pracowników związanych z wykorzystywaniem tej technologii zgodnie z oczekiwaniami pracodawcy. Istotne znaczenie mają tu sytuacje, w których AI jest wykorzystywana bez uprzedniej zgody lub wiedzy pracodawcy, z czym mogą wiązać się pewne ryzyka i konsekwencje prawne, w szczególności w zakresie ochrony danych osobowych, tajemnicy przedsiębiorstwa pracodawcy czy też praw autorskich do utworów pracowniczych. Coraz częściej dostrzega się bowiem problem nieautoryzowanego wykorzystywania przez pracowników AI w procesie pracy. Z badania CybSafe z 2024 r. przeprowadzonego na grupie badawczej 7 tysięcy pracowników wynika, że 38% z ankietowanych pracowników dzieliło się danymi wrażliwymi z narzędziami AI bez wiedzy pracodawcy. Niemalże połowa ankietowanych przyznała się do udostępniania poufnych informacji służbowych za pośrednictwem narzędzi sztucznej inteligencji bez wiedzy pracodawcy. Jednocześnie 52% ankietowanych podało, że nie przeszło żadnego szkolenia na temat bezpiecznego korzystania ze sztucznej inteligencji[1].
Celem niniejszego opracowania jest analiza wpływu wykorzystywania przez pracowników narzędzi sztucznej inteligencji na cechę stosunku pracy, jaką jest osobiste świadczenie pracy przez pracownika. W artykule zostanie podjęta próba ustalenia, czy i w jakim zakresie dopuszczalne jest korzystanie z AI w ramach stosunku pracy na gruncie aktualnych regulacji prawnych. Ponadto warto określić obowiązki pracownika związane z wykorzystywaniem narzędzi AI w procesie pracy w sposób zgodny z poleceniami oraz oczekiwaniami pracodawcy. Omówienie tej problematyki zmierza do szerszej refleksji nad koniecznością adaptacji instytucji prawa pracy do wyzwań wynikających z postępu technologicznego.
Pojęcie sztucznej inteligencji
Rozważania na temat wpływu sztucznej inteligencji na świadczenie pracy należy rozpocząć od przybliżenia znaczenia tego terminu.
W doktrynie pojęcie sztucznej inteligencji nie ma jednej, powszechnie przyjętej definicji. Ogólnie przez sztuczną inteligencję rozumie się dobro niematerialne w postaci systemu opartego na oprogramowaniu lub urządzeniu[2]. Część autorów definiuje sztuczną inteligencję jako maszynę gromadzącą dane i informacje, na których podstawie jest w stanie samodzielnie wyciągnąć optymalny wniosek oraz podjąć decyzję[3]. Aleksandra Auleytner oraz Marcin Jan Stępień uważają, że sztuczną inteligencję tworzą systemy komputerowe obejmujące oprogramowania, które dzięki analizie otoczenia i podejmowaniu działań w celu osiągnięcia konkretnych celów wykazują inteligentne zachowania[4]. Według zaś Tomasza Zalewskiego sztuczna inteligencja to system, który pozwala na wykonywanie zadań wymagających procesu uczenia się i uwzględniania nowych okoliczności w toku rozwiązywania danego problemu i który może w różnym stopniu – w zależności od konfiguracji – działać autonomicznie oraz wchodzić w interakcję z otoczeniem. Jest technicznym rozwiązaniem, w domyśle programem komputerowym, który wykonuje czynności będące zazwyczaj domeną ludzi, wymagające użycia ludzkiego intelektu. AI to maszyna, która zachowuje się jak człowiek. Maszyna, która myśli. Ma zdolność uczenia się i samodzielnego rozwiązywania problemów[5]. Podobne podejście prezentuje Joanna Wojewódzka. W jej ocenie sztuczna inteligencja to technologia umożliwiająca systemom komputerowym uczenie się na podstawie doświadczeń przez zaadaptowanie nowo dostarczonych informacji w sposób podobny do uczenia się przez człowieka[6].
Znaczący wkład w proces kształtowania definicji AI wniósł prawodawca unijny. W art. 3 pkt 1 tak zwanego Aktu o sztucznej inteligencji (AI Act)[7] wprowadził definicję sztucznej inteligencji, a dokładniej systemu sztucznej inteligencji (AI). Według brzmienia tego przepisu „system AI” oznacza system maszynowy, który został zaprojektowany do działania z różnym poziomem autonomii po jego wdrożeniu oraz który może wykazywać zdolność adaptacji po jego wdrożeniu, a także który – na potrzeby wyraźnych lub dorozumianych celów – wnioskuje, jak generować na podstawie otrzymanych danych wejściowych wyniki, takie jak predykcje, treści, zalecenia lub decyzje, które mogą wpływać na środowisko fizyczne lub wirtualne.
Trafnie podkreśla się w literaturze przedmiotu, że Akt o sztucznej inteligencji operuje pojęciem systemu sztucznej inteligencji zamiast sztucznej inteligencji. Ma to istotne znaczenie praktyczne. Oznacza, że przedmiotem regulacji nie jest abstrakcyjny i trudny do zdefiniowania koncept, lecz są nimi realne elementy otaczającej nas rzeczywistości, na przykład autonomiczny dron, wirtualny asystent w smartfonie, system zarządzania łańcuchem dostaw w branży spedycyjnej czy zaawansowany, wykorzystywany w edukacji chatbot[8]. Według tej definicji legalnej dany system, aby mógł zostać uznany za sztuczną inteligencję, powinien wykazywać zdolność do wnioskowania, autonomiczne działanie oraz zdolność adaptacyjną[9]. Dany system jest uznawany za sztuczną inteligencję, jeżeli w pewnym stopniu działa niezależnie od zaangażowania ze strony człowieka[10]. W tym ujęciu sztuczna inteligencja jest zatem cechą systemu sztucznej inteligencji[11].
W związku z rosnącą autonomią systemów opartych na AI, ich zdolności do samodzielnego podejmowania decyzji i możliwości wywierania wpływu na stosunki prawne prowadzona jest dyskusja na temat tego, czy maszyny powinny zostać uznane za podmiot prawa.
Zdaniem niektórych przedstawicieli doktryny prawniczej istnieje potrzeba nadania systemom sztucznej inteligencji szczególnej formy osobowości prawnej w postaci „osobowości elektronicznej”[12]. Zdaniem Anny Jakóbskiej „osoby elektroniczne” mogłyby funkcjonować w obrębie tradycyjnego podziału podmiotów prawnych, obejmującego swoim zakresem osoby fizyczne i prawne. Alternatywnie autorka postuluje nadanie systemom AI statusu przypominającego status dziecka. Odpowiedzialność za działania sztucznej inteligencji spoczywałaby wówczas na osobach fizycznych lub prawnych, które je kontrolują lub z nich korzystają[13].
W obecnych realiach należy jednak zanegować nadanie zaawansowanym systemom informatycznym podmiotowości prawnej. Nie ma bowiem podstaw do tworzenia tak zwanych osób elektronicznych. Sztuczna inteligencja nie ma typowych dla ludzi cech, jak wolność wyrażania woli, własna intencja, samoświadomość, moralność bądź poczucie tożsamości osobistej[14]. Ponadto zwraca się uwagę na deficyt w świecie wirtualnym klasycznie pojmowanych praw do godności czy integralności, prawa do wynagrodzenia lub praw obywatelskich. Propozycje nadania podmiotowości takiemu oprogramowaniu już teraz są oparte na przeszacowaniu rzeczywistych możliwości technicznych nawet najbardziej zaawansowanych systemów informatycznych, powierzchownym rozumieniu ich nieprzewidywalności i zdolności samouczenia. Ostatecznie w obecnym stanie prawnym sztuczna inteligencja jest wyłącznie przedmiotem stosunku cywilnoprawnego i instrumentem w ręku człowieka. Nie sposób przyznać jej statusu podmiotu w sensie prawnym[15].
W szczególności nie można utożsamiać sztucznej inteligencji z osobą fizyczną. Nie ma cech charakterystycznych dla człowieka, jak świadomość i wolna wola[16]. Nie ma własnych uczuć, nie jest zdolna samodzielnie rozróżniać tego, co dobre i złe, piękne i brzydkie, godziwe i niegodziwe. Zachowanie sztucznej inteligencji oceniane w ludzkim świecie jako godziwe jest wynikiem tego, że zostało „w niej” zaprogramowane działanie zgodne z tym, co według człowieka jest godziwe. Konstruktor może jednak ukierunkować jej zachowania w odmienny sposób albo zaplanować jej zachowanie niewystarczająco dokładnie. Dlatego system komputerowy nigdy nie będzie w stanie działać podobnie jak człowiek, który wybiera właściwy kierunek postępowania[17].
Sztuczna inteligencja jako zastępca pracownika
Sztuczna inteligencja może funkcjonować w określonym zakresie niezależnie od człowieka. Coraz częściej umożliwia nawet całkowite zastąpienie pewnych działań ludzkich. Można więc zadać pytanie o wpływ wykorzystywania przez pracownika AI na jego obowiązek osobistego świadczenia pracy w ramach stosunku pracy.
Istota stosunku pracy została wyrażona w art. 22 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy[18]. Zgodnie z treścią tego przepisu przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.
Jedną z fundamentalnych cech stosunku pracy wynikającą z treści art. 22 § 1 k.p. jest obowiązek osobistego świadczenia pracy przez pracownika[19]. Przedstawiciele nauki prawa pracy wyrażają zgodne zdanie, że choć przepis ten nie mówi expressis verbis o konieczności osobistego wykonywania pracy, to jednak cecha ta jest immanentnym elementem stosunku pracy[20].
Obowiązek osobistego świadczenia pracy oznacza, że pracownik nie może powierzyć wykonywania czynności wynikających z umowy o pracę podmiotom trzecim[21]. Obowiązek ten sprowadza się do osobistego zachowania pracownika w określonym czasie i miejscu[22]. Oparty jest na szczególnej więzi prawnej łączącej pracodawcę z pracownikiem, z jego przymiotami, wiekiem, kwalifikacjami zawodowymi, sumiennością, starannością, efektywnością, zaangażowaniem, doświadczeniem zawodowym czy też wzajemnym zaufaniem[23]. Z tych powodów pracownik nie może samowolnie posiłkować się przy świadczeniu pracy innymi osobami. Nawet osobami z kręgu osób najbliższych, które miałyby te same kwalifikacje zawodowe i gwarantowałyby należyte wykonanie obowiązków w jego zastępstwie[24].
Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego klauzula zezwalająca na posługiwanie się zastępcą nie jest możliwa przy konstrukcji stosunku pracy, która nie dopuszcza wyjątków od zasady osobistego wykonywania umówionej pracy. Wynika to bezpośrednio albo pośrednio z różnych norm ustawowych. Przykładowo są to przepisy, które przewidują dla pracownika niezdolnego do wykonywania pracy prawo do zasiłku z ubezpieczenia społecznego (art. 92 k.p. oraz art. 4 i następne ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa[25]) i ochronę trwałości stosunku pracy (art. 41 k.p.), choć w razie długotrwałej niezdolności do pracy ustanawiają kompetencję do rozwiązania stosunku pracy (art. 53 § 1 pkt 1 k.p.), a jego wygaśnięcie wiążą ze śmiercią zatrudnionego (art. 631 k.p.)[26].
Omawiana cecha stosunku pracy odróżnia ten rodzaj podstawy zatrudnienia od świadczenia pracy na podstawie umów cywilnoprawnych. Zasadniczo bowiem brak bezwzględnego obowiązku osobistego świadczenia pracy wyklucza możliwość zakwalifikowania stosunku prawnego jako stosunku pracy[27].
Obowiązek osobistego wykonywania pracy nie wyłącza jednak możliwości korzystania przez pracownika z pomocy świadczonej przez osobę trzecią przy wykonywaniu pracy. W orzecznictwie Sądu Najwyższego prezentowany jest pogląd, według którego wymogu osobistego świadczenia pracy wynikającego z art. 22 § 1 k.p. nie należy interpretować skrajnie formalistycznie. Incydentalne korzystanie przez pracownika z pomocy osób trzecich przy wykonywaniu obowiązków pracowniczych nie prowadzi do utraty statusu pracowniczego danego stosunku pracy. Pomoc ta musi jednak mieć charakter wyjątkowy, być jedynie wsparciem pracownika w wykonywaniu pracy i nie może jej zastępować. Dotyczy to sytuacji, gdy wsparcia udziela inny pracownik tego samego pracodawcy, a nawet osoba spoza danego zakładu pracy. Może tu chodzić zarówno o pomoc o charakterze obiektywnym (na przykład trudności związane z opanowaniem nowych obowiązków), jak i subiektywnym (na przykład przejściowe pogorszenie stanu zdrowia pracownika, jego ograniczenia psychofizyczne). Nadto sprzeczne z konstrukcją stosunku pracy jest zastrzeżenie, zgodnie z którym świadczenie pracy może być wykonane zamiennie przez pracownika bądź osobę trzecią[28].
W kontekście powyższych rozważań nasuwa się pytanie, czy korzystanie przez pracowników z narzędzi sztucznej inteligencji w toku wykonywania obowiązków pracowniczych nie prowadzi do wyeliminowania cechy stosunku pracy osobistego świadczenia pracy.
Rozwój sztucznej inteligencji sprawia bowiem, że AI może wykonywać zadania, praktycznie zastępując człowieka[29]. Według Anny Jakóbskiej transformacja urządzeń elektronicznych i programów komputerowych pod wpływem zmian w zakresie automatyzacji działań intelektualnych imitujących te ludzkie doprowadziła do odwrócenia ról. Obecnie użytkownik sztucznej inteligencji inicjuje sekwencyjny mechanizm generowania danych treści, który jest kontynuowany autonomicznie przez algorytm[30]. Rola człowieka pozostaje jednak kluczowa. To bowiem człowiek musi uruchomić algorytm, dokonać oceny uzyskanego wyniku, interpretacji kontekstu i podjąć decyzję w obszarze danego zadania, biorąc odpowiedzialność za jego wykonanie. Granicą automatyzacji jest zatem moment, w którym kończy się analiza danych, a zaczyna się świadome działanie oparte na ocenie moralnej, prawnej i faktycznej[31].
Współcześnie nie sposób więc zakwalifikować sztucznej inteligencji jako zastępcy pracownika. Wspomaganie się przez pracownika sztuczną inteligencją nie prowadzi zatem do odpadnięcia cechy stosunku pracy w postaci osobistego świadczenia pracy przez pracownika.
Przede wszystkim pracownikiem może być wyłącznie człowiek. Przesądzają o tym definicja pracownika zawarta w art. 2 k.p. oraz systemowa wykładnia całokształtu przepisów o stosunku pracy. Nawet przy hipotetycznym założeniu o przyznaniu sztucznej inteligencji pewnego rodzaju osobowości prawnej nie ma podstaw do uznania jej za pracownika.
Poza tym aktualnie to pracownik podejmuje świadomą decyzję o użyciu AI jako instrumentu do zrealizowania umówionej pracy. Uruchomienie systemu sztucznej inteligencji wymaga zatem samodzielnego działania pracownika. Decyduje on, kiedy, w jaki sposób i w jakim celu wykorzysta dany algorytm, oraz kontroluje przebieg procesu wytwarzania określonego efektu. Tym samym nie można wyłączyć możliwości świadczenia osobistej pracy przez pracownika w ramach stosunku pracy, gdy pracownik ten korzysta w swojej pracy z pomocy komputera i zainstalowanego w nim oprogramowania stworzonego przez inną osobę[32]. Sięganie przez pracownika do narzędzi AI nie oznacza więc odpadnięcia cechy stosunku pracy w postaci obowiązku pracownika osobistego świadczenia pracy. Nawet jeżeli znaczna część tej pracy wykonywana jest w oparciu o systemy AI, to pracownik nadal samodzielnie i osobiście realizuje powierzane mu zadania. Sztuczna inteligencja pełni jedynie funkcję pomocniczą, wspomagającą i powinna być kwalifikowana jako narzędzie w rękach pracownika do wykonywania obowiązków pracowniczych[33].
Sztuczna inteligencja jako narzędzie pracy
Jako że sztuczna inteligencja jest narzędziem do wykonywania pracy, należy ustalić, jakie są granice dopuszczalności korzystania przez pracownika z AI do realizacji stosunku pracy. Trzeba także określić, jakie powinności spoczywają na pracowniku w obszarze zgodnego z wolą pracodawcy korzystania z tej technologii.
Zasadniczo pracodawca jest zobowiązany do wyposażenia pracownika w narzędzia do wykonywania pracy[34]. Sąd Najwyższy w swoich orzeczeniach podkreślał, że z art. 22 § 1 k.p. wynika zobowiązanie pracownika do wykonywania określonego rodzaju pracy na rzecz pracodawcy oraz zobowiązanie pracodawcy do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Ze wspomnianym zobowiązaniem łączy się obowiązek pracodawcy stworzenia odpowiednich warunków technicznych i innych niezbędnych do wykonywania pracy przez pracownika. W tych warunkach mieści się także obowiązek dostarczenia narzędzi pracy[35]. Prawidłowe zorganizowanie procesu pracy nie polega bowiem tylko na odpowiednim nadzorze, określeniu sposobu czy czasu wykonywania zleconej pracownikowi czynności. Obejmuje także zapewnienie właściwego stanu maszyn, urządzeń i narzędzi pracy[36]. Posługiwanie się w pracy[37] narzędziami należącymi do pracodawcy to także wyznacznik typologiczny stosunku pracy oraz element odróżniający od zatrudnienia cywilnoprawnego[38].
Wyjątkiem od tej zasady jest możliwość wykorzystywania przez pracownika własnych narzędzi pracy. Wówczas pracodawca jest zobowiązany do pokrycia kosztów związanych z wykorzystywaniem przez pracownika prywatnego sprzętu do realizacji pracy[39].
Z perspektywy obowiązującego prawa pracy nie ma normatywnych przeszkód, aby pracodawca wyposażył pracownika w narzędzia pracy oparte na technologii sztucznej inteligencji. Wśród praktyków stosowania prawa dostrzega się jednak konieczność uregulowania zasad korzystania z tego typu rozwiązań technologicznych w ramach wewnątrzzakładowych źródeł prawa pracy, w szczególności w regulaminie pracy bądź w układzie zbiorowym pracy. Pracodawca może wprowadzić generalny zakaz wykorzystywania narzędzi AI przy wykonywaniu pracy, jeżeli nie zostały one uprzednio zatwierdzone lub dostarczone przez pracodawcę. Zakaz taki może obejmować m.in. instalowanie lub wykorzystywanie oprogramowania niewskazanego przez pracodawcę. Za zasadne należy uznać precyzyjne określenie, jakie konkretnie narzędzia oparte na sztucznej inteligencji są dopuszczone do użytku przez pracowników w ramach wykonywania obowiązków pracowniczych[40]. Uważam, że skuteczne z punktu widzenia prawa pracy będzie również wydanie indywidualnego polecenia służbowego, w którym pracodawca nakaże pracownikowi powstrzymanie się od korzystania z narzędzi sztucznej inteligencji innych niż wskazane przez pracodawcę (art. 100 § 1 k.p.). Jednocześnie pracodawca powinien zadbać o odpowiednie przeszkolenie pracowników z bezpiecznego korzystania z narzędzi sztucznej inteligencji podczas świadczenia pracy[41].
Korzystanie przez pracownika w pracy z instrumentów sztucznej inteligencji bez wiedzy i zgody pracodawcy albo wbrew jego oczekiwaniom może bowiem powodować utratę zaufania pracodawcy do pracownika oraz narażać pracodawcę na szkodę.
Wspomniane zachowanie pracownika może być przejawem naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych, o których mowa w art. 100 § 2 pkt 2, 4 i 5 k.p. Z przepisów tych wynika, że na pracowniku ciąży obowiązek przestrzegania regulaminu pracy i ustalonego porządku w zakładzie pracy, dbania o dobro zakładu pracy oraz ochrony jego mienia, a także zachowania w poufności informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę. Dlatego przetwarzanie przez pracownika danych dotyczących pracodawcy oraz jego działalności gospodarczej w ramach korzystania z AI może skutkować naruszeniem obowiązku zachowania w poufności informacji, do których ma on dostęp w związku z wykonywaniem obowiązków pracowniczych[42]. Pracownik, który wykorzystuje w procesie pracy instrumenty sztucznej inteligencji bez zgody pracodawcy, stwarza także wysokie ryzyko ujawnienia informacji o kontrahentach pracodawcy[43]. Naraża w ten sposób pracodawcę na obciążenie go karą umowną przez kontrahenta, czy też odpowiedzialnością odszkodowawczą, gdyby kontrahent odniósł szkodę z tego tytułu.
Co więcej, wprowadzenie przez pracownika danych osobowych do narzędzi AI może powodować naruszenie przepisów o ochronie danych osobowych[44]. To z kolei będzie prowadzić do nałożenia na pracodawcę różnego rodzaju sankcji, w tym kar finansowych[45], czy też utraty wiarygodności i zaufania kontrahentów oraz partnerów pracodawcy.
Poza tym nie jest też wykluczone, że narzędzia sztucznej inteligencji niedopuszczone przez pracodawcę do realizacji procesu pracy stworzą luki w informatycznych systemach bezpieczeństwa, w tym zwiększą ryzyko ataków hakerskich, wprowadzenia złośliwego oprogramowania oraz wycieku danych przechowywanych przez pracodawcę[46].
W razie utraty przez pracodawcę zaufania do pracownika z powodu niedozwolonego korzystania ze sztucznej inteligencji w procesie pracy czy też narażenia pracodawcy na szkodę pracodawca jest uprawniony do wypowiedzenia pracownikowi stosunku pracy z tej przyczyny z zachowaniem okresu wypowiedzenia. Nieautoryzowane przez pracodawcę wykorzystywanie przez pracownika sztucznej inteligencji do wykonywania obowiązków pracowniczych, a nawet wyręczanie się przez pracownika sztuczną inteligencją, może być także uznane za ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych. Pracodawca może wówczas rozwiązać z pracownikiem stosunek pracy bez zachowania okresu wypowiedzenia zgodnie z art. 52 § 1 pkt 1 k.p. (tak zwane zwolnienie dyscyplinarne). Nie jest także wykluczone nałożenie na pracownika kary porządkowej. Stosownie bowiem do brzmienia art. 100 § 1 k.p. za nieprzestrzeganie przez pracownika ustalonej organizacji i porządku w procesie pracy, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów przeciwpożarowych, a także przyjętego sposobu potwierdzania przybycia i obecności w pracy oraz usprawiedliwiania nieobecności w pracy pracodawca może stosować karę upomnienia bądź karę nagany. Pracownik może zostać także pociągnięty do odpowiedzialności materialnej za szkodę wyrządzoną pracodawcy (art. 114 i następne k.p.).
Utwory pracownicze powstałe z wykorzystaniem AI
Na osobną uwagę zasługuje kwestia wykorzystywania przez pracowników systemów AI do tworzenia utworów pracowniczych. Osiągnięcia technologiczne mają bowiem istotny wpływ na rozwój twórczości pracowniczej. Nie tylko w coraz większym stopniu wpływają na możliwości twórcze człowieka, ale też oddziałują bezpośrednio na potrzeby i możliwości wykorzystywania efektów działalności twórczej do realizacji stosunku pracy[47].
W kontekście prawa pracy wywołuje to wątpliwości dotyczące kwalifikacji rezultatów takich działań jako utworów pracowniczych w rozumieniu art. 1 ust. 1 w związku z art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych[48]. Przede wszystkim może nie być do końca jasne, czy rezultaty wygenerowane przez pracownika przy użyciu narzędzi AI mogą zostać uznane za utwory pracownicze, do których prawa autorskie majątkowe nabędzie pracodawca.
W myśl art. 1 ust. 1 pr. aut. przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór). W aspekcie prawa pracy niejednokrotnie świadczenie przez pracownika pracy polega na wykonywaniu przez niego działań kreujących utwory[49]. Wówczas, jeżeli ustawa lub umowa o pracę nie stanowią inaczej, pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron (art. 12 ust. 1 pr. aut.). Ponadto prawa majątkowe do programu komputerowego stworzonego przez pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy przysługują pracodawcy, o ile umowa nie stanowi inaczej (art. 74 ust. 3 pr. aut.).
Do zakwalifikowania wytworu AI jako utworu istotne jest to, czy powstały w ten sposób rezultat spełnia cechy przedmiotu prawa autorskiego. Aktualnie obowiązuje stanowisko, według którego utworem jest przejaw działalności człowieka[50]. Dlatego automatycznie wygenerowane treści, które nie zawierają indywidualnego i twórczego wkładu człowieka, nie mogą być przedmiotem prawa autorskiego. Żeby natomiast uznać określony rezultat za utwór, człowiek musi mieć decydujący wpływ na jego powstanie. Chodzi więc o nadanie dziełu cech, które sprawiają, że ma twórczy i indywidualny charakter[51].
Jak podkreślają Sylwia Wojtczak i Paweł Księżak, sztuczna inteligencja nie ma żadnego związku emocjonalnego ze swym dziełem. Nie jest świadoma swej twórczości, nie wkłada żadnego trudu w proces twórczy. Te argumenty pozwalają stawiać dzieła AI poza ochroną przewidzianą dla dzieł stworzonych przez ludzi[52]. W rezultacie nie sposób uznać za utwór pracowniczy treści wygenerowanej samodzielnie przez AI, na przykład gotowych grafik pobranych przez pracownika grafika komputerowego, który w ramach obowiązków służbowych posługuje się narzędziami takimi, jak Midjourney, Dall-E czy Stable Diffusion, bez aktywnego, kreatywnego wkładu własnego[53]. W takim przypadku nie powstaje utwór w rozumieniu prawa autorskiego, a co za tym idzie nie powstają prawa autorskie majątkowe do takiego wytworu[54]. Jeżeli jednak pracownik używał AI jako narzędzia wspomagającego proces twórczy, zachowując kontrolę nad rezultatem i nadając mu cechy indywidualności, to dane dzieło powinno zostać zakwalifikowane jako utwór pracowniczy[55].
Istotne jest także to, że korzystanie z wytworów stworzonych przez AI niesie ze sobą dodatkowe ryzyka prawne. Systemy AI mogą bowiem nieświadomie dla użytkownika przetwarzać i wykorzystywać elementy chronione prawem autorskim, które zostały zaczerpnięte z cudzych utworów bez zgody ich twórców[56]. Pracodawca, wykorzystując tego rodzaju materiały, naraża się na odpowiedzialność cywilną za naruszenie cudzych praw autorskich. Nawet jeżeli działanie takie miało charakter nieumyślny.
Zakończenie
Bez wątpienia rozwój nowych technologii, w tym sztucznej inteligencji, wpływa na realia wykonywania pracy. Choć instrumenty sztucznej inteligencji mogą w coraz większym stopniu wspomagać pracowników, a nawet niekiedy ich wyręczać, to aktualny stan prawny nie pozwala na traktowanie AI jako pracownika bądź jego „zastępcy”. Dlatego korzystanie przez pracownika ze sztucznej inteligencji podczas wykonywania pracy nie podważa osobistego charakteru świadczenia pracy, a tym samym istnienia stosunku pracy.
W obecnie obowiązującym porządku prawnym sztuczna inteligencja nie ma statusu podmiotu prawa. Powinna być postrzegana jako narzędzie pracy, podobnie jak inne środki techniczne. Może być wykorzystywana podczas świadczenia pracy pod warunkiem poszanowania przepisów prawa pracy oraz wewnętrznych regulacji pracodawcy. Korzystanie z niej wymaga jednak odpowiednich ram organizacyjno-prawnych, które uwzględniałyby zarówno potencjalne ryzyka po stronie pracodawcy (między innymi w obszarze ochrony danych osobowych, tajemnicy przedsiębiorstwa, praw autorskich), jak i potencjalne negatywne następstwa prawne niezatwierdzonego przez pracodawcę stosowania przez pracownika AI.
W konsekwencji uważam, że de lege ferenda ustawodawca powinien rozważyć wprowadzenie do regulacji prawa pracy podstawowych zasad dotyczących wykorzystywania systemów sztucznej inteligencji w procesie pracy, na przykład przez nałożenie na pracodawcę obowiązku opracowania wewnętrznych regulacji na temat dopuszczalności korzystania z AI w procesie pracy czy też procedur, jakie należy zachować przy jej wykorzystaniu. Ponadto z przepisów powinien wynikać wprost obowiązek pracodawcy przeszkolenia pracowników z bezpiecznego i zgodnego z prawem korzystania z narzędzi sztucznej inteligencji w środowisku pracy. Zwłaszcza w kontekście ochrony danych osobowych, tajemnicy przedsiębiorstwa i praw autorskich. Prawo pracy powinno bowiem ewoluować i dostosowywać się do dynamicznego rozwoju technologicznego, który w sposób istotny wpływa na rzeczywistość świadczenia pracy. Przy dostosowywaniu regulacji prawnych do aktualnych realiów nie można jednak zapominać o istocie i funkcji stosunku pracy oraz jego aksjologicznych podstawach, takich jak wzajemne poszanowanie stron stosunku pracy, współdziałanie stron stosunku pracy w realizacji pracy czy też zapewnienie bezpiecznych warunków pracy. Nowoczesne prawo pracy powinno więc utrzymywać równowagę między dostosowaniem się do wyzwań technologicznych w obszarze wykonywania pracy a zachowaniem podstawowych funkcji tej gałęzi prawa.
Bibliografia
Auleytner A., Stępień M.J., Dostęp do sztucznej inteligencji – równość i inne aspekty prawne dostępu do systemów sztucznej inteligencji, „Prawo Nowych Technologii”, dodatek do „Monitora Prawniczego” 2019, nr 21.
Auleytner A., Stępień M., Prawnoautorska ochrona rezultatów działalności intelektualnej człowieka obejmujących wytwory sztucznej inteligencji, „Monitor Prawniczy (dodatek)” 2020, nr 20.
Auleytner A., Stępień M.J., Wyjaśnialność sztucznej inteligencji a prawo autorskie. Rozważania na tle projektowanych uregulowań prawnych możliwości wyjaśnienia systemów sztucznej inteligencji, „Prawo Nowych Technologii” 2021, nr 1.
Bar A., Prawo autorskie w erze sztucznej inteligencji. Uwagi na tle historii „Portretu Edmonda de Belamy”, „Prawo Mediów Elektronicznych” 2022, nr 1.
Baran K.W., Kodeks cywilny jako subsydiarne źródło regulacji stosunku pracy, [w:] System prawa pracy, t. 1. Część ogólna, red. K.W. Baran, Warszawa 2017.
Barański M., Giermak M. Utwory pracownicze a zatrudnienie niepracownicze typu cywilnoprawnego, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego” 2022, nr 4.
Barański M., Jankowska M., Utwór pracowniczy powstały z wykorzystaniem sztucznej inteligencji oraz informacji sektora publicznego, „Zeszyty Naukowe KUL” 2018, nr 4.
Barta J., Markiewicz R., [w:] M. Czajkowska-Dąbrowska, Z. Ćwiąkalski, K. Felchner, E. Traple, J. Barta, R. Markiewicz, Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, Warszawa 2011, komentarz do art. 12.
Bąba M., Algorytmy – nowy wymiar nadzoru i kontroli nad świadczącym pracę, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2020, nr 3.
Bąba M., Logika algorytmów w świecie pracy ery technologicznej – nowe możliwości i nowe ograniczenia, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2022, nr 8.
Coker J., Over a Third of Employees Secretly Sharing Work Info with AI, https://www.infosecurity-magazine.com/news/third-employees-sharing-work-info.
Czym jest shadow AI i czy firmy powinny się go obawiać?, https://www.parp.gov.pl/component/content/article/88414:czym-jest-shadow-ai-i-czy-firmy-powinny-sie-go-obawiac#_ftn1.
Flisak D., Akt w sprawie sztucznej inteligencji, LEX, podrozdział 3.
Florek L., Swoboda umów w stosunku pracy. Właściwość (natura) stosunku pracy jako ograniczenie swobody umów, [w:] System prawa pracy, t. 2. Indywidualne prawo pracy. Część ogólna, red. K.W. Baran, G. Goździewicz, Warszawa 2017.
Gąsiorowski A., Pracownik twórcą. Zagadnienia prawno-autorskie, „Kwartalnik Radca Prawny” 2007, nr 5.
Gersdorf M., [w:] Kodeks pracy. Komentarz, red. Z. Salwa, Warszawa 2008, komentarz do art. 22.
Goździewicz G., Podmioty stosunku pracy. Pracownik. Pojęcie pracownika, [w:] System prawa pracy, t. 2. Indywidualne prawo pracy. Część ogólna, red. K.W. Baran, G. Goździewicz, Warszawa 2017.
Góral Z., Lewandowski H., Przeciwdziałanie stosowaniu umów cywilnoprawnych do zatrudnienia pracowniczego, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 1996, nr 12.
Jakóbska A., Rewolucja cyfrowa początkiem końca ludzkiego twórcy – mors certa, hora incerta? – analiza możliwości przyznania podmiotowości prawnej systemom inteligencji artyficjalnej w kontekście problematyki określenia pierwotnego posiadacza praw autorskich do utworów generowanych przez SI, „Palestra” 2025, nr 2.
Jaworski L., Twórczość pracownicza. Prawo do utworu w świetle art. 12 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, Warszawa 2003, rozdział I, podrozdział 2. Działalność twórcza a postęp techniczny.
Kocot W.J., Podmiotowość sztucznej inteligencji w nowym kodeksie cywilnym, „Państwo i Prawo” 2024, nr 5.
Konieczna A., Problematyka sztucznej inteligencji w świetle prawa autorskiego, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego” 2019, nr. 4.
Kozłowski J., Akt w sprawie sztucznej inteligencji w praktyce – charakterystyka unijnej regulacji opartej na ryzyku, „Europejski Przegląd Sądowy” 2024, nr 12.
Księżak P., Wojtczak S., Prawo autorskie wobec sztucznej inteligencji (próba alternatywnego spojrzenia), „Państwo i Prawo” 2021, nr 2.
Kurowska-Tober E., Czynienik Ł., Koniarska M., Aspekty prawne sztucznej inteligencji – zarys problematyki, „Prawo Nowych Technologii”, dodatek do „Monitora Prawniczego” 2019, nr 21.
Leśniak G.J., Pracownik może stracić pracę za wyręczanie się sztuczną inteligencją, https://www.prawo.pl/kadry/czy-mozna-korzystac-z-ogolnodostepnej-w-internecie-ai-w-pracy,527079.html.
Markiewicz R., Sztuczna inteligencja i własność intelektualna, Kraków 2019.
Markiewicz R., Zabawy z prawem autorskim dawne i nowe, Warszawa 2022.
Matusiak I., Gra komputerowa jako przedmiot prawa autorskiego, Warszawa 2013.
Mitrus L., Granice prawa pracy, [w:] System prawa pracy, t. 1. Część ogólna, red. K.W. Baran, Warszawa 2017.
Muszalski W., Godlewska-Bujok B., [w:] Kodeks pracy. Komentarz, red. W. Muszalski, K. Walczak, Warszawa 2024, komentarz do art. 22.
Niewęgłowski A., Prawo autorskie. Komentarz, Warszawa 2021.
Nowik P., Definicja sztucznej inteligencji w nauce prawa pracy, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2023, nr 9.
Ożegalska-Trybalska J., [w:] Komentarz do ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Ustawy autorskie. Komentarze,red. R. Markiewicz, Warszawa 2021, komentarz do art. 12.
Piankowski M., [w:] U. Jackowiak, J. Stelina, W. Uziak, A. Wypych-Żywicka, M. Zieleniecki, M. Piankowski, Kodeks pracy. Komentarz, Gdynia 2004, komentarz do art. 22.
Popiołek-Dębska M., Sztuczna inteligencja – wykorzystanie przez pracowników bez zgody i wiedzy pracodawcy, https://www.prawo.pl/kadry/skutki-wykorzystania-ai-przez-pracownikow-bez-zgody-i-wiedzy-pracodawcy-opinia,527099.html.
Popowska A., Prawo do autorstwa wytworów stworzonych przez sztuczną inteligencję, „Przegląd Prawa Handlowego” 2024, nr 1.
Potocka-Sionek N., Niewidzialni pracownicy, czyli kto stoi za sztuczną inteligencją, „Studia z Zakresu Prawa Pracy i Polityki Społecznej” 2022, t. 29, z. 2.
Piotrowska M., Kopiuj, wklej, zapomnij. Za kilka kliknięć nawet dyscyplinarka, https://tvn24.pl/technologia/sztuczna-inteligencja-w-pracy-jak-firmy-i-prawo-reguluja-oraz-korzystaja-z-ai-st8528118.
Prabucki R., Jakubik M., Algorytm jako sygnalista – granice automatyzacji wykrywania naruszeń w świetle prawa o sygnalistach, 2025, Legalis.
Rodzonek-Pudło A., Czy sztuczna inteligencja może stać się istotą społeczną w takim znaczeniu jak człowiek?, „Roczniki Administracji i Prawa” 2025, XXV, z. 2.
Romer M.T., [w:] Prawo pracy. Komentarz, Warszawa 2012, LEX, komentarz do art. 22, nb 1.
Rzymowski J., Definicja prawnicza sztucznej inteligencji na podstawie rozporządzenia PE i Rady (UE) 2024/1689 w sprawie sztucznej inteligencji, „Przegląd Prawa Publicznego” 2024, nr 11.
Sewastianowicz M., Sztuczna inteligencja dużo może, także rozpowszechnić firmowe tajemnice, 7 kwietnia 2023 r., https://www.prawo.pl/biznes/zwolnienie-z-pracy-za-rozmowe-z-chat-gpt-odpowiedzialnosc,520711.html.
Skąpski M., Pracowniczy obowiązek dbałości o dobro zakładu pracy (art. 100 § 2 pkt 4 k.p.), „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2001, nr 2.
Stefański K., Problem podmiotowości sztucznej inteligencji jako pracodawcy, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2024, nr 10.
Stefański K., The issue of the subjectivity of artificial intelligence acting for an employer, „Studia z Zakresu Prawa Pracy i Polityki Społecznej” 2022, t. 29, z. 2.
Stelina J., Przedmiot prawa pracy, [w:] System prawa pracy, t.1. Część ogólna, red. K.W. Baran, Warszawa 2017.
Uliasz M., Sztuczna inteligencja jako sztuczna osoba prawna, [w:] Sztuczna inteligencja, blockchain, cyberbezpieczeństwo oraz dane osobowe. Zagadnienia wybrane, red. K. Flaga--Gieruszyńska, J. Gołaczyński, D. Szostek, Warszawa 2019.
Wieleba I.A., Rydzewska M., Pojęcie i status prawny pracownika niepełnosprawnego oraz pracodawcy zatrudniającego osoby niepełnosprawne, [w:] I.A. Wieleba, M. Rydzewska, P. Majka, Zatrudnianie osób niepełnosprawnych. Aspekty prawne i podatkowe, Warszawa 2018.
Wojewódzka J., Podmiotowość sztucznej inteligencji w kontekście praw autorskich, „Prawo Nowych Technologii” 2022, nr 2.
Zalewski T., Definicja sztucznej inteligencji, [w:] Prawo sztucznej inteligencji, red. L. Lai, M. Świerczyński, Warszawa 2020.
Zalewski T., Wokół definicji systemu AI w unijnym rozporządzeniu w sprawie sztucznej inteligencji, „Prawo Nowych Technologii” 2024, nr 4.
Zwolińska A., Obowiązki pracownika. Obowiązek pracy, [w:] System prawa pracy, t. 3. Indywidualne prawo pracy, red. K.W. Baran, Warszawa 2021.
[1] J. Coker, Over a Third of Employees Secretly Sharing Work Info with AI, 26 września 2024 r., https://www.infosecurity-magazine.com/news/third-employees-sharing-work-info/ [dostęp: 24 lipca 2025 r.].
[2] A. Auleytner, M.J. Stępień, Wyjaśnialność sztucznej inteligencji a prawo autorskie. Rozważania na tle projektowanych uregulowań prawnych możliwości wyjaśnienia systemów sztucznej inteligencji, „Prawo Nowych Technologii” 2021, nr 1, s. 47.
[3] E. Kurowska-Tober, Ł. Czynienik, M. Koniarska, Aspekty prawne sztucznej inteligencji – zarys problematyki, „Prawo Nowych Technologii”, dodatek do „Monitora Prawniczego” 2019, nr 21, s. 83.
[4] A. Auleytner, M.J. Stępień, Dostęp do sztucznej inteligencji – równość i inne aspekty prawne dostępu do systemów sztucznej inteligencji, „Prawo Nowych Technologii”, dodatek do „Monitora Prawniczego” 2019, nr 21, s. 69; podobnie M. Barański, M. Jankowska, Utwór pracowniczy powstały z wykorzystaniem sztucznej inteligencji oraz informacji sektora publicznego, „Zeszyty Naukowe KUL” 2018, nr 4, s. 197.
[5] T. Zalewski, Definicja sztucznej inteligencji, [w:] Prawo sztucznej inteligencji, red. L. Lai, M. Świerczyński, Warszawa 2020, s. 5; podobnie: R. Markiewicz, Zabawy z prawem autorskim dawne i nowe, Warszawa 2022, s. 203.
[6] J. Wojewódzka, Podmiotowość sztucznej inteligencji w kontekście praw autorskich, „Prawo Nowych Technologii” 2022, nr 2, s. 44; podobnie R. Markiewicz, Sztuczna inteligencja i własność intelektualna, Kraków 2019, s. 37–38.
[7] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1689 z dnia 13 czerwca 2024 r. w sprawie ustanowienia zharmonizowanych przepisów dotyczących sztucznej inteligencji oraz zmiany rozporządzeń (WE) nr 300/2008, (UE) nr 167/2013, (UE) nr 168/2013, (UE) 2018/858, (UE) 2018/1139 i (UE) 2019/2144 oraz dyrektyw 2014/90/UE, (UE) 2016/797 i (UE) 2020/1828 (akt w sprawie sztucznej inteligencji) (Tekst mający znaczenie dla EOG), Dz.U UE L z 2024 r. poz. 1689.
[8] J. Kozłowski, Akt w sprawie sztucznej inteligencji w praktyce – charakterystyka unijnej regulacji opartej na ryzyku, „Europejski Przegląd Sądowy” 2024, nr 12, s. 22; J. Rzymowski, Definicja prawnicza sztucznej inteligencji na podstawie rozporządzenia PE i Rady (UE) 2024/1689 w sprawie sztucznej inteligencji, „Przegląd Prawa Publicznego” 2024, nr 11, s. 57; szerzej na temat wykładni definicji legalnej systemu sztucznej inteligencji T. Zalewski, Wokół definicji systemu AI w unijnym rozporządzeniu w sprawie sztucznej inteligencji, „Prawo Nowych Technologii” 2024, nr 4, s. 14–23.
[9] D. Flisak, Akt w sprawie sztucznej inteligencji, podrozdział 3.
[10] J. Kozłowski, Akt w sprawie sztucznej inteligencji…, s. 22.
[11] J. Rzymowski, Definicja prawnicza sztucznej inteligencji…,s. 57.
[12] M. Uliasz, Sztuczna inteligencja jako sztuczna osoba prawna, [w:] Sztuczna inteligencja, blockchain, cyberbezpieczeństwo oraz dane osobowe. Zagadnienia wybrane, red. K. Flaga-Gieruszyńska, J. Gołaczyński, D. Szostek, Warszawa 2019, s. 23 i nast.
[13] A. Jakóbska, Rewolucja cyfrowa początkiem końca ludzkiego twórcy – mors certa, hora incerta? – analiza możliwości przyznania podmiotowości prawnej systemom inteligencji artyficjalnej w kontekście problematyki określenia pierwotnego posiadacza praw autorskich do utworów generowanych przez SI, „Palestra” 2025, nr 2, s. 233.
[14] W.J. Kocot, Podmiotowość sztucznej inteligencji w nowym kodeksie cywilnym, „Państwo i Prawo” 2024, nr 5, s. 115–118; podobnie J. Wojewódzka, Podmiotowość sztucznej inteligencji…, s. 44 i nast.; E. Kurowska-Tober, Ł. Czynienik, M. Koniarska, Aspekty prawne…, s. 84–86; R. Markiewicz, Sztuczna inteligencja…,s. 41–43; M. Bąba, Logika algorytmów w świecie pracy ery technologicznej – nowe możliwości i nowe ograniczenia, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2022, nr 8, s. 7–8.
[15] W.J. Kocot, Podmiotowość sztucznej inteligencji…, s. 115–118; J. Wojewódzka, Podmiotowość sztucznej inteligencji…, s. 44 i nast.; P. Księżak, S. Wojtczak, Prawo autorskie wobec sztucznej inteligencji (próba alternatywnego spojrzenia), „Państwo i Prawo” 2021, nr 2, s. 18–33; E. Kurowska-Tober, Ł. Czynienik, M. Koniarska, Aspekty prawne…, s. 85–86; A. Popowska, Prawo do autorstwa wytworów stworzonych przez sztuczną inteligencję, „Przegląd Prawa Handlowego” 2024, nr 1, s. 49; Por. K. Stefański, Problem podmiotowości sztucznej inteligencji jako pracodawcy, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2024, nr 10, s. 16; K. Stefański, The issue of the subjectivity of artificial intelligence acting for an employer, „Studia z Zakresu Prawa Pracy i Polityki Społecznej” 2022, t. 29, z. 2, s. 100–101.
[16] J. Wojewódzka, Podmiotowość sztucznej inteligencji…, s. 44 i nast.
[17] M. Uliasz, Sztuczna inteligencja…, s. 23 i nast.
[18] Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1974 r. nr 24, poz. 141 z późn. zm.).
[19] Z. Góral, H. Lewandowski, Przeciwdziałanie stosowaniu umów cywilnoprawnych do zatrudnienia pracowniczego, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 1996, nr 12, s. 22; L. Florek, Swoboda umów w stosunku pracy. Właściwość (natura) stosunku pracy jako ograniczenie swobody umów, [w:] System prawa pracy, t. 2. Indywidualne prawo pracy. Część ogólna, red. K.W. Baran, G. Goździewicz, Warszawa 2017, s. 80; J. Stelina, Przedmiot prawa pracy, [w:] System prawa pracy, t. 1. Część ogólna, red. K.W. Baran, Warszawa 2017, s. 136–137; L. Mitrus, Granice prawa pracy, [w:] System prawa pracy, t. 1. Część ogólna, red. K.W. Baran, Warszawa 2017, s. 425; K.W. Baran, Kodeks cywilny jako subsydiarne źródło regulacji stosunku pracy, [w:] System prawa pracy, t. 1. Część ogólna, red. K.W. Baran, Warszawa 2017, s. 835; J. Barta, R. Markiewicz, [w:] M. Czajkowska-Dąbrowska i in., Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, Warszawa 2011, komentarz do art. 12, s. 149; J. Ożegalska-Trybalska, [w:] Komentarz do ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Ustawy autorskie. Komentarze, red. R. Markiewicz, Warszawa 2021, komentarz do art. 12, s. 419.
[20] G. Goździewicz, Podmioty stosunku pracy. Pracownik. Pojęcie pracownika, [w:] System prawa pracy, t. 2. Indywidualne prawo pracy. Część ogólna, red. K.W. Baran, G. Goździewicz, Warszawa 2017, s. 120.
[21] M.T. Romer, [w:] Prawo pracy. Komentarz, Warszawa 2012, komentarz do art. 22, nb 1.
[22] A. Zwolińska, Obowiązki pracownika. Obowiązek pracy, [w:] System prawa pracy, t. 3. Indywidualne prawo pracy, red. K.W. Baran, Warszawa 2021, s. 405–406.
[23] M. Skąpski, Pracowniczy obowiązek dbałości o dobro zakładu pracy (art. 100 § 2 pkt 4 k.p.), „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2001, nr 2, s. 13.
[24] M. Gersdorf, [w:] Kodeks pracy. Komentarz, red. Z. Salwa, Warszawa 2008, komentarz do art. 22, podrozdział 8, 13–18; M. Piankowski, [w:] U. Jackowiak i in., Kodeks pracy. Komentarz, Gdynia 2004, komentarz do art. 22, podrozdziały 5–6; A. Zwolińska, Obowiązki pracownika…, s. 410.
[25] Dz.U. z 1999 r. nr 60, poz. 636, z późn. zm.
[26] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 1998 r., I PKN 458/98, OSNP 2000, nr 3, poz. 94; I.A. Wieleba, M. Rydzewska, Pojęcie i status prawny pracownika niepełnosprawnego oraz pracodawcy zatrudniającego osoby niepełnosprawne, [w:] I.A. Wieleba, M. Rydzewska, P. Majka, Zatrudnianie osób niepełnosprawnych. Aspekty prawne i podatkowe, Warszawa 2018, s. 118.
[27] Wyrok SN z dnia 28 października 1998 r., I PKN 416/98, OSNP 1999, nr 24, poz. 775.
[28] Wyrok SN z dnia 9 lutego 2007 r., I UK 221/06, LEX nr 948780.
[29] A. Konieczna, Problematyka sztucznej inteligencji w świetle prawa autorskiego, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego” 2019, nr 4, s. 106; K. Stefański, Problem podmiotowości…, s. 15; M. Bąba, Algorytmy – nowy wymiar nadzoru i kontroli nad świadczącym pracę, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2020, nr 3, s. 12.
[30] A. Jakóbska, Rewolucja cyfrowa…,s. 225–226; por. także P. Nowik, Definicja sztucznej inteligencji w nauce prawa pracy, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2023, nr 9, s. 7–8; N. Potocka-Sionek, Niewidzialni pracownicy, czyli kto stoi za sztuczną inteligencją, „Studia z Zakresu Prawa Pracy i Polityki Społecznej” 2022, t. 29, z. 2, s. 106–107.
[31] R. Prabucki, M. Jakubik, Algorytm jako sygnalista – granice automatyzacji wykrywania naruszeń w świetle prawa o sygnalistach, 2025, Legalis; por. także P. Nowik, Definicja sztucznej inteligencji…,s. 7–8.
[32] M. Barański, M. Jankowska, Utwór pracowniczy…, s. 199.
[33] E. Kurowska-Tober, Ł. Czynienik, M. Koniarska, Aspekty prawne…, s. 86 i 89; M. Uliasz, Sztuczna inteligencja…, s. 23 i nast.; A. Rodzonek-Pudło, Czy sztuczna inteligencja może stać się istotą społeczną w takim znaczeniu jak człowiek?, „Roczniki Administracji i Prawa” 2025, XXV, z. 2, s. 108.
[34] M. Barański, M. Jankowska, Utwór pracowniczy…,s. 199.
[35] Wyrok SN z dnia 26 czerwca 1997 r., I PKN 212/97, OSNP 1998, nr 10, poz. 302.
[36] Wyrok SN z dnia 5 grudnia 1968 r., II PR 503/68, OSNC 1969, nr 9, poz. 161.
[37] Wyrok SN z dnia 6 grudnia 2022 r., III PSKP 18/22, LEX nr 3456177; wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 3 listopada 2021 r., III AUa 1713/21, LEX nr 3400641; wyrok SA w Szczecinie z dnia 23 września 2021 r., III AUa 279/21, LEX nr 3330125; wyrok SA w Poznaniu z dnia 14 lipca 2021 r., III AUa 972/19, LEX nr 3457785; wyrok SA w Białymstoku z dnia 15 września 2020 r., III AUa 89/20, LEX nr 3409593.
[38] W. Muszalski, B. Godlewska-Bujok, [w:] Kodeks pracy. Komentarz, red. W. Muszalski, K. Walczak, Warszawa 2024, komentarz do art. 22, nb 15.
[39] Wyrok SN z dnia 26 czerwca 1997 r., I PKN 212/97, OSNP 1998, nr 10, poz. 302; orzeczenie SN z dnia 14 lutego 1959 r., IV CR 371/58, OSNCK 1960, nr 3, poz. 70; wyrok SN z dnia 12 marca 2009 r., II PK 198/08, OSNP 2010, nr 21-22, poz. 255.
[40] M. Popiołek-Dębska, Sztuczna inteligencja – wykorzystanie przez pracowników bez zgody i wiedzy pracodawcy, 25 maja 2024 r., https://www.prawo.pl/kadry/skutki-wykorzystania-ai-przez-pracownikow-bez-zgody-i-wiedzy-pracodawcy-opinia,527099.html [dostęp: 16 czerwca 2025 r.]; podobnie G.J. Leśniak, Pracownik może stracić pracę za wyręczanie się sztuczną inteligencją, 22 maja 2024 r. https://www.prawo.pl/kadry/czy-mozna-korzystac-z-ogolnodostepnej-w-internecie-ai-w-pracy,527079.html [dostęp: 17 czerwca 2025 r.]; M. Sewastianowicz, Sztuczna inteligencja dużo może, także rozpowszechnić firmowe tajemnice, 7 kwietnia 2023 r., https://www.prawo.pl/biznes/zwolnienie-z-pracy-za-rozmowe-z-chat-gpt-odpowie
dzialnosc,520711.html [dostęp: 17 czerwca 2025 r.]; M. Piotrowska, Kopiuj, wklej, zapomnij. Za kilka kliknięć nawet dyscyplinarka, 27 czerwca 2025 r.,https://tvn24.pl/technologia/sztuczna-inteligencja-w-pracy-jak-firmy-i-prawo-reguluja-oraz-korzystaja-z-ai-st8528118 [dostęp: 7 lipca 2025 r.]; Czym jest shadow AI i czy firmy powinny się go obawiać?, https://www.parp.gov.pl/component/content/article/88414:czym-jest-shadow-ai-i-czy-firmy-powinny-sie-go-obawiac#_ftn1 [dostęp: 31 lipca 2025 r.].
[41] J. Coker, Over a Third of Employees…
[42] Por. M. Skąpski, Pracowniczy obowiązek dbałości…, s. 14.
[43] Czym jest shadow AI…
[44] W szczególności ustawy z dnia 10 maja 2018 r. o ochronie danych osobowych, t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1781, z późn. zm., oraz rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) (Dz.U. UE L z 2016 r. nr 119, s. 1 z późn. zm.), tzw. RODO; Czym jest shadow AI…
[45] Przykładowo z art. 83 ust. 5 RODO wynika, że za naruszenie przepisów rozporządzenia w zakresie ochrony danych osobowych określony podmiot podlega karze administracyjnej co najmniej w wysokości do 20 mln euro, a w przypadku przedsiębiorstwa w wysokości 4% jego całkowitego rocznego światowego obrotu z poprzedniego roku obrotowego.
[46] Czym jest shadow AI…
[47] L. Jaworski, Twórczość pracownicza. Prawo do utworu w świetle art. 12 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, Warszawa 2003, rozdział I, podrozdział 2. Działalność twórcza a postęp techniczny.
[48] T.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 24 z późn. zm., dalej jako pr. aut.
[49] A. Gąsiorowski, Pracownik twórcą. Zagadnienia prawno-autorskie, „Kwartalnik Radca Prawny” 2007, nr 5, s. 104.
[50] A. Niewęgłowski, Prawo autorskie. Komentarz, Warszawa 2021, s. 37; M. Barański, M. Giermak, Utwory pracownicze a zatrudnienie niepracownicze typu cywilnoprawnego, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego” 2022, nr 4, s. 99.
[51] A. Niewęgłowski, Prawo…, s. 37; analogicznie P. Księżak, S. Wojtczak, Prawo autorskie…, s. 21; A. Popowska, Prawo do autorstwa…, s. 47; R. Markiewicz, Sztuczna inteligencja…, s. 41–43.
[52] P. Księżak, S. Wojtczak, Prawo autorskie…, s. 23.
[53] Por. I. Matusiak, Gra komputerowa jako przedmiot prawa autorskiego, Warszawa 2013, s. 60–61.
[54] Por. A. Auleytner, M. Stępień, Prawnoautorska ochrona rezultatów działalności intelektualnej człowieka obejmujących wytwory sztucznej inteligencji, „Monitor Prawniczy” dodatek 2020, nr 20, s. 125.
[55] Por. A. Bar, Prawo autorskie w erze sztucznej inteligencji. Uwagi na tle historii „Portretu Edmonda de Belamy”, „Prawo Mediów Elektronicznych” 2022, nr 1, s. 17 i nast.
[56] M. Barański, M. Jankowska, Utwór pracowniczy…, s. 200–201.
Jolanta Drobot
Uniwersytet w Białymstoku
ORCID: 0000-0002-9108-6174
